Arcaísmu

El arcaismo ye un elementu llargamente usáu nuna dómina pasada, y qu'en gran parte cayó en desusu y que s'usa namái marginalmente nel presente, en contestos bien específicos, o con fines especiales.

Arcaísmos llingüísticos

En llingüística histórica, el términu arcaísmu usar pa designar un términu léxicu o un elementu gramatical utilizáu nel pasáu na mayor parte del dominiu d'un idioma determináu pero qu'anguaño sumió de la fala cotidiana mayoritaria, y namái ye usáu en ciertos contestos, en ciertes variantes aisllaes, y que, anque polo xeneral ye entendíu polos falantes, nun tien un usu ampliu na mayoría de variedaes de la llingua.

En llingüística histórica lo opuesto a un arcaísmu relativu ye una innovación. Cuando un elementu vieyu ye substituido en dalguna de les variedaes d'una llingua, dizse que dicha variedá anovó nel usu d'esi elementu.

Tipos d'arcaísmos

Cuando se fala d'arcaísmos nuna llingua que tien distintes variantes xeográfiques o dialeutos tienen d'estremase los arcaísmos absolutos de los arcaísmos relativos.

Arcaísmos absolutos

Un arcaísmu absolutu ye un elementu llingüísticu que la so forma o significáu o dambos al empar resulten anticuaos en rellación con un momentu determináu y por consiguiente sumen de la llingua. Asina mesmu'l conceutu d'absolutismu designa un términu léxicu o un elementu gramatical que sumió de la fala cotidiana de los falantes y de la escritura, polo tanto de toles variantes de la llingua considerada.

Dellos exemplos d'arcaísmos absolutos pueden ser:

Acedar: poner agria dalguna cosa.
Avernu: infiernu.
Vedar: tresllechar la cría d'un animal.

Arcaísmos relativos

Un arcaísmu relativu ye tou lo contrario que'l arcaismo absolutu una y bones el arcaismo relativu tien significáu unu al empar resultando congruente a los oríxenes griegos

Rexistros conservadores

Dalgunos rexistros llingüísticos son particularmente conservadores, especialmente los rexistros lliterariu y formal.

Nes cultures preestatales ensin escritura, frecuentemente los mitos o los cantares antiguos contienen mayor arcaísmu al ser recitaes como fueron aprendíos. De la mesma manera nes sociedaes con escritura los refranes o proverbios, oxetu de la paremioloxía, son especialmente abondoses n'arcaísmos. Otros contestos formales conservadores nos qu'abonden los arcaísmos son el llinguaxe xurídicu o la lliturxa basada en testos canónicos.

Amás, los arcaísmos pueden usase como recursu lliterariu pa enguapecer un testu, suxerir un tiempu pasáu o inclusive con efeutu risible. Sicasí, literariamente un usu escesivu d'arcaísmos puede enzancar o opacar la comprensión d'un testu.

Arcaísmos del español

N'español son arcaísmos relativos les pallabres qu'esistieron na mayor parte de variedaes nel pasáu, pero que güei namái s'usen n'árees acutaes relativamente pequeñes comparaes col dominiu del español. Y son arcaísmos absolutos les pallabres que dexaron d'utilizase en toles variedaes del español.

Hispanoamérica

De la mesma manera como n'España siguen usándose espresiones qu'en Méxicu cayeron en desusu, na fala de Méxicu caltuviéronse formes que n'España cayeron en desusu. Son arcaísmos al respeutive d'España espresiones como: faime ('paezme'), ¿qué tantu ...? ('¿cuántu ...?'), bien nueche ('bien de nueche'), dizquemente"('supuestamente'), antier (antier), onde, usáu como condicional n'espresiones como: «Onde lo digas, te mato» ('Como lo digas, te mato'), truje por traxi, onde por onde, farina por farina, vide por vea (suxuntivu de ver), fierro 'oxetu de metal'.Nel español faláu en Chiloé,sur de Chile dizse ·Frezada·, pallabra usada n'España nel sieglu XVII, en llugar de cobertor d'usu d'España.Nel restu de Chile úsase Frazada

Esisten arcaísmos tanto gramaticales como léxicos, dellos exemplos d'arcaísmos léxicos, yá escaecíos n'España, y que caltienen vixencia en Méxicu: parase ('ponese de pies'), antioyos ('gafes'), platigar ('parolar'), prieto ('foscu'), esculcar ('buscar nel sentíu de rexistrar' o 'gusmiar'), recibise ('graduase'), alcancía ('hucha', d'usu común en zones d'Andalucía), banzáu ('piscina').

España

Un arcaísmu gramatical destacáu del español del centru y norte d'España respeuto al restu de dialeutos, ye l'usu de los pronomes vós y vos, sumíos nel español d'América. Igualmente, les terminaciones de segunda persona del plural son un arcaísmu del español peninsular respectu al español d'América.

Sicasí, la distinción ente /s/ y /θ/ na so forma actual qu'esisten anguaño en bona parte d'España, constitúi una innovación, yá que apaeció ente los sieglos XVI y XVII, basada nuna distinción ente los dos sibilantes sordes /s̺/ y /s̪/ del español mientres el procesu de reaxuste de les sibilantes (de fechu anguaño la /s/ del español d'España realízase xeneralmente como apical frente a la /s/ del español d'América que suel ser lamino-dental).

Ver tamién

Referencies

Bibliografía

Cano, Rafael (coord.): Historia de la llingua española. Barcelona: Ariel Llingüística, 2005.
Penny, Ralph: Gramática histórica del español. Barcelona: Ariel, 1993. ISBN 84-344-8265-7.
Jose G. Moreno d'Alba, Diferencies léxiques ente España y América, 1992