Árbol de Gernika
| Árbol de Gernika | |
|---|---|
| árbol singular | |
 | |
| Llocalización | |
| País |  España |
| Autonomía |  País Vascu |
| Provincia |  Vizcaya |
Comarcas (es)  | Busturialdea (es) |
| Conceyu | Gernika-Lumo |
| Coordenaes | 43°18′53″N 2°40′47″W / 43.314722222222°N 2.6797222222222°O |
  Árbol de Gernika Árbol de Gernika (España) | |
 | |
L'árbol de Gernika (n'euskera, Gernikako Arbola) ye un carbayu (Quercus robur) asitiáu delantre de la Casa de Xuntes na llocalidá vizcaina de Gernika y Luno nel País Vascu, España. Esti árbol simboliza les llibertaes tradicionales de Vizcaya y los vizcainos, y por estensión les de los vascos.
L'árbol y el Señoríu de Vizcaya[editar | editar la fonte]
El señor de Vizcaya xuraba respetar les llibertaes vizcaines (los Fueros de Vizcaya) so esti carbayu. Cuando'l Señoríu integrar nel Reinu de Castiella, el títulu de señor de Vizcaya pasó a tresmitise xunto col de rei de Castiella y, darréu, el d'España.
Caltener na Casa de Xuntes de Gernika un cuadru, obra del pintor alavés del sieglu XVII Francisco de Mendieta y Retes, que representa'l momentu en que Fernando'l Católicu xuró sol árbol los Fueros de Vizcaya.
Na actualidá ye'l llugar nel que'l modernu lehendakari del País Vascu promete cumplir col so cargu.
La so imaxe apaez nel escudu de Vizcaya, nel de dellos de los sos conceyos y nel del País Vascu.
Historia del árbol[editar | editar la fonte]
L'Árbol Padre (sieglu XIV-1742)[editar | editar la fonte]
La tradición asitia'l sieglu XIV como dómina de nacencia del árbol más antiguu documentáu, el llamáu Árbol Padre.[1] Provenía del rebollar llamáu "L'Antigua" del qu'hai constancia dende'l sieglu XII y envalórase que se nació en 1334 y vivió hasta 1881. So él xuraron los fueros de Vizcaya; en 1476, Fernandu II y en 1483, Sabela I "la Católica".
Nel añu 1562 sume la siella juradera y créese que se constrúi dalgún tipu de templete. Tres años dempués, en 1564, piensen en baltalo y sustituyilo por otru nuevu, yá entós había un plantío de retueyos del simbólicu árbol. En 1665 constrúyese una templete con siete silla de piedra y los escudos d'España y Vizcaya.
En 1742 llántase, detrás de la tribuna, un retueyu que sería conocíu como "Árbol Viejo" y que'l so tueru puede vese entá nel recintu de la Casa de Xuntes de Gernika onde s'allugó nun pequeñu templete en 1926. En 1811 muerre l'Árbol Padre. [2]
L'Árbol Viejo (1742-1892)[editar | editar la fonte]
Plantáu en 1742, pa sustituyir al Árbol Padre. En 1839, la rexente María Cristina xuró los Fueros en representación de la reina Sabela II; ésta foi la última vegada en qu'esti ritu tuvo llugar.
En 1859 llántase un plantón de dos años delantre del templete, que s'ensugó dos años dempués. En 1861 llantar de nuevu un retueyu. El "Árbol Viejo" muerre en 1892 y en 1926 asitiar nun pequeñu templete circular nuna banda de la Casa de Xuntes pa la so exhibición.[2]
L'Árbol Fíu y los sos socesores[editar | editar la fonte]
L'Árbol Fíu, asitiáu frente al templete colos siete sielles, ye'l que foi iconizado n'ensame de reproducciones dende'l sieglu XX. So esti árbol xuró'l so cargu'l primer presidente del autogobiernu del País Vascu mientres la Segunda República Española, el lehendakari José Antonio Aguirre (darréu caltúvose el costume de que tolos presidentes del Gobiernu vascu xuren o prometan los sos cargos nesti llugar).
Foi testigu del bombardéu de Gernika n'abril de 1937, nel cual la redolada de la Casa de Xuntes y l'árbol nun fueron estropiaos. Cuando les tropes franquistes tomaron Gernika en 1937, nel marcu de la Guerra Civil Española, corrióse'l rumor de que dellos falanxistes disponer a cortar l'árbol con hachos, por consideralo un símbolu nacionalista. L'entós capitán del Terciu de Begoña, Jaime del Burgo Torres (padre del diputáu navarru Jaime Ignacio del Burgo) mandó formar un escuadrón de requetés armaos col qu'arrodió l'árbol y torgó que fuera estropiáu.
El 20 d'abril de 2004 ye declaráu xubiláu y muerre debíu al fungu Armillaria mellea, ye sustituyíu por unu de los sos retueyos, nacíu en 1986, el 25 de febreru de 2005, que presidió la Casa de Xuntes de Gernika hasta'l 15 de xineru de 2015.[2] Nel branu de 2014 esti árbol sufrió un importante deterioru que lo punxo en riesgu.[3]L'árbol muerre'l 14 de xineru de 2015 certificándose'l fechu a otru día pola Universidá del País Vascu.[4] El 2 de marzu de 2015 ye sustituyíu por un árbol nacíu l'añu 2000 proveniente d'una abiyota del anterior carbayu (esto ye, hermanu del que se llantó nel añu 2005 y sustituyó al de 1858) que se crió mientres dos años nun viveru de la empresa foral Basalan cercanu a Bilbao, encargada de cultivar retueyos del árbol, y creció nun monte de Arratia. L'allugamientu del árbol modificóse llixeramente buscando ameyorar les condiciones de crecedera de los raigaños.[5]
Tres el templete hai un árbol plantáu'l 3 de febreru de 1979 por Ramón Rubial que gocia de bona salú y tendría de ser, según la tradición, el nuevu árbol.[4]
Esisten dellos árboles que baxen d'esti carbayu, que fueron distribuyíos per tol mundu en diverses comunidaes de la diáspora vasca. Unu d'ellos esistía escontra 1985, llantáu nun interior del edificiu d'una agrupación vasca de Buenos Aires, el "laurak-bat" na esquina de l'avenida Belgrano y Lima. L'árbol quedara no que yera'l restorán del llugar. Otru írguese xunto a la fachada de la capiya del Santuariu de la Inmaculada Concepción nel cuetu San Cristóbal de Santiago de Chile.
El xuramentu[editar | editar la fonte]
.jpg)
El lehendakari José Antonio Aguirre realizó equí'l xuramentu del so cargu, pol valor simbólicu del llugar. Les pallabres qu'utilizó son les siguientes:[6]
| Jaungoikuaren aurrean apalik, | Ante Dios, humildemente, |
| euzko-lur ganian zutunik | de pies sobre la tierra vasca |
| asabearen gomutaz | n'alcordanza de los antepasaos |
| Gernika'ko zuaizpian | sol árbol de Gernika |
| nere aginduba ondo betetzia zin dagit. | xuro desempeñar fielmente el mio cargu. |
Esti xuramentu repitióse dende entós en tomar de posesión de tolos lendakaris vascos, realizándose sobre un crucifixu y una Biblia n'euskera. Na dómina moderna añadióse la frase "ante vós, representantes del pueblu", antes del "xuro".
Esti xuramentu tradicional foi modificáu per parte de Patxi López ante'l so invistidura como lendakari en 7 de mayu de 2009:
De pies, en tierra vasca,
sol árbol de Gernika,
desempeñar fielmente el mio cargu de lendakari.
ante vós representantes de la ciudadanía vasca,
n'alcordanza de los antepasaos,
prometo dende'l respetu a la llei,
De la mesma, fixo la so promesa sobre una Constitución española y un Estatutu de Gernika.
Tres años más tarde, el nuevu lehendakari, Iñigo Urkullu, el 15 d'avientu de 2012, volvió a un xuramentu similar al tradicional:
| Apal-apalik, | Humilde |
| Jaungoikoaren eta gizartearen aurrean, | ante Dios y la sociedá |
| euzko-lur gainean zutik | de pies sobre la tierra vasca |
| eta Gernika-ko aritzaren azpian | y sol carbayu de Gernika |
| asaben gomutaz | cola alcordanza a los nuesos antepasaos |
| herri-ordezkari zareten zuen aurrean | ante vós representantes del pueblu |
| nire agintea zintzo beteko dudala, zin dagit. | xuro cumplir fielmente el mio mandatu. |
El lehendakari realizó'l xuramentu sobre'l Estatutu de Gernika y el Fueru Viejo de Vizcaya.
Otres referencies[editar | editar la fonte]
L'Árbol inspiró tamién a otros autores. El dramaturgu Tirso de Molina dedicó-y unos versos na so obra La prudencia na muyer[7]
L'Árbol de Gernika caltuvo
l'antigüedá qu'ilustra a los sos señores,
nin faiga solombra a confesos nin a traidores
ensin que tiranos -y esfoyaron,
Pela so parte, el poeta inglés William Wordsworth publicó en 1810 el sonetu[8]The Oak of Gernika.
OAK of Gernika! Tree of holier power
Than that which in Dodona did enshrine
Guardians of Biscay's ancient liberty.
(So faith too fondly deemed) a voice divine
Heard from the depths of its aerial bower--
How canst thou flourish at this blighting hour?
What hope, what joy can sunshine bring to thee,
Or the soft breezes from the Atlantic sía,
The dews of morn, or April's tender shower?
Stroke merciful and welcome would that be
Which should extend thy branches on the ground,
If never more within their shady round
Those lofty-minded Lawgivers shall meet,
Peasant and lord, in their appointed seat,
¡Carbayu de Gernika! Árbol de poder entá más sagráu
que'l proféticu carbayu que caltuvo en Dodona,
qu'estendiera les tos cañes pela tierra.
una voz divina, que partía de lo fondo
de la so aérea enramada, según una fe asaz crédula.
¿Cómo pudisti floriar nesta hora de destrucción?
¿Qué gozu y qué esperanza pueden traer a ti, yá la lluz solar
yá los nidios orales del atlánticu mar?
¿O les tienres agües d'abril, y les matutines rosaes?
Si dientro del to círculu aveséu, nunca yá se xuntaren
aldeanos y señores nos sos asientos señalaos,
esi llexisladores de mente elevada,
guardianes de l'antigua llibertá de Vizcaya,
sería misericordiosu y bienveníu el golpe
La traducción al castellán del sonetu ye de Justo Gárate.[9]
Cantar Gernikako Arbola[editar | editar la fonte]
Gernikako Arbola (trad. «L'árbol de Gernika») ye tamién el títulu d'un cantar (en forma de zortziko) escrita en Madrid pol bardu vascu José María Iparraguirre, música de Juan María Blas de Altuna y Mascarua, concertista d'órganu y primer organista de la basílica de Lequeitio, n'homenaxe al árbol y los fueros vascos.
El cantar ye un himnu non oficial pa los vascos.
Referencies[editar | editar la fonte]
- ↑ Euskadi.net - Persones
- ↑ 2,0 2,1 2,2 L'Árbol de Gernika, un carbayu bien simbólicu, El Correo. 11 de setiembre de 2014. Autores: Josemi Benítez, Gonzalo de las Heras, Isabel Toledo y Emma Barriu
- ↑ L'Árbol de Gernika, dos meses en cuidos intensivos. "La llegada del iviernu va ser crucial pa la so recuperación", asegura'l so principal vixilante. El Correo. 11 de setiembre de 2014. MIRARI ARTIME
- ↑ 4,0 4,1 [http://mugalari.info/2015/01/14/ultima-hora-el-actual-arbol-de-gernika-morrió-/ ÚLTIMA HORA | L'actual árbol de Gernika morrió Publicáu'l 14/01/2015 Mugalari]
- ↑ [http://www.noticiasdegipuzkoa.com/2015/03/02/sociedad/euskadi/la casa-de-xuntes-acueye-l'actu-de-plantacion-del-nuevu-arbol-de-gernika- PRIMER ÁRBOL DEL SIEGLU XXI La Casa de Xuntes acueye l'actu de plantíu del nuevu Arbol de Gernika. El lehendakari presidió un actu, con numberosos representantes institucionales y líderes políticos. Noticies de Gipuzkoa. 2 de marzu de 2015]
- ↑ Aguirre y Lecube, José Antonio de, Obres completes, Sendoa, San Sebastián, 1981
- ↑ La prudencia na muyer, Actu 1
- ↑ The Oak of Gernika, William Wordsworth, 1810.
- ↑ Ibinagabeitia Proiektua / Gernika. 11. zkia (1950-apirila/ekaina)
Enllaces esternos[editar | editar la fonte]
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Árbol de Gernika.
Wikiquote tien frases célebres suyes o que faen referencia a Árbol de Gernika.- Árbol de Gernika
| Control d'autoridaes |
|
|---|
Datos: Q919957- Multimedia: Gernikako Arbola
Cites famoses: Árbol de Guernica
- Wikipedia:Artículos con plantíes de notes d'encabezamientu enllaciando a páxines que nun esisten
- Wikipedia:Revisar traducción
- Cantares d'España
- Árboles centenarios d'España
- Símbolos del País Vascu
- Monumentos del Camín de Santiago
- Gernika y Luno
- Wikipedia:Artículos con plantía Otros usos a páxines que nun esisten