Horiometría

Horiometría y horiométricu -a -o son neoloxismos que creó l'equipu d'investigación del Proyeutu ETLEN, del Seminariu de Filoloxía Asturiana de la Universidá d'Uviéu (Asturies, España), encabezáu por Ramón d'Andrés Díaz, Fernando Álvarez-Balbuena García, Xosé Miguel Suárez Fernández y Miguel Rodríguez Monteavaro. Esos neoloxismos, del griegu ὅριον 'frontera, raya' y μέτρον 'midida', refiérense al midimientu matemático-estadísticu d'una frontera llingüística. En resultes del mentáu proyeutu, úsense nel atles llingüísticu ETLEN (Estudiu de la transición llingüística na zona Eo-Navia, Asturies), espublizáu nel añu 2017.

Portada del atles llingüísticu ETLEN, 2017

La frontera llingüística nel Eo-Navia (Asturies)

L’atles llingüísticu ETLEN (Estudiu de la Transición Llingüística na Zona Eo-Navia, Asturies (ETLEN), espublizáu nel añu 2017, mide con arbíes matemático-estadístiques la frontera ente los dominios llingüísticos gallegoportugués y asturlleonés dientro d'Asturies, que vien siendo asitiada nel fexe d'isogloses que percuerre de Norte a Sur la conca del ríu Navia (Asturies). A esti procedimientu cuantitativu p’afondar nel estudiu de la frontera llingüística, dáse-y el nome d’horiometría.

La zona más occidental d'Asturies, ente los ríos Eo y Navia, ye la «faza del Eo-Navia». Ellí fálase un conxuntu de variedaes dialectales que la dialectoloxía tien adscrito –por aciu d'evaluación de trazos llingüísticos– al dominiu llingüísticu gallegoportugués. Con más precisión, tien tratáose como un gallegu de transición al asturianu, pola presencia simultánea d'un abondosu númberu de trazos propios del asturlleonés. Los midimientos horiométicos del atles llingüísticu ETLEN confirmen estes vieyes observaciones de la dialectoloxía tradicional al repective de la faza Eo-Navia.

Les fales del Eo-Navia reciben dellos nomes: gallegoasturianu, gallegu d'Asturies, eonaviegu; en denominación popular, a fala 'la fala', y con un claru conteníu autodespectivu, chapurriao.

Clasificación horiométrica

La horiometría desendolcada nel atles llingüísticu ETLEN básase na posibilidá de clasificar una gran cantidá de trazos llingüísticos diferenciales, adscribiéndolos a un espaciu llingüísticu «oriental» (asturlleonés) o «occidental» (gallegoportugués), escartando los que pertenecen a dambos dominios por nun ufrir base contrastiva, y adscribiendo a la «zona axial» los trazos esclusivos del fexe d'isogloses o gallegoasturianu –cosa qu'ocurre nun númberu escasu de casos–. Estes operaciones taxonómiques fáense tres d'un esame detalláu de la distribución xeográfica de los distintos fenómenos y trazos llingüísticos. Ye interesante constatar que, en xeneral, nun s'atopen dificultaes pa taxonomizar los trazos.

Ún de los mapes horiométricos del atles llingüísticu ETLEN

Como fonte de los datos dialeutales, l’atles llingüísticu ETLEN valióse d'un cuestionariu iguáu ad hoc pa la investigación, que recueye 368 fenómenos llingüísticos contrastivos que dan pie a más de 531 respuestes (mapes). La zona encuestada abarca 40 puntos xeográficos (llugares) de los conceyos del Eo-Navia (gallegoasturianu), con delles penetraciones na zona limítrofe del asturianu occidental y del gallegu oriental.

El procesamientu de les tipificaciones horiométriques del atles llingüísticu ETLEN llogróse gracies a l'aplicación informática CartoDial (Cartografía Dialectal), desenrollada pol Departamentu d'Informática de la Universidá d'Uviéu en Xixón. Esta aplicación permite visualizar nun mapa de la zona la proporción de trazos «orientales», «occidentales» y «axiales» que correspuende a cada puntu xeográficu. CartoDial permite tamién xenerar mapes dialectográficos como los d'un atles dialectal clásicu.

Horiometría y conceptu de dominiu llingüísticu

L'equipu del atles llingüísticu ETLEN concibe la horiometría como una dialectometría de frontera dialectal, basada en criterios estrictamente glotolóxicos. La horiometría fúndase nel presupuestu epistemolóxicu de que'l dominiu –como conceptu dialectolóxicu– ye de naturaleza glotolóxica, quier dicise, ta construyíu con elementos puramente llingüísticos (los trazos o isogloses), y non con elementos de mena sociolóxica o cultural como la conciencia de los falantes o la identidá histórica. Ello ye asina desque'l conceptu d' isoglosa o diferencialidá ente dos trazos adscritos a un mesmu fenómenu, ye tamién de naturaleza glotolóxica; y tamién lo son, polo tanto, el conceptu d' acumulación o fexe d'isogloses, igual que'l d'espaciu de relativa homoxeneidá desllindáu por fexes d'isogloses, ye dicir, el dominiu llingüísticu. En resultes, el conceptu de dominiu implica'l conceptu de frontera o llende ente dominios. Nun hai contradicción ente los conceptos de frontera y continuum. Un continuum dialectal muestra discontinuidaes o dominios, ente los qu'esisten llendes; una frontera o llende dialectal pue ser nítida o –como na zona Eo-Navia– tar formada por un estrechu continuum en forma de fexe d'isogloses. En tou casu, dientro d'un continuum fronterizu ye posible establecer, per aciu de taxación horiométrica, proporciones de trazos adscribibles a un dominiu o a otru.

Horiometría y dialectometría

Amás del midimientu horiométricu de la zona Eo-Navia, l’atles llingüísticu ETLEN aborda l'estudiu dialectométricu diferencial na llinia de la Escuela Dialectométrica de Salzburgu. Por ello l'ETLEN mándase tamién, pa esti otru midimientu, del programa VDM (Visual DialectoMetry), adaptáu al proyeutu pol equipu que dirixe'l Dr. Hans Goebl de la Universidá de Salzburgu (Austria).

Bibliografía

• Andrés Díaz, Ramón d’ (dir.); Álvarez-Balbuena García, Fernando; Suárez Fernández, Xosé Miguel & Rodríguez Monteavaro, Miguel (2017): Estudiu de la transición llingüística na zona Eo-Navia, Asturies (ETLEN). Atles llingüísticu dialectográficu - horiométricu - dialectométricu, Uviéu : Trabe / Universidá d'Uviéu. Páginas: 1.088. ISBN: 978-84-8053-892-3.
• Andrés Díaz, Ramón de (2019): "Atlas lingüístico ETLEN sobre la frontera entre el gallegoportugués y el asturleonés en Asturias", en Madrygal. Revista de Estudios Gallegos 22, páxs. 51-62.
• Andrés Díaz, Ramón de & Fernando Álvarez-Balbuena García (2018): "Projecte ETLEN de mesurament de la frontera entre els dominis asturlleonès i galaicoportuguès", en Germà Colón Domènech & Lluís Gimeno Betí (eds.), Noves tendències en la dialectologia contemporània, Castelló de la Plana : Universitat Jaume I, páxs. 205-232.
• Andrés Díaz, Ramón de; Fernando Álvarez-Balbuena García; María Cueto Fernández & Xosé Miguel Suárez Fernández (2012): "Frontières linguistiques et horiométrie. La transition linguistique de l’interfluve Eo-Navia (Asturies) et le projet ETLEN", en Álvarez Pérez, Xosé Afonso; Ernestina Carrilho & Catarina Magro (eds.) (2012), Proceedings of the International Symposium on Limits and Areas in Dialectology (LimiAr). Lisbon, 2011, Lisboa : Centro de Linguística da Universidade de Lisboa, páxs. 1-21. [1]
• Andrés Díaz, Ramón d’ (2017): "La frontera xeográfica del asturianu pel occidente", en Ramón d'Andrés Díaz (coord.), Los estudios filolóxicos asturianos, güei / Los estudios filológicos asturianos, hoy, Oviedo : Real Instituto de Estudios Asturianos, páxs. 49-81.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Horiometría.

• Datos: Q9004761