Llingües caucásiques noroccidentales

Llingües Abkhaz-Adygh
Distribución xeográfica	Cáucasu
Países	Rusia  Xeorxa
Falantes	~700.000 (1989)
Filiación xenética	Caucásicu septentrional (?)
Subdivisiones	grupu abkhasu grupu adiguio
Caucásicu noroccidental      Circasiano      Abkhaz      Ubykh (extinto)
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Les llingües caucásiques del noroeste o noroccidentales, tamién llamaes póntiques o abkhaso-adigué/circasianu, son un grupu de llingües falaes n'El Cáucasu rusu (tamién en Kabardino-Balkaria), Turquía, Xordania y Abkhasia, república autónoma de Xeorxa.

Clasificación llingüística

Llingües de la familia

Hai cinco llingües na familia de llingües caucásiques del noroeste:

• Abkhasu (Abkhaz)
• Abaza
• Cabardiano o circasiano oriental
• Adigué o circasiano occidental
• Ubijé (Ubykh)

Los idiomes tán relacionades de la siguiente forma:

Grupu circasiano

Adigué

L'idioma adigué, tamién llamáu circasiano, ye una de les de les llingües caucásiques del noroeste más falaes. Falar dende Rusia a Turquía y esiste inclusive una pequeña comunidá nos Estaos Xuníos.

Conócense cuatro dialeutos principales: kemirgoy, abdzakh, bzhedugh y shapsugh, según munchos otros menores (como por casu el dialeutu de Turquía hakuchi faláu polos postreros falantes de ubijé).

El adigué tien trés vocales fonémicas y el so sistema consonánticu ye más cenciellu que'l del grupu abkhaso-abaza.

Cabardiano

El cabardiano estremar en dos dialeutos, el cabardiano (puramente dichu) y el cherkess (circasiano). Amás, el cabardiano puramente dichu tien dellos dialeutos, qu'inclúi'l terek, l'estándar lliterariu, y la bes(-y)ney, qu'ocupa una posición entemedia ente'l terek-cabardiano y el adigué.

Tien el númberu más baxu de consonantes d'ente les llingües caucásiques noroccidentales con 48. El cabardiano carauterizar poles fricatives eyectivas y un númberu amenorgáu de vocales.

Grupu abkhaso-abaza

Abkhasu

L'abkhasu tien aproximao 100.000 falantes n'Abkhasia, con posiblemente 500.000 falantes en Turquía. Ye una llingua lliteraria dende principios del sieglu XX.

Dacuando considérase'l abkhasu como un dialeutu diverxente d'una llingua mayor llamada abkhaso-abaza. Sicasí, lingüísticamente tien más sentíu dixebrar l'abkhaso y l'abaza en dos llingües separaes, una y bones l'abaza y l'abkhasu caltienen fonemes distintos. Al abkhasu cúntense-y davezu tres dialeutos principales, l'abzhuy, el bzyp (dambos falaos en Xeorxa) y el sadz (faláu güei en Turquía y enantes na zona de Sochi (Rusia)).

L'abkhasu carauterízase por grupos de consonantes pocu habituales y poques vocales. Namái tien dos vocales distintes: una vocal abierta /a/ y una vocal zarrada /ı, ǝ/. Dependiendo de la posición les vocales pueden realizase como [y, i, o, o]. Ver tamién alfabetu abkhasu.

Abaza

L'idioma abaza comparte col abkhasu la distinción de tener namái dos vocales fonémicas ye'l so inventariu de soníos. L'abaza ye fonolóxicamente más complexu que l'abkhasu, pero dambos comparten un gran númberu de venceyos llingüísticos.

L'abaza tien dos dialeutos principales, l'akhchepse y el t'ap'alce. Carauterízase por grupos de consonantes grandes, asemeyaos a los que pueden atopase nel xeorxanu.

Ubijé

L'idioma ubijé tien mayor rellación col abkhasu y l'abaza que col adigué y el cabardianu. Escastóse'l 7 d'ochobre de 1992 cola muerte de Tevfik Esenç, el postreru falante nativu. Ye la única llingua caucásica del noroeste que nun tuvo forma lliteraria.

El ubijé tien el mayor númberu de consonantes de les llingües caucásiques del noroeste, siendo 80 en númberu. Carauterízase poles consonantes faríngees y un contraaste a cuatro bandes ente sibilantes.

Hatti

Esta antigua llingua de relixón usada polos hitites na so lliturxa nun taba emparentada cola so propia llingua, el nesili, una llingua indoeuropea conocida como hitita. El nome de hatti ye emplegáu polos llingüistes modernos pa designar a esta llingua preindoeuropea, anque naide sabe como se llamaba a sigo mesmos los falantes. La llingua paez tener delles afinidaes coles llingües abkhasu-adigué.

Carauterístiques comunes

El grupu carauterizar pola so probeza en vocales, el so ricu sistema consonánticu, con munches formes d'articulación secundaria, y un gran grau d'apiguráu.

La teoría más moderna caltién que la riqueza del sistema consonánticu de les llingües causcásicas noroccidentales ye la resultancia d'un procesu qu'esanicia les carauterístiques vocáliques como la llabialización y la palatalización de les vocales del raigañu y les reasigna a les consonantes que les arrodien. Esta teoría tamién esplica porque hai tan poques vocales nestes llingües.

Les llingües causcásicas del noroeste tienen un sistema gramatical abondo simple pa los sustantivos, manifestando namái unos pocos casos como muncho, xunto con un sistema verbal tan complexu que práuticamente tola estructura sintáctica de la frase ye repitida nel verbu. Xeneralmente nun dexen más d'un verbu finito nuna frase, lo que refuga la esistencia de clauses subordinaes (anque'l abkhasu paez que ta desenvolviendo un sistema de clásusulas subordinaes llindáu, quiciabes so la influencia del rusu); pa solucionar esta falta, tienen llistes impresionantes de formes verbales non finitas nominales y participiales. A pesar d'ello la mayoría de les llingües caucáscas del noroeste nun tienen infinitivos auténticos: la forma verbal básica non finita ye un sustantivu llamáu masdar.

Comparanza léxica

Los numberales en diferenteslenguas caucásiques noroccidentales son:

GLOSA	Abkhazo-abaza		Circasianu		Ubijé	PROTO- CAUCÁSICU- NOROCCIDENTAL
	Abkhasu	Abaza	Adigué	Cabardianu
'1'	ɑkʼə	zɑkʼə	zɨ	zə	zɑ	*za
'2'	jʷbɑ / ɥəbɑ	ʕʷəbɑ	tʷʼɨ	tʼəw	tʼqʷʼɑ	*tʼqʷʼa
'3'	χpɑ	χpɑ	ɕɨ	ɕə	ɕɑ	*ɬːə
'4'	pʃbɑ	pʃbɑ	pɬʼɨ	pʼɬʼə	pʼɬʼə	*pʼɬʼa
'5'	χʷbɑ	χʷbɑ	tfɨ	txʷə	ʃχə	*sx̂ʷə
'6'	fbɑ	tsbɑ	xɨ	xə	fə	*ɬʷə
'7'	bəʒbɑ	bʒbɑ	blɨ	bɮə	blə	*bɮə
'8'	ɑːbɑ	ɑʕbɑ	jɨ	jə	ʁʷɑ	*ɣa
'9'	ʒʷbɑ	ʒʷbɑ	bɣʷɨ	bʁʷə	bʁʲə	*bʒʷʲə
'10'	ʒʷɑbɑ	ʒʷɑbɑ	pʃʼɨ	pʼɕʼə	ʒʷə	*bɕʼʷə

Rellaciones con otres families de llingües

Venceyos cola familia indoeuropea

Les llingües caucásiques noroccidentales tán siendo estudiaes pa ver si tán emparentaes coles llingües indoeuropees fai 12.000 años. La hipótesis d'esta rellación llámase protopóntico

Sicasí, esisten una serie de factores que compliquen la reconstrucción del protolenguaje de les llingües caucásiques del noroeste:

• munchos raigaños son monosilábiques
• la evolución de los fonemes ye complexu y un gran númberu de consonantes y contrastes sibilantes añeden dificultá *

el Ablaut yera estensamente usáu na prehistoria, y entá desempeña un papel nes llingües modernes

• gran cantidá d'homófonos nes llingües modernes.

El protolenguaje de les llingües caucásiques del noroeste ye reconocíu como unu de los más difíciles de tratar.

Familia ibero-caucasiana

Tradicionalmente arrexuntar les families falaes n'El Cáucasu, ye dicir les meridionales o kartvelianas, les del noroeste, les del nordés y les centrales, nuna única familia llamada ibero-caucásica o caucásica. Sicasí nun hai pruebes de qu'estos cuatro families tengan un orixe común, polo que ibero-caucásicu ye básicamente una etiqueta xeográfica.

Familia caucásica septentrional

Munchos llingüistes acepten que'l kartveliano nun ta rellacionáu coles demás families del Cáucasu. Les demás suelen arrexuntase nuna familia caucásica septentrional, n'inglés dacuando llamada "Caucasic". Dientro d'esta familia, el grupu del nordeste y el central formen un grupu especialmente claro.

Referencies

Bibliografía

• George Hewitt (2005): "North West Caucasian", Lingua 115 páxs. 91-145.
• Wolfgang Schulze (2007) [1996]: "Personalität in den ostkaukasischen Sprachen". (190 pp.). Munich Working Papers in Cognitive Typology.
• Nichols, J. (1997): "Nikolaev and Starostin's North Caucasian Etymological Dictionary and the Methodology of Long-Range Comparison: an assessment", artículu presentáu en 10ª Congresu biañal de llingües non eslaves (NSL), Chicago, 8–10 de mayu de 1997.

Enllaces esternos

N'inglés

• The Circassian Genocide
• Tower of Babel etymological project by Sergei Starostin, includes an Northwest Caucasian etymological database.
• CIA linguistic map of the Caucasus

Ver tamién

• Idiomes oficiales en Rusia

• Datos: Q33852
• Multimedia: Northwest Caucasian languages