Saltar al conteníu

Idioma võro

De Wikipedia
Võro
võro kiil
Faláu en Bandera d'Estonia Estonia
Rexón Estonia meridional
Falantes 70.000
Puestu Nun ta ente los 100 primeros. (Ethnologue 1996)
Familia Urálicu

 Finu-úgrico
   Balto-fínica
    Võro

Estatus oficial
Oficial en nengún país
Reguláu por Institutu Võro
Códigos
ISO 639-1 nengunu
ISO 639-2 fiu
ISO 639-3 vro

Estensión del võro

El idioma võro (võro kiil) ye una llingua de la familia de llingües ugro-fineses, ye consideráu dacuando un dialeutu del estoniu, pero tien la so propia lliteratura y busca la reconocencia como llingua rexonal n'Estonia. Ye faláu per alredor de 70 mil persones de la etnia võro, na so mayoría allugaos nel sur d'Estonia, nos ocho parroquies históriques del condáu de Võru (Võromaa).

L'idioma võro baxa de l'antigua llingua tribal del sur d'Estonia y ta menos influyida pol estoniu estándar (que se basa nos dialeutos del norte d'Estonia). Nel so orixe, el võro falábase más al sur y al este de la histórica Võromaa, nos enclaves de Lutsi, Leivu y Kraasna al sur d'Estonia, no que güei ye Letonia y Rusia. Amás del võro, otres variantes contemporánees del estoniu del sur inclúin el mulgi, el tartu y l'idioma o dialeutu de Sebe.

Una de les primeres evidencies por escritu del estoniu del sur ye una traducción del Nuevu Testamentu (Wastne Testament), publicáu en 1686. Anque la situación del estoniu del sur empezó a menguar dempués de la década de 1880, la llingua empezó a esperimentar un resurdimientu na década de 1980.

Anguaño, el võro utilizar nes obres de dalgunos de los dramaturgos, poetes y autores más conocíos d'Estonia (Madis Kõiv, Kauksi Ülle, Jaan Kaplinski, Ain Kaalep, etc.). Esiste un periódicu impresu en võro: la revista quincenal Leht Uma (lliteralmente "El nuesu periódicu"). 26 escueles públiques ufierten selmanalmente clases (na so mayoría extracurriculares) n'idioma võro modernu. La contribución d'Estonia pal Festival d'Eurovisión 2004 foi'l cantar "Tii", que foi interpretada por Neiokõsõ en Võro. El võro ta en peligru d'estinción por cuenta de la falta de compromisu llegal del gobiernu pa protexer esta llingua.

А
/ɑ/
B
/p/
C
/t͡s/
D
/t/
E
/e/
F
/f/
G
/k/
H
/h/
I
/i/
J
/j/
K
/kk/
L
/l/
M
/m/
N
/n/
O
/o/
P
/pp/
Q
/ʔ/
R
/r/
S
/ss/
Š
/ʃʃ/
T
/tt/
U
/u/
V
/v/
W
/v/
Õ
/ɤ/
Ä
/æ/
Ö
[ø]
Ü
/y/
X
/ks/
Y
/ɨ/
Z
/s/
Ž
/ʃ/
'
/ʲ/

Fonoloxía

[editar | editar la fonte]

Consonantes

[editar | editar la fonte]
Llabial Alveolar Dorsal Glotal
Oclusiva p pʲ t tʲ k kʲ ʔ
Africada ts tsʲ
Nasal m mʲ n nʲ ŋ ŋʲ
Fricativa f fʲ v vʲ s sʲ h hʲ
Aproximante l lʲ j
Vibrante r rʲ
Anterior Posterior
non arrondada arrondada non arrondada arrondada
Zarrada i y ɨ u
Media e ø ɤ o
Abierta æ ɑ

Harmonía vocálica

[editar | editar la fonte]
Anterior Posterior
Zarrada arrondada y u
Cerrada non-arrondada i
Media arrondada ø o
Media non-arrondada e ɤ
Abierta æ ɑ

Artículu 1 de la Declaración Universal de los Derechos Humanos en võro:

Kõik inemiseq sünnüseq avvo ja õiguisi poolõst ütesugumaidsis. Näile om annõt mudsu ja süämetunnistus ja nä piät ütstõõsõga ve-y muudu läbi käümä.

En comparanza con estoniu estándar:

Kõik inimesed sünnivad vabadena ja võrdsetena oma väärikuselt ja õigustelt. Neile on antud mõistus ja südametunnistus ja nende suhtumist üksteisesse peab kandma vendluse vaim.

Diferencia ente võro y estoniu

[editar | editar la fonte]
  • Una diferencia significativa ente l'estoniu estándar y el võro ye la harmonía vocal. Nun hai harmonía vocal na mayoría de los dialeutos del norte d'Estonia y l'estoniu estándar, pero esiste nel llinguaxe de Võro:
Estoniu Võro Asturianu
küla külä villa
küsinod küsünüq (foi) preguntáu
hõbydany hõbõhõnõ (fechu de) plata
  • Dalgunes de les carauterístiques morfolóxiques del võro considérense bien antigües. Por casu, la 3ª persona del singular de la manera indicativa pue tar ensin terminación o, alternativamente, con una s final:
Estoniu Võro Asturianu
kirjutab kirotas escribi
annab and da

Ente les llingües fineses, la doble conxugación de verbos namái puede atopase nes llingües del sur d'Estonia y nel careliu.

  • El võro tien una partícula negativa que s'amiesta a la fin del verbu, ente que l'estoniu estándar tien un verbu negativu, que preciede al verbu. N'estoniu estándar, el verbu negativu ei utilizar na negación del presente y pasáu , ente qu'en Võro'l mesmu esprésase por partícules distintes:
Estoniu Võro Asturianu
sa ei anna saq anna-aiq Nun das
sa ei andnud saq anna-as Nun disti
ma ei tule maq tulõ-õiq Nun vengo
ma ei tulnud maq tulõ-õs Nun vini

Referencies

[editar | editar la fonte]

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]