Saltar al conteníu

Villadiego

Coordenaes: 42°30′57″N 4°00′36″W / 42.515833333333°N 4.01°O / 42.515833333333; -4.01
Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
De Wikipedia
La revisión del 5 mar 2024 a les 06:40 por XabatuBot (alderique | contribuciones) (iguo testu: Urbanismo => Urbanismu)
Villadiego
Alministración
País España
Autonomía Castiella y Lleón
Provincia provincia de Burgos
Tipu d'entidá conceyu d'España
Alcalde de Villadiego (es) Traducir Ángel Carretón Castrillo
Nome oficial Villadiego (es)[1]
Códigu postal 09120
Xeografía
Coordenaes 42°30′57″N 4°00′36″W / 42.515833333333°N 4.01°O / 42.515833333333; -4.01
Villadiego alcuéntrase n'España
Villadiego
Villadiego
Villadiego (España)
Superficie 328 km²
Altitú 840 m
Llenda con
Demografía
Población 1468 hab. (2023)
- 824 homes (2019)

- 668 muyeres (2019)
Porcentaxe 0.41% de provincia de Burgos
Densidá 4,48 hab/km²
Más información
Estaya horaria UTC+01:00
villadiego.es
Cambiar los datos en Wikidata

Villadiego ye una llocalidá y conceyu[2] español asitiáu al oeste de la provincia de Burgos, Castiella y Llión, na contorna d'Odra-Pisuerga. Ye cabecera del conceyu del so nome.

Según datos demográficos de 2016, cuenta con una población de 1.577 habitantes, siendo'l segundu conceyu más pobláu del oeste de la provincia.

La villa foi fundada pol conde Diego Porcelos nel sieglu IX.

Tien un ampliu conxuntu monumental en redol al so cascu históricu, nel que destaca la Plaza Porticada, según la so arquiteutura tradicional.

Llocalización

Villadiego asítiase a 39 km de Burgos, la capital provincial. Pertenez a la contorna Odra-Pisuerga. La so estensión ye de 327,96 km² y tien una población de 1.577 habitantes (INE 2016). Pertenez al Partíu Xudicial de Burgos.

Ye'l conceyu de mayor estensión de Burgos. Ta asitiáu al noroeste de la provincia, ente los tamién términos municipales de Humada, Basconcillos del Tozo, Úrbel del Castillo al norte; Huérmeces al Este; Les Hormazas, Tobar, Manciles, Pedrosa del Páramo, Villegas, Sordillos y Villamayor de Treviño al Sur; y Sotresgudo al Oeste.

Entiende parte de tres comarca históriques: Amaya, antigua xurisdicción que dependía de la fortaleza del mesmu nome, qu'apoderaba dende'l so pimpanu altor la marxe esquierda del ríu Pisuerga; Los Ordejones, zona montascosa onde s'alluguen les llocalidaes de Villavedón y Villusto; Treviño, contorna asitiada ente los ríos Odra y Ríu Brullés entendiendo Villavedón y Villahizán de Treviño.

Demografía

En 2016 la población del conceyu baxaba a 1.577 habitantes, 868 homes y 709 muyeres.

gráficu de población de villadiego actualizada hasta 2016
2016 2015 2014 2013 2010 2001 1991 1981 1970 1960 1950 1940 1930 1920 1910 1900
1577 1593 1621 1637 1763 1985 2125 2759 2336 1536 1642 1346 1447 1370 1483 1419

El censu nun reflexa'l calter estacional de gran parte de la población que, ensin tar empadronaos en Villadiego, viven o pasen dellos meses del añu en Villadiego. Son principalmente persones que, col cayente de l'agricultura a mediaos del sieglu XX, emigraron a la ciudá de Burgos o a otres provincies y, tres la so xubilación, tán tornando a los sos pueblos natales. Tamién esisten en Villadiego y pedaníes numberoses viviendes ocupaes namái les fines de selmana.

Ámbitu territorial

Términu municipal de Villadiego.

Formación del conceyu

Ente'l Censu de 1857 y l'anterior, varia'l términu del conceyu porque s'independicen Tobar y Barrios de Villadiego, ya incorpórense Boada de Villadiego y Tablada de Villadiego.

Ente'l Censu de 1970 y l'anterior, crez el términu del conceyu porque s'incorporen Arenuces de Villadiego, Barrios de Villadiego, Olmos de la Picaza, Villalbilla de Villadiego, Villanueva de Puerta, Villusto y una parte de la disgregación de Villarmentero.

Ente'l Censu de 1981 y l'anterior, crez el términu del conceyu porque s'incorporen Acedillo, Coculina, Sandoval de la Reina, Tapia de Villadiego, Los Valcárceres, Villahizán de Treviño, Villanueva de Odra y Villavedón.

Ilesia d'Arenuces
Torrexón de Villaute

Situación actual

Tres esti procesu d'agregamientos socesivos, na actualidá entiende les siguientes llocalidaes:

Historia

Foi fundáu pol conde Don Diego Rodríguez Porcelos, Señor d'Amaya, nel sieglu IX.

Nesti pueblu nació Enrique Flórez, historiador del sieglu XVIII y autor de España Sagrada.

Nel Censu de Floridablanca de 1787 tenía la categoría de villa, con Alcalde Mayor y Xurisdicción de Señoríu, siendo'l so titular el Duque de Frías , cabecera del partíu de Villadiego de la Intendencia de Burgos, qu'entendía na categoría de pueblos solos 3 villes, 5 llugares, 3 granxes, 1 venta y 1 despoblado, amás de siete cuadrilla y la so propia xurisdicción, a saber:

Economía

La villa actúa como cabecera de contorna, polo que dispón d'un pequeñu sector terciaro, ampliáu nos últimos años.

En 2010, abrió les puertes el primer hotel de la villa, que cerró ente 2013 y 2014.[3]

Dispón d'un polígonu industrial, ocupáu por diversu empreses y que s'atopa anguaño n'espansión.

Llugares d'interés

El conxuntu de la villa foi declarada Bien d'Interés Cultural na categoría de Conxuntu Históricu el 29 d'avientu de 1994.[4]

Arquiteutura civil

  • Plaza Mayor de Villadiego. Plaza porticada de traza medieval. fíxose una reforma de la plaza en 2005
  • Estatua Fray Enrique Flórez, 1906, obra de Aniceto Marinas, nel centru de la Plaza Mayor.
  • Palaciu de los Velasco, del sieglu XVI.
  • Palaciu de los Condestables de Castiella, del sieglu XVI.
  • Les cases de Porres, Varona, Bustillo, Santa Cruz y Borja.
  • Pozu artesiano.
  • La Plaza de Toros, construyida en 1957.
  • dellos parques, unu d'ellos construyíu en 2014

Arquiteutura relixosa

  • Ilesia de San Llorienzo, d'orixe románicu pero na so mayoría gótica, ye de los sieglos XIV y XV.
  • Ilesia de Santa María, edificiu góticu del sieglu XVI.
  • Conventu de San Miguel de los Ánxeles, ilesia gótica del sieglu XVI.
  • Ermita del Cristu, capiya del sieglu XV.

Obra civil d'interés

  • Ponte medieval sobre'l ríu Brullés.
    Ponte medieval sobre'l ríu Brullés.
Ponte medieval sobre'l ríu Brullés.

=== Otros llugares d'interés Interesante, dacuando sobresaliente, arquiteutura relixosa, civil y popular nes pedaníes y agregaos, nos qu'amás hai paraxes d'especial interés paisaxísticu, turísticu y ecolóxicu.

Museos

  • Museo d'Arte Relixoso o Arte Sacro, na Ilesia de San Llorienzo.
  • Museos Pictóricu, Etnográficu y Paleontógico, allugaos nel Arcu de la Cárcel y cai de Vega.
  • Muséu del cómic construyíu en 2015 nel encruz ente la cai Sedano y l'Avenida Reis Católicos

Instalaciones deportives y d'ocio

  • Piscines, campu de fútbol y dos polideportivos, unu d'ellos construyíu l'añu pasáu y yá puede usase
  • Auditoriu de Villadiego. Inauguráu en 2011.

Tradiciones

Na Plaza Mayor celébrase cada llunes pela mañana el tradicional mercáu, onde hasta va unos años comerciaban los llabradores y ganaderos de la zona colos sos productos.

Les fiestes populares celebrar na capital del conceyu a mediaos d'agostu, n'honor de Nuesa Señora de l'Asunción y San Roque. Nesos díes concentrar nel pueblu la mayor cantidá de persones emigrantes que tornen xunto colos sos descendientes y amigos. Numberoses persones de Villadiego participen nestes fiestes al traviés de les "peñes" d'amigos pa preparar xarrés, allegar a los toros, entamar competiciones, etc.

Dende finales de los años 90 quíxose recuperar la tradición de la Función del Judas, celebrándose mientres la tarde y nueche del sábadu anterior al Domingu de Resurreición. Esta consiste anguaño nun vistosu y numberosu desfile d'actores amarutaos a la manera de soldaos del sieglu XIX, siguíu de la escenificación d'una batalla, captura, xuiciu y quema del Judas, tou acompañáu de música, lluces y pirotecnia.

Nes pedaníes y agregaos hai tamién una etnografía interesante, como los bolos xugaos por muyeres y una infinidá de grandes y pequeñes tradiciones y actos festivos, yá bien en cayente pol acentuáu amenorgamientu y avieyamientu de la población. Cada pueblu tien les sos peculiaridaes.

Persones pernomaes

  • En Villadiego nació Enrique Flórez, historiador del sieglu XVIII y autor de España Sagrada.[5]
  • Clemente González de Juana (Villadiego, 2 d'abril de 1906 - Caracas, 25 de payares de 1982), Inxenieru de Mines pola Escuela d'Inxenieros de Mines de Madrid en 1930 y pola Universidá Central de Venezuela en 1951; Doctor Inxenieru de Mines, títulu dau pol Ministeriu d'Educación y Ciencia d'España en 1967. Autor de numberoses obres sobre xeoloxía del petroleu y Estratigrafía, como son la Xeoloxía del Petroleu (1953), la Xeoloxía Básica pa Inxenieros de 1964, la Xeoloxía de Venezuela y de les sos cuenques petrolíferes en dos tomos de 1982 y, sobremanera, el monumental Léxicu Estratigráficu de Venezuela, del que foi coordinador y unu de los 5 redactores, en 1969.
  • Bernardo de Velasco (Villadiego, Burgos, España, el 20 d'agostu de 1742 y finó n'Asunción, Paraguay, en fecha desconocida, posiblemente dempués del añu 1821), Foi un militar español y l'últimu gobernador de la provincia del Paraguay. Foi depuestu pol congresu celebráu n'Asunción, el 17 de xunu de 1811.
  • Gonzalo García de Villadiego (Villadiego h. 1438 - Roma, 1487), doctor en cánones, canonista de la universidá de Salamanca, catedráticu de cánones de la catedral de Toledo y auditor de la Rota en Roma.[5]
  • Juan de Castañiza (Villadiego h. 1545 - Salamanca, 1599), relixosu benedictín de la congregación de Valladolid. Capellán de Felipe II, confesor y executor testamentariu del cardenal Quiroga, arzobispu de Toledo.[5]
  • Fray Antonio de San Joaquín de Setién y Huidobro (Villadiego 1697 - ?), hermanu de Fray Enrique Flórez. Carmelita descalzu, catedráticu de Sagrada Escritura en Alcalá de Henares. Escribió la obra "Añu Teresianu" (12 volúmenes).[5]
  • Juan Díez de Llosa (Villadiego, ? - La Florida, 1530). Miembru de la espedición d'esploración de Lucas Vázquez de Ayllón, na que perdió la vida. La so figura tómase como base d'una de les teoríes del orixe de la frase "Tomar les de Villadiego".[5]
  • Luciano Huidobro Serna (Villadiego, 16 d'avientu de 1874 - Burgos, 16 de xineru de 1958). Fíu predilectu de Villadiego. Archiveru diocesanu y cronista de la provincia de Burgos.[5]
  • Belén Castillo Iglesias (Villadiego 1957), direutora del Muséu de Burgos dende xunu de 1997 y miembru de la Institución Fernán González

Urbanismu

Estructura urbana

Entrada a l'antigua villa cercada pol Arcu de la Cárcel
Villadiego. Detalle interior de la puerta de la villa na antigua muralla o Arcu de la Cárcel.

Villadiego constitúi un exemplu típicu d'estructura medieval, con un desenvolvimientu de la villa en redol a un nucleu central, que foi declaráu Conxuntu históricu-artísticu.

El so centru neurálxicu podría asitiase na Plaza Mayor, plaza porticada na so totalidá na que destaquen les portalaes doblaes. A ella apuértase dende'l norte al traviés del Arcu de la Cárcel, pela cai Vega, xunto a l'antigua judería.

El pimpanu edificiu llamáu Arcu de la Cárcel foi orixinalmente puerta d'entrada a la villa y, xunto a les parés aledañas del conventu de les Agustinas, forma la muerte más representativa de l'antigua muralla.

Cultura

El dichu Tomar les de Villadiego

Esti dichu significa básicamente fuxir. Esisten delles esplicaciones al orixe d'esta espresión. Una d'elles ye que podría tar rellacionáu colos privilexos daos por Fernandu III el Santu a los xudíos de Villadiego. Na encomienda prohíbese detener a los xudíos y establécense penes pa quien-yos fixeren dañu. Villadiego consideróse una ciudá abellugo en tiempos de persecución. La proteición del rei señalar por aciu unes calces marielles que teníen de llevar puestes en tou momentu. Esti dichu tamién esiste nel portugués, onde se diz "Dar às de Vila-Diogo".

En rellación a esti dichu, esiste nuna de les columnes d'entrada al Conceyu una imaxe en piedra de San Pedro encarceláu, xunto a un soldáu (Villadiego), y al llau la siguiente inscripción:[6]

Villadiego yera un soldáu ::qu'a San

Pedro n'ocasión

de tar en dura prisión
nunca-y faltó del llau.
Vieno l'espíritu aláu, ::y llenu

de vivu fueu ::diz-y a Pedro: Sal depués

toma les calces. Nun acotar
Pedro por tomar les suyes, ::tomó les
de Villadiego

Parroquia

Ilesia de San Llorienzo y Santa María, nel Arciprestalgu d'Amaya, diócesis de Burgos. Dependen les llocalidaes d'Arenuces de Villadiego y [[Tablada de Villadiego]] y el Monesteriu de les Madres Agustinas.

Ver tamién

Referencies

  1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
  2. Códigu INE 427
  3. «sos-alternatives-de-agospéu Villadiego inaugura l'hotel Viacos y con él les sos alternatives d'agospéu». El Correo de Burgos. Consultáu'l agostu de 2010.
  4. Ministeriu de Cultura. Patrimoniu Históricu.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Villadiego. Programa oficial de festexos de 1990. 10 al 25 d'agostu.. 1990.  páxs. 113-115. http://www.sandovaldelareina.com/castellano/contorna/villadiego/villadiego-1990/llibro-fiestes-villadiego-1990.html#pernomaos. Consultáu'l 9 de xunu de 2017. 
  6. Pa más esplicaciones sobre l'orixe de la espresión: «Tomar les de Villadiego». Archiváu dende l'orixinal, el 14 d'abril de 2011. Consultáu'l 2008.

Bibliografía

Enllaces esternos