Ver la fonte de Zreza

{{otrosusos}}
{{Ficha de valor nutricional
|semeya = Rainier Cherries.JPG
|pie_semeya = Cereza Rainer (''Prunus avium var. rainier'')
|nome = Cereza |kJ
 = 260
|carbohidratos = 16.01 g
|azucres = 12.82 g
|fibra = 2.10 g
|grases = 0.20 g
|grases_sat = 0.038
|grases_monu = 0.047
|grases_poli = 0.052
|proteínes = 1.06 g
|agua = 82.25 g
|vitA_ug = 3
|vitB1_mg = 0.027
|vitB2_mg = 0.033
|vitB3_mg = 0.154
|vitB5_mg = 0.199
|vitB6_mg = 0.049
|vitB9_ug = 4
|vitC_mg = 7
|vitE_mg = 0.07
|vitK_ug = 2.10
|calciu_mg = 13
|fierro_mg = 0.36
|magnesiu_mg = 11
|manganesu_mg = 0.07
|fósforu_mg = 21
|potasiu_mg = 222
|cinc_mg = 0.07
|fonte_usda = 09070 / Cereza duce }}

[[Ficheru:Cereza del valle del Jerte-(DavidDaguerro).JPG|thumb|Cereza de Cáceres. España]]
'''Cereza''' o '''zreza''', tamién conocíu como '''guinda''', ye'l nome del [[frutu]] de dellos árboles del xéneru ''[[Prunus]]'', anque comercialmente aprovéchese un númberu llindáu d'especies. Al árbol conózse-y como '''[[zrezal]]''' o '''[[guindal]]'''. Magar toles zrezales son del xéneru ''Prunus'', a ésti pertenecen especies que nun lo son, como'l [[cirolar]], l'[[Prunus dulcis|almendral]], el [[albaricoqueru]] o [[Prunus armeniaca|damascu]] y el [[pescal]] o [[duraznero]]. La cereza ye una fruta rico en vitamines A, B, C, E, K y PP, en fierro, calciu, magnesiu, potasiu y azufre.

N'España estrémase como guinda al frutu de [[Prunus cerasus]] y como cereza al de [[Prunus avium]], siendo n'América más común la denominación ''cereza aceda'', pal primeru y ''cereza duce'', pal segundu. Nun hai que confundir con otres especies denominaes vulgarmente como guindal; como ''[[Capsicum annuum]]'' (Mesoamérica); o ''[[Eucryphia glutinosa]]'', ''[[Nothofagus betuloides]]'' y ''[[Nothofagus pumilio]]'' ([[Patagonia]]).

== Etimoloxía ==
Hasta'l sieglu I a. C, el cultivu de la cereza llindar a la zona entendida ente'l mar Negru y el mar Caspiu d'agües negres. Tres la conquista de la colonia griega de [[Cerasunte]] (que la so identificación ye dudosa pero mientres enforma tiempu consideróse que yera l'actual [[Giresun]]) polos romanos nel añu 67 e.C., el xeneral [[Lucio Licinio Lúculo]] llevó 74 exemplares a la ciudá de Roma onde empezó la so espansión llevada pola migraciones humanes. ''Kerasos'' foi renombrada tres la so conquista a ''Kerasun'' y depués a ''Cerasus'', en tiempos del [[Imperiu romanu|imperiu]]. D'ellí'l nome que recibiría en llatín, d'onde provién l'español ''cereza''.<ref>{{cita web |url=http://www.wiiresun.bel.tr/webs_ust_menu_detay.aspx?uid=21 |títulu=Páxina del conceyu de Giresun |fechaaccesu=3 de marzu de 2012 |idioma=turcu}}</ref><ref>{{cita web |url=http://cereza.info/orixe-de-la cereza.html |títulu=Orixe de la cereza |fechaaccesu=3 de marzu de 2012 |autor= |apellíu= |nome= |fecha=31 de xineru de 2010 |obra=cereza.info}}</ref>

''Guinda'', otra manera, tien una etimoloxía incierta. Joan Coromines suxer un orixe nel antiguu provenzal a partir del sieglu XII, cuando la casa de Barcelona apoderaba Provenza, al sur del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu. Esi términu evolucionó a partir del raigañu xermánicu ''wīksĭna'' del que provién el [[fráncicu ripuario]] ''wihsina''. D'ellí pasó al [[Idioma occitanu|occitanu]] ''guinle'' y depués al [[Idioma provenzal|provenzal]] ''guinla''. Depués la población barcelonesa na rexón introduciría'l términu ''guinda'' que pasó al catalán y el francés.<ref>{{cita llibru |apellíu=Coromines |nome=Joan |apellíu2=Pascual |nome2=José |títulu=Diccionario crítico etimológico castellano e hispánico |url= |fechaaccesu=4 de marzu de 2001 |serie=Biblioteca románica hispánica |volume=6 |añu=1991 |editor= |editorial=Gredos |ubicación=Madrid |isbn=978-84-249-1362-5 |oclc=463636715}}</ref>

== Orixe ==
La especie más antigua de toes ye la zrezal aceda, ''[[Prunus cerasus]]'', orixinariu de la zona ente'l [[mar Negru]] y el [[mar Caspiu]]. [[Pliniu'l Vieyu]] rellata que'l xeneral romanu [[Lúculo]], na so llucha frente a [[Mitrídates VI|Mitrídates]], nel sieglu I, llegó a Cerasunte, güei [[Giresun]], la capital costera turca. La fruta qu'atopó ellí, la cereza, prestólu y llevar de regresu a Roma.<ref>Pliniu'l Vieyu XV,25; Amiano Marcelino XXII, 8, 16.</ref>

== Carauterístiques físiques ==
La cereza ye un frutu de forma ovoide o circular, les sos dimensiones pueden variar en función de la so clase o variedá, el so tamañu permediu son dos centímetros de diámetru.

Les carauterístiques físiques de les cereces puede variar significativamente ente les sos distintes variedaes les cualos son cientos d'elles.
Pueden atopase cereces de color coloráu, colloráu escuru, colloráu intensu, mariellu, escura-púrpura, verdes, ente otros, al igual la magaya puede variar el so color en función de la variedá. Por casu, la cereza de la variedá acerola o cereza de barbaos tien nel so esterior un pulgu de color coloráu cuando ta madura ente que'l so interior tien un güesu de tamañu grande y una magaya nidio y mariello d'un sabor acedo o agriu. A diferencia la cereza Skeena tien un frutu d'un color coloráu fuerte, la so magaya ye tamién colorada y tien un sabor duce bien ensundiosu.

== Especies ==
Les principales especies de zrezal cultivaes nel mundu son la zrezal duce (Prunus avium), la guindal (P. cerasus) y la zrezal "Duke", híbridu de los anteriores. Dambes especies son naturales del sureste d'Europa y oeste d'Asia. La zrezal duce tuvo'l so orixe probablemente nel mar Negru y nel mar Caspiu, espublizándose dempués escontra Europa y Asia, lleváu polos páxaros y les migraciones humanes. Foi unu de los frutales más apreciaos polos griegos y col Imperiu Romanu estender a rexones bien diverses. Los Xitanos fueron una de les cultures que rindió tributu a esti frutu y esto vese reflexáu en poemes como oda a lalusof. Na actualidá, la zrezal atópase espublizáu por numberoses rexones y países del mundu con clima templáu.
Esisten munchos tipos de cereza, pero la mayoría d'elles crecen en arbustos y árboles baxos al igual que les mores o freses.

== Variedaes y cultivares ==
[[Ficheru:Cherries cerezas Valle del Jerte 01.JPG|250px|thumb|'''Cereza'''s del [[Valle del Jerte]]]]
De los dos principales especies comerciales, ''Prunus cerasus'' y ''Prunus avium'', esisten munches [[Variedá (botánica)|variedaes]] y [[cultivar]]es. Dalgunes de les más importantes son:

{{Columnes}}
=== '' avium'' ===
* '''Napoleón o Napoleon''' (''Prunus avium'' cv. Napoleon)<ref>{{cita web |url=http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_avium_Napoleon/ |títulu=''Prunus avium'' 'Napoleon' |fechaaccesu=11 de marzu de 2012 |autor=ZipcodeZoo |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140821025757/http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_avium_Napoleon/ |fechaarchivu=21 d'agostu de 2014 }}</ref>
* '''Noir de Guben''' (''Prunus avium'' cv. Noir de Guben)<ref>{{cita web |url=http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_avium__Noir_de_Guben_/ |títulu=''Prunus avium'' 'Noir de Guben' |fechaaccesu=11 de marzu de 2012 |autor=ZipcodeZoo |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140821031510/http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_avium__Noir_de_Guben_/ |fechaarchivu=21 d'agostu de 2014 }}</ref>
* '''Rosie Rainer''' (''Prunus avium'' cv. Rosie Rainier)<ref>{{cita web |url=http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_avium__Rosie_Rainer_/ |títulu=''Prunus avium'' 'Rosie Rainer' |fechaaccesu=11 de marzu de 2012 |autor=ZipcodeZoo |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140821032534/http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_avium__Rosie_Rainer_/ |fechaarchivu=21 d'agostu de 2014 }}</ref>
* '''Stella Compact''' (''Prunus avium'' cv. Stella Compact)<ref>{{cita web |url=http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_avium__Stella_Compact_/ |títulu=''Prunus avium'' 'Stella Compact' |fechaaccesu=11 de marzu de 2012 |autor=ZipcodeZoo |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140821030426/http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_avium__Stella_Compact_/ |fechaarchivu=21 d'agostu de 2014 }}</ref>
* '''Ceo Burlat''' (''Prunus avium'' cv. Burlat)<ref>{{cita web |url=http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_avium_%28L.%29_L.__Burlat_/ |títulu=''Prunus avium (L.)'' L. 'Burlat' |fechaaccesu=10 de marzu de 2012 |autor=ZipcodeZoo |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130620010125/http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_avium_(L.)_L.__Burlat_ |fechaarchivu=20 de xunu de 2013 }}</ref>
* '''Ulster''' (''Prunus avium'' cv. Ulster)<ref>{{cita web |url=http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_avium_Ulster/ |títulu=''Prunus avium'' 'Ulster' |fechaaccesu=11 de marzu de 2012 |autor=ZipcodeZoo |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140714224658/http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_avium_Ulster/ |fechaarchivu=14 de xunetu de 2014 }}</ref> valor enerxéticu de la cereza 

{{Nueva columna}}

=== ''Prunus cerasus'' ===
* '''Austera''' (''[[Prunus cerasus]]'' var. austera)<ref>{{cita web |url=http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_cerasus_var__austera/ |títulu=''Prunus cerasus'' var. austera |fechaaccesu=11 de marzu de 2012 |autor=ZipcodeZoo |idioma=inglés}}</ref>
* '''Caproniana''' (''Prunus cerasus'' var. caproniana)<ref>{{cita web |url=http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_cerasus_var._caproniana/ |títulu=''Prunus cerasus'' var. caproniana |fechaaccesu=11 de marzu de 2012 |autor=ZipcodeZoo |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140821030621/http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_cerasus_var._caproniana/ |fechaarchivu=21 d'agostu de 2014 }}</ref>
* '''Pumila''' (''Prunus cerasus'' var. pumila)<ref>{{cita web |url=http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_cerasus_var._pumila/ |títulu=''Prunus cerasus'' var. pumila |fechaaccesu=11 de marzu de 2012 |autor=ZipcodeZoo |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140821031927/http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_cerasus_var._pumila/ |fechaarchivu=21 d'agostu de 2014 }}</ref>
* '''Salicifolia''' (''Prunus cerasus'' var. salicifolia)<ref>{{cita web |url=http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_cerasus_var._salicifolia/ |títulu=''Prunus cerasus'' var. salicifolia |fechaaccesu=11 de marzu de 2012 |autor=ZipcodeZoo |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140821030515/http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_cerasus_var._salicifolia/ |fechaarchivu=21 d'agostu de 2014 }}</ref>
* '''Semperflorens''' (''Prunus cerasus'' cv. Semperflorens)<ref>{{cita web |url=http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_cerasus__Semperflorens_/ |títulu=''Prunus cerasus'' 'Semperflorens' |fechaaccesu=11 de marzu de 2012 |autor=ZipcodeZoo |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140821021632/http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_cerasus__Semperflorens_/ |fechaarchivu=21 d'agostu de 2014 }}</ref>
* '''Umbraculifera''' (''Prunus cerasus'' cv. Umbraculifera)<ref>{{cita web |url=http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_cerasus_L___Umbraculifera_/ |títulu=''Prunus cerasus L.'' 'Umbraculifera' |fechaaccesu=11 de marzu de 2012 |autor=ZipcodeZoo |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140821031641/http://zipcodezoo.com/Plants/P/Prunus_cerasus_L___Umbraculifera_/ |fechaarchivu=21 d'agostu de 2014 }}</ref>
{{Final columnes}}

Nel [[Valle del Jerte]], (Cáceres) Cultívense variedaes autóctones "Cereza del Jerte" denominación d'orixe.<ref>Alimentos de Cáceres. Diputación de Cáceres ISBN 978-84-922230-7-7</ref>

En Navarra cultivar ente otres variedaes: Primulat (del 15 al 30 de Mayu), Prime Giant (del 1 al 15 de Xunu), Celeste (del 10 al 20 de Xunu) y Sweet Heart (del 20 al 30 de Xunu).

== Referencies ==
{{llistaref}}
== Enllaces esternos ==
{{Commons|Cherries}}
* {{Enllaz rotu|1={title}|2={url}|date={timestamp:%B %Y}|bot=InternetArchiveBot|1=El cultivu de la cereza. Parte 1 |2=http://www.infoagro.com/frutes/frutes_tradicionales/cereza.htm |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}. En infoagro.com
* {{Enllaz rotu|1={title}|2={url}|date={timestamp:%B %Y}|bot=InternetArchiveBot|1=El cultivu de la cereza. Parte 2 |2=http://www.infoagro.com/frutes/frutes_tradicionales/cereza2.htm |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}. En infoagro.com
* [http://www.deliciosso.es Apadrina una zrezal del monte d'Alicante]. En deliciosso.es
* [https://web.archive.org/web/20121116014109/http://www.nosolozumos.com/articulo/tou sobre-la cereza negra.htm Tou sobre la cereza negra (P. Cerasus)]. En nosolozumos.com
* [https://web.archive.org/web/20150518082542/http://www.cerezasdenavarra.com/calendariu-de-frutes-de temporada Recoyida de la cereza en Navarra]. En cerezasdenavarra.com
* [http://cereza.xyz/ Cereza]. En cereza.xyz
* [http://cereza.xyz/variedaes/ Variedaes de cereces]. En cereza.xyz


{{Tradubot|Cereza}}

{{control d'autoridaes}}
[[Categoría:Frutes]]
[[Categoría:Wikipedia:Artículos con plantía Otros usos a páxines que nun esisten]]