Idioma sudovio

De Wikipedia
Sudovio, yatvingio
'Sūdaviskas'
Faláu en Yotvingia y Sūduva
anguaño:
Bandera de Lituania Lituania
Bandera de Polonia Polonia
Bandera de Bielorrusia Bielorrusia
Rexón Bálticu
Falantes estinguíu (s. XVII)
Familia Indoeuropea

 Báltica
  Báltica occidental
   Sudovio

Alfabetu Llatín
Estatus oficial
Oficial en Nengún país
Reguláu por Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1 nengún
ISO 639-2 {{{iso2}}}
ISO 639-3 xsv

El sudovio (tamién llamáu yatvingio o yotvingio) ye una llingua muerta del grupu bálticu occidental de les llingües indoeuropees. Taría estrechamente emparentáu col antiguu prusianu, y falábase al suroeste del ríu Nemunas, no qu'anguaño ye Lituania, al este de Galindia y al norte de Yotvingia, y tamién la emplegaben dellos exilados en Prusia oriental.

Historia[editar | editar la fonte]

Distribución de los pueblos bálticos hacia l'añu 1200 (les fronteres son namái averaes).

Sudovia y la vecina Galindia yeren dos naciones báltiques mentaes yá pol xeógrafu griegu Ptolomeo nel sieglu II d. C. como Galindai (Γαλίνδαι) y Soudinoi (Σουδινοί). Anque'l sudovio y el yotvingio yeren orixinalmente dos dialeutos distintos del la mesma llingua, el sudovio y el yotvingio dieron llugar a una variedá común estandrizada nel el sieglu X, cuando les dos naciones crearon una federación qu'incluyía tamién a los dainavios (denowe). Pedro de Dusburg, na so crónica del sieglu xiv, Chronicon Terrae Prussiae, referir a Sudovia y llapada al so habitantes Sudovites.

Dempués de que la rexón fuera conquistada polos caballeros teutónicos, la llingua foi movida y la población foi absorbida por poblaciones que falaben baxu alemán, amás de por lituanos y eslavos.

Descripción llingüística[editar | editar la fonte]

El sudovio yera bien similar, de fechu mutuamente intelixible, col antiguu prusianu, tal como s'afirma na introducción del primer catecismu n'antiguu prusianu (imprimíu en Königsberg, en 1545), siendo'l primer llibru nuna llingua báltica):

Die Sudawen aber wiewol ihre rede etwas nyderiger wissen sich doch inn diera preüßnische sprach : wie sie alhie im Catechismo gedruckt ist auch wol zuschicken und vernemen alle wort («Pero los sudovios, anque la so fala ye llixeramente más grave, entienden esta llingua prusiana, como foi escrita nel catecismu, y espresen bien ellos mesmos y entienden cada pallabra»).

Amás hai documentaes delles frases en sudovio en "Warhafftige Beschreibung der Sudawen auff Samland sambt ihren Bock heyligen und Ceremonien" ('Descripción auténtica de los sudvios de la [península de Sambia]], xunto coles sos santificaciones de cabres y ceremonies') escritu a mediaos del sieglu xvi por Hieronymus Meletius:

Beigeite beygeyte peckolle.
Kails naussen gnigethe.
Kails poskails ains par antres.
Kellewesze perioth, Kellewesze perioth.
Ocho Moy myle schwante Panike.

John Poliander escribió en 1535 sobre los sudovios que vivíen cerca de Königsberg, en Prusia, mientres falaba de la producción d'ámbare, qu'en trenta y dos aldegues usaba'l fala de los sudinos nuna franxa de tierra de seis a siete milles del estremu de Samland que lleva'l nome de Sudavia. Falaben la so propia llingua, que ye cercana al antiguu prusianu. Usaben el términu gentaras pal ámbare y non el términu samlandés (o prusianu antiguu). Gracies a esti autor sábese que los sudovios vivíen dixebraos de los samlandeses, y que los matrimonios celebrábense dientro del propiu grupu y nun se dexaba'l matrimoniu mistu cola población prusiana vecina «anque se clamiara». Al paecer calteníen obstinadamente les sos tradiciones, y llevaben aniellos nos deos y nes oreyes con campanielles de bronce y petrines platiaos. Nun importaben nada de fora, y tou lo producíen los sos artesanos locales. Christoph Hartknoch informó qu'en 1684 inda vivíen ellí sudovios.

La Constit. Synod. Evangel. de 1530 contién la siguiente llista de deidaes qu'inda son adoraes polos sudovios de Samland:

"Occopirmus, Sualxtix, Ausschauts, Autrympus, Potrympus, Bardoayts, Piluuytis, Parcunas, Pecols,..."
(Hastings, p. 488)

Tamién dellos topónimos del nordeste de Polonia, el noroeste de Bielorrusia y Lituania caltienen pallabres del sudavio. Conozse que'l sudavio foi influyíu pol góticu según pol antiguu prusianu.

Gramática[editar | editar la fonte]

El sudovio tien seis caso gramaticales: nominativu, vocativu, acusativu, xenitivu, dativu y llocativu y amás tien una morfoloxía verbal complexa con dellos maneres gramaticales. Foi una variedá fronteriza del antiguu bálticu, que caltenía delles carauterístiques arcaiques que se perdieren nel grupu bálticu mediu.

Ver tamién[editar | editar la fonte]

Referencies[editar | editar la fonte]

Artículos[editar | editar la fonte]

  • Marija Gimbutas, The Balts. London : Thames and Hudson, Ancient peoples and places 33, 1963.
  • Peter von Dusburg, Chronicon Terrae Prussiae, in Scriptores rerum Prussicarum (ed. Max Toeppen). Leipzig: Hirzel, 1861
  • J. Endzelīns, Senprūšo valoda. – Gr. Darbu izlase, IV sēj., 2. daļa, Rīga, 1982. 9.-351. lpp.
  • V. Mažiulis, Prūsų kalbos paminklai, Vilnius, t. I 1966, t. II 1981.
  • W. R. Schmalstieg, An Old Prussian Grammar, University Park and London, 1974.
  • W. R. Schmalstieg, Studies in Old Prussian, University Park and London, 1976.
  • V. Toporov, Prusskij jazyk: Slovar', A – L, Moskva, 1975–1990.
  • V. Mažiulis, Prūsų kalbos etimologijos žodynas, Vilnius, t. I-IV, 1988–1997.
  • Schmalstieg, W. R., Armenian and Jatvingian mard: A Shared Lexical Item, Annual of Armenian Linguistics Vol. VII, 1986
  • Eckert, R., An exact correlation to apr. Kellewesze in the Russian Church Slavonic, Linguistica Baltica, 1, 1992, p179–82
  • Savukynas, B., Del M Rudnickio Galandos, Priegliaus dir Sūduvos etimologinių aiskinimų, Lietuvių kalbotyras klausimai, 6, 1963, pp 320–325
  • Witczak, K. T., Traces of Dual Forms in Old Prussian and Jatvingian in Wojciech Smoczyński and Axel Holvoet, eds, Colloquium Rruthenicum primum, 1992, pp 93–98
  • Archäologie der UDSSR: Die Finno-Ugrier und die Balten im Mittelalter, Teil II, Balten, S. 411-419, Moskau 1987
  • Gerullis, G., Zur Sprache der Sudauer-Jadwinger, in Festschrift A. Bezzenberger, Göttingen 1927
  • Lepa, Gerhard (Hrsg): Die Sudauer, in Tolkemita-Texte Nr. 55, Dieburg 1998
  • Lepa, G., Gedanken über die Prußen und ihre Lieder, in Tolkemita-Texte „25 Lieder der Sudauer“ Nr. 56, Dieburg 1999
  • Salemke, G., Lagepläne der Wallburganlagen von der ehemaligen Provinz Ostpreußen, Gütersloh, 2005, Karten 19/ 7 – 19/ 13
  • Tettau, v.: Volkssagen Ostpreußens, Litthauens und Westpreußens, Berlin 1837, S.10
  • Žilevičius, J. Grundzüge der kleinlitauischen Volksmusik, in Tolkemita-Texte „25 Lieder der Sudauer“ Nr. 56, Dieburg 1999
  • Toporov,V., ИНДОЕВРОПЕЙСКИЕ ЯЗЫКИ [Indo-European languages] Лингвистический энциклопедический словарь.[Linguistic encyclopedic dictionary] Moskva, 1990, pp 186–189
  • Illič-Svityč V., Imennaja akcentuacija v baltijskom i slavjanskom. Moskva: SSSR. 1963
  • Illič-Svityč V., Sledy isčeznuvšych baltijskich akcentuacionnych sistem. Slavjanskaja i baltijskaja akcentologija. Moskva: Nauka. 1964. pp 18–26.
  • Vytautas J. Mažiulis. "Baltic languages". Britannica Online Encyclopedia.
  • Henning, Y., De rebus Jazygum sive Jazuin-gorum, Regiomonti, 1812
  • Sjoegren, A., Ueber die Wohnsitz Verhaeltnisse und der Jatwaeger, St. Petersburg, 1859
  • Sembrzycki, J., Die Nord-und Westgebiete the Jadwinger und deren Grenzen, Altpreussischeme Monatschrift, XXVIII, 1891, pp. 76–89
  • Matthews, W.K., Medieval Baltic Tribes, The American Slavic and East European Review, Vol. 8, Non. 2, Apr., 1949 pp 126–136.
  • Białoński, Grzegorz, Studia z dziejów plemion pruskich i jaćwieskich, Olsztyn, 1999.
  • Nalepa, Jerzy, Jaćwięgowie – nazwa i lokalizacja, Białystok, 1964.
  • Nalepa, Jerzy, Z badań nad jaćwieskimi relikatami onomastycznymi Połeksza, Studia linguistica slavica baltica K.-O. Falk, Lund 1966, S. 185-202.
  • Nalepa, Jerzy, Połekszanie (Pollexiani) – Plemię Jaćwięskie o północno-wschodnich granic Polski, Rocznik Białostocki, t. VII: 1966, Warszawa 1967, s. 7-33.

Bibliografía[editar | editar la fonte]

  • (en croata) Uvod o indoeuropsku lingvistiku, Matica hrvatska, ISBN 978-953-150-847-6 
  • Catechiſmus jn Peűßninſcher ſprach, Königsberg, Hans Weinreich, 1545, p. 3
  • Hartknoch, C., Altes und Neues Preussen. Frankfurt, Königsberg, 1684
  • Būga, K., Kalba dir senovė, I, Vilnius, 1922, p. 78
  • Būga, K., Lietuvių kalbos žodynas, I, Vilnius, 1924, p. LXXV
  • Kazlauskas J., 1968, Lietuvių Kalbos Istorinė Gramatika [Historical Grammar of Lithuanian], Vilnius, 1968, p 285
  • Salys, A, Sūduviai [including Sūdovian language], Sūduvių Kampas. Liet. Enciklopedija, XXIX, Boston, USA, 1963, pp 114–126
  • Schmalstieg, W. R., Studies in Old Prussian, (1976) University Park and London, pp 17–23, 91-93, ISBN 0-271-01231-5
  • Mažiulis, V., Prūsų kalbos paminklai, t. II (1981) Vilnius, pp 62–64, 67-68.
  • Mažiulis, V., Prūsų kalbos etimologijos žodynas,t. IV, (1997) Vilnius, pp 166–167, ISBN 5-420-01406-8
  • Vidugiris, A., Zietelos Šnektos žodynas [A Dictionary of the Subdialect of Zietela.], Vilnius: Mokslo dir enciklopedijų leidybos institutas, 1998
  • Vidugiris, A., Mikulėnienė, D, ZIETELOS ŠNEKTOS TEKSTAI. I dalis [Texts of the Zietela Subdialect. Part I], Vilnius, 2005, ISBN 9986-668-73-5 (1 dalis), ISBN 9986-668-74-3 (2 dalys)
  • Mikuleniene, D., Concerning the Influence of the Western Balts on the Accentuation System of Western Lithuanian Dialects, Acta Baltico-Slavica, Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, 2006, vol: 30, pp 89–96
  • Naktinienė, G., Paulauskienė,A., Vitkauskas, V., Druskininkų tarmės žodynas, Vilnius 1988
  • Zinkevičius, Z., Lietuvių kalbos dialektologija, Vilnius 1994
  • Z. Zinkevičius. Lietuvių dialektologija, Vilnius 1966
  • Zinkevičius, Z, The History of the Lithuanian Language (1996) Vilnius: Mokslas pp 50–53 ISBN 5-420-01363-0
  • Zinkevičius Z. Lenkų-jotvingių žodynėlliriu? – Rinktiniai straipsniai. T. I. Vilnius, 2002. P. 30–60.
  • Zinkevičius Z. Nauja apie jotvingių kalbą – Rinktiniai straipsniai. T. I. Vilnius, 2002. P. 61–66.
  • Gimbutas, Marija, The Balts, (1963) London : Thames and Hudson, pp 19, 22-23, 83, 112, 126, 139, 141, 147, 159.
  • Gerullis, G., Zur Sprache der Sudauer-Jotwinger. Festschrift Bezzen-berger, 1921, p. 44
  • Hastings, J., Encyclopaedia of Religion and Ethics: Volume IX, New York: Charles Scribner's Sons, 1917, pp 488

Enllaces esternos[editar | editar la fonte]

Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator