Condáu de Sobrarbe

	estáu desapaecíu
Alministración
Capital	Boltaña
Llingües oficiales	Navarroaragonés
Xeografía

El condáu de Sobrarbe yera unu de los antiguos condaos pirenaicos surdíos na Edá Media cola Reconquista. Formóse en redol a la parte alta del valle del Cinca y estendióse hasta'l sieglu XI, cuando se xunió definitivamente al reinu d'Aragón. Les sos llendes corresponder cola actual contorna del Sobrarbe.

L'estudiu d'esti condáu ye bien complexu dau l'escasu númberu de noticies que se tresmitieron sobre la so hestoria.

Historia[editar | editar la fonte]

Oríxenes[editar | editar la fonte]

Ente 714 y 718 l'altu valle del Cinca fuera sometíu polos conquistadores musulmanes, magar ello los habitantes cristianos, qu'agora dependíen del valí de Huesca, caltuvieron les sos propiedaes, les sos lleis y los sos gobernantes locales.

L'orixe'l condáu de Sobrarbe ta envolubráu en lleendes. Según una d'elles, Garcí Ximénez, un noble vascón establecíu ente'l Cinca y el Gállego, remontar nel añu 724 contra'l poder musulmano y antes d'empecipiase la llucha apaecióse-y una cruz colorada enriba d'una carrasca. El nome de Sobrarbe vendría de esti rellatu: sobre + arbre (sobre l'árbol) y el so escudu recoyer como símbolu.

Poco antes del añu 781, aprovechando los enfrentamientos ente musulmanes, tuvo llugar una nueva rebelión por un xefe llocal, Galindo Belascontenes, quien controla entós l'altu valle del Cinca al este, la sierra de Olsón al sur, el Serrablo (alredor de Les Bellostas) al oeste y la depresión del Ara al norte. Los llugares más importantes como Aínsa y Boltaña siguíen so dominiu musulmán.

L'establecimientu d'un condáu carolinxu[editar | editar la fonte]

Los francos carolinxos intentaben coles mesmes establecese al sur de los Pirineos. En 797, el duque d'Aquitania Luis, fíu de Carlomagno, travesó los Pirineos pero fracasó na so misión delantre d'Huesca. Sicasí, instalóse un conde carolinxu llamáu Aureolo con dellos homes y el sofitu de Galindo Belascotenes fundaron el condáu d'Aragón. Ye posible que tamién apoderaren el Sobrarbe (al sur, nos montes ente Boïl, Les Bellostas y Matidero, alredor de Boltaña), pero apenes hai fontes escrites que lo responder# por.

Escontra'l 806, el Sobrarbe, el valle de Gistau y la Ribagorza pasaron a atopase baxu dominiu del condáu de Tolosa. Dende'l puntu de vista relixosu, la rexón pertenecía a la diócesis d'Urgell.

Cola muerte de Aureolo en 809, el gobernador musulmán de Zaragoza y Huesca Amrus ibn Yusuf recuperó les posiciones perdíes nel Sobrarbe. Una nueva espedición carolinxa que fracasó delantre d'Huesca dexó siquier recuperar estos territorios en 812.

El condáu nel Aragón independiente[editar | editar la fonte]

Sicasí, les tensiones aumentaben ente los señores cristianos. Les Xenealoxíes de Roda espliquen qu'ente 812 y 820, Aznar Galíndez entró en conflictu abiertu cola familia de Galindo Belascotenes. El fíu d'esti postreru, García Galíndez, aliar en 820 col rei de Pamplona Íñigo Aresta y los señores musulmanes contra Contulfe, fíu d'Aznar Galíndez, sometiéndolo en 820.

García Galíndez, quien se convirtiera nel gobernador d'Aragón, remontar contra l'autoridá carolinxa. En 824 apurrió'l so sustentu al rei de Pamplona, amenaciáu por una espedición carolinxa encabezada polos condes Elbe y Aznar. Cola ayuda del poderosu señor musulmán Musa ibn Fortún consiguió llibrase de los carolinxos.

La vuelta al dominiu musulmán[editar | editar la fonte]

Cola muerte de García I en 833, el condáu d'Aragón pasó al so fíu Galindo Garcés. En 840 Galindo Garcés atacó Huesca ensin ésitu y dempués foi sometíu pol Emiratu de Córdoba emir de Córdoba Abderramán II en 842.

La relativa autonomía de los habitantes del Sobrarbe foi amenorgada en 907 o 908 pol gobernador musulmán d'Huesca Muhammad al-Tawil, quien escaló una parte del territoriu y someter a la so autoridá, incorporándolo a la cora de la Barbitania.

El condáu de Sobrarbe na Ribagorza[editar | editar la fonte]

En 916, el conde Ramón I de Ribagorza y Pallars reconquistó'l norte del Sobrarbe y favoreció la repoblación de la rexón. Ye de daquella de cuando dataría la fundación del monesteriu de San Pedro de Castillán, en Los Valles, na marxe occidental d'Ara. Darréu, el norte del Sobrarbe pasó al fíu de Ramón I, Bernardo I de Ribagorza.

En 922 morrió'l conde d'Aragón Galindo II Aznárez ensin herederu varón y el so heriedu estremar ente los sos dos fíes: Andregoto Galíndez apurrió l'Aragón puramente dichu al rei de Pamplona García II, ente que Toa apurrió'l Sobrarbe meridional al so maríu'l conde de Ribagorza Bernardo I. El Sobrarbe taba por tanto dafechu axuntáu so les manes de los condes de Ribagorza.

La dominación navarra[editar | editar la fonte]

En recuperando'l condáu d'Aragón en 922, el rei de Pamplona Sancho Garcés I coló per primer vegada escontra'l Sobrarbe en 924. So l'amenaza d'un ataque musulmán en Navarra, tuvo qu'arrenunciar a los sos proyeutos.

Paez que'l conde d'Aragón Fortún Jiménez yera vasallu del rei de Pamplona, quien dirixiría les espediciones militares posteriores. Con certidume, el Sobrarbe sometióse antes del 859, yá que nesta fecha'l monesteriu de San Juan de Matidero foi visitáu por Fortún Jiménez y el rei García II. Los prelaos ribagorzanos llograron de la mesma la estensión de la so diócesis escontra 950.

Namái les partes más orientales del Sobrarbe permanecieron de la mesma manera so dominiu del conde de Ribagorza hasta'l sieglu XI. Tocantes a partir baxa del valle del Cinca, alredor d'El Grau, Samitier y Aínsa, permaneció so dominiu musulmán. En 1006 una armada empobinada por Abd al-Malik, el fíu del emir Almanzor, afaró de nuevu la rexón, siendo destruyíu Binueste y los monxos de Matidero fuxeron. Aprovechando la prematura muerte de Guillermu II de Ribagorza en 1017, los musulmanes reconquistaron una parte de la Ribagorza vecina.

El rei de Pamplona Sancho Garcés III, cola ayuda de los sobrarbenses, reaccionó darréu y retomó el valle del Cinca esi mesmu añu. Coles mesmes, sometió al conde Silu, que se fixera un territoriu alredor de Boïl, y añadió la Ribagorza a los derechos hereditarios de la so esposa Muniadona de Castiella. Apoderar del Sobrarbe y de la mayor parte de la Ribagorza. Ye col so reináu cuando'l condáu empezó a desenvolvese, reconquistóse la parte inferior del valle del Cinca y el territoriu reorganizar en tenencies (distritos militares) constituyíos alredor de los castiellos de Boïl, Boltaña, Morillo de Monclús y Troncedo, col fin de protexer la parte alta del valle. El monesteriu de San Victorián, el principal del condáu, desenvolvióse y l'obispu de Ribagorza, Borell, participó nel trabayu de refundación d'ilesies, como en Puértolas en 1019. Finalmente'l Sobrarbe alzar al nivel de diócesis, dientro de les llendes del actual arciprestalgu.

Independencia y unión al reinu d'Aragón[editar | editar la fonte]

Antes de morrer en 1036, Sancho Garcés III redactó'l so testamentu, pol cual la mayor parte del reinu tresmitir a García Sánchez III, quien llogró Pamplona, Álava y gran parte de Castiella. L'alministración de los otros territorios dexaos a los sos otros fíos foi: una parte de Castiella para Fernandu I, Aragón para Ramiro I y Sobrarbe y Ribagorza para Gonzalo I.

Los hermanos de García Sánchez III, que nun aguantaben ser meros condes vasallos del so hermanu, decidieron tomar el títulu de rei, pasando por tanto Gonzalo a ser el primer rei de Sobrarbe y Ribagorza. El so reináu foi curtiu, yá que foi asesináu'l 26 de xunu de 1043, 1044 o 1045 en Morillo de Monclús. Ramiro I heredó'l so reinu, siendo definitivamente incorportados al reinu d'Aragón estos territorios. Los socesores de Ramiro I nun portaron el títulu de reis o condes de Sobrarbe.