Yr Hen Ogledd
Yr Hen Ogledd ye un términu galés que significa "El Vieyu Norte" y ye utilizáu polos académicos pa designar a los reinos britanos surdíos nel norte d'Inglaterra y sur d'Escocia tres la retirada romana.
Nun intentu por construyir una razonablemente precisa historia d'estos territorios, los estudiosos adoptaron el términu Hen Ogledd de la poesía heroica galesa pa referise a los reinos britanos.
Contestu
[editar | editar la fonte]Nada de lo que conocemos del centru de Gran Bretaña antes de 550 ye realmente fiable. Nunca hubo un control efectivu romanu al norte de llinia de la llinia Tyne - Solway, y al sur d'esa llinia, el control romanu rematara muncho primero de la fecha tradicional dada pa la partida de les tropes romanes de Britania en 407. Los escritos d'Amiano Marcelino y otros escritores dan testimoniu d'un decreciente control romanu yá dende'l sieglu II, y d'amplios desórdenes y abandonu a partir del 360.
En redol a 550, la zona taba controlada por pueblos britanu-parlantes, sacante les franxes costeres orientales, ocupada por pueblos Anglos de Bernicia y Deira. Al norte allugábense los pictos y al noroeste'l reinu Gaelico de Dál Riata. Toos ellos van xugar un papel na historia del Vieyu Norte.
Contestu históricu
[editar | editar la fonte]Dende un puntu de vista históricu, la imaxe de los "Homes del Norte" (Gwŷr y Gogledd en galés) como britanos nativos lluchando contra la ocupación anglosaxona ye una visión parcial, una y bones les guerres internes ente britanos yeren frecuentes. Sicasí, les histories galeses de lluches ente britanos y anglos sí tienen el so contrapartida na realidá. La historia de la desapaición de los reinos del Vieyu Norte ye la historia del ascensu de Northumbria a partir de los reinos costeros de Bernicia y Deira hasta convertise nel estáu más poderosu de Gran Bretaña ente'l estuariu del Humber y los fiordos de Clyde y Forth.
Nesta dómina, aliances y enfrentamientos nun se llindaben a les lluches colos vecinos. Una alianza britana enfrentar a otra coalición de la mesma etnia na batalla de Arfderydd. Áedán mac Gabráin, rei de Dal Riada, ye mentáu na Bonedd Gwŷr y Gogledd, una xenealoxía de los Homes del Norte.[1] La Historia Brittonum de Nennio afirma que Oswiu de Northumbria casóse con una britana d'ascendencia picta.[2][3] El rei pictu Talorgan sería frutu tamién d'una unión ente northumbrianos y pictos. Áedán mac Gabráin lluchó colos britanos contra Northumbría. Cadwallon ap Cadfan, rei de Gwynedd aliar con Penda de Mercia contra Edwin de Northumbria.
Conquista y derrota nun implicaben necesariamente la extirpación d'una cultura y la so sustitución por otros. La rexón britana del noroeste d'Inglaterra foi absorbida pol reinu anglu de Northumbria nel sieglu VII, anque remanecería nuevamente 300 años dempués como Cumbria meridional, xunida a Cumbria Septentrional (Strathclyde).
Contestu social
[editar | editar la fonte]Los Homes del Norte vivíen según una organización tribal,[Nota 1] basada en families estenses, debiendo llealtá a una familia "real" dominante, delles vegaes al traviés de rellaciones indireutes, y recibiendo proteición a cambéu. Pa los pueblos celtes, esta organización siguiría vixente sieglos dempués, apaeciendo nes Lleis irlandeses de Brehon, la Llei galesa y la Llei Escocesa de bretones y escotos.
La capital taría asitiada nuna primitiva corte, que nun yera más que la sede del antiguu gobiernu romanu. Como gobernante y proteutor, el rei caltenía numberoses cortes, viaxando d'una a otra p'alministrar xusticia y exercer la so autoridá. Estes práutiques sobreviviríen hasta les reformes alministrativu y llegal d'Enrique II, yá nel sieglu XII.
Reinos y rexones
[editar | editar la fonte]Reinos mayores
[editar | editar la fonte]Los principales reinos britanos mentaos nes fontes históricu y lliterariu son:
- Alt Clut o Ystrad Clud – con centru nel actual Dumbarton n'Escocia y darréu conocíu como Reinu de Strathclyde. Ye unu de los más documentaos y tamién el de vida más llarga, calteniendo la so independencia hasta'l sieglu XI, cuando foi finalmente absorbíu por Escocia.[4]
- Elmet – nel oeste de Yorkshire. Al sur d'otros reinos británicos y al este de Gales consiguió sobrevivir hasta empiezos del sieglu VII.[5] Foi invadíu y anexonáu por Northumbria nel 616.
- Gododdin – asitiáu nel sureste d'Escocia y nordés d'Inglaterra, nel territoriu ancestral de los Votadini. Los sos habitantes son los protagonistes del poema Y Gododdin, que narra una desastrosa espedición del exércitu de Gododdin contra los anglos de Bernicia.[6] Foi conquistáu polos anglos alredor del 638, estableciendo nesi mesmu territoriu'l reinu de Bernicia.
- Rheged – un gran reinu qu'incluyía partes de l'actual Cumbria, anque desconocemos les sos llendes precises. La historia de Rheged ta fuertemente acomuñada a la del so rei Urien, que'l so nome abonda na toponimia del noroccidente d'Inglaterra.[7] Anexonada en 730 por Northumbria.
Reinos menores y otres rexones
[editar | editar la fonte]Nes fontes méntense numberoses rexones, posiblemente dependientes d'otros reinos o reinos independientes en sí mesmos:
- Aeron – reinu menor mentáu en fontes como Y Gododdin, el so llocalización ye incierta, anque dellos académicos señalaron como probable la rexón d'Ayrshire nel suroeste d'Escocia.[8][9][10][11] Esti territoriu acomúñase frecuentemente con Urien Rheged, y puede formar parte del so reinu.[12]
- Calchfynydd ("Chalkmountain") – nun sabemos práuticamente nada d'esta área, anque probablemente asitiábase en Hen Ogledd, yá que unu de los sos posibles gobernantes, Cadrawd Calchfynydd, apaez mentáu en Bonedd Gwŷr y Gogledd. William Forbes Skene suxer la so identificación con Kelso (enantes Calchow) nel territoriu de Scottish Borders.[13]
- Eidyn – constituyía l'área circundante de l'actual Edimburgu, conocida entós como Din Eidyn (Fuerte de Eidyn). Taba bien venceyáu al reinu de Gododdin.[14] Kenneth H. Jackson defende que Eidyn denominaba puramente Edimburgu,[15] pero otros estudiosos tomar una designación pa un área más amplia.[16][17] El nome sobrevive en topónimos como Edimburgu, Dunedi y Carriden (de Cayer Eidyn), asitiáu quince milles al oeste.[18] Din Eidyn foi sitiáu polos anglos en 638 y tuvo sol so control mientres los siguientes trés sieglos.[19]
- Manaw Gododdin – l'área costera al sur del Fiordu de Forth, y parte del territoriu de los Gododdin.[6] El nome sobrevive en Slamannan Moor y nel pueblu de Slamannan, en Stirlingshire.[20] This is derived from Sliabh Manann, the 'Moor of Manann'.[21] Tamién apaez nel nome de Dalmeny, cinco milles al noroeste d'Edimburgu y conocíu primeramente como Dumanyn, que s'asume deriva de Dun Manann.[21] Podemos atopar igualmente al norte del Forth nel Manaw pictu en Clackmannan y nel condáu epónimu de Clackmannanshire,[22] deriváu de Clach Manann, la 'piedra de Manann',[21] en referencia a un monumentu allugáu ellí.
- Novant – reinu mentáu en Y Gododdin, presumiblemente rellacionáu con una tribu de la Edá del Fierro, los Novantae, aniciáu nel suroeste d'Escocia.[23][24]
- Regio Dunutinga – reinu menor asitiáu na rexón de Yorkshire del Norte y mentáu na Vida de Wilfrid. El so nome vien de un gobernante llamáu Dunaut, quiciabes el Dunaut ap Pabo de les xenealoxíes.[25] El so nome llegó hasta nós na actual población de Dent, Cumbria.[26]
Otros reinos que nun formaron parte del Vieyu Norte, pero que son parte de la so historia inclúin:
- Dál Riata – Anque yera un reinu Gaélicu, la familia del so rei Áedán mac Gabráin apaez nel rellatu Bonedd Gwŷr y Gogledd
- Northumbria y los sos estaos predecesores, Bernicia y Deira
- Reinu de los pictos
Reinos posibles
[editar | editar la fonte]Los siguientes nomes apaecen en fontes históriques y lliteraries, pero desconocemos si refiérense o non a reinos o rexones del Hen Ogledd.
- Bryneich – nome británicu del reinu anglosaxón de Bernicia. Posiblemente esistió na zona dalgún reinu britanu pre-saxón, pero nun hai pruebes.[27]
- Deifr o Dewr – nome britanu del reinu anglosaxón de Deira, asitiada ente los ríos Tees y Humber. El nome ye d'orixe britanu, pero al igual que nel casu de Bryneich nun sabemos si denominaba un reinu britanu anterior.[28]
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Bromwich 2006, páxs. 256–257
- ↑ Nennius (c. 800), «Genealogies of the Saxon kings of Northumbria», en Stevenson, Joseph, Nennii Historia Britonum, London: English Historical Society, 1838, p. 50
- ↑ Nicholson, Y. W. B. (1912), «The 'Annales Cambriae' and their so-called 'Exordium'», en Meyer, Kuno, Zeitschrift für Celtische Philologie, VIII, Halle: Max Niemeyer, p. 145
- ↑ Koch 2006, p. 1819.
- ↑ Koch 2006, páxs. 670–671.
- ↑ 6,0 6,1 Koch 2006, páxs. 823–826.
- ↑ Koch 2006, páxs. 1498–1499.
- ↑ Koch 2006, páxs. 354–355; 904.
- ↑ Bromwich 1978, páxs. 12–13; 157.
- ↑ Morris-Jones, páxs. 75–77.
- ↑ Williams 1968, p. xlvii.
- ↑ Koch 2006, p. 1499.
- ↑ Bromwich 2006, p. 325.
- ↑ Koch 2006, páxs. 623–625.
- ↑ Jackson 1969, páxs. 77-78
- ↑ Williams 1972, p. 64.
- ↑ Chadwick, p. 107.
- ↑ Dumville, p. 297.
- ↑ Koch 2006, páxs. 223–225.
- ↑ Rhys, John (1904), «The Picts and Scots», Celtic Britain (3rd edición), London: Society for Promoting Christian Knowledge, p. 155, https://books.google.com/books?id=DGsNAAAAIAAJ&printsec=titlepage
- ↑ 21,0 21,1 21,2 Rhys, John (1901), «Place-Name Stories», Celtic Folclor: Welsh and Manx, II, Oxford: Oxford University, p. 550, https://books.google.com/books?id=2mNWyM2m-zMC&printsec=frontcover
- ↑ Plantía:Harvcolnb, Celtic Britain, The Picts and the Scots.
- ↑ Koch 2006, páxs. 824–825.
- ↑ Koch 1997, pp. lxxxii–lxxxiii.
- ↑ Koch 2006, p. 458.
- ↑ Koch 2006, p. 904.
- ↑ Koch 2006, páxs. 302–304.
- ↑ Koch 2006, páxs. 584–585.
Notes
[editar | editar la fonte]- ↑ Los territorios tribales yeren llamaos reinos y taben dirixíos por un rei, pero nun yeren naciones estáu entamaes nel actual sentíu del términu. Los reinos podía crecer y amenorgase según la fortuna de la familia real, na qu'aliances y enfrentamientos rexonales xugaben un papel importante. Esta organización yera aplicable tamién a la zona sur de Gales mientres la era posrromana, onde les rellaciones ente los reinos de Glywysing, Gwent, y Ergyng tán tan venceyaes que ye imposible ellaborar una historia independiente pa cada unu d'ellos. Los conflictos dar ente los individuos d'altu rangu y los sos veceros respeutivos, a la manera de la Guerra de les Dos Roses ente les cases de Lancaster y York.
Bibliografía
[editar | editar la fonte]- John T. Koch, Celtic Culture: A Historical Encyclopedia, ABC-CLIO, 2006, ISBN 1-85109-440-7, 9781851094400
- Morris, John: The Age of Arthur: A History of the British Isles from 350 to 650, páxs. 17-19, 230-245. (New York: Charles Scribner's Sons, 1973)
- Jackson, Kenneth: Language and History in Early Britain, Edinburgh University Press, 1953.