William Walker

De Wikipedia
(Redirixío dende William Walker (actor))
Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
William Walker
Presidente de Nicaragua

12 xunetu 1856 - 1r mayu 1857
← Fermín Ferrer - Máximo Jerez Tellería, Tomás Martínez Guerrero →
redautor en xefe The New Orleans Crescent (en) Traducir

1849
Vida
Nacimientu Nashville, 8 de mayu de 1824[1]
Nacionalidá Bandera de Estaos Xuníos d'América Estaos Xuníos
Llingua materna inglés d'Estaos Xuníos
Muerte Trujillo, 12 de setiembre de 1860[1] (36 años)
Causa de la muerte Herida por arma de fuego (es) Traducir
Familia
Familia
Estudios
Estudios Universidá d'Edimburgu : medicina
Universidad de Nashville (es) Traducir 1838)
Escuela de Medicina Perelman (es) Traducir 1843) doctor en medicina
Universidá de Heidelberg : medicina
Llingües falaes inglés[2]
Oficiu periodista, abogáu, aventureru, filibusteru, médicu, políticu, escritor
Emplegadores Universidá de California en Los Angeles
Serviciu militar
Lluchó en Campaña Nacional de 1856-1857 (es) Traducir
Creencies
Partíu políticu Partíu Demócrata
Cambiar los datos en Wikidata

William Walker (8 de mayu de 1824, Nashville – 12 de setiembre de 1860, Trujillo) foi un médicu, abogáu, periodista y políticu d'Estaos Xuníos. Ye'l más reconocíu de los denominaos «filibusteros» del sieglu XIX.[3] En Méxicu intentó conquistar los territorios de Sonora y Baxa California, lo que lo llevó a fundar la «República de Sonora» que terminó en fracasu. En 1855, xunto a un grupu de reclutes conocíos como «Los Inmortales», dirixir escontra Nicaragua, país que s'atopaba somorguiáu nuna guerra civil, y lluchó al llau del bandu democráticu, que pretendía derrocar al presidente legitimista Frutu Chamorro Pérez. Sicasí, a midida que avanzaba nes sos campañes militares, llogró asumir el poder por aciu unes eleiciones amañaes, nes cualos resultó escoyíu presidente de la nación..

Por cuenta de l'amenaza que representaba la so estadía en Centroamérica, los demás países de la rexón empecipiaron una ofensiva pa espulsalo del territoriu, dando llugar a la Guerra Nacional de Nicaragua y la Campaña Nacional de Costa Rica. El conflictu tamién arreyó a Estaos Xuníos, al Reinu Xuníu y al empresariu Cornelius Vanderbilt.

William Walker claudicó el 1 de mayu de 1857 y abandonó el territoriu centroamericanu. A pesar de la so derrota, entamó nueves espediciones p'apoderase de Nicaragua. Les invasiones d'esti aventureru collaboraron a la formación del conceutu d'América Llatina.

Primeros años[editar | editar la fonte]

La Universidá de Nashville na segunda metá del sieglu XIX.

Los padres de William Walker fueron el banqueru escocés James Walker,[4] y Mary Norvell, orixinaria de Kentucky.[5] Foi'l mayor de los cuatro fíos de la pareya. Nos sos años xuveniles, siendo educáu nun ambiente puritano y austero,[6] carauterizar por tener una personalidá sele y refinao, conducta que daba llugar a que se-y catalogara como un amuyeráu en más d'una ocasión.[7] De neñu foi bon estudiante y llogró graduase a la edá de catorce años de la Universidá de Nashville,[7]onde la educación impartida yera considerada humanista ya integral.[8]A los dieciséis años, llogró un grau cimeru qu'entendía l'estudiu de la Biblia y lliteratura clásica. Tamién foi presidente de la Sociedá d'Alderiques d'esi mesmu centru d'estudios.[7]

Nesos años, unu de los deseos de los sos padres yera que William fora ministru relixosu.[6] Otra manera, el rapazu optó por estudiar Medicina, y llogró rematar los sos estudios en 1843 de la Universidá de Pennsylvania. Darréu, siguió la so formación en París, ciudá que nun yera de la so presto por tener —na so opinión— un ambiente malváu.[6] Con too y con eso, viaxó per distintos países y col tiempu creció'l convencimientu de que la Medicina nun yera lo suyo. Per otru llau, nun s'estremaba por ser adepto a dalgún viciu.[9]Nuna de les cartes intercambiaes con un excompañero de la infancia y de la Universidá de Nashville, escribió dalgunes de les sos incipientes moliciones sobre la política:

Polo qu'a mi respecta, na mio infancia y mocedá resolviera dedicame a la política; dacuando llegué a creer que sumiera en mi hasta la última muerte d'esa idea, pero con frecuencia vuelve cuando suañu despiertu, dexándome en duda si va ser un ánxel de lluz o un ánxel de les tiniebles.[10]

En 1845, de regresu a Estaos Xuníos, practicó'l so oficiu en Filadelfia.[3]Sicasí, decidió estudiar Derechu y llogró ser autorizáu como abogáu en Nueva Orleans,[11] anque escoyó'l trabayu de periodista por cuenta de la so bona redaición.[12] Nesti oficiu llaborió nel periódicu Daily Crescent d'esa mesma ciudá, que la so llinia editorial yera considerada polos sos críticos como apegada al gobiernu del país, esto ye, antiesclavista y lliberal; opinión contraria al ambiente predominante nel sur d'Estaos Xuníos. Pal casu, nesti llugar afalábase una eventual anexón de Cuba, tema rebatido polos editoriales del Daily Crescent nos que Walker más de dalguna vegada collaboró.[12]

Mientres la so estadía conoció a Ellen Galt Martin de ventitrés años, una moza que s'estremaba pola so guapura, simpatía ya intelixencia y quien, amás, pertenecía a una familia reconocida de la ciudá. Sicasí, tenía la peculiaridá de ser sordomuda. Ellen oldeaba en gran manera col cobarde, menudu y delgáu William, quien nesi tiempu pesaba unes 120 llibres (55 kg).[13] Sicasí, ye probable que llograra comprometese cola nueva,[14] pero'l matrimoniu nun llegó a realizase porque Ellen morrió de fiebre mariello el 18 d'abril de 1849.[15] Ello ye que la llocalidá entera taba envolubrada nuna epidemia. La muerte de Martin marcaría fondamente la personalidá de Walker, al convertise d'ende d'equí p'arriba nun suxetu murniu, dacuando paranoicu nel so comportamientu, y propensu a decisiones atrevíes ensin midir les consecuencies.[14]

Destín manifiestu y tramposería[editar | editar la fonte]

Gaston de Raousset-Boulbon.

Nesos años, nos Estaos Xuníos atopar en boga la Doctrina del Destín Manifiestu. Tal ideoloxía sofitaba que'l país espandiérase sobre los territorios ensin conquistar de Norteamérica y, polo xeneral, sobre l'Hemisferiu Occidental.[16] Acordies con esti ideariu, nun bastaba la ocupación de territorios estranxeros como Texas o California, tamién yera xustificable conquistar países como Canadá, Méxicu, Cuba o los de Centroamérica.[16][17] Cualquier mediu yera xustificáu p'algamar esti oxetivu, dende l'alquisición por compra, hasta la vía militar.[18]

Esta doctrina nun taba exenta de racismu, pos consideraba que los habitantes d'Estaos Xuníos yeren cimeros a los «mestizos» de los países vecinos allugaos al sur de la frontera,[19][20]polo que teníen de ser «refechos».[19]Sicasí, la idea del Destín Manifiestu nun yera interpretada d'igual manera por toos, pos dellos intelectuales del norte del país cuntaben que lo meyor yera espandir los ideales de democracia y llibertá; distintu a los ideólogos de los estaos del sur, quien defendíen l'oxetivu d'espandir el so territoriu xunto a la institución de la esclavitú,[21] pos los mesmos nun seríen abondos.

Foi nesti periodu qu'apaecieron los llamaos filibusteros» ente los años 1840 a 1860. Estos suxetos entamaron «cuerpos militares privaos»,[22]que provocaben guerres ensin autorizar y entamaben campañes contra territorios de normal n'estáu de paz con Estaos Xuníos.[4][18]Unu d'ellos foi Gaston de Raousset-Boulbon quien l'añu 1852 treslladar a Sonora por aciu una compañía minera en busca de plata, que yera conformada na so mayor parte por un grupu de socios d'orixe francés, pos les lleis mexicanes prohibíen a norteamericanos colonizar la zona.[23] Sicasí, la empresa foi apostrada y los filibusteros» intentaron una campaña militar pa tomar Hermosillo qu'acabó en fracasu.[24]Raousset-Boulbon intentó otra espedición en 1854 y terminó los sos díes fusiláu pol exércitu federal mexicanu.[25][26]Otru aventureru que tuvo'l mesmu final foi Henry A. Crabb quien morrió executáu en Caborca pa 1857.[27]Con too y con eso, el mesmu Walker xustificaría estes operaciones:

Lo que por inorancia llamen tramposería nun ye'l productu d'una pasión o d'un deséu desatamañáu; ye'l frutu de los instintos seguros ya infalibles qu'obren acordies con lleis tan antigües como la creación.[19]

Espedición a Méxicu[editar | editar la fonte]

Pal añu 1850, como tantos otros homes de la so xeneración que buscaben oportunidaes nel oeste del país, Walker dirixir a San Francisco y atopó emplegu nel periódicu San Francisco Daily Herald. Ellí denunció a un xuez local d'apropiación indebida de los fondos d'un heriedu. Pola acusación foi retáu a duelu pol mesmu maxistráu, quien sería representáu por otru suxetu. Dempués del alcuentru, Walker resultó mancáu llevemente nuna pierna.[28]Tamién tuvo otru incidente con un alministrador de xusticia al qu'acusaba de ser «bien blandu» colos criminales, y terminó encarceláu y multáu con 500 dólares. Tales percances empezaron a convertilo nuna especie d'héroe local.[29]

Dempués d'exercer ensin entusiasmu l'abogacía en Marysville, California, por un curtiu periodu, foi atraíu pola colonización de Sonora y Baxa California, al enterase polos periódicos de San Francisco que los sonorenses yeren asediados por apaches. Coles mesmes, los rotativos demandaben la presencia de tropes d'Estaos Xuníos por que los protexeren, y tamién faíen notar que na zona atopábense ricos xacimientos de plata pa ser esplotaos.[30]Ello ye que Walker yera de la opinión que los norteamericanos yeren los indicaos pa ocupar Méxicu, y non los franceses, como asocedía nesi tiempu.[3]

Intentó acomuñar con Raousset-Boulbon, pero esti refugó'l so propuesta ante'l sentimientu d'Estaos Xuníos en Méxicu.[30]Con too y con eso, la empresa foi entamada en California xunto a otros aventureros,[31] y a pesar de l'alvertencia del francés, Walker llegó a esti país en xunetu de 1853 con un pasaporte en regla. Al aportar a la llocalidá de Guaymas xunto al so colega Henry P. Watkins, les autoridaes nun-y dexaron movilizar se, pos taben preveníos de la so llegada per mediu del consuláu mexicanu en San Francisco. Ante la negativa, aseveró que la so única intención en Sonora yera la esplotación de tierres pa una eventual esplotación minera. Sicasí, la oposición de les autoridaes obligar a volver a los Estaos Xuníos xunto col so sociu, dempués d'un mes d'estadía.[32]

En vista del fracasu, pero convencíu del usu de la fuercia pa ocupar el territoriu,[33]tornó a California y armó una espedición decidíu a conquistar Sonora. La so intención yera formar una nueva república pa integrala a los Estaos Xuníos.[3] El 16 d'ochobre de 1853 embarcar escontra Méxicu con un grupu de mediu centenar de reclutes, la mayoría d'ellos vagamundos de los muelles californianos.[34] Col enfotu de safar cualquier arrestu, zarpó rápido a bordu del barcu Caroline, inorando la llei de neutralidá del país.

La República de Baxa California[editar | editar la fonte]

La bandera izada por William Walker ostenta dos estrelles que representen a los estaos de Baxa California y Sonora.

La so primer operación foi realizada na llocalidá de La Paz en Baxa California, onde izó una bandera con dos franxes coloraes y dos estrelles, emblemes de los estaos de Baxa California y Sonora. El 3 de payares de 1853 proclamó que Baxa California yera llibre, soberana ya independiente,[11][35]y dempués d'una victoria sobre un pequeñu contingente mexicanu la opinión a favor escontra la espedición creció nos Estaos Xuníos,[3][36]y nuevos refuerzos partieron nel bergantín Anita con 230 aventureros.[37]

La República de Sonora[editar | editar la fonte]

A pesar del optimismu, los filibusteros empezaron a sufrir los primeros contratiempos. Per un sitiu, la tropa yera acesmada poles huestes del caudiellu Antonio María Meléndrez. Amás, les raciones arralecíen, lo que provocó insubordinación y delles deserciones. A pesar de les circunstancies, Walker proclamóse presidente de Sonora el 18 de xineru de 1854, y la nueva república foi estremada nos estaos de Baxa California y Sonora, esta postrera rexida pol Códigu Civil vixente en Louisiana.[37]

Sicasí, Walker inoraba que'l presidente mexicanu Antonio López de Santa Anna roblara un tratáu n'avientu de 1853, conocíu como «Venta de la Mesilla» (o Gadsden Purchase polos norteamericanos), que vencería a Estaos Xuníos una franxa de terrén na frontera de dambos países. Probablemente, los mexicanos suscribieron el conveniu al decatase que les aiciones de Walker yeren nicios de que'l gobiernu vecín tomaría la zona pola fuercia nun futuru.[38][39] Una vegada realizáu'l trespasu, el gobiernu d'Estaos Xuníos unvió correspondencia al presidente mexicanu nel que consideraba a Walker un tresgresor de les lleis federales.[38]

Xixiláu por barcos de guerra mexicanos y norteamericanos, el filibusteru, alcontráu nel puertu d'Ensenada, movilizar cola so tropa de 135 homes con camín de Sonora, pa fomentar una insurrección contra'l gobiernu llocal.[38]Tamién consideró qu'una eventual anexón del golfu de California podría favorecer al so país pa llograr una salida pel llau suroeste del territoriu.[38]El 28 de febreru de 1854, fixo xurar una alianza a dellos rancheros a la República de Sonora pa empecipiar una campaña militar», pero nueves deserciones menguaron el contingente, auníu a la penosa situación de la so milicia. Pa compensar esta situación, trató de poner orde executando a los insubordinados.[40]

Los milicianos aportaron al territoriu sonorense n'estáu llamentable, pos habíen trevesáu terrenes grebos, taben afamiaos, casi desnudos y arrodiaos polos tiradores de Meléndrez.[40] A la fin, los 34 filibusteros decidieron afletase del asediu de los mexicanos y cruciaron la frontera escontra Estaos Xuníos el 8 de mayu de 1854. Una vegada aportaron al so país, rindiéronse ante dos oficiales del exércitu.[41] William Walker foi treslladáu a San Francisco n'ochobre d'esi añu, y acabó ante'l tribunal de xusticia por violar les lleis federales. Él mesmu fixo cargu del so defensa y adució que la so misión yera la lliberación» del territoriu de Sonora d'un supuestu gobiernu corruptu. El xuez, na so declaración ante'l tribunal, espresar en términos desfavorables escontra l'inculpáu, pero'l xuráu declarar non culpable.[42] Esta yera una señal que Walker, y l'idea del Destín Manifiestu, cuntaben con sofitu de bona parte de la opinión pública.[42]

Acordies con l'investigador William O. Scroggs, el filibusteru nun entamó esta campaña como un delegáu» de los estaos esclavistes. Prueba d'ello foi que los periódicos d'esa rexón nun salieron nel so defensa. A manera d'exemplu, un rotativu de Nueva Orleans calificó a los aventureros como «mozos boborolos».[43]

Primer espedición a Nicaragua[editar | editar la fonte]

Preparativos[editar | editar la fonte]

Cornelius Vanderbilt.

Col descubrimientu d'oru en California, la necesidá de tresporte escontra l'oeste d'Estaos Xuníos aumentaba. Amás de faelo per tierra, la otra alternativa yera per vía marítima, siendo una opción travesar Centroamérica.[N. 1] Nos años 1850, Panamá yera la ruta más popular, pero foi opacada per unos años pola de Nicaragua, pos ufiertaba más ventayes pol bon clima, precios de tresporte más baratos y un percorríu más curtiu.[44]Amás, esistía la posibilidá de construyir una canal interoceánico aprovechando les agües de los llagos interiores y el río San Juan.[N. 2][45]Esta oportunidá atraxo l'atención del multimillonariu Cornelius Vanderbilt (moteyáu «El Comodoro»), quien llegó a Nicaragua en 1849 pa llograr los derechos esclusivos del tresporte de pasaxeros sobre'l territoriu por aciu la empresa Accesory Transit Company, lo cual foi aprobáu pol gobiernu nicaragüense.[46]

En 1851 realizóse'l primer viaxe dende Nueva York a California en 45 díes per mediu d'una llinia naviera que yera tamién propiedá del magnate.[47] En Nicaragua, el periplu empecipiar en San Juan del Norte (tamién conocíu como Greytown), darréu saleábase nel ríu San Juan hasta'l puertu de San Carlos nel llau oriental del llagu Nicaragua; d'ellí, hasta Badea de la Virxe na ribera occidental del llagu, y dempués por mula o a cuerpu al puertu de San Juan del Sur nel océanu Pacíficu. Un añu dempués el serviciu foi encurtiáu a 25 díes.[47]La empresa sufriera contratiempos pol refugu del Reinu Xuníu que nun sofitaba una eventual construcción de la canal, pos interfería nel territoriu so la so xurisdicción llamáu Reinu de la Mosquitia que tomaba hasta'l ríu San Juan. Los británicos nun deseyaben la presencia de norteamericanos na zona. Inclusive, nel añu 1847, entraren en conflictu col gobiernu nicaragüense cuando socatraron al rei misquito por que demandara el retiru de les autoridaes llocales en San Juan del Norte; ante la negativa, los británicos decidieron tomar la llocalidá.[48]

Mapa de Nicaragua.

Foi gracies a l'ayuda emprestada pol arqueólogu Ephraim Squier, encargáu d'asuntos rellacionaos con América Central del gobiernu d'Estaos Xuníos, que Vanderbilt pudo llograr derechu de camín en San Juan del Norte,[48]cola salvedá de que la empresa compartiría la vía con otres embarcaciones ensin distinción de bandera. Tamién foi coadyuvado pol Tratáu Clayton-Bulwer que torgaba a dambes naciones colonizar la rexón, pero garantizaba la neutralidá interoceánica».[48][49][45]Tou esto dio-y llibertá de desenvolver les sos actividaes, anque siempres esistía'l control de los británicos d'esa parte del territoriu.[48]

Pela so parte, a mediaos de la década William Walker fixo una curtia apaición na política y trabayó nos periódicos Democratic State Journal de Sacramento y el Commercial Advertiser de San Francisco. Mientres la so permanencia nesti mediu, foi instruyíu pol editor Byron Cole sobre la situación ideal de Nicaragua como llugar pa entamar la colonización, pos lu informó del caos políticu del país, que s'atopaba estazáu poles facción polítiques de legitimistas y democráticos. A les traces, los primeres teníen el so principal asentamientu en Granada, yeren d'ideoloxía conservadora, y aliaos de la Ilesia Católica y del Reinu Xuníu. Los segundos, con asientu en León, teníen pensamientu lliberal y yeren aliaos d'Estaos Xuníos.[50] Acordies con Cole, el grupu de los democráticos teníen de ser sofitaos nesi panorama políticu, bien a pesar de la neutralidá del gobiernu d'Estaos Xuníos, coles mires de frenar cualquier meyora británica.

El propósitu más importante pa dambos, sicasí, yera intentar «americanizar» a Nicaragua coles instituciones d'Estaos Xuníos y espandir la colonización de anglofalantes.[50]Nesti tiempu l'Asamblea Constituyente de Nicaragua nomara a Frutu Chamorro Pérez como presidente'l 30 d'abril de 1854,[51][52]y amás allargara'l so periodu de gobiernu de dos a cuatro años.[53]

Cole viaxó a Nicaragua nel mes d'agostu y entrevistóse con Francisco Castellón Sanabria, líder de los democráticos y quien fuera nomáu por ellos presidente provisional de Nicaragua en León dende'l mes de xunu.[52]Dambos roblaron el Tratáu Byron Cole-Castellón qu'incluyía'l treslláu d'un contingente de norteamericanos pa sentar plaza nel exércitu democráticu,[54]col fin de derrocar —según entendía Castellón— al réxime legitimista de Frutu Chamorro.[55][56]Sicasí, este depositara'l poder en José María Estrada p'asumir control del exércitu dende'l mes de mayu.[52]

Al conocer l'alcuerdu, Walker conxeturó que manifestar nel documentu la unviada d'ayuda militar a Nicaragua podría trae-y problemes cola llei de neutralidá del so país.[54]Prefirió entós que'l pactu modificar col treslláu de colonizadores. Solucionáu esti puntu, abandonó'l so puestu nel periódicu y propúnxose partir escontra Nicaragua. Un representante de les autoridaes gubernamentales nun s'opunxo al viaxe, cuando verificó que'l contratu non infringía nenguna llei.[57]El principal contratiempu pa empecipiar la espedición yera la escasez de dineru. En vista del problema, Walker trató de recaldar fondos, pero con escasu ésitu. La so única posesión yera la embarcación Vesta. Amás de estes contrariedaes, el 12 de marzu 1855 viose envolubráu n'otru duelu del que resultó con un balazu n'unu de los sos pies.

Partida escontra Nicaragua[editar | editar la fonte]

Grabáu de la ciudá de León de 1856.
Walker desembarca n'El Realejo. Diorama del Muséu Históricu Cultural Juan Santamaría d'Alajuela, Costa Rica.

Con un conglomeráu de reclutes qu'incluyía a distinguíos militares, vagamundos y antiguos collacios de l'aventura en Sonora, axuntáronse 58 individuos que seríen conocíos como «Los Inmortales».[58]Sicasí, a pesar del desinterés de les autoridaes californianes, la embarcación foi detenida por cuenta de que delles provisiones nun fueren pagaes. Por aciu intimidación, el dueñu de la nave foi persuadíu pa dexar llibre'l barcu.[59]

Solucionáu'l contratiempu, «Los Inmortales» zarparon el 4 de mayu de 1855[60]y llegaron a Nicaragua el 16 de xunu desembarcando nel puertu d'El Realejo.[N. 3][61] Darréu aportaron a la llocalidá de León, onde fueron bien recibíos polos sos residentes. Walker, una vegada nel territoriu, amenació con pena de fusilamiento a la so tropa ante cualesquier desobediencia.[62] Foi recibíu por Castellón quien lu nomó ciudadanu nicaragüense xunto a los sos acompañantes, conocíos d'ellí d'equí p'arriba como la Falanxe Democrática».[56]Amás, Walker llogró'l rangu de coronel.[60]

La estadía nun tuvo exenta de problemes, pos el filibusteru entró en conflictu con otros subalternos de Castellón que resentíen la presencia del norteamericanu.[63] A pesar d'ello, estableció'l so propiu plan de conquistar la ruta de tránsitu que travesaba Nicaragua, p'asegurar el sofitu de más filibusteros. Pa llograr esti oxetivu decidió tomar el pobláu de Rivas por sorpresa.[63][64]

Compuesta por 58 militares d'Estaos Xuníos y 110 nicaraguanos,[65]la tropa entamó la marcha escontra Rivas con muestres de cortesía nel camín. El 29 de xunu de 1855 trabaron batalla contra l'exércitu legitimista (Primer Batalla de Rivas).[60]L'alcuentru foi intensu, pero los norteamericanos teníen la ventaya del armamentu modernu, ente ellos revólveres Colt y rifles, a comparanza de los vieyos mosquetes utilizaos polos legitimistas.[66] Sicasí, los filibusteros perdieron a dos pervalibles oficiales, más una docena de mancaos y otra de muertos. Terminada la batalla, realizada casa per casa, Walker ordenó la retirada. Envalórase que los legitimistas sufrieron diez veces más baxes que les tropes filibusteres,[66] de los cualos sobrevivieron pocu más de trenta.[67]Per otru llau, los soldaos nativos que los acompañaben al entamu, abandonaron les files.[67] Los filibusteros retirar a San Juan del Sur, prindaron una goleta, tomaron camín d'El Realejo[60] y dempués a León col enemigu escorriéndo-yos.

Na fuxida, unu de los filibusteros provocó una quema en San Juan del Sur, col erráu propósitu d'amedranar a los legitimistas.[68] Nel incidente fueron prindaos dos individuos, de los cualos unu fuxó, siendo l'otru executáu ensin considerancia por órdenes de Walker quien nun toleraba vandalismo dalgunu.[68] Al llegar a León supo de la noticia de que seis de los sos milicianos, que nun pudieren salir de Rivas por cuenta del so estáu críticu, fueren executaos y los sos cadabres quemaos.[69][70]

Ascensu políticu[editar | editar la fonte]

En xunetu de 1855, Byron Cole llogró que'l militar prusianu Bruno Von Natzmer[71]xunir a les files democrátiques.[72]Tamién los filibusteros seríen reforzaos con 300 efectivos nicaragüenses unviaos por Castellón.[72] Pa esti tiempu, Walker faía notar poles sos aiciones que nun taba en Nicaragua p'ayudar a Castellón y restauralo nel poder, sinón otra manera, evidenciaba que'l so propósitu yera «refaer» al país sol control anglosaxón, onde la restauración de la esclavitú —qu'emplegaría tanto a centroamericanos como a africanos— seríen los cimientos del nuevu Estáu nicaragüense.[72] Amás, la construcción d'una eventual canal interoceánico favorecería'l so gobiernu.[N. 4][72]Por esta razón, pal norteamericanu yera necesariu tener el control de la ruta que travesaba'l país, p'asina recibir más refuerzos y armamentu. Bien al contrariu de los sos oxetivos, los democráticos namái taben interesaos n'actuar a la defensiva y, principalmente, tomar Granada pa llevar a Castellón al poder.[72] [73]

Sicasí, metanes el discutiniu ente los mandos llocales y Walker, atopábase l'acesmo de los legitimistas que les sos tropes averar a León al mandu del xeneral Ponciano Corrolada Acosta xunto a los refuerzos del presidente hondureñu José Santos Guardiola, tamién conocíu como «el carniceru d'Hondures».[72]Una situación importante nesti escenariu yera l'espardimientu de la enfermedá del cólera na rexón.[72]Finalmente, Walker decidió tomar Badea de la Virxe nel Llagu Nicaragua con 50 filibusteros y 120 nicaragüenses,[72]pero fueron enfrentaos el 3 de setiembre de 1855 por 600 homes de Guardiola. Sorpresivamente, la resultancia foi una victoria pa los filibusteros, que nun tuvieron baxes, contra 60 de los legitimistas.[74]Terminada l'agarrada, y contrariu a los usos llocales, Walker trató afechiscamente a los mancaos, tanto amigos como enemigos.[74]Mientres la esfriega, Castellón morrió ablayáu pol cólera. El trunfu foi celebráu pola prensa d'Estaos Xuníos, y el mesmu Walker, ante'l decesu de Castellón, empezó a actuar de forma más independiente.[75]

Col apuerto de más voluntarios veníos dende Baltimore, el filibusteru dirixó una fuercia armada de 250 milicianos.[74]Dientro del batallón atopaben pocos nicaragüenses, pos Walker nun recurría al reclutamiento forzosu como yera avezáu nesi tiempu.[76]Por esta razón ganóse dalgún respaldu ente los más desfavorecidos de Nicaragua, siquier nos primeros meses de la so estadía.[76]Precisamente, foi al traviés d'un prisioneru indultáu proveniente de Granada, que diba en misión d'asesina-y, que supo de la situación de los legitimistas y de la vulnerabilidá de la ciudá de Granada ante una acometida.[76] N'ochobre de 1855 decidió atacar. El día once, los filibusteros prindaron el vapor La Virxe de la Accesory Transit Company y desembarcaron cerca del pobláu con 100 filibusteros y 250 refuerzos del llau democráticu. A l'amanecida del día trelce[77]la plaza foi ocupada ensin contratiempos. Con esti trunfu, William Walker convertir na figura política con más poder de Nicaragua.[78]

Nomamientu como xefe del exércitu nicaraguanu[editar | editar la fonte]

José Trinidad Cabañas, presidente d'Hondures ente los años 1852 y 1855.

En Granada, el comandante filibusteru agospiar na casa d'una dama influyente de la llocalidá conocida como «neña Irene».[79] Dende ellí impunxo una ferrial disciplina sobre los sos subordinaos pa evitar saqueos. Ello ye que Granada vivió en cierta tranquilidá nos díes siguientes.[80]Walker, quien na so campaña se esmeró por tener bones rellaciones col cleru,[81]fíxose acreedor de pallabres de encomio del sacerdote Agustín Vijil, quien-y llamó ánxel tutelar de la paz».[56][80]

La cayida de Granada llevó a que'l presidente José María Estrada fuxera de les sos funciones, polo que Walker vio una oportunidá de reorganizar el gobiernu.[80]Per otru llau, a otru día de la victoria, ciudadanos llocales propunxéron-y la presidencia provisional de la nación, pero él refugó'l pidimientu y, sicasí, dixo qu'aceptaría la xefatura del exércitu. Mientres la so estadía quixo tener plátiques col líder Ponciano Corrolada, comandante de les tropes legitimistas en Rivas pa tener negociaciones pacífiques, pero la ufierta foi tajantemente refugada.[82]

Sía comoquier, un alcuerdu foi robláu'l 23 d'ochobre de 1855 arriendes de una serie de graves incidentes. Asocedió que dellos transeúntes d'Estaos Xuníos perdieron la vida cuando fueron atacaos por fuercies legitimistas en Badea de la Virxe, en busca de dellos filibusteros qu'aportaren dende San Francisco. Otru barcu de vapor foi baleado cuando travesaba'l ríu San Juan.[83]En reprimenda, Walker fusiló a miembros notables de los legitimistas; como al más prominente d'ellos, don Mateo Mayorga, Ministru de Rellaciones Esteriores del Gobiernu d'Estrada (legitimista), quien guardaba prisión dende tomar de Granada. Con esti actu Walker introducía'l terror como midida pa someter a cualesquier qu'arriesgue oponése-y,[84]y amenació con executar a los familiares de los dirixentes legitimistas que permanecíen rehenes en Granada.

A raigañu del conveniu, Patricio Rivas resultó nomáu presidente provisional, y Walker foi asignáu como xeneral en xefe del exércitu,[56] anque de fechu él tenía'l poder absoluto nel país.[4]Ponciano Corrolada ocuparía'l Ministeriu de Guerra darréu.[85]Amás, pa esi tiempu empezó a circular el periódicu El Nicaragüense,[86]mediu que foi'l primeru en denominalo como'l «predestinado de los güeyos grises», sobre la base d'una vieya tradición de los nativos nicaragüenses la cual establecía que seríen lliberaos de la opresión española por un home de güeyos grises».[87]

Pela so parte, Ponciano Corrolada —inquieta pola meyora de los democráticos y de los filibusteros na política llocal— mandó de callao cartes a Pedro Xatruch y José Santos Guardiola,[85]nes que pidía la intervención de los sos gobiernos y alvertía del grave peligru de los invasores na rexón.[88] Les cartes cayeron en manes de Walker per mediu del mensaxeru que treslladaba los escritos y quien nun yera adepto a los legitimistas.[88]Cuando supo del conteníu de les misives, sentenció a Corrolada a muerte por fusilamiento, que se llevó a cabu'l día 8 de payares de 1855.[60]El ajusticiamiento causó pesar na población de Granada al tratase d'un héroe local.[89]

Anque Walker ganábase'l sofitu de los lliberales nicaragüenses y de los esclavistes d'Estaos Xuníos, que víen la oportunidá d'anexonar Centroamérica, tamién ganaba ciertu iñerizu na rexón centroamericana ya inclusive del Reinu Xuníu que nun almitía la so presencia nel territoriu.[89]Pal 3 d'avientu aportó a Granada l'hondureñu José Trinidad Cabañas —quien antes emprestara la so ayuda a los democráticos nicaragüenses— y entrevistóse con Walker pa pidi-y la so ayuda contra Guardiola, quien-y desaposiara del poder. Sicasí, l'asistencia foi refugada por Walker, quien probablemente tomó esta decisión pa nun aliase con daquién de tanta influencia na rexón.[90]Ante l'agraviu, Cabañas tomó camín de San Salvador, y ellí empecipió una campaña contra'l filibusteru al resolver les sos verdaderes intenciones en Nicaragua.[90][N. 5]Esta desunión con Cabañas causó una serie d'arrenuncios d'importantes miembros del gobiernu de Rivas.[90]

Declaración de guerra de Costa Rica[editar | editar la fonte]

Juan Rafael Mora Porras, Presidente de Costa Rica mientres los periodos 1849-1853 y 1853-1859

Nun momentu que creciera la simpatía escontra l'aventureru, y tratando de torgar una confrontación direuta col Reinu Xuníu, el 8 d'avientu de 1855 el gobiernu d'Estaos Xuníos prohibió la salida d'espediciones escontra Nicaragua.[91]Por cuenta de esto, oficiales fueron espachaos pa torgar la violación a les lleis. Walker, pela so parte, trataba de caltener conversaciones col gobiernu al traviés del so representante Parker H. French, pero'l comisionado foi ignoráu pol Secretariu d'Estáu William L. Marcy. Coles mesmes, a pesar de que'l representante diplomáticu d'Estaos Xuníos en Nicaragua John H. Wheeler, amigu y siguidor del filibusteru, reconociera'l gobiernu de Rivas el 10 de payares,[60] foi desautorizáu pol gobiernu del so país en cumplimientu de les disposiciones del tratáu Clayton-Bulwer.[89]

En vista del refugu, los países centroamericanos (Guatemala, Costa Rica, Hondures y El Salvador) vieron fortalecíes les sos intenciones de formar una fuercia contrario a los filibusteros.[92]Anque Walker deseyaba una convivencia pacífica, esto nun foi almitíu poles naciones vecines, pos el filibusteru amontaba les sos tropes cola llegada de más norteamericanos, anque estos milicianos —ente ellos vagamundos y aventureros— desilusionar a la so llegada por cuenta de la ferrial disciplina impuesta por Walker y les penoses condiciones del llugar.[93]

La situación del filibusteru tendría un xiru importante a principios de 1856 cuando entró en conflictu col empresariu Vanderbilt. Aconseyáu por dos rivales del «Comodoro», Charles Morgan —quien taba al mandu de la Accesory Transit Company dende 1853 n'ausencia de Vanderbilt—[94] y C.K. Garrison, Walker encamentó al entós presidente Patricio Rivas que revocara'l otorgamiento de la ruta a la empresa interoceánica, por una supuesta delda al gobiernu de Nicaragua. Al contrariu, esti resolución pretendía que Morgan y Garrison tuvieren el control de la ruta y garantizar la unviada de más milicies filibusteres.[95]

Una vegada fecha la revocación, Walker perdió lo que pudo ser la participación d'un poderosu aliáu como lu yera Vanderbilt, quien optó por nun reactivar el so negociu nesa mesma ruta de mancomún alcuerdu cola Pacific Mail Line, pa nun competir na ruta al traviés de Panamá.[N. 6][96]Esto causó la perda de provisiones y reclutes pal país, pos Morgan y Harrison nunca entamaron l'asistencia prometida, lo que dexó que les cuatro naciones centroamericanes preparar p'atacar Nicaragua xunto a los legitimistas. La situación complicábase ante les órdenes del presidente Franklin Pierce de torgar la salida d'espediciones militares escontra Nicaragua. Sicasí, cientos d'aventureros se escabulleron so l'apariencia d'emigrantes.[97]

Per otru llau, en Costa Rica rexía'l presidente Juan Rafael Mora Porras, que'l so gobiernu yera sofitáu pol Reinu Xuníu.[98] Amás de l'amenaza filibustera sobre esti país arriendes de los sucesos en Nicaragua, atopábase l'interés costarricense sobre'l territoriu del Partíu de Nicoya -güei- Guanacaste, que s'atopaba en disputa cola vecina nación (una y bones el mesmu Partíu en votación a cabildru abiertu, votara en favor d'amestase a Costa Rica'l 25 de xunetu de 1824), y l'oportunidá de ganar el control sobre la ruta interoceánica en vistes al futuru.[99]El 1 de marzu de 1856, Mora declaró la guerra a Nicaragua ante una posible invasión,[100]empecipiando asina la Campaña Nacional de Costa Rica.[101] El gobiernu de Rivas fixo lo propio'l 11 de marzu.[102]Walker intentó frenar cualquier meyora costarricense, y por ello esplegó una tropa comandada pol coronel Louis Schlessinger sobre Guanacaste que foi ganada'l 20 de marzu na facienda Santa Rosa. El fracasu ablayó la moral de los filibusteros.[103]

L'exércitu costarricense, comandado por José Joaquín Mora Porras, avanzó nel territoriu vecín ocupando les ciudaes de Rivas y Badea de la Virxe, importantes poblaos de la ruta del tránsitu por un ralu de dos meses. Esti nuevu golpe provocó numberoses deserciones ente los norteamericanos.[104]Coles mesmes, la ingesta escesiva d'alcohol faía esmornia nes tropes filibusteres, lo qu'obligó a Walker a tomar midíes disciplinaries; inclusive'l so hermanu Norvell foi desaposiáu de la so calidá de capitán.[105]

El 11 d'abril, Walker entamó un contraataque en Rivas (Segunda Batalla de Rivas),[106]ocupada por unos 3000 combatientes enemigos, la mayoría costarricenses.[107]Les sos baxes fueron considerables, pero envalórase que los decesos de los asediados fueron cinco veces más numberoses. Mientres la esfriega, el soldáu costarricense Juan Santamaría realizó un actu heroicu cuando prendió en llapaes un edificiu llamáu «el mesón» onde taben guarníos los filibusteros,[101]que les sos tropes tuvieron d'abandonar la llocalidá derrotaes. Sicasí, los costarricenses nun esfrutaron de la victoria nin caltuvieron la ocupación, pos tuvieron d'alloñar de Nicaragua el 26 d'abril polos estragos de la enfermedá del cólera.[108][109]En mediu del caos, el filibusteru amosó considerancia colos enfermos del bandu contrariu.[110]Según Scroggs, quien retoma les pallabres d'un historiador, asevera: «N'honor a la verdá…Walker trató con humanidá a los soldaos que-y fueron encamentaos».[111]Per otru llau, nesos díes desamarrar en Panamá una balasma denominada'l «Incidente de la tayada de sandía» debíu, en parte, a falsos rumores d'una invasión del filibusteru.[112]

Mientres esto asocedía, el padre Agustín Vijil, nomáu ministru del Esterior del gobiernu de Rivas, dio un ralu d'optimismu al ser recibíu pol Departamentu d'Estáu de los Estaos Xuníos nel mes de mayu. Pero l'entusiasmu duró pocu, pos el sacerdote arrenunció al so cargu ante la presión de los ministros d'América Llatina y l'actuación velada de los gobiernos del Reinu Xuníu y España, por cuenta de la so estrecha amistá col filibusteru.[113][114][115]

Walker presidente de Nicaragua[editar | editar la fonte]

Bandera del Gobiernu de William Walker (1856-1857).

Metanes ciertu aselu políticu, pero cola epidemia del cólera faciendo estragos,[116]en xunu de 1856 Walker encamentó a Patricio Rivas por que convocara a eleiciones presidenciales.[117] Sicasí, el presidente provisional fuxó escontra Chinandega al espardese'l rumor de que sería arrestáu xunto al ministru de Guerra Máximo Jerez Tellería y otros democráticos, pos Xerez tuviera un fregáu con Bruno Von Natzmer.[117][118]Pela so parte, Walker abolió'l gobiernu de Rivas ya instaló como presidente provisional a Fermín Ferrer el 20 de xunu.[118][119] Nel decretu de nomamientu, aprofió que tou aquel que s'opunxera a la nueva alministración sería declaráu traidor y castigáu con pena de muerte.[120]D'esta manera, en Nicaragua coesistíen trés presidentes: José María Estrada en socesión de Frutu Chamorro; Patricio Rivas instaláu en Chinandega, y Fermín Ferrer en Granada.[121]

El 29 de xunu tuvieron llugar les eleiciones que se llevaron a cabu con severes irregularidaes.[118] Walker, otra manera, resaltaba l'asistencia masiva de los votantes, acontecimientu qu'enxamás asocediera nel país. Él mesmu resultó «electu» presidente de Nicaragua con 15 835 votos, bien lloñe del próximu candidatu Fermín Ferrer, que llogró 4447.[122]Acordies con un corresponsal del New York Times:

Ustedes ensin dulda vieron la resultancia de les eleiciones publicaes por El Nicaragüense… ¡en delles poblaciones dan-y a Walker más votos que'l cuádruplu de los habitantes, cuntando a tolos homes, muyeres, neños y besties![119]

Sicasí, el so optimismu viose truncáu, pos los sos opositores teníen control en bona parte del país qu'incluyía a los territorios de León, Chinandega y Matagalpa. El 12 de xunetu de 1856, Ferrer juramentó a Walker como presidente de Nicaragua na plaza Mayor de Granada.[109][123]Nel so discursu, Walker pronunció la so intención de formar un gobiernu federal que tomara a tola América Central, y nun futuru a Cuba.[124]Esti propósitu yera contrariu a les intenciones d'otros partidarios que deseyaben amestar Nicaragua a los Estaos Xuníos.[124]El nuevu mandatariu recibió'l sofitu del representante d'Estaos Xuníos en Nicaragua, John H. Wheeler, quien fuera instruyíu pol Secretariu d'Estáu del so país por qu'estableciera rellaciones diplomátiques con Nicaragua, ensin tar al tantu que Walker yera'l presidente». Al sabelo, obligó a arrenunciar a Wheeler.[60][125]

Anque les sos aiciones ofendíen a los demás países llatinoamericanos, en Nueva York yeren celebraes les «proezas» del filibusteru al traviés del drama teatral Nicaragua, or xeneral Walker´s Victories, escenificada en xunetu de 1856 y promovida polos defensores del Destín Manifiestu.[126]Otra manera, en Nicaragua, el so gobiernu atopábase escasu de dineru. Coles mires de enllenar les arques del Estáu, confiscó bienes de los opositores pa vendelos en pública puya; coles mesmes, instituyó nuevamente la esclavitú nel país, abolida en 1824, pos cuntaba que d'esta institución dependía la presencia permanente de la raza blanca na rexón[127]y ganaría-y simpatía de los estaos del sur d'Estaos Xuníos.[128]Tamién ordenó la entrega de tierres estatales a filibusteros.[109]Per otru llau, les sos intenciones de formar un estáu rival del so propiu país, estornó'l sofitu que tenía ente dellos pobladores del norte d'Estaos Xuníos.[129]

L'Exércitu Aliáu Centroamericanu[editar | editar la fonte]

Artículu principal: Guerra Nacional de Nicaragua
...la defensa contra'l famosu yanqui quedó como una de les páxines más brilloses de la hestoria de los cinco repúbliques centroamericanes.
—Rubén Darío: Esquitar de William Walker.[130]

Los gobiernos d'Hondures, El Salvador y Guatemala roblaron un Tratáu d'Alianza'l 18 de xunetu de 1856, nel que reconocíen la presidencia de Patricio Rivas, y entamábense pa «la defensa de la so soberanía ya independencia».[131]Les fuercies totalizaban unos 1300 soldaos.[132]Costa Rica, que nun abandonó la causa antifilibustera, nun pudo atender nesi momentu l'alcuerdu debíu al estáu maltrecho en que s'atopaba'l país pola peste del cólera y otros problemes políticos en San Xosé.[131]A lo llargo del conflictu, los contingentes seríen comandados por Mariano Paredes y José Víctor Zavala (Guatemala), Florencio Xatruch y Juan López (Hondures), y Ramón Belloso (El Salvador), quien foi nomáu como xeneral en xefe por Rivas na ciudá de León.[109]Esta designación provocó posteriores diverxencies ente los otros caudiellos, principalmente de José María Estrada y el guatemalianu José Víctor Zavala.[N. 7][133]Al exércitu centroamericanu amestaríense darréu los costarricenses al mandu de José Joaquín Mora y José María Cañas.

A midida que remataba l'añu, les fuercies de Walker yeren asediadas por diversu frentes.[134]Tamién la so alministración recibió otru revés pola firma de la paz de legitimistas y democráticos, por aciu el llamáu "Pactu Providencial", el 12 de setiembre de 1856, en León, na que declararon la guerra en forma conxunta a la presencia filibustera.[109]

Los norteamericanos sufrieron una de los sos más severes derrotes na batalla de San Xacintu el 14 de setiembre de 1856, onde les fuercies de Walker -que yeren 300 efectivos- fueron vencíes por 160 efectivos del Exércitu del Septentrión, lideraos pol coronel José Dolores Estrada Vau, gracies a un ataque a la retaguardia de los filibusteros que causó una estampida de los caballos de la hacienda San Xacintu que baxaron del cercanu cuetu y fixeron creer a estos que llegaben refuerzos pa Estrada polo que fuxeron; dos díes depués Byron Cole perdió la vida na facienda San Ildefonso onde había llegáu pidiendo abellugu.[135] Sicasí, nesos díes aportó una inesperada ayuda de parte de Charles Frederick Henningsen, un aventureru de sonadía mundial[136]comenenciudu na llucha filibustera[137]y quien apurrió armamentu a les huestes.

Con esta inesperada asistencia, Walker viose animáu a entamar un ataque sobre Masaya en payares con unos 300 homes, pero nun llogró ésitu y perdió un terciu de la so fuercia.[109][138]A principios d'esi mesmu mes, el gobiernu costarricense volvió a entamar la guerra contra los filibusteros ya impunxo un bloquéu a San Juan del Sur y el ríu San Juan.[139]Mientres, los aliaos empezaron a arrodiar la ciudá de Granada. En vista de los fechos, Walker dio órdenes a Henningsen pa destruyir el pobláu, porque nun podía ser defendíu; amás, dexala intactu sería perder el prestíu que ganara al apoderase de la capital de los legitimistas.[140][141]L'asediu enllargóse dende'l 24 de payares hasta'l 14 d'avientu.[142]Na fuxida de la ciudá, que resultó afarada y metanes les ruines, el mesmu Henningsen llantó un lletreru coles pallabres «Equí tuvo Granada».

Anque Walker deseyaba que Granada fora destruyida por motivos estratéxicos, lo que provocó foi'l enfurecimiento de los centroamericanos pola destrucción de la simbólica ciudá.[143]Años dempués escribiría:

El ciñu de los antiguos chamorristas por Granada yera grande y peculiar. Amaben a la so principal ciudá como a una muyer; al cabu de los años inda asomen les llárimes a los sos güeyos cuando falen de la perda de la so quería Granada.[144]

A pesar de la meyora, los aliaos nun teníen un gran momentu por cuenta de les baxes sufiertes. Sicasí, Vanderbilt, xunto al sofitu británicu,[144] apurrieron armamentu y dineru a les tropes costarricenses pa cortar el tránsitu del ríu San Juan. Esto foi llográu a finales de 1856 con tomar d'un campamentu en La Trinidá (pobláu onde'l ríu Sarapiquí xunir al ríu San Juan), el fuerte Castillo Viejo y una fortaleza en San Carlos, más l'apresamientu de los vapores La Virxe y San Carlos.[109][145][146]La ofensiva dexó aislláu al gobiernu de Walker, pola interrupción de la ruta de suministros nel mar Caribe. A esti altor, el filibusteru atopábase abandonáu: en California el sofitu escayía escontra la so persona; de los estaos del sur d'Estaos Xuníos nun podíen partir refuerzos pola falta de tresporte; y Morgan y Harrison fueren forzaos a atayar operaciones.[147]Coles mesmes, a principios de 1857 el presidente Mora aprovechó la ocasión pa partir fueyes sueltes nes que prometía proteición a quien abandonaren al invasor. Tamién la escasez d'alimentos yera insoportable ente les tropes filibusteres.[148]La llocalidá de Rivas, onde sufrió dos acometíes de los aliaos (Tercer y Cuarta Batalla de Rivas),[149][150] tresformar nel últimu abellugu de William Walker y la so tropa.[151]

Rindición[editar | editar la fonte]

El 6 de febreru de 1857 fondió en San Juan del Sur la balandra St. Mary´s empobinada pol capitán d'Estaos Xuníos Charles H. Davis.[152] El 30 d'abril, esti militar ufiertó la so mediación al entós xeneral en xefe de les fuercies aliaes José Joaquín Mora, pa llograr la rindición de Walker,[149] según garantizar la proteición de muyeres y neños.

Enteráu de la propuesta, el filibusteru aprovechó la ocasión pa pidir la proteición de los sos compatriotes y aliaos nicaragüenses. A la fin, acompañáu de Henningsen robló la claudicación el 1 de mayu de 1857 en Rivas[149] ante la fuercia naval d'Estaos Xuníos. Los aliaos centroamericanos nun tuvieron presentes nel alcuerdu.[153] Fueron 463 homes quien depunxeron les armes.[153]El 5 de mayu, Walker —acompañáu por Davis y xunto a 16 oficiales—[153] partió a bordu del St. Mary´s dende San Juan del Sur escontra Panamá y dempués a Nueva Orleans.[149]

Sicasí, por cuenta de que la capitulación nun foi realizada ante representante de les autoridaes gubernamentales centroamericanes, Walker nun se consideraba del tou rindíu.[153]Amás, nun esistía clausa dalguna que-y torgara'l so torna a Centroamérica.[153]Sicasí, la rindición provocó enforma rensía ente los sos siguidores, pos lu acusaron d'abandonalos.[154]

Acordies con un informe de Charles Henningsen, unos 1000 filibusteros perdieron la vida en combate o por enfermedaes en tola campaña; y, según l'autor Walter O.Scroggs, el númberu de muertes de los aliaos centroamericanos foi cuatro o cinco veces mayor que les carecíes polos filibusteros.[155]

Segunda y tercer espedición a Nicaragua[editar | editar la fonte]

Walker ente 1855 y 1860.

El 27 de mayu de 1857, William Walker foi recibíu como un héroe en Nueva Orleans. Nuna alocución culpó al Secretariu d'Estáu William L. Marcy, a abolicionistes y británicos, por non llograr los sos oxetivos. Amás, remarcó la incapacidá de los nicaragüenses pa autogobernarse y reclamó el sofitu necesariu de los esclavistes pa «americanizar» el territoriu.[156]En xunu visitó al presidente James Buchanan, y espresólu que ganara a los aliaos centroamericanos de nun ser pola «intromisión» de Charles H. Davis.[N. 8][157] En Nueva York tamién foi acoyíu con entusiasmu. Non asina pola prensa, qu'aprovechó pa sopelexar la llegada d'un barcu dende Centroamérica con pasaxeros que participaron nel conflictu y quien llegaron en llamentables condiciones; al traviés de los sos testimonios, fueron conocíes la indolencia y crueldá del mallográu presidente de Nicaragua escontra les sos persones.[157]

Sicasí, el filibusteru fundó una organización clandestina llamada la Lliga Centroamericana» pa financiar una nueva espedición en Nicaragua,[158] anque con ciertos tropiezos por cuenta de la depresión económica d'esi añu (1857). Aun así, había mozos ansiosos d'enfrentar l'aventura. Partió de la badea de Mobile el 14 de payares de 1857 con 270 homes nel vapor Fashion.[159] Los alguaciles, en representación del gobiernu y en vista de la violación de les lleis de neutralidá, mover na corbeta Saratoga a Nicaragua pa interceptalo. Nueve díes dempués de la so partida, la flotilla filibustera averar a la desaguada del ríu Coloráu y entamó una escuadrilla pa retener a los costarricenses qu'abelugaben los barcos de la Accesory Transit Company y dempués tomar el Castillo Viejo. La misión foi esitosa, pero un día dempués de que Walker recibiera la noticia, la corbeta Saratoga y la fragata Wabash, comandadas pol oficial Frederick Chatard y el comodoro Hiram Paulding respeutivamente, xunto a otres naves d'Estaos Xuníos y británicu, torgaron la so movilización. De momentu esixéron-y la rindición y el filibusteru asintió, capitulando ante Paulding el 8 d'avientu.[149]

El gruesu de filibusteros foi unviáu a Estaos Xuníos el 12 d'avientu de 1857, pero Walker foi unviáu aparte con camín de Nueva York, travesando Panamá. Una vegada qu'aportó a Nueva York apurrir a los alguaciles. Coles mesmes, fustigó a Paulding por violar el suelu nicaragüense y arrestalo; ello ye que nel sur del país y nel Congresu hubo muncho discutiniu a favor y en contra de la decisión del militar, que terminó nuna reprimenda a Paulding y una curtia suspensión del so cargu.[160]El filibusteru terminó siendo xulgáu en Nueva Orleans xunto al so colega Frank Anderson a mediaos de 1858 por violar les lleis de neutralidá, pero a la fin el casu foi desoyíu pol fiscal de distritu.[161]

Nuevamente, col sofitu de los esclavistes, Walker empezó una serie d'alocuciones na rexón y de camín recaldó dineru pa una nueva espedición sobre Nicaragua.[161]Debíu al ésitu de la xira, nació The Southern Emigrant Society.[161]Una vegada más, a bordu del barcu Susan y cola misión de tomar la Fortaleza de San Fernando en Omoa,[162]unos 150 filibusteros entamaron el viaxe a Centroamérica dende Mobile. Walker siguiría detrás n'otra embarcación, pero la nave Susan llancó cerca de la Honduras Británica, actual Belize, el 16 d'avientu de 1858. Dempués d'esti nuevu y atayáu intentu, ente los años 1859 y 1860 foi-y ufiertáu un contratu polos editores S.H. & Goetzel de Mobile, por qu'escribiera un llibru sobre les sos memories, y asina foi publicáu La guerra en Nicaragua. Coles mesmes, nesti tiempu convertir al catolicismu.[163]

Última espedición[editar | editar la fonte]

Allugamientu de Trujillo n'Hondures.

Na so estancia en Nueva Orleans, n'abril de 1860,[164] Walker enterar del trespasu de les islles de la Badea que diba realizar el Reinu Xuníu a Honduras. Supo amás del descontentu de los colonos ingleses de les islles ante la transaición y propúnxose aida-yos.[4]El so plan consistía n'intentar acomuñar con José Trinidad Cabañas, quien trataba de reasumir el poder n'Hondures. De llogralo podría controlar esti país,[165] entamar un exércitu y dempués bater a los exércitos de Nicaragua y Costa Rica. Como primer pasu entamó un viaxe a les islles pa estudiar el terrén y entamar una revuelta, polo qu'escoyó la isla de Cozumel como una eventual base.[166]

El 5 de xunu de 1860[167]partió dende Estaos Xuníos una tropa d'un centenar d'homes dende Mobile na goleta John Y. Taylor.[168]Otra embarcación con suministros, el Clifton,[169]zarpó dende Nueva Orleans. Sicasí, los británicos, que taben al tantu de los planes, interceptaron el Clifton en Belice y darréu encamentaron al gobiernu hondureñu retrasar el trespasu de les islles, pa entorpecer les intenciones de los filibusteros.[4]Finalmente, los norteamericanos axuntar en Roatán el 27 de xunetu.[167] Walker, asediado por barcos británicos, resolvió atacar la fortaleza alcontrada nel puertu de Trujillo. Sicasí, los residentes taben sollertaos de los movimientos.[166]

Na nueche del 5 d'agostu de 1860, noventa y un filibusteros llegaron a una badea distante 3 km de Trujillo. A l'amanecida del 6 d'agostu, Walker y el coronel Thomas Henry encabezaron tomar de la fortaleza, que foi un ésitu, ensin tener baxes.[170][171]Una vegada ellí declaró la ciudá como puertu llibre, col propósitu d'estropiar la economía hondureña al atayar la recaldación d'aranceles, pero la maniobra foi inútil, pos tolos tributos percibíos nesti llugar seríen trespasaos a los británicos pa pagar una antigua delda.[172] Intentó contactase con José Trinidad Cabañas per mediu de Thomas Henry, pero esti emisariu arreyar nuna agarrada antes de reportase al so regresu y morrió dos selmanes dempués ensin revelar dalguna noticia.[173] El día 19 d'agostu,[174] el barcu británicu Icarus, dirixíu pol coronel Norvell Salmon, aportó cerca de Trujillo y dende ellí foi unviada una nota a Walker reclamándo-y la rindición, cola garantía de faelo ante les autoridaes britániques, yá que la presencia de los filibusteros entorpecía la devolución de les islles de la Badea.[174] Dempués d'un intercambiu de notes, el filibusteru, con otros 65 homes, entamó la fuxida pa buscar a Cabañas.[173]

Na travesía fueron escorríos y hostigados poles tropes hondureñes. Al aportar cerca de ríu Tinto, la cuadriella taba amenorgada a 31 homes, ente ellos atopábase Walker mancáu y desapaecíu en fiebre, siendo a la fin columbráu por Salmon el 3 de setiembre.[167]L'oficial demandó nuevamente la rindición del filibusteru, quien asintió cuando s'aseguró que lo faía ante les autoridaes britániques y non les hondureñes.[4] Al pregunta-y sobre la so persona, aseveró ser el presidente de Nicaragua.[175]Una vegada en Trujillo, foi-y informáu que sería apurríu al gobiernu hondureñu, decisión que-y sorprendió ya indignó.[176]Acabó zarráu na fortaleza del pobláu, onde esperó les instrucciones dende Tegucigalpa que decidiríen la so suerte.

Muerte[editar | editar la fonte]

La resolución, tomada por José Santos Guardiola, foi la sentencia a muerte. Unu de los sos oficiales, d'apellíu Rudler, llogró una sentencia de cuatro años de prisión, anque darréu sería indultáu. El restu de los presidiarios foi unviáu a Estaos Xuníos.

A les 8 de la mañana del 12 de setiembre de 1860, William Walker foi lleváu frente a un paredón de fusilamiento[4]nes cercaníes de Trujillo.[177] Diba flanqueado por dos cures y caminaba metanes les burlles de los llocales. Acordies con un testimoniu:

Amosó siempres la mayor sangre frío, nin siquier camudó de color cuando caminaba de la prisión a la plaza onde foi executáu.[4]
Tumba de William Walker en Trujillo.

Un batallón de soldaos executó la orde. Dempués de dos ráfaga y un tiru de gracia cayó muertu.[178] El so cuerpu foi soterráu según los ritos católicos. Mientres, n'Estaos Xuníos, Salmon foi oxetu de crítiques pola so actuación engañosa y la posterior execución del filibusteru, dempués de promete-y proteición en nome del gobiernu británicu.[178]Sicasí, la muerte de Walker foi recibida con indiferencia pola opinión pública del país.[179]

Consecuencies[editar | editar la fonte]

Acordies con Robert E. May, les campañes de William Walker en Centroamérica provocaron non solo «el nacionalismu nicaragüense, la unidá centroamericana, el conservadorismu políticu, la militarización», sinón tamién un sentimientu de roxura antiamericana en dellos círculos».[22]

Coles mesmes, según Aims McGuiness, el filibusteru contribuyó a la formación de la idea d'América Llatina como una unidá. Precisamente, l'añu 1856 foi clave nel orixe d'esi conceutu, pos apaeció nun discursu del chilenu Francisco Bilbao en París y nun poema del colombianu José María Torres Caicedo. Inclusive manifiesta que la gana ante la meyora filibustera podría ser la «primer victoria d'América Llatina ante'l destín manifiestu».[112]Otru criteriu defende l'orixe hispanoamericanu del términu, «nel marcu de les medranes qu'espertaba la política espansiva de los Estaos Xuníos», y refuga l'argumentu que surdió en Francia pa xustificar el expansionismo de Napoleón III.[180]

Pela so parte, l'escritor Paul Estrade atribúi direutamente a la presencia del aventureru l'orixe del términu:

Hasta onde ta pescudáu, la espresión

“América Llatina” inventar en 1856 pa ser llanzada en son de reivindicación identitaria y de manifiestu políticu. Surdió por cuenta de la invasión de Nicaragua polos mercenarios de William Walker, y como protesta contra la mesma y tamién contra la potencia que, so esi disfraz, trataba de llevar a cabu'l so gran designio expansionista por cuenta del Sur, dempués

de llogralo escontra l'Oeste por cuenta de Méxicu.[181]

L'aventura de Walker, tamién se venceya al imperialismu d'Estaos Xuníos, dáu'l sofitu de los Estaos Xuníos d'América a les sos campañes,[182] o, según otros autores, ye considerada parte del mesmu. Nesi casu Walker ye calificáu como «axente del imperialismu esclavista d'Estaos Xuníos».[183] Nuna visión más amplia y matizada, Robert E. May rellaciona al fenómenu de la tramposería col expansionismo que caracterizó dende'l so orixe a los Estaos Xuníos.[22]

Ver tamién[editar | editar la fonte]

Notes[editar | editar la fonte]

  1. ↑ Tamién esistíen otres alternatives travesando Cabu de Fornos o'l Ismu de Tehuantepec (Rosengarten, p. 57).
  2. ↑ Vanderbilt pretendió'l derechu esclusivu pa construyir la canal interoceánico, pero nun llogró sofitu de inversionistas británicos (Rosengarten, p. 64).
  3. ↑ El 7 de mayu zarpó otra espedición al mandu de Henry L. Kinney, independiente de la de Walker, coles mires d'establecer «un bon gobiernu» en Nicaragua (Scroggs, p. 112).
  4. ↑ Según Frederic Rosengarten, Jr., los oxetivos de Walker nun se llindaben a esta rexón: Pa xineru de 1856, roblaría un alcuerdu col capitán F. A. Lainé, representante d'un grupu de exiliaos cubanos, col propósitu de «lliberar» esi país de les autoridaes españoles y tamién «asegurar la prosperidá de Centro América» (Rosengarten, Jr., p. 106).
  5. ↑ Al paecer foi José María Estrada'l primeru en faer un llamáu a los demás gobiernos de Centroamérica por qu'intervinieren militarmente en Nicaragua (Invitación d'Estrada a intervenir en Nicaragua); anque'l presidente costarricense Juan Rafael Mora alvirtiera sobre la llegada de los aventureros dende finales de 1855 (Dueñes Van Severen, p. 96).
  6. ↑ Vanderbilt «apautó» con esa empresa, que nun competiría na ruta al traviés de Panamá si yéren-y apurríos 40 mil dólares mensuales (Rosengarten, Jr., p. 121).
  7. ↑ Zavala asocedió a Paredes nel mandu del exércitu guatemalianu, tres la muerte d'este pola enfermedá del cólera (Frederic Rosengarten, Jr., p. 152).
  8. ↑ Meses dempués, Walker aseveró ser afaláu pol presidente pa entamar una nueva espedición sobre Centroamérica (Rosengarten, Jr., p. 180).

Referencies[editar | editar la fonte]

  1. ↑ 1,0 1,1 Biblioteca Nacional de Francia. «autoridaes BNF» (francés). Consultáu'l 10 ochobre 2015.
  2. ↑ Biblioteca Nacional de Francia. «autoridaes BNF» (francés). Consultáu'l 10 ochobre 2015.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Fanni Juda. «William Walker». Consultáu'l 18 de marzu de 2010.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 Nicaragua Actual. «William Walker». Consultáu'l 18 de marzu de 2010.
  5. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 27
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Rosengarten, Jr., 1976, p. 2
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Rosengarten, Jr., 1976, p. 1
  8. ↑ Scroggs, 1974, p. 13
  9. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 3
  10. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 4
  11. ↑ 11,0 11,1 The Tennessee Encyclopedia of History and Culture. «William Walker 1824 - 1860». Archiváu dende l'orixinal, el 9 d'agostu de 2009. Consultáu'l 21 de xunu de 2010.
  12. ↑ 12,0 12,1 Rosengarten, Jr., 1976, p. 5
  13. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 7
  14. ↑ 14,0 14,1 Rosengarten, Jr., 1976, p. 9
  15. ↑ Scroggs, 1974, p. 17
  16. ↑ 16,0 16,1 Rosengarten, Jr., 1976, p. 10
  17. ↑ Dixital History. «Manifest Destiny». Archiváu dende l'orixinal, el 17 de xineru de 2012. Consultáu'l 18 de xunu de 2010.
  18. ↑ 18,0 18,1 Rosengarten, Jr., 1976, p. 11
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Rosengarten, Jr., 1976, p. 12
  20. ↑ Scroggs, 1974, pp. 4-5
  21. ↑ Scroggs, 1974, p. 9
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Robert E. May (14 de marzu de 2006). «El Destín Manifiestu, William Walker, y la tramposería de los Estaos Xuníos n'América Central na década de 1850». Consultáu'l 31 de xunetu de 2010.
  23. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 30
  24. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 32
  25. ↑ House Divided (17 de xunetu de 2007). «French filibuster Gaston Raoul Raousset arrives in the northern Mexican state of Sonora». Consultáu'l 19 de xunu de 2010.
  26. ↑ Enciclopedia.sonora.gob. «Raousset de Boulbon, Gastón. Filibusteru francés». Consultáu'l 19 de xunu de 2010.
  27. ↑ The Journal of San Diego History (1973). «Henry A. Crabb, Filibuster, and the San Diego Herald». Consultáu'l 29 de xunetu de 2010.
  28. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 37
  29. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 39
  30. ↑ 30,0 30,1 Rosengarten, Jr., 1976, p. 40
  31. ↑ Scroggs, 1974, p. 34
  32. ↑ Scroggs, 1974, p. 35
  33. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 42
  34. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 44
  35. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 45
  36. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 46
  37. ↑ 37,0 37,1 Rosengarten, Jr., 1976, p. 47
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 Rosengarten, Jr., 1976, pp. 49-51
  39. ↑ Vanderbilt University. «Commodore Cornelius Vanderbilt fought war over route through Central America». Archiváu dende l'orixinal, el 24 de setiembre de 2006. Consultáu'l 23 de xunu de 2010.
  40. ↑ 40,0 40,1 Rosengarten, Jr., 1976, pp. 54-55
  41. ↑ Scroggs, 1974, p. 50
  42. ↑ 42,0 42,1 Rosengarten, Jr., 1976, p. 56
  43. ↑ Scroggs, 1974, pp. 53-54
  44. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, pp. 58-59
  45. ↑ 45,0 45,1 Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Nicaragua (2005). «La Canal Interoceánico y les Amenaces a la Soberanía». Archiváu dende l'orixinal, el 20 d'agostu de 2010. Consultáu'l 29 de xunu de 2010.
  46. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 60
  47. ↑ 47,0 47,1 Rosengarten, Jr., 1976, p. 64
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 48,3 Rosengarten, Jr., 1976, p. 68-70
  49. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 70
  50. ↑ 50,0 50,1 Rosengarten, Jr., 1976, p. 72-74
  51. ↑ «Frutu Chamorro 1804-1855». Consultáu'l 28 de setiembre de 2013.
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 Muséu Históricu Cultural Juan Santamaría. «Cronología histórica rellacionada cola Guerra Nacional Centroamericana contra los Filibusteros». Consultáu'l 18 de marzu de 2010.
  53. ↑ Scroggs, 1974, p. 90-91
  54. ↑ 54,0 54,1 Scroggs, 1974, pp. 90-91
  55. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 28
  56. ↑ 56,0 56,1 56,2 56,3 Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Nicaragua (2005). «La Guerra Civil: 1854-1856». Archiváu dende l'orixinal, el 20 d'agostu de 2010. Consultáu'l 29 de xunu de 2010.
  57. ↑ Scroggs, 1975, pp. 92-93
  58. ↑ Scroggs, 1974, p. 97
  59. ↑ Scroggs, 1975, p. 96
  60. ↑ 60,0 60,1 60,2 60,3 60,4 60,5 60,6 Muséu Históricu Cultural Juan Santamaría. «Cronología histórica rellacionada cola Guerra Nacional Centroamericana contra los Filibusteros». Consultáu'l 18 de marzu de 2010.
  61. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 77
  62. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 78
  63. ↑ 63,0 63,1 Rosengarten, Jr., 1976, pp. 80-81
  64. ↑ Ministeriu de Cultura, Mocedá y Deportes de Costa Rica (2007). «Los filibusteros tomen Granada». Archiváu dende l'orixinal, el 18 d'abril de 2010. Consultáu'l 7 de xunetu de 2010.
  65. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 82
  66. ↑ 66,0 66,1 Rosengarten, Jr., 1976, p. 84
  67. ↑ 67,0 67,1 Dueñes Van Severen, 2006, pp. 60-61
  68. ↑ 68,0 68,1 Rosengarten, Jr., 1976, pp. 85-86
  69. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 87
  70. ↑ Scroggs, 1974, p. 116
  71. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 64
  72. ↑ 72,0 72,1 72,2 72,3 72,4 72,5 72,6 72,7 Rosengarten, Jr., 1976, pp. 88-90
  73. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 65
  74. ↑ 74,0 74,1 74,2 Rosengarten, Jr., 1976, p. 92
  75. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, pp. 76
  76. ↑ 76,0 76,1 76,2 Rosengarten, Jr., 1976, pp. 93-94
  77. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 78
  78. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 95
  79. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 79
  80. ↑ 80,0 80,1 80,2 Dueñes Van Severen, 2006, pp. 81-82
  81. ↑ Scroggs, 1974, p. 125
  82. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 96-97
  83. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, pp. 98-99
  84. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 84
  85. ↑ 85,0 85,1 Dueñes Van Severen, 2006, pp. 87-88
  86. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 100
  87. ↑ Scroggs, 1974, p. 136
  88. ↑ 88,0 88,1 Rosengarten, Jr., 1976, p. 101
  89. ↑ 89,0 89,1 89,2 Rosengarten, Jr., 1976, p. 102
  90. ↑ 90,0 90,1 90,2 Dueñes Van Severen, 2006, pp. 90-92
  91. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, pp. 103-104
  92. ↑ Rosengaren, Jr., 1976, p. 106
  93. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 107
  94. ↑ Scroggs, 1974, p. 143
  95. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, pp. 118-119
  96. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 121
  97. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 122
  98. ↑ (1997). porvenir,+ensin+embargu,+foi+tr%C3%A1gico+en+el+curtiu+plazu:+en+1854,+al calor+de+la guerra civil+que+esgañaba+a+Nicaragua,+unu+de+los bandos+solicit%C3%B3+el sofitu+de+William+Walker.+%22#v=onepage&q=nicaragua%20william%20walker%20%221854%22%20%22El%20porvenir%2C%20ensin%20embargu%2C%20foi%20tr%C3%A1gico%20en%20el%20curtiu%20plazu%3A%20en%201854%2C%20a el%20calor%20de%20la%20guerra%20civil%20que%20esgañaba%20a%20Nicaragua%2C%20unu%20de%20los%20bandos%20solicit%C3%B3%20el%20sofitu%20de%20William%20Walker.%20%22&f=false Historia de Costa Rica: curtiu, actualizada y con ilustraciones, 1a, Editorial de la Universidá de Costa Rica, páx. 52. ISBN 9977674116. Consultáu'l 19 de marzu de 2010.
  99. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 123
  100. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 103
  101. ↑ 101,0 101,1 José Ignacio Fernández Víquez (12 d'abril de 2009). «Campaña Nacional de 1856: 153 años más tarde…». Archiváu dende l'orixinal, el 3 de mayu de 2009. Consultáu'l 19 de marzu de 2010.
  102. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 104
  103. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, pp. 105-106
  104. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 127
  105. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 131
  106. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 35
  107. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 132
  108. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, pp. 108-109
  109. ↑ 109,0 109,1 109,2 109,3 109,4 109,5 109,6 Muséu Históricu Cultural Juan Santamaría. «Cronología histórica rellacionada cola Guerra Nacional Centroamericana contra los Filibusteros». Consultáu'l 18 de marzu de 2010.
  110. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 136
  111. ↑ Scroggs, 1974, p. 199
  112. ↑ 112,0 112,1 Aims McGuinness (Xunu de 2008). «La llegada de la pantasma: la retirada de William Walker por Panamá y los raigaños del imperialismu d'Estaos Xuníos n'América Llatina». Consultáu'l 22 de marzu de 2010.
  113. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 137
  114. ↑ Scroggs, 1974, p. 183
  115. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, pp. 101-102
  116. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 113
  117. ↑ 117,0 117,1 Scroggs, 1974, pp. 205-206
  118. ↑ 118,0 118,1 118,2 Rosengarten, Jr., 1976, p. 138-139
  119. ↑ 119,0 119,1 Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Nicaragua (2005). «La Guerra Nacional». Archiváu dende l'orixinal, el 5 de febreru de 2010. Consultáu'l 3 de xunetu de 2010.
  120. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 115
  121. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 116
  122. ↑ Scroggs, 1974, p. 210
  123. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 31
  124. ↑ 124,0 124,1 Scroggs, 1974, p. 214
  125. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, pp. 140-141
  126. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, pp. 143-144
  127. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 39
  128. ↑ Scroggs, 1974, p. 220
  129. ↑ Scroggs, 1974, p. 234
  130. ↑ Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Nicaragua (2005). «Cavilgues sobre la Guerra Nacional». Archiváu dende l'orixinal, el 5 de febreru de 2010. Consultáu'l 5 de xunetu de 2010.
  131. ↑ 131,0 131,1 Dueñes Van Severen, 2006, pp. 120-121
  132. ↑ Scroggs, 1974, p. 259
  133. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, pp. 123-124
  134. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 151
  135. ↑ Alejandro Vega (21 d'agostu de 1889). «La Batalla de San Xacintu». Consultáu'l 22 de marzu de 2010.
  136. ↑ Scroggs, 1974, p. 239
  137. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 155
  138. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 156
  139. ↑ Scroggs, 1974, p. 265
  140. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 158
  141. ↑ Scroggs, 1974, p. 272
  142. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 131
  143. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 162
  144. ↑ 144,0 144,1 Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Nicaragua (2005). «La Guerra Nacional II». Archiváu dende l'orixinal, el 20 d'agostu de 2010. Consultáu'l 5 de xunetu de 2010.
  145. ↑ Ministeriu de Cultura, Mocedá y Deportes de Costa Rica (2007). . Archiváu dende l'orixinal, el 18 d'abril de 2010. Consultáu'l 8 de xunetu de 2010.
  146. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 167
  147. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 170
  148. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 172
  149. ↑ 149,0 149,1 149,2 149,3 149,4 Muséu Históricu Cultural Juan Santamaría. «Cronología histórica rellacionada cola Guerra Nacional Centroamericana contra los Filibusteros». Consultáu'l 18 de marzu de 2010.
  150. ↑ Ministeriu de Cultura, Mocedá y Deportes de Costa Rica (2007). «Fin de la ocupación filibustera en Nicaragua». Archiváu dende l'orixinal, el 15 d'abril de 2010. Consultáu'l 8 de xunetu de 2010.
  151. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, pp. 137-138
  152. ↑ Ministeriu de Cultura, Mocedá y Deportes de Costa Rica (2007). «Fin de la ocupación filibustera en Nicaragua». Archiváu dende l'orixinal, el 15 d'abril de 2010. Consultáu'l 9 de xunetu de 2010.
  153. ↑ 153,0 153,1 153,2 153,3 153,4 Rosengarten, Jr., 1976, pp. 175-176
  154. ↑ Scroggs, 1974, p. 313
  155. ↑ Scroggs, 1974, pp. 318-319
  156. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 178
  157. ↑ 157,0 157,1 Rosengarten, Jr., 1976, pp. 180-181
  158. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 182
  159. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 182
  160. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, pp. 186-187
  161. ↑ 161,0 161,1 161,2 Rosengarten, Jr., 1976, pp. 189-190
  162. ↑ Scroggs, 1974, p. 390
  163. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 194
  164. ↑ Scroggs, 1974, p. 397
  165. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 196
  166. ↑ 166,0 166,1 Rosengarten, Jr., 1976, p. 197
  167. ↑ 167,0 167,1 167,2 Muséu Históricu Cultural Juan Santamaría. «Cronología histórica rellacionada cola Guerra Nacional Centroamericana contra los Filibusteros». Consultáu'l 18 de marzu de 2010.
  168. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 42
  169. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, p. 43
  170. ↑ Dueñes Van Severen, 2006, pp. 43-44
  171. ↑ Scroggs, 1974, p. 399
  172. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 200
  173. ↑ 173,0 173,1 Rosengarten, Jr., 1976, p. 202
  174. ↑ 174,0 174,1 Scroggs, 1974, p. 402
  175. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 204
  176. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, p. 205
  177. ↑ Rosengarten, Jr., 1976, pp. 206-207
  178. ↑ 178,0 178,1 Rosengarten, Jr., 1976, pp. 207-208
  179. ↑ Scroggs, 1974, p. 409
  180. ↑ Mónica Quijada (1998). «Sobre l'orixe y espardimientu del nome “América Llatina” (o una variación heterodoxa en redol a la tema de la construcción social de la verdá)». Conseyu Cimeru d'Investigaciones Científiques. Consultáu'l 27 d'avientu de 2011.
  181. ↑ Paul Estrade (1994). «Conceutu d'América Llatina». Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2012. Consultáu'l 6 d'agostu de 2010.
  182. ↑ Aurelio Alonso (2009). «Imperialismu norteamericanu y estratexes d'enfrentamientu en Centroamérica». Consultáu'l 6 d'agostu de 2010.
  183. ↑ Alejandro Jenkins Villalobos (20 de mayu de 2007). «Walker en Centroamérica». Consultáu'l 6 d'agostu de 2010.

Bibliografía[editar | editar la fonte]

Bibliografía adicional (non utilizada direutamente nesti artículu)[editar | editar la fonte]

Enllaces esternos[editar | editar la fonte]

Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=William_Walker&oldid=4176981»