Ontígola
 Ontígola | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Castiella-La Mancha | ||||
| Provincia |  provincia de Toledo | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
| Nome oficial | Ontígola (es)[1] | ||||
| Códigu postal |
45340 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 40°00′20″N 3°34′23″W / 40.005555555556°N 3.5730555555556°O | ||||
  Ontígola Ontígola (España)  | |||||
| Superficie | 42 km² | ||||
| Altitú | 602 m | ||||
| Llenda con | Colmenar de Oreja, Noblejas, Ocaña y Aranjuez | ||||
| Demografía | |||||
| Población |
4916 hab. (2023) - 2336 homes (2019) - 2051 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe |
0% de provincia de Toledo 0.23% de Castiella-La Mancha 0.01% de España | ||||
| Densidá | 117,05 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| ontigola.es | |||||
 | |||||
Ontígola ye un conceyu español de la provincia de Toledo, na comunidá autónoma de Castiella-La Mancha.
Toponimia[editar | editar la fonte]
El términu "Ontígola" derivar del llatín FŎNTĬCŬLA, diminutivu de FŎNTIS 'fonte, manantial d'agua que brota de la tierra'.[2] Ye probable que'l nome deber a dalguna de les fontes qu'esquitaben na redoma de la población, anque, pocu probable, hai quien piensen que tamién podría debese al banzáu conocíu anguaño como Mar de Ontígola. A lo llargo de la historia apaez con distintes grafíes: Fonticulam, Fontigula, Antigola, Hontigola.
Xeografía[editar | editar la fonte]
El conceyu asítiase «nel cayente d'una llomba al SO.»[3] Pertenez a la contorna de la Mesa de Ocaña y llinda colos términos municipales d'Aranjuez al norte y oeste na provincia de Madrid, Noblejas al este, y Ocaña al sur, na de Toledo.
Al norte de los términos d'Oreja y Caridá, formando frontera con Aranjuez, escurre'l Tajo. A esti ríu desagüen dos regueros que, provenientes de Ocaña, traviesen Ontígola de norte a sur, el del Fuexu del Moru y el de la Vega o de Ontígola. El primeru con calce secu práuticamente tol añu y el segundu con agües más bien escases y contaminaes que nutren l'antes mentáu Mar de Ontígola.
Historia[editar | editar la fonte]
Nel so términu municipal atópase l'antigua población romana de Aurelia, actual Oreja, güei un despoblado. En 1832 apurrir a la Real Academia de la Historia una vasía llena de monedes de plata romanu que fuera topada en Ontígola en tiempos de Carlos IV.[4] Oreja xugó un importante papel dientro de la llinia defensiva islámica del Tajo nel s. XI y, sobremanera, mientres el s. XII.
La villa de Ontígola apaez citada per primer vegada en 1139 como integrante del territoriu d'Oreja, cuando Alfonsu VII delimita los sos términos y da fueru a los sos habitantes: «Terminos preterea castello aurelie tales habere concedo:uidilicet ab eo llocu ubi saramba descendit in tago usque ad fonticulam et inde ad ocaniolam. Inde vero ad ocaniam maiorem et inde ad nablelas. Inde vero ad dambes nablelas et inde alharella. Inde vero ad montem dalcarrias quomodo descendit taiunia in saramba».[5] En 1202 vuelve apaecer n'otru documentu nel que la Orde de Santiago alcuerda col Conceyu de Ocaña estremar, ente otres heredaes, el prau de Ontígola:«...que partiessen el prau de fontigula por mediu, con conceyu de occania, et ipsas hereditates de fontigula...».[6]
En tiempos de Felipe II promúlgase una Real Orde pola que se prohibe a la población la construcción de vivienda p'asitiase nel Real Sitiu d'Aranjuez. Esto va faer que la xente opte polos pueblos y aldegues aledañas, como Ontígola, aumentando asina les sos posaes p'acoyer a cuantes personalidaes llegaben a Aranjuez pa ver a los monarques. Mientres esti tiempu, que duraría hasta la so promulgación por Fernandu VII, los cures de Ontígola fueron los qu'alministraron los servicios relixosos del Real Sitiu.[7]
Mientres la Guerra de la Independencia, el 18 de payares de 1809 asocedió la batalla de Ontígola, un enfrentamientu cerca del conceyu ente les tropes españoles, al mandu de Juan Carlos de Aréizaga, y los franceses. Estes postreres refugaron a los españoles, resultando como baxes más significatives la del xeneral Paris, que morrió a manes del cabu Vicente Pumar, na parte francesa. Na española dar por muertu a Ángel de Saavedra, Duque de Rivas.[3] Nicomedes Pastor Díaz y Francisco de Cárdenas describen asina'l final de la batalla: «Cerró murniu y negra la nueche: los nuesos en confusu desórden retiráronse á Ocaña onde taba yá'l gruesu del exércitu y los franceses con perda del so xeneral replegáronse sobre Antígola quedando por unos y otros abandonáu'l campu de batalla cubiertu de cadabres».[8]
A mediaos del sieglu XIX tenía 35 cases y 25 cueves habitaes, dalgunes de les cualos entá esisten anguaño. El presupuestu municipal xubía a 46.324 reales de los cualos 3.000 yeren pa pagar al secretariu.[3]
Heráldica[editar | editar la fonte]
L'escudo de Ontígola estremar en dos cuarteles. Nel derechu, sobre fondu blancu, destaca la Cruz de la Orde de Santiago, en gules. Nel esquierdu, sobre fondu marrón, apréciase un castiellu sobre una llomba sinople y un ríu, en referencia al Castiellu d'Oreja y al Tajo. Enriba del escudu hai una corona real y debaxo apaez la lleenda "Villa de Ontígola". L'escudu ye bien paecíu al d'Aranjuez, nel que la Cruz de Santiago apaez nel cuartel esquierdu, y un palaciu nel derechu, xusto al aviesu que nel de Ontígola.
Política y alministración[editar | editar la fonte]
Distribución del Conceyu tres les eleiciones municipales de 2003:[9]
Eleiciones nel Conceyu de Ontígola | ||||
|---|---|---|---|---|
| Partíu políticu | Votos | Porcentaxe | Conceyales | +/- |
| Partíu Socialista Obreru Español (PSOE) | 514 | -2 | ||
| Agrupación d'electores independientes de Ontígola (AEIO) | 221 | +2 | ||
| Partíu Popular (PP) | 206 | +1 | ||
| Izquierda Xunida (España)|Izquierda Xunida (IX)]] | 52 | -1 | ||
Distribución del Conceyu tres les eleiciones municipales de 2007:[10]
Eleiciones nel Conceyu de Ontígola | ||||
|---|---|---|---|---|
| Partíu políticu | Votos | Porcentaxe | Conceyales | +/- |
| Partíu Socialista Obreru Español (PSOE) | 616 | = | ||
| Agrupación d'electores independientes de Ontígola (AEIO) | 432 | +1 | ||
| Partíu Popular (PP) | 376 | +1 | ||
| Izquierda Xunida (España)|Izquierda Xunida (IX)]] | 80 | = | ||
Actual distribución del Conceyu tres les eleiciones municipales de 2011:[11]
Eleiciones nel Conceyu de Ontígola | ||||
|---|---|---|---|---|
| Partíu políticu | Votos | Porcentaxe | Conceyales | +/- |
| Agrupación d'electores independientes de Ontígola (AEIO) | 791 | +2 | ||
| Partíu Socialista Obreru Español (PSOE) | 668 | -1 | ||
| Partíu Popular (PP) | 442 | -1 | ||
Actual distribución del Conceyu tres les eleiciones municipales de 2015:[12]
Eleiciones nel Conceyu de Ontígola | ||||
|---|---|---|---|---|
| Partíu políticu | Votos | Porcentaxe | Conceyales | +/- |
| Agrupación d'electores independientes de Ontígola (AEIO) | 630 | -1 | ||
| Partíu Socialista Obreru Español (PSOE) | 512 | -1 | ||
| Agora Ontígola (AO) | 275 | +1 | ||
| Partíu Popular (PP) | 241 | -1 | ||
| Partíu de la ciudadanía (C's) | 166 | +1 | ||
| Izquierda Xunida (España)|Izquierda Xunida (IX)]] | 145 | +1 | ||
| Llexislatura | Nome | Partíu |
|---|---|---|
| 1979-1983 | Eustasio Rico Fernández | PSOE |
| 1983-1987 | Eustasio Rico Fernández | PSOE |
| 1987-1991 | Eustasio Rico Fernández | PSOE |
| 1991-1995 | Juan Jesús Vizcaín Arenas | PSOE |
| 1995-1999 | Juan Jesús Vizcaín Arenas | PSOE |
| 1999-2003 | Juan Jesús Vizcaín Arenas | PSOE |
| 2003-2007 | Juan Jesús Vizcaín Arenas | PSOE |
| 2007-2011 | José Gómez Ruiz | AEIO |
| 2011-2015 | José Gómez Ruiz | AEIO |
| 2015-2019 | José Gómez Ruiz | AEIO |
| 2019-2023 | n/d | n/d |
| 2023- | n/d | n/d |
Anguaño, los partíos políticos presentes nel conceyu y con representación municipal son AEIO (http://www.aeiontigola.com/) , PSOE (http://www.psoeontigola.com/), Agora Ontígola, PP (http://www.ppontigola.es/), Izquierda Xunida y un conceyal Non adscritu (espulsáu de Ciudadanos). Ensin representación, Equo. El 10 de febreru de 2016 una moción de censura devolvió l'alcaldía a José Gómez Ruiz Independiente, moción de censura declarada nula'l 08/07/2016 pola sentencia 000222/2016 del xulgáu contenciosu/alministrativu Nº3 de Toledo.
Demografía[editar | editar la fonte]
La siguiente gráfica amuesa la evolución de la población de Ontígola dende 1900.
| Gráfica d'evolución demográfica d'Ontígola ente 1900 y 2016 |
 |
A lo llargo de la mayor parte del s. XX la población caltúvose alredor de los 700 habitantes. Ye a partir de los años 90 cuando'l censu empieza a sufrir un rápidu ascensu. Na siguiente tabla, onde s'amuesa la evolución del númberu d'habitantes ente 1996 y 2014 según datos del INE, apreciar con mayor claridá esti aumentu.
| 1996 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1,088 | 1,175 | 1,192 | 1,250 | 1,340 | 1,469 | 1,620 | 1,796 | 2,115 | 2,113 | 2,927 | 3,451 | 3,665 | 3,874 | 3,979 | 4,042 | 3,937 | 4,046 | 4,232 | 4,250 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: INE [Consultar]) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
NOTA: La cifra de 1996 ta referida a 1 de mayu y el restu a 1 de xineru.
Economía ya industria[editar | editar la fonte]
Históricamente foi una población fundamentalmente agrícola. Mientres el sieglu XIX producía trigu, cebada, aceite, vieno y salicor».[3] Tocantes a la industria y el comerciu, la so cercanía con Aranjuez fixo sumir lo poco qu'había daquella.
Na actualidá'l sector predominante ye'l de servicios con un 60,0 % del total d'empreses qu'operen nel conceyu, siguíu polos de la construcción con un 21,8 %, la industria con un 17,3 % y finalmente l'agricultura con tan solo un 0,9 %.[13]
Infraestructures[editar | editar la fonte]
Cunta col centru cultural 11 de marzu, qu'inclúi les instalaciones de la biblioteca pública municipal, una sala d'accesu a Internet, el centru d'información xuvenil y el teatru.
Tocantes a comunicaciones, Ontígola tien accesu a l'autovía A-4 al traviés de la carretera comarcal TO-3114-V que s'enllaza cola TO-3115-V, conocida como carretera de Ontígola, cola que se comunica con Aranjuez. Hai una llinia d'autobuses que coneuta la llocalidá cola Aranjuez y dispón d'un apeaderu de tren na llinia Madrid-Cuenca, con dos trenes por sentíu al día.
Monumentos y llugares d'interés[editar | editar la fonte]
- Castiellu d'Oreja: llevantáu nel antiguu pobláu d'Oreja polos musulmanes nel sieglu X. Ta formáu por una fuerte y alta torre rectangular abarganada por una muralla que sigue la llinia irregular del risco sobre'l cual asítiase. Atopar n'estáu de ruina avanzada.
- Ilesia parroquial de la Purísima Concepción: onde s'alluga la imaxe de la patrona, la Virxe del Rosario.
- Calzada romana: Sumió va años. Ciudá romana de Aurelia. Alcuéntrase xunto al castiellu d'Oreja. Solamente queden restos. Prospecciones arqueolóxiques
Fiestes[editar | editar la fonte]
- Últimu domingu de xunetu: fiestes patronales n'honor a la Virxe del Rosario.
Intereses[editar | editar la fonte]
- El nome del conceyu apaez nomáu nel poema Con once mancaes mortales d'Ángel de Saavedra.
- Nel despoblado d'Oreja rodó la mayor parte del llargumetraxe de terror L'Espediente Belchite, dirixíu por Óscar Parra de Carrizosa, mientres el branu de 2008 y l'iviernu de 2011.[14]
Referencies[editar | editar la fonte]
Notes[editar | editar la fonte]
- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ García Sánchez, Jairo Javier (Toledo, 2004). Toponimia mayor de la provincia de Toledo (zones central y oriental). Institutu provincial d'investigaciones y estudios toledanos. páx. 267, ISBN 84-95432-05-6.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Madoz, Pascual (1845-1850), Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar, 16 tomos, Madrid: Establecimiento literario-tipográfico de P. Madoz y L. Sagasti.
- ↑ MAIER, Jorge (20053). Noticies d'antigüedaes de les actes de sesiones de la Real Academia de la Historia. Real Academia de la Historia. ISBN 84-95983-33-8.
- ↑ AHN, Órdenes Militares, carp. 247, doc. 1, orig.
- ↑ AHN, Órdenes Militares, carp. 243, vol. 1, doc. 4.
- ↑ LLINDU MARTÍNEZ, José Luis. «Citáu nel pregón de les fiestes de Ontígola de 2007». Consultáu'l 28 d'abril de 2008.
- ↑ PASTOR DÍAZ, Nicomedes y CÁRDENAS, Francisco de (1842). Galería d'españoles célebres contemporáneos; ó, biografíes y semeyes de tolos personages distinguíos de los nuesos díes nes Ciencies, na política, nes armes, nes lletres y nes artes. Busca de llibros de Google.
- ↑ «Eleiciones llocales 2003 Ministeriu del Interior» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 13 d'abril de 2011. Consultáu'l 04/13/2011.
- ↑ «Eleiciones llocales 2007. Ministeriu del Interior» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 13 d'abril de 2011. Consultáu'l 04/13/2011.
- ↑ «Eleiciones llocales 2011. Ministeriu del Interior» (castellanu). Consultáu'l 04/13/2011.
- ↑ «Eleiciones llocales 2015. Ministeriu del Interior» (castellanu). Consultáu'l 08/15/2015.
- ↑ Según datos de 2007 de la delegación de gobiernu de Castiella-La Mancha. Vease la so ficha municipal nel apartáu d'enllaces esternos.
- ↑ Producciones, DEHON. «Ontígola». Consultáu'l 18 d'avientu de 2008.
Enllaces esternos[editar | editar la fonte]
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Ontígola.- Diputación de Toledo. Datos d'interés sobre la población.
- Institutu d'Estadística de Castiella-La Mancha — Ficha del conceyu
- Ontígola nel Catastru d'Ensenada.
