Saltar al conteníu

Mundaka

Coordenaes: 43°24′26″N 2°41′54″W / 43.407222222222°N 2.6983333333333°O / 43.407222222222; -2.6983333333333
De Wikipedia
Mundaka
Alministración
País España
AutonomíaIkurrina País Vascu
Provincia Vizcaya
Comarcas (es) Traducir Busturialdea (es) Traducir
Tipu d'entidá conceyu d'España
Alcalde de Mundaca (es) Traducir Aitor Egurrola Mendiola
Nome oficial Mundaka (eu)[1]
Códigu postal 48360
Xeografía
Coordenaes 43°24′26″N 2°41′54″W / 43.407222222222°N 2.6983333333333°O / 43.407222222222; -2.6983333333333
Mundaka alcuéntrase n'España
Mundaka
Mundaka
Mundaka (España)
Superficie 4.15 km²
Altitú 3 m
Llenda con
Demografía
Población 1843 hab. (2023)
- 898 homes (2019)

- 954 muyeres (2019)
Porcentaxe 100% de Busturialdea (es) Traducir
Densidá 444,1 hab/km²
Más información
Estaya horaria UTC+01:00
Llocalidaes hermaniaes Miyek (es) Traducir
mundaka.org
Cambiar los datos en Wikidata

Mundaka (n'euskera y oficialmente Mundaka) ye una anteiglesia y conceyu d'España asitiáu na marxe izquierda de la desaguada de la ría de Mundaka, al norte de la provincia de Vizcaya, na comunidá autónoma del País Vascu.

Topónimu

[editar | editar la fonte]
Vista de Mundaka.

Ye bastante conocida la lleenda qu'atribúi'l nome de Mundaka a la espresión llatina munda aqua (agua llimpio). Esta lleenda apaez na Crónica de Vizcaya escrita por Lope García de Salazar nel sieglu XV. Según esta hestoria aportó a la mariña de Mundaka un navío procedente d'Escocia que llevaba una princesa que fuera desterrada de la so tierra. Los escoceses llamaron na so llingua llatina (sic) al llugar Munda aqua yá que atoparon una fonte d'agua bien llimpia qu'oldeaba coles turbies agües de la ría d'Urdaibai. Esta princesa tendría un fíu que aportaría a llamáu Jaun Zuria y a convertise, según la lleenda, nel primer Señor de Vizcaya. Por aciu esta lleenda esplicaríase amás por qué Mundaka ocupaba'l primer puestu ente les anteiglesias de Vizcaya.

Al marxe d'esplicaciones llexendaries, la etimoloxía de Mundaka ye incierta. La primer mención escrita de Mundaka data de 1070 y la llapada Mondaka.

Ego Mome Nunnuç placuit in animis meis mitto in Sancti Johannis de Orioli de Aragone unu monesteriu in Bickaga (Vizcaga) in locum quae dicitur Mondaka (Mondacha)

Dalgunos buscaron nel nome del pueblu un orixe nórdicu, rellacionáu cola probable presencia d'un asentamientu medieval viquingu na zona. Asina en danés mund significa boca y "haka" significa "cabu" Mundaka atópase precisamente na mesma boca de la ría del ríu Oka.

Otros rellacionen Mundaka con un stock de topónimos vascos con terminación -aka, -eka, -ika, especialmente abondosos en Vizcaya y que podríen tar rellacionaos col sufixu celta-llatín -aka. De ser ciertu esti orixe, el nome sería muncho más antiguu y podría remontase a una dómina na que Vizcaya pudo tar poblada por población celta.

Tradicionalmente el topónimu escribióse como Mundaka, pero na actualidá escríbese más davezu como Mundaka, que ye una adautación a les modernes regles d'ortografía del euskera. Mundaka suelse considerar el nome formal en castellán y Mundaka n'euskera. Dende 1982 el nome oficial del conceyu ye Mundaka. La nueva denominación foi publicada nel BOE en 1989.

El xentiliciu ye mundaqués/a en castellán y mundakarra n'euskera.

Mundaka, al igual que Munitibar (Munditibar), tienen el raigañu Munio, Mundio (Muniozguren, Munitiz) que significa llomba, pandiella. Aka ye sufixu conocíu como cuesta, fastera, como tamién ye Ika y Eka. Y viendo onde s'alluga Mundaka el so nome ye bien lóxicu: fastera del ribazu o la llomba. Nótese la semeyanza de Mundi y Mendi, tanto como una llomba y un monte.

Xeografía física

[editar | editar la fonte]
Vista xeneral.

Mundaka llinda al oeste cola villa de Bermeo, al sur con Pedernales, y al este y norte col mar Cantábricu. Frente a les sos mariñes ta asitiada la isla de Ízaro (Bermeo) y l'estensu arenal de Laida. El términu municipal concéntrase alredor del puertu, a los pies del altu de Betrocol y el monte Katillotxu (337 m).

Na sablera de Laidatxu desagua'l regatu Errekatxu.

La so llocalización costera déxa-y esfrutar d'un clima nidiu tantu pel branu como pel hibiernu, siendo infrecuentes les xelaes.

  • Per carretera: Dende Bilbao: N-631; dende Amorebieta: N-635.
  • Llinia de Euskotren Bilbao-Bermeo (Y-4).
  • Autobús de llinia Bilbao-Bermeo.
  • Puertu de Mundaka.
  • En dómina braniza, un ferry comunica la llocalidá cola sablera de Laida.

Población

[editar | editar la fonte]

La zona tuvo poblada dende'l Paleolíticu inferior, como atestigüen les cueves de Santimamiñe na otra vera de la ría y xacimientos atopaos en Portuondo.

Especular cola llegada a la parte de viquingos, lo que según dellos autores xustificaría la presencia de tipos rubios de güeyos azules na mariña vizcaina, a diferencia del tipu vascu del interior. Anton Erkoreka afirma la so presencia nel sieglu IX basándose nes cróniques árabes, rellatos medievales y otros datos antropolóxicos, ente que Jon Juaristi cree qu'en realidá fueron unos exiliaos saxones destronaos polos viquingos.

Primero que ellos llegaron los romanos, atraíos pol mármol de Ereño y de que la so presencia atestigua un ramal de la calzada romana de Valmaseda que llegaba hasta Bermeo.

Dende'l primer censu del que se tien noticia hasta la primer década del sieglu XX, la población amontar hasta algamar los 2284 habitantes en 1910, con distintos altibaxos debíos a diversos avatares de la dómina. Na década de los 50, la población baxara yá hasta los 1500 habitantes, estabilizándose los censos socesivos en redol a 1650 habitantes. A partir de 1990 la llocalidá amuesa un llixeru enclín positivu.

El poder municipal mientres subsistió'l Fueru foi exercíu polos habitantes, únicos a quien competía aprobar les ordenances, usos y costumes poles qu'habíen de gobernase, en razón de la so naturaleza de anteiglesia, y ensin necesidá de sometese a los términos de concesión de la carta puebla, como asocedía a les villes. Asina, tolos mundaqueses, incluyendo les viudes cabeza de familia que teníen votu, axuntar n'asamblea xeneral o cruz parada p'algamar los sos alcuerdos, presidiendo'l Fiel Rexidor. Ente les facultaes del Fiel taba la representación de la anteiglesia nes Xuntes Xenerales de Vizcaya, hasta que por cuenta de la abolición del fueru en 1876, éstes dexaron d'axuntase. A partir d'entós el cargu conocióse como Alcalde. Dende la transición gobierna'l Partíu Nacionalista Vascu'l Conceyu, con mayoría absoluta.

Eleiciones municipales en Mundaka
Partíu políticu 2015[2] 2011[3] 2007[4] 2003[5] 1999[6] 1995[7]
Votos % Conceyales Votos % Conceyales Votos % Conceyales Votos % Conceyales Votos % Conceyales Votos % Conceyales
Partíu Nacionalista Vascu (EAJ-PNV) 56,57 6 60,63 6 59,09 6 56,57 6 54,97 5 57,76 6
Euskal Herria Bildu (EH Bildu) / Bildu 37,63 3 36,17 3 - - - - - - - -
Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE) 1,56 0 1,68 0 2,13 0 1,26 0 1,12 0 1,01 0
Partíu Popular (PP) 0,52 0 0,64 0 1,02 0 2,23 0 2,24 0 - -
Eusko Alkartasuna (EA) - - - - 34,11 3 17,37 1 12,18 1 21,16 2
Ezker Batua-Berdeak (EB-B) - - - - 1,52 0 - - - - - -
Itsasadar Mundakako Herri Ekimena (IMHE) - - - - - - 21,31 2 - - - -
Euskal Herritarrok (EH) - - - - - - - - 28,93 3 - -
Herri Batasuna (HB) - - - - - - - - - - 18,08 1

Eleiciones autonómiques 2012

[editar | editar la fonte]

El 21 d'ochobre de 2012 celebráronse eleiciones al Parllamentu Vascu. Estos fueron los resultaos en Mundaka.

Eleiciones autonómiques, 21 d'ochobre de 2012[8]
Partíu Votos %
EAJ-PNV 747 59,86 %
EH BILDU 426 34,13 %
PSE-EE 32 2,56 %
PP vascu 17 1,36 %
Ezker Anitza 4 0,32 %

Organismos supramunicipales

[editar | editar la fonte]
  • Consorciu d'Agües de Busturialdea
  • Mancomunidá de Servicios Sociales de Busturialdea
  • Mataderu Comarcal
  • Comité d'Agricultura de Monte Gernika - Bermeo - Urremendi
  • Patronatu de la Reserva de la Biosfera de Urdaibai
  • Asociación de Conceyos Vascos - EUDEL
  • Centru de Desenvolvimientu Empresarial ya Industrial de Busturialdea
  • Centru de iniciación Profesional Gernika - Bermeo
  • Xunta Llocal de Caridá

Economía

[editar | editar la fonte]
Casín.
  • Paru: En 1999 había 58 persones inscrites nel INEM, lo que suponía un amenorgamientu del 34% respectu al añu anterior.
  • Sector primariu: El pueblu dedicóse fundamentalmente a la pesca y al comerciu marítimu dende l'antigüedá, siendo sede d'una importante cofradería de pescadores. Anguaño, l'actividá pesquera unvió notablemente, nun quedando apenes pescadores.
  • Sector secundariu: La tradición industrial de la llocalidá ye inesistente, cola esceición d'un estelleru, que los sos terrenales destinar a la construcción de viviendes a finales del sieglu XX. Nel añu 2002 instalóse una industria conservero en terrenales mundaqueses xunto al puertu de Bermeo. Nel añu 2003, inauguróse'l polígonu Lamiaran, con 30.732 m² de suelu industrial.
  • Sector terciariu: Anguaño ye'l motor principal de la economía mundaquesa, principalmente pel branu, cuando la población llega a quintuplicase. Mundaka cunta con dos docenes de chigres, 8 restoranes y 3 hoteles, según un camping de 1ª categoría con bungalows. La dómina braniza enllargar mientres la seronda cola llegada de los prauticantes del surf.

L'orixe de Mundaka ye desconocíu, lo que dio pie a que se-y atribuyeren fundaciones basaes en fábules y lleendes, como la presencia de Tubal, nietu de Noé, en Vizcaya.

L'antigüedá de los asentamientos na zona queda atestiguada pol fechu de que nes Xuntes Xenerales de Vizcaya correspondiera al apoderáu de Mundaka la entrega de los sos poderes de primeres, siguíu de Pedernales, el so anteiglesia vecina, recayendo ente les villes dichu honor nel apoderáu de Bermeo. Sicasí, nun ye ciertu que Mundaka ocupara'l primer sillón de les Xuntes Xenerales, como comúnmente créese, yá que nun esistíen asientos determinaos nin orde de puestos, ocupando cada apoderáu aquél que más-y prestara.

Ente les primeres noticies que se tienen de Mundaka ta la esistencia del palaciu de Altamira, onde paez qu'a finales del sieglu XI vivió la infanta d'Escocia, madre de Jaun Zuria (Señor Blanco, pola so rubiu melota), primer señor de Vizcaya.

La anteiglesia de Mundaka ye citada yá nel añu 1051 na donación del señoríu de Vizcaya al monesteriu de San Millán de la Cogolla, según en 1070 na donación de la citada ilesia al monesteriu de San Juan de la Peña.

Heráldica

[editar | editar la fonte]
  • Escudu: En campu d'oru, carbayu de sinople, y al so pie un llobu de sable pasante. Bordura jaquelada de plata y gules.
  • Bandera: Seda colorao con bordaos en filo d'oru.

Paisanos pernomaos

[editar | editar la fonte]

Cultura y turismo

[editar | editar la fonte]

Tradiciones

[editar | editar la fonte]

Gastronomía

[editar | editar la fonte]

El protagonista de la so cocina ye, por tradición marinera, el pexe, y especialmente la llubina de Mundaka.

Monumentos y edificios singulares

[editar | editar la fonte]
Ermita de Santa Catalina.
  • Biblioteca, antiguu hospital de pelegrinos del camín de Santiago, percorríu por aquellos que desembarcaben en Bermeo.
  • Ermita de Santa Catalina, del sieglu XIX, asitiada na península que lleva'l so nome, y les muralla que la arrodien, restos d'un fortín del sieglu XIX.
  • Ilesia de Santa María. Asitiada na talaya, de llombu al mar. La so construcción, empecipiada n'estilu románicu nel sieglu X, da llugar a una nueva planta gótica nel sieglu XVI, dempués de la so destrucción. El so interior ye d'induldable valor artísticu. D'una nave y tres tramos iguales, con portada de xuru neoclásica, y torre neogótica del sieglu XIX.
  • La Cruz de Kurtzio: del sieglu XVII, asitiada na plaza que lleva'l so nome.
  • Sociedá Fraternidá Mundaquesa (casino).
  • Palaciu de Larrínaga.
  • Cascu antiguu, xunto al puertu.
  • Conceyu.

Espacios naturales

[editar | editar la fonte]
  • Asitiada nel estremu norte de la Reserva de la Biosfera de Urdaibai, la llocalidá cunta con dos escepcionales miradores nel altu de Portuondo y na talaya del pueblu, dende los que pueden apreciase los arenales y la desaguada de la ría de Mundaka, y ye puntu de partida del senderu que remonta la ría hasta Gernika.

Práutica deportiva

[editar | editar la fonte]
  • Surf. La fola de Mundaka ta considerada una de les meyores izquierdes del mundu, con un llargor que puede algamar los 400 m. La llocalidá recibe na seronda ya iviernu la visita de numberosos prauticantes d'esti deporte, procedentes de los llugares más remotos del mundu. Dende l'añu 1998 hasta 2009 celebrar na localidá'l Billabong Pro Mundaka, prueba puntuable pal ASP World Tour.[9]

Fiestes y acontecimiento

[editar | editar la fonte]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
  2. ara.cat (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Mundaka 2015». Consultáu'l 17 d'agostu de 2015.
  3. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Mundaka 2011». Consultáu'l 17 d'agostu de 2015.
  4. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Mundaka 2007». Consultáu'l 17 d'agostu de 2015.
  5. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Mundaka 2003». Consultáu'l 17 d'agostu de 2015.
  6. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Mundaka 1999». Consultáu'l 17 d'agostu de 2015.
  7. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Mundaka 1995». Consultáu'l 17 d'agostu de 2015.
  8. Resultaos de les eleiciones. (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). Web del Ministeriu del Interior.
  9. EFE (17 d'avientu de 2009). El Mundo (ed.): «Mundaka, fora del Circuitu Mundial 2010» (castellanu). Consultáu'l 17 d'avientu de 2009.

Bibliografía

[editar | editar la fonte]
  • Ruiz de Azua, Ander. Mundaka. Oríxenes Históricos.
  • Conceyu de Mundaka.

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]