Metafonía
La metafonía o metafonía vocálica ye un fenómenu llingüísticu que consiste nel pieslle de les vocales tóniques per aciu del influxu fonéticu de la vocal que va a lo cabero la pallabra.
Metafonía nel asturianu
[editar | editar la fonte]El fenómenu dase con puxu n'asturianu na faza central-sur y na contorna del cabu Peñes en vocal cabera -u, inda que nun ye exclusivu d'esta llingua. Ta presente nos conceyos de Gozón, Carreño y Ḷḷena, Ayer, Sobrescobiu, Llaviana, Samartín del Rei Aurelio, Bimenes, Llangréu, Mieres, Morcín y Riosa.
Fenómenu metafónicu ante vocal cabera -u:
[editar | editar la fonte]- - e > i
- perru > pirru
- primeru > primiru
- - o > u
- gochu > guchu
- raposu > rapusu
Cola vocal tónica a xébrense dos resultaos desemeyaos dependiendo de la faza:
- - a > e
- platu > pletu
- prau > preu
- xatu > xetu
- - a > o
- platu > plotu
- prau > prou
- xatu > xotu
La metafonía ante -u dáse tamién nos diptongos lo que pudiere ser ñiciu de que'l fenómenu produxérese llueu de diptongar ĕ y ŏ llatines, siendo darréu dello un fenómenu romance dafechu.
- - ua > ue: guapu > güepu / guopu
- - ue > ui: puertu > puirtu
- - ie > ii
- castiellu > castiilu > castillu
- vieyu > viiyu
Fenómenu metafónicu ante vocal cabera –i :
[editar | editar la fonte]Diose tamién n'asturianu el fenómenu metafónicu ante -ī cabera, conseñáu nun namás en pallabres aisllaes de la llingua, sinón tamién na toponimia, lo que llevó a Arias a camentar qu'esta metafonía ante –i tuvo abondo más espardío que los exemplos de güei nos pudieren dexar ver. El pieslle prodúzse en un primer o segundu grau ante –i etimolóxica, inda que tamién danse exemplos de metafonía analóxica ente -e etimolóxica.
- - ŏ > ō > ū: Piniŏlī (Piñueli, Casu) > Piniōlī (Piñole, Villaviciosa) > Piniūlī (Piñule, Llieres) / Iŏvīs (Sueve/Xueve) > Iōvīs (Xove, Xixón) / cŏmī (cuemi tu) > cōmī (comi tu) > cūmī (cume tu).
- - ŭ > ū: fŭgi > fūgi (fuxi tu, non foxi tu)
La nomada segunda metafonía:
[editar | editar la fonte]En dellos conceyos del centru-sur, onde se conseña ainda'l fenómenu metafonéticu debíu a -u cabera, hay nicios qu'obligaben a almitir la existencia d'una segunda metafonía. Asina:
- - guapu > güepu (Llangréu) > güipu (Ayer)
- - prau > preu > príu
- - esbardu (xral.) > esberdiu (Llangréu) > esbirdiu (Ayer)
- - escolanciu (xral.) > esculenciu (Llangréu) > esculinciu (Ayer)
- - guañu (xral.) > güeñu (Llangréu) > güiñu (Ayer)
Referencies
[editar | editar la fonte]- "Metafonía por -i" X. Ll. García Árias. Lletres Asturianes nᵘ4. Ed. ALLA 1982.
- "Nuevos datos d'evolución fónica” X. Ll. García Árias. Lletres Asturianes nᵘ46. Ed. ALLA 1992.
- "Aspeutos evolutivos del vocalismu nel dominiu ástur" X. Ll. García Árias. Lletres Asturianes nᵘ82. Ed. ALLA 2002.