Metafonía

desemeyaos resultaos na metafonía ante velar -u

La metafonía ye un fenómenu llingüísticu que consiste nel pieslle de les vocales tóniques per aciu del influxu fonéticu de la vocal que va a lo cabero la pallabra.

Metafonía nel asturianu[editar | editar la fonte]

El fenómenu dase con puxu n'asturianu na faza celtral-sur y na contorna del cabu Peñes en vocal cabera -u, inda que nun ye exclusivu d'esta llingua.

Fenómenu metafónicu ante vocal cabera -u:[editar | editar la fonte]

- e > i: perru > pirru

- o > u: gochu > guchu

Cola vocal tónica a xébrense dos resultaos desemeyaos dependiendo de la faza:

- a > e: platu > pletu

- a > o: platu > plotu

La metafonía ante -u dáse tamién nos diptongos lo que pudiere ser ñiciu de que'l fenómenu produxérese llueu de diptongar ĕ y ŏ llatines, siendo darréu dello un fenómenu romance dafechu.

- ua > ue: guapu > güepu / guopu

- ue > ui: puertu > puirtu

- ie > ii: castiellu > castiilu > castillu

Fenómenu metafónicu ante vocal cabera –i :[editar | editar la fonte]

Diose tamién n'asturianu el fenómenu metafónicu ante -ī cabera, conseñáu nun namás en pallabres aisllaes de la llingua, sinón tamién na toponimia, lo que llevó a Arias a camentar qu'esta metafonía ante –i tuvo abondo más espardío que los exemplos de güei nos pudieren dexar ver. El pieslle prodúzse en un primer o segundu grau ante –i etimolóxica, inda que tamién danse exemplos de metafonía analóxica ente -e etimolóxica.

- ŏ > ō > ū: Piniŏlī (Piñueli, Casu) > Piniōlī (Piñole, Villaviciosa) > Piniūlī (Piñule, Llieres) / Iŏvīs (Sueve/Xueve) > Iōvīs (Xove, Xixón) / cŏmī (cuemi tu) > cōmī (comi tu) > cūmī (cume tu).

- ŭ > ū: fŭgi > fūgi (fuxi tu, non foxi tu)

La nomada segunda metafonía:[editar | editar la fonte]

En dellos conceyos del centru-sur, onde se conseña ainda'l fenómenu metafonéticu debíu a -u cabera, hay nicios qu'obligaben a almitir la existencia d'una segunda metafonía. Asina:

- guapu > güepu (Llangréu) > güipu (Ayer)

- prau > preu > príu

- esbardu (xral.) > esberdiu (Llangréu) > esbirdiu (Ayer)

- escolanciu (xral.) > esculenciu (Llangréu) > esculinciu (Ayer)

- guañu (xral.) > güeñu (Llangréu) > güiñu (Ayer)

Referencies[editar | editar la fonte]

"Metafonía por -i" X. Ll. García Árias. Lletres Asturianes nᵘ4. Ed. ALLA 1982.
"Nuevos datos d'evolución fónica” X. Ll. García Árias. Lletres Asturianes nᵘ46. Ed. ALLA 1992.
"Aspeutos evolutivos del vocalismu nel dominiu ástur" X. Ll. García Árias. Lletres Asturianes nᵘ82. Ed. ALLA 2002.