Llingües yeniseicas

De Wikipedia
Llingües yeniseicas
Distribución xeográfica Occidente de Siberia
Países  Rusia
Filiación xenética Dené-yeniseiana (?)
Subdivisiones Yeniseo meridional
Yeniseo septentrional
Códigu Glottolog yeni1252


Ver tamién
Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Les llingües yeniseicas (tamién llamaes yeniseanas, yeniseas o ket); formen una familia llingüística hipotética que pertenez al conxuntu de les llingües paleosiberianas. Les llingües d'esta familia falar en Siberia occidental, sobre'l cursu mediu del ríu Yeniséi na rexón de Krasnoyarsk.

L'antiguu nome de la familia, deriváu del antiguu nome de la llingua ket, yera yeniséi-ostyak. Esti nome puede llevar a tracamundiu yá que l'ostyako ye l'antiguu nome pal jant (inglés khant, alemán chant), llingua perteneciente al les llingües finu-ugrias y polo tanto de la familia urálica.

Solamente sobrevive una llingua de la familia: el ket, con aproximao 500 falantes en 1989, una y bones el yugh considérase estinguíu.

Llingües de la familia[editar | editar la fonte]

Conócense cinco llingües qu'anguaño se adscriben a la familia yenisea, de les cualos anguaño namái sobrevive una d'elles, les otres sumieron ente los sieglos XVIII y XXI, anque se caltuvieron dellos testimonios de les mesmes que dexen clasificales:

A les llingües yeniseianas meridionales pertenecíen:

A les llingües yeniseianas septentrionales:

Otru posible miembru desapaecíu de la familia ye'l assan.

Los falantes d'estes llingües camudaron al rusu, como ye'l casu de los arin, o a llingües túrquiques como los kot, que los sos descendientes pertenecen a los charkasos.

Idioma ket[editar | editar la fonte]

El ket (los falantes llamen a la llingua ostygan) ye una llingua tonal, con 5 tonos distintos y una estructura fonética pocu habitual. En 1930, 1988 y 1991 creáronse alfabetos pa esta llingua, el postreru basáu na escritura cirílico. Realizáronse esfuercios pa introducir la llingua nes guarderíes y los colegio. Sicasí'l estatus social de la llingua permanez baxu, polo que se tarrez que suma.

Idioma sym o xugu[editar | editar la fonte]

El dialeutu del ket güei sumíu que se falaba a lo llargo del ríu Sym, clasifícase anguaño como llingua estreme pol so gran diferencia col dialeutu imbatsk.

Parentescu con otres families[editar | editar la fonte]

Llingües dené-yeniseas acordies cola hipótesis de Y. Vajda.

En marzu de 2008, Edward Vajda de la Western Washington University publicó un trabayu nel que plantegó evidencia léxica y morfolóxica qu'apunta a una rellación ente les llingües yeniseicas y la familia na-dené d'América del Norte. Anque esti trabayu cuntó con una bona receición ente dellos especialistes,[1][2] Lyle Campbell fixo una crítica sobre la propuesta de Vajda y amuesa que la evidencia nun ye sólida, polo que se debe siguir esplorando antes de considerar que la rellación ta demostrada.[3]

Dené-Yeniseo 


llingües yeniseianas


 Na-Dené 


Tlingit




Eyak



Atabasco





Comparanza léxica[editar | editar la fonte]

Los numberales en distintes llingües yeniseas son:[4][5]

GLOSA Yenisei septentrional Yenisei meridional
Ket Yugh Pumpokol PROTO-
YENISEI N.
Kott Arin PROTO-
YENISEI S.
'1' qɔˀk (an.)
qūsʲ (in.)
χɔˀk (an.)
χus̝~qusʲ (in.)
χúta *qūča
(*qūša)
huːča qúsej *qūča
(*qūšaj)
'2' ɨ̄n ɨ̄n híneaŋ *hin- iːna kína *xina
'3' dɔˀŋ dɔˀŋ dóŋa

toːŋa || toŋa || *toŋa

'4' sʲīk sik cía-ŋ *šiga šégaŋ šfolia *šaj-ga
'5' qāk χak χej-laŋ *qal-ga χyːgä qala *qaj-ga
*qala
'6' ā ~ à aʰː / aˑ ággiaŋ *ag- χel-oːča ögga *5+1
*ög-ga
'7' ɔˀn ɔˀn ón'aŋ *on- χel-iːna
(= 5 + 2 )
in'a
'8' ɨnam bənʲsʲaŋ
qō (= 10 - 2 )
(bɔsim) hinbásiaŋ *10-2 χal-toːŋa
(= 5 + 3 )
kinamančau
(= 10 - 2 )
'9' qusʲam bənʲsʲaŋ
qō (= 10 - 1)
(dɛbet) χúta hamósa
χajáŋ
*10-1 čumu-aːga kusamančau *10-1
'10' χo χajáŋ *qo- haiːga qoa *qo-ga

Les diferencies nel númeral '1' referir a la diferenicia de xéneru: animáu/inanimáu. Los términos ente paréntesis pal yugh indiquen que se trata de préstamos léxicos procedentes del rusu.

Referencies[editar | editar la fonte]

Bibliografía[editar | editar la fonte]

  • Stachowski, Marek (1996). Über einige altaische Lehnwörter in den Jenissej-Sprachen. In Studia Etymologica Cracoviensia 1: 91-115.
  • Stachowski, Marek (1997). Altaistische Anmerkungen zum “Vergleichenden Wörterbuch der Jenissej-Sprachen”. In Studia Etymologica Cracoviensia 2: 227-239.
  • Stachowski, Marek (2004). Anmerkungen zu einem neuen vergleichenden Wörterbuch der Jenissej-Sprachen. In Studia Etymologica Cracoviensia 9: 189-204.
  • Stachowski, Marek (2006a). Arabische Lehnwörter in den Jenissej-Sprachen des 18. Jahrhunderts und die Frage der Sprachbünde in Sibirien. In Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis 123 (2006): 155-158.
  • Stachowski, Marek (2006b). Persian loan words in 18th century Yeniseic and the problem of linguistic areas in Siberia. In A. Krasnowolska / K. Maciuszak / B. Mękarska (ed.): In the Orient where the Gracious Light... [Festschrift for A. Pisowicz], Kraków: 179-184.
  • Vajda, Edward (2008). A Siberian Link with Na-Dene Languages.

Enllaces esternos[editar | editar la fonte]