Llingües ok

De Wikipedia
Llingües ok
Distribución xeográfica Centro de Nueva Guinea
Países  Indonesia
 Papúa Nueva Guinea
Filiación xenética

Tres-neoguineanu
  TNG centromeridional

    L. Ok-Oksapmin
Códigu Glottolog okok1235
Ver tamién
Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Les llingües ok o llingües ok-oksapmin son una familia llingüística de llingües tres-neoguineanes falaes principalmente na provincia occidental de Papúa Nueva Guinea, en concretu na rexón central de la islla de Nueva Guinea cercana a la frontera con Irian Jaya. Apocayá demostróse que l'idioma oksapmin que se consideró una llingua aisllada ta tamién rellacionada coles llingües ok. La llingua ok con mayor númberu de falantes ye'l ngalum (ŋalum), con unos 20 mil falantes, anque la llingua meyor conocida y más llargamente estudiada ye'l telefol.

Clasificación[editar | editar la fonte]

Les llingües ok-oksapmin clasificar nes siguientes cañes:

  • Oksapmin
  • Familia ok
    • idioma tangko
    • Ok occidental: Burumakok, Kwer-Kopkaka
    • Llingües ngalum: Ngalum, Komyandaret-Tsaukambo
    • Ok de les tierres baxes: Iwur, Muyu (Kati)-Ninggerum, Yonggom
    • Ok de los montes (Min): Bimin, Faiwol, Mian, Nakai, Setaman, Suganga, Tifal, Telefol, Urapmin

Les llingües ok formen un grupu filoxenéticu de llingües claramente emparentaes. Alan Healey identificó a esti grupu como familia llingüística en 1962. Darréu'l mesmu llingüista reparó conexones coles llingües asmat-kamoro y coles llingües awyu-dumut (Healey, 1970). Voorhoeve espandió estos trabayos y propunxo una familia de Guinea central y meridional, llamada anguaño trans-neoguineana centromeridional. Como parte d'esti últimu grupu, estes llingües formaríen parte de les llingües tres-neoguineanes, rellación que Malcolm Ross aceptó provisionalmente en parte. Ross afirma que nun puede dicise cola evidencia disponible si les similaridades ente les llingües ok, asmat-kamoro y awyu-dumut son innovaciones comunes, lo cual les convirtiría nuna caña del tres-neoguineanu o bien los sos similaridades son retenciones y arcaísmos yá presentes en proto-tres-neoguineanu. Voorhoeve propón qu'esiste una rellación especial ente'l awyu y el ok, ente que Foley considera qu'estos dos families tán más cercanes a les llingües asmat-kamoro que al restu de llingües tres-neoguineanes.

Loughnane y Fedden (2011)[1] demostraron que l'oksapmin, primeramente consideráu una llingua independiente, ta emparentáu coles llingües ok.

Descripción llingüística[editar | editar la fonte]

Les llingües ok tienen términos de parentescu diádicos.[2]

Comparanza léxica[editar | editar la fonte]

Los numberales en distintes llingües ok de les tierres baxes y del monte son:[3]

GLOSA Tierres baxes Montes PROTO-
OK
Iwur Ninggerum Yonggom Bimin Faiwol Mian Nakai Naki Telefol Tifal
'1' yop-kit mʷim

ɐᵘkʰ || makow || ele-yem || 'mʷiɴɢi || keřket || maagop || makop || *makop

'2' alo-ket haiɹop̚ ɑjoːp ɐᵘkʰ teben alew asu 'ʔɑːqɛʁɔm keřket
kɑwl
alop alep *aɾop
'3' alo-yop haiɹop mʷim ɑjoːpmim ⁱemɐmɐs alewbino asu-matna 'sɑːliput̚ sɑřɑpkuř asuno asumano *saɾiput /
*2+1
'4' minen kʷandin kɑninŋ ketket
teben
alalew 2+2 ʔæ'kɑβi ɑy kɑwi kal binim atailingkal
'5' al nen ɐŋɔː

ketket || auok || 2+2+'otru' || ʔɑɛ̃ || ɑy || ogal || awakal || *aŋo(k)

'6' mungup nen ɡoŋ bɛnmɛ ɡoŋ bokow 2+2+2 ᶰɢɔɴ ⁿɡoŋ bugup kal bukupkal *bu-ⁿgop~
*ⁿgoŋ
'7' et then het̚ ɛt/
kuɾupmim
ben fet ban-lim tɑ'ʣɑp ban kal fetkal *fet-
'8' okelung nene het̚ kop̚ kɑninŋkɑninŋ/
doknikono
dᵘɐn luwan hetlefab bæ'ɴɢup wom ifan kal oklungkal *baŋup /
*okluŋ
'9' tabi nene buŋup̚ buŋgumut teⁱp bati tumin 'ʤæβɑt el to gal betikal *tabi
'10' nangol nen mentoː bɛnkɑbɑ kiŋ naŋal nakal mɑːl̪in mɑriŋ nagal kal nakalkal *maɾiŋ /
*nakal

Pa les cañes ngalum, tangko y occidental tiense:

GLOSA Ngalum Tangko Occidental
Komyandaret Tsaukambo Kopkaka
'1' 'ɸædiʔ ɸæ'liʔ ɡyɡye ɔ'ɾɔpmʌn
'2' mɔːmɨ'nɛ mɔmə'ninʔ ɡesabu ɔ'wɔ
'3' diː'ɾænɔʔ dilæ'nɔʔ sarapun /
saruput
səpkwi'nɛn
'4' nɔn'dɔːwɑnɔʔ nɔ'ndɔænɔʔ soabu ɔmu'ɾunɛn
'5' wæ'jænɔʔ wæ'jænɔʔ sowol 'ʔɔmnɛn
'6' ɠɤdɯ'nɑnɔʔ ɡjɯlɯ'nænɔʔ ŋoŋ 'duŋɪ
'7' sæwɔ'l̪ænɔʔ sæ'bɔ'lænɔʔ tailap 'sɔɾkɪ
'8' bɔŋɡo'wɑnɔʔ bɔŋɡo'wɑnɔʔ baŋup bɑ'ŋʊp
'9' t͡sɑbu'wɑnɔʔ sæbu'ænɔʔ tabu tɑ'be
'10' ʔəl̪i'wɑnɔʔ jæŋɡijæ'nɔʔ kerek /
kirit
mɑ'liŋ

Estos términos tán rellacionaes colos nomes de les partes de la mano y el brazu, anque les llingües varien nos sos detalles la cuenta usualmente ye: 1 = '[deu] meñique', 2 = 'deu anular', 3 = 'deu mediu', 4 = 'furabollos', 5 = '[deu] pulgar', 6 = 'muñeca', 7 = 'antebrazu', 8 = 'coldu', 9 = 'biceps', 10 = 'costazu'.

Referencies[editar | editar la fonte]

Bibliografía[editar | editar la fonte]

  • Malcom Ross (2005). "Pronouns as a preliminary diagnostic for grouping Papuan languages." In: Andrew Pawley, Robert Attenborough, Robin Hide and Jack Golson, eds, Papuan pasts: cultural, linguistic and biological histories of Papuan-speaking peoples, 15-66. Canberra: Pacific Linguistics.