Llingües gurunsi
Apariencia
Llingües gurũsi | ||
---|---|---|
Países |
Burkina Fasu Ghana Togu | |
Falantes |
(2010) | |
Filiación xenética |
Níxer-Congu | |
Códigu Glottolog | grus1239 | |
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües | ||
[editar datos en Wikidata] |
Les llingües gurunsi, gurũsi o grũsi son un grupu de les llingües gur (centrales), qu'inclúin cerca d'una ventena de llingües falaes poles etnies gurunsi. Les llingües grũsi falar nel norte de Ghana y les rexones axacentes de Burkina Fasu y Togu. La llingua grũsi demográficamente más importante ye'l kabiyé, faláu en Togu central, que tien aproximao 1 200 000 persones (de los cualos unos 550 mil tener como llingua materna y el restu como segunda llingua).
Clasificación
[editar | editar la fonte]Les llingües grũsi estremar en tres subgrupos:
- Grũsi oriental: qu'inclúi'l lukpa, el kabiyé, el tem, el lama, eldelo, el bago-kusuntu y el chala.
- Grũsi septentrional: qu'inclúi'l lyélé, el nuni, el kalamsé, la pana y el kasem.
- Grũsi occidental: qu'inclúi'l winyé, el deg, el puguli o phuie, el paasaal, el sisaala, el chakali, el tampulma y el vagla.
Comparanza léxica
[editar | editar la fonte]Los numberales reconstruyíos pa distintos grupos de llingües grũsi orientales son:[1][2]
GLOSA Oriental Bago-
KusuntuChala Delo Kabiyé Lama Lukpa Tem PROTO-GRŨSI
ORIENTAL'1' ŋʊrʊk͡pák͡pá re-, rʊ /
-dʊ́ndʊlʊŋdaːle kʊ́yʊ́m kóɖə́m kʊ̀lʊ̀m káɔ́ɖe *ka-ɖum '2' bàːlɛ̀ -la ala nàálɛ̀ násə̂l naːlɛ̀ síːɛ̀ *-lɛ '3' bàtòːro -toːro atoːro nàádozó nàsìsɨ̀ tòːsó tóːzó *toːro '4' bànásá -náːrá anaːra nàã́zá násə́násá naːsá náːzá *naːsa '5' bàːnʊ́ -nʊ́ŋ anoŋ kàɡ͡bã́nzì násə́ná kàk͡pásɪ̀ nʊ́ːwa *-nʊŋ '6' lèːjò lʊːrʊ loːro loɖò lə̀ɖə̀ náːtòsò loɖo *lʊː-ɖu '7' lʊ̀ŋlè lɪkaːrɛ nyetoːro lʊ̀bɛ̀ naosana-
utɨsɨnáːtòsò
m̀pɔ̀ɣɔ̀laɣálʊbɛ *lʊ-bɛ '8' ɖìk͡pèːrè jiŋináːrá gyanaːra lùtoːzo násə́nnásá pə́lé fɛ́jɪ́ lutoːzo *lʊ-toːro '9' kàkàːrè saŋɡʊ́ kadaːle nakʊ̀ nàkò pɔ̀ɣɔ̀láɣáfɛ́jɪ́́ kéːníːré '10' sàlá gifí kufu híu /
náánʊ́wáhʲú náːnʊ́á fuú *fi~fu
*nʊa
GLOSA Septentrional Kasem Lyélé Nuni
septent.Nuni
merid.Pana PROTO-GRŨSI
SEPTENT.'1' kàlʊ̀ èdù ùdù nə̀dʊ̀ ténɡí *-du '2' ǹlè sə̀lyè bìlə̀ bə̀lə̀ ɲǐː *-lye '3' ǹtɔ̀ sə̀tə̀ bìtwàː bàtwà cɔ́ɔ̀ *-to '4' ǹnā sə̀na bìna bànīān nàːsí *-na '5' ǹnū sə̀nu bìnu bònū nṍn *-nũ(n) '6' ǹdʊ̀n ʃə̀ldù badù bàrdʊ̀ nõ̀mpí *-ldu '7' m̀pɛ̀ ʃàlpyɛ̀ bàpà bàrpɛ̀ nõ̀ncó *-lpe '8' nānā lyɛlɛ lɛlɛ nānā bàndá '9' nʊ̀ɡʊ̄ nə̀bɔ́ nìbu nʊ̀ɡʊ́ ɟèːfó '10' fúɡə́ ʃíyə́ fígə́ fúɡə́ fó *fu(gə)
*fi(gə)
GLOSA Occidental Chakali Deg Paasaal Sissala Tumu-
lungTampul-
maWinye
(Kõ)PROTO-GRŨSI
OCCIDENTAL'1' dɪ́gɪ́máŋá k͡peː kɪ́dɪ́ɡɪ́
díːŋbalá dɪ̀áŋ diːɡɛ ndo *dɪɡɪ '2' álìɛ̀ nɛː lìyà bɛllɛ lɪ̀a alɛːwa nyɪ̃ɛ *-lia '3' átʊ̀rʊ̀
átʊ̀lìtoːro tóː botoro tórí atoːra ntɔː *-tori '4' ànáːsì naːrɛ náː baná nɛ̀sɛ́ anaːsi nná *-naːsi '5' āɲɔ̃̄ nue nɔ́ːŋ bɔmmʊ́ɔ́ nɔ́ŋ anyúːn nwɔ̃́ *-nʊŋ '6' állʊ̀rʊ̀ nʊmɛl dʊ́ː balɡo -lídú anɔːrà ngo *-lʊ-du '7' àlʊpɛ̀ nʊanɛ pɛ́ː balpɛ -lɪ̀pɛ́ anɔpɛ npiɛ *-lʊ-pɛ '8' ŋmɛ́ŋtɛ́l nʊatoto kyórí córí ʧòrí ŋmɛnaːsa npɔː * '9' dɪ́gɪ́tūː nʊanaːrɛ níbí nɛ́mɛ́ nìbí diɡtó nlɛbɪ * '10' fí fi fí fí fíː fí fʊ̃́ *fi
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Niger-Congo languages
- ↑ «Gur languages». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-05-13.
Bibliografía
[editar | editar la fonte]- Manessy, Gabriel (1968/71)'Langues voltaïques sans classes' in Actes du huitième congres international de linguistique africaine. [Congress was 1968, proceedings published 1971] Abidjan, Université d'Abidjan, 335–346.
- Naden, Anthony J. (1989) 'Gur', in Bendor-Samuel, John & Hartell, Rhonda L. (eds) The Niger–Congo languages. A classification and description of Africa's largest language family. Lanham, New York, London: University Press of America, 140–168.
- K. Williamson y R. Blench (2000). «2. Niger-Congo», B. Heine y D. Nurse: African Languages: An Introduction. Cambridge Univ. press, páx. 11-42. ISBN 0-521-66178-1.