Saltar al conteníu

Llingües Volta-Níxer

Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
De Wikipedia
Llingües Volta-Níxer
Distribución xeográfica África subsaḥariana
Países  Nixeria
Bandera de Benín Benín
Bandera de Togu Togu
 Ghana
Falantes ~57 millones
Filiación xenética

Níxer-Congu
  Volta-Congu
    Benue-Kwa
      Benué-Congu

        L. Níxer-Volta
Subdivisiones Akpes
Ayere-Ahan
Gbe (?)
YEAI (Defoide)
NOI
Ukaan
Ver tamién
Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Les llingües Volta-Níxer o Níxer-Volta (tamién llamaes históricamente Benue-Congu occidental ya inclusive Kwa oriental) ye una de les cañes de la subfamilia Volta-Congu de les llingua Níxer-Congu formada por casi un centenar de llingües y con más de 55 millones de falantes. Les llingües demográficamente más importantes del sur de Nixeria, Benín, Togu y sureste de Ghana como'l yoruba, l'igbo, l'edo, el fon y l'ewe, pertenecen a esti grupu.

Clasificación

[editar | editar la fonte]

La clasificación d'esta llingua históricamente foi bien aldericada, yá que-y les consideró parte de les llingües kwa o parte de les llingües Benue-Congu que tamién son les otres dos cañes de les llingües Benue-Kwa, sicasí Williamson y Blench (2000) consideren que les llingües Volta-Níxer constitúin una caña independiente. Les fronteres ente los diversos grupos de llingües Volta-Níxer tán mal establecíos, y esisten clasificaciones discordantes pa delles de les llingües. Dellos autores suxirieron qu'estes llingües vendríen de la diversificación d'un continuu geolectal más que ser la resultancia de la separación en distintes families.

Los grupos que formen parte del grupu Volta-Níxer son los siguientes (inclúyense tamién les principales llingües y el númberu de falantes ente paréntesis):

Volta–Níxer  


Akpes (1)



Llingües ayere-ahan (2)



Llingües gbe (21: Fon [2 millones], Ewe [3 millones])


  YEAI  


Llingües yoruboides (15: Igala [1 millón], Yorùbá [22 millones])



Llingües edoides (27: Edo [Bini, 1 millón])



Akoko (1)



Llingües igboides (7: Igbo [18 millones])



 NOI 


Llingües nupoides (12: Ebira [1 million], Nupe [1 million])



Oko (1)



Llingües idomoides (9: Idoma [600,000])




? Ukaan (1)



Les llingües yoruboides y el akoko fueron rellacionaos coles llingües defoides, pero'l trabayu más recién les llingües edoides y igboides clasificáronse como cañes primaries, pal grupu formáu por toos estos grupos acuñóse'l acrónimu YEAI. Similarmente, el oko, les llingües nupoides y les llingües idomoides clasificáronse como un grupu NOI. El ukaan, de mala clasificación, fuera clasisficada como una llingua atlántica occidental propúnxose que podríen tar más rellacionáu coles llingües Volta-Níxer, pero la so posición ye aldericada, Blench considera que taría más cerca de les llingües Benue-Congu.

Comparanza léxica

[editar | editar la fonte]

Los numberales para distintes llingües Volta-Níxer son:[1]

GLOSA Akpes
(Ekiromi)
PROTO-
GBE
YEAI NOI Ukaan PROTO-
VOL.-NIG.
PROTO-
YORUBOIDE
PROTO-
EDOIDE
PROTO-
IGBOIDE
PROTO-
NUPOIDE
Oko PROTO-
IDOMOIDE
'1' í-gbȭ
ēkìnì
*-ɖy+kp͡o *o-kp͡ã
*y-nɛ
*ɔ-kp͡a *-nu ~ *o-el to *-nin~*-rĩ ɔ̀ɔ́rɛ
ɔ̀yɛ́rɛ
*-ye ʃí *-kp͡a
*-rĩ
'2' ī-dīan(ì) *-βy *y-ɟi *ɪ-βa *y-bɔ *-ba ɛ̀-bɔ̀rɛ̀ *-pa *-ba(ɟi)
'3' ī-sās(ì) *-tã *y-ta *ɪ-ʐai *y-tɔ *-ta ɛ̀-ta *-ta tāːs
hrāhr
*-tãi
'4' ī-nīŋ(ì) *-nɛ *y-rĩ *ɪ-ne *-nɔ *-na~*-nin ɛ̀-na *-nɛ nāʲ
*-nai
'5' īʃōn(ì) *a-tɔ̃ *y-rũ *ɪ-ʃorĩ *i-se
(<*i-sa)
*-tw̃ã ùpi *-hɔ
(<*tʰɔ)
hrʊ̃̀ː
tõ̀ː
*tõː-
*-coni
'6' ītʃānās(ì) *-yizɛ̃
*-dɛ̃́
*y-fa *ɪ-zĩza(?) *i-sinu
(<*i-sa-nu)
*-tw̃ã-nin ɔ̀pɔ́n-ɔ̀ɔ́rɛ *-hai-ri hràdá *
'7' ītʃēnētʃ(ì) *-tɔ̃+βè
-drɛ̃́
*y-ɟy? ? *y-sa-bɔ *-tw̃ã-ba úfɔ́m-bɔ̀rɛ̀ *-hai-pa hránèʃì *tõː-ba?
'8' ānāːnīŋ(ì) *-tɔ̃+tã
-ɲí
*y-ɟɔ y-nerẽ(?) *y-sa-tɔ *-tw̃ã-ta ɔ̀nɔ́kɔ́nɔkɔ́nɔ *-hai-ta nàːnáʲ/
nàːná
*-naːnai
'9' ɔ̀kpɔ̄lɔ̀ʃ(ì) *-tɔ̃+nɛ *y-sã? *i-ci-nin ? *-tw̃ã-na~
*-tw̃ã-nin
ùbɔ́ɔ̀rɛ̀ *-hai-nɛ hráòʃì *-tõ-nai
'10' īyōf(ì) *-wo *y-wa *i-gb͡yɲi *i-ɗi *-wo ɛ̀-fɔ *-wo òpú *-wo

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Referencies

[editar | editar la fonte]

Bibliografía

[editar | editar la fonte]
  • Wolf, Paul Polydoor de (1971) The Noun Class System of Proto-Benue–Congu (Thesis, Leiden University). The Hague/Paris: Mouton.
  • Williamson, Kay (1989) 'Benue–Congu Overview', pp. 248–274 in Bendor-Samuel, John & Rhonda L. Hartell (eds.) The Niger–Congu Languages — A classification and description of Africa's largest language family. Lanham, Maryland: University Press of America.