Curdistán
Curdistán[1] (n'idioma curdu: كوردستان, Kūrdstān) ye una rexón ensin accesu al mar asitiada n'Asia Menor, al norte del Oriente Mediu y al sur de la Transcaucasia. Históricamente reclamáu pol pueblu curdu, la etnia que lo habita, el so territoriu atópase partíu ente cuatro Estaos actuales: Turquía, Iraq, Irán y Siria, a los cualos hai qu'añader un pequeñu enclave n'Armenia.
.jpg)
Historia[editar | editar la fonte]
Los curdos son un pueblu d'orixe indoeuropéu que s'asitiaron nel sur d'Anatolia en redol al sieglu X a. C. Considérase que los sos oríxenes remontar a los medos que s'enfrentaron primero a los asirios y depués a los aqueménidas, polos que fueron ganaos nel añu 550 a. C.
L'Imperiu medo, que duró 128 años, foi conquistáu por Ciro el Grande, fundador del Imperiu aqueménida y que de la mesma foi conquistáu, nel 332 a. C., por Alexandru Magnu.
Mientres la Edá Media los curdos tuvieron una relativa llibertá sol dominiu islámicu. Sicasí, cola puxanza del Imperiu otomanu, el país foi estazáu en do Estaos: l'otomanu y el persa. Na parte otomana, los feudos curdos caltuvieron una amplia autonomía hasta'l sieglu XIX. Mientres esti sieglu la inxerencia otomana nos feudos curdos provocó fuertes tensiones coles autoridaes, que desaguaron en diverses rebeliones de calter independentista ente 1806 y 1880.
Tres el fin de la Primer Guerra Mundial, col Imperiu otomanu en procesu de desintegración, el fallíu proyeutu del Tratáu de Sèvres, que nunca foi ratificáu nin entró a valir,[2] reconocía'l derechu a l'autodeterminación de les nacionalidaes de los antiguos imperios,[ensin referencies] y prevía la creación d'un Estáu curdu. El Tratáu, y en concretu l'artículu 62, definió les fronteres y l'hipotética composición del futuru Curdistán.[3] El Curdistán concebíu pol tratáu sería un país con dos terceres partes del so territoriu esaniciaes, incluyendo les sos árees fértiles y les sos tradicionales tierres de llendo. En 1925 una insurrección curda foi ganada poles tropes turques.
Tres el Tratáu de Lausana (1923) el Curdistán foi estremáu ente Turquía, Siria, Irán, Iraq y la XRSS. Tres la Segunda Guerra Mundial y l'entamu de la descolonización trazáronse les fronteres actuales de los estaos nos que s'estremara'l Curdistán.
En 1945 proclamóse la República de Mahabad, d'inspiración comunista, nel Curdistán iranín per parte del acabante crear Partíu Democráticu del Curdistán Iranín (PDK), que caltúvose independiente mientres un añu hasta la ocupación de la ciudá de Mahabad poles autoridaes iranines n'avientu del mesmu añu.
Mientres la Guerra Fría hubo una constante baturiciu independentista per parte de los curdos. En 1961 Mustafa Barzani, miembru históricu del PDK, empecipió una guerra de guerrilles n'Iraq hasta ser ganáu en 1975. En 1979 producióse una nueva rebelión n'Irán contra'l réxime teocráticu instauráu tres la Revolución. La respuesta iranina foi la declaración de la Guerra Santa contra los curdos. En 1984 el Partíu de los Trabayadores del Curdistán (PKK) empecipió un nuevu llevantamientu guerrilleru con aiciones en Turquía.
Dende finales de los años 80 la tensión nel Curdistán aumentó, rexistrándose una mayor actividá armada del PKK y un aumentu de la represión escontra los curdos per parte de les autoridaes iraquín y turcu, principalmente. Tres la Guerra del Golfu producióse, en 1991, un nuevu llevantamientu contra'l réxime de Sadam Husein n'Iraq, que foi estrapáu ante la pasividá de les tropes occidentales. En 1992 producir en Turquía el Newruz sangrientu (21 de marzu), nel que s'envalora que l'exércitu turcu asesinó a 200 manifestantes curdos. Un añu antes Leyla Zana, diputada curda n'Ankara, foi detenida so l'acusación de separatismu.
Nestos momentos empezaron a faese patentes les fuertes divisiones ente les distintes fuercies polítiques curdes que se materializaron na guerra civil nel Curdistán iraquín dende 1994 hasta 1997, na que s'enfrentaron les milicies del Partíu Democráticu del Curdistán Iraquín y la Unión Patriótica del Curdistán (UPK), dixebra izquierdista del PDK nos años 1970. Coles mesmes, l'Exércitu turcu amplió la so represión contra los curdos destruyendo más de 3000 aldegues de población curda. En 1999 Abdulá Ocalan, el líder del PKK, foi deteníu en Kenia, lo que causó importantes revueltes curdes, especialmente n'Irán.
L'entamu de la Guerra d'Iraq en 2003 provocó que la mayor parte de los grupos políticos curdos sofitara a los Estaos Xuníos coles mires de consiguir una mayor autonomía tres el derrocamientu de Sadam Husein, lo que dio llugar darréu a la creación de la entidá federal autónoma del Curdistán iraquín. Unos años más tarde, mientres la Guerra Civil Siria, producióse la revuelta armada curda de 2012, nel territoriu curdu dientro de Siria.
Nel 2014, una rede terrorista llamada Estáu Islámicu conquistó una porción de la Mesopotamia siroiraquí y fundó un autodenominado califatu al mandu del califa Ibrahim; esto foi consideráu una amenaza pa la población curda, daes les declaraciones de los líderes del Estáu Islámicu. Per otra parte, combatientes y civiles curdos fueron arrestaos y torturaos pol exércitu del califatu lo que motivó la creación de fuercies de autodefensa en parte del territoriu. Coles mesmes el Comité Supremu Curdu encabeza los combates contra l'Estáu Islámicu aliáu tantu cola coalición occidental liderada polos Estaos Xuníos como coles fuercies ruses.[4][5]
Xeografía[editar | editar la fonte]
Según la Encyclopædia Britannica,[ensin referencies][6] el Curdistán toma 190 000 km² de Turquía, 125 000 km² d'Irán, 65 000 km² d'Iraq y 12 000 km² de Siria, con una área total de cuasi 392 000 km²; en dichu territoriu atópense la mayoría de les reserves petrolíferes d'Iraq ya Irán y la totalidá del petroleu sirio.
La xeografía curda ta apoderada pelos montes d'Anatolia y los montes Zagros. Poro, el clima ye típicu d'interior y montascosu, alternando temperatures estremes. Los sos principales ríos son el Tigris y el Éufrates, que nacen nel so territoriu.
Demografía[editar | editar la fonte]
| Rexón | Allugada en | Población | -- | Curdistán noroccidental |  Turquía |
14 000 000[7][8] | Parte de Turquía |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Curdistán oriental |  Irán |
6 000 000[9] | Curdistán iranín * Provincia de Curdistán * Provincia d'Azerbaixán Occidental * Provincia de Kermanshah * Provincia de Ilam | ||||
| Curdistán meridional |  Iraq |
4 000 000 | Curdistán Iraquina *Gobernación de Duhok *Gobernación de Erbil *Gobernación de Solimania | ||||
| Curdistán suroccidental |  Siria |
2 000 000 | Gobernación de Hasaka |
Cultura[editar | editar la fonte]
Idioma[editar | editar la fonte]
El curdu ye la llingua propia del Curdistán. Namái tien estatus oficial, xunto al árabe, na Rexón Autónoma Curda d'Iraq. Tien cierta reconocencia nes árees curdes d'Irán y Armenia, onde les llingües oficiales son, respeutivamente, el persa y l'armeniu y nenguna reconocencia en Turquía y Siria, onde les llingües oficiales son, respeutivamente, el turcu y l'árabe.
La represión de la cultura curda en Turquía foi especialmente dura nos años 70 y 80. Prohibióse oficialmente'l idioma curdu. Nes escueles namái podía impartise clases en turcu. Nin los periódicos nin la televisión dexaben que s'usara'l llinguaxe curdu. Los padres nun podíen poner a los sos fíos nomes curdos. Los cantares y los llibros en curdu fueron prohibíos.[10]
Relixón[editar | editar la fonte]
La mayoría de los curdos profesa'l islam. Sicasí, esisten distintes minoríes cristianes. Mención especial merez el yazidismu, una perantigua relixón minoritaria que ye un amiestu sincrético de les creencies zoroastrianas, xudíes, maniquees, nestorianas y islámiques.
Otros[editar | editar la fonte]
- Awshari, quesu típico del so gastronomía.
Referencies[editar | editar la fonte]
- ↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: curdu
- ↑ Montgomery, A. (1972). The Making of the Treaty of Sevres of 10 August 1920. The Historical Journal, 15(4), 775-787. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/2638042.
- ↑ [Tripp, Charles (2003). “Historia d'Iraq”, Cambridge University Press, Madrid, España, páxs. 65-80.]
- ↑ guerra siria-20151029-0034.html Joris Leverink Los Curdos lluchen contra l'Estáu Islámicu mientres Rusia entra na guerra siria en Telesur,
- ↑ conflictu-con-daesh-en-siria-y-irak Juan Amancio Estévez. La cuestión curda a raigañu del conflictu con Daesh en Siria ya Iraq En Grupu d'Estudios en Seguirdad Internacional, Universidá de Granada Setiembre 2015.
- ↑ Norton, Peter B. (Pres.) (©1994). The New Encyclopaedia Britannica (Vol. 7), 15a. ed., Encyclopaedia Britannica. ISBN 085229591X.
- ↑ Konda Poll da una cifra averada de 11.4 millones, s.v.
- ↑ to.html#People El CIA Factbook da una cifra averada de 15 millones.
- ↑ Sobre la base d'una estimación del 7 % de 68 688 433: World Factbook, s.v. Iran; Encyclopedia of the Orient, ed. Tore Kjeilen, s.v. Iran: Religions and Peoples, (N.P.: Lexorient, 2006).
- ↑ Kotlowitz, Alex (20 de marzu de 2005). «The Politics of Ibrahim Parlak» (inglés). Nueva York: The New York Times Magazine. Consultáu'l 14 d'ochobre de 2015.
Enllaces esternos[editar | editar la fonte]
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Curdistán.- ¿Va Ser el Curdistán el nuevu Dubái?
- Cine curdu.
- Centro d'Información y Cooperación con Curdistán.
- American Kurdish Information Network (n'inglés)
