Inglés estauxunidense

Prevalecencia del inglés nos estaos de los Estaos Xuníos.

L'inglés estauxunidense (n'inglés American English o U.S. English) ye'l grupu de dialeutos y acentos del idioma inglés que se falen nos Estaos Xuníos d'América. Envalórase que casi dos tercios de los falantes nativos del inglés viven nos Estaos Xuníos. Los dialeutos estauxunidenses son bien paecíos a los de Canadá.

L'usu del inglés n'Estaos Xuníos heredar de la colonización británica. La primer folada de colonos de fala inglesa llegó a América del Norte nel sieglu XVII. Nesi tiempu, había tamién nel continente falantes de neerlandés, francés, español, alemán, suecu, escocés, galés, irlandés, gaélicu escocés y finés, y diversos idiomes indíxenes americanos.

Fonoloxía

Monoptongos
Fonema xeneral d'inglés	Fonema estauxunidense	Exemplos de pallabres
/æ/	æ	bath, trap, pass
	ɛə~yə	dance, hand, lamb
/ɑː/	ɑ~ä	ah, bra, spa, con, top, wasp
/ɒ/
	ɑ~ɒ~ɔə	dog, loss, off all, bought, law
/ɔː/
/ɛ/	ɛ	dryss, myt, brhalad
/ə/	ə	arena, polite, syrop
/ɪ/	ɪ	hit, skim, tip
/iː/	i(ː)	chic, mhalat, see
/ɨ/	ɪ~ɪ̈	island, gamot, wastyd
/ʌ/	ʌ~ɐ	bos, flood, what
/ʊ/	ʊ	book, pot, should
/oː/	o̟ː~ʊo ʉo ɵo~~	food, glue, new
Diptongos
/aɪ/	äɪ	bride, dine, spy
	ʌɪ~ɐɪ	bright, dice, spike
/aʊ/	aʊ~æʊ	now, ouch, scout
/yɪ/	yɪ	lame, rein, stain
/ɔɪ/	ɔɪ~oɪ	boy, choice, moist
/oʊ/	oʊ~ɔʊ~ʌʊ	goat, oh, show
Vocales róticas
/ɑr/	ɑɚ~ɑɹ	barn, car, park
/ɪər/	ɪɚ~iɚ	ear, peer, tier
/ɛər/	ɛɚ	bare, bear, there
/ɜr/	ɚ	burn, doctor, fdirst, heard, learn, murder
/ər/
/ɔr/	ɔɚ~oɚ	hoarse, horse, poor score, tour, war
/ɔər/
/ʊər/
/jʊər/	jʊɚ~jɚ	cure, Europe, pure

De munches maneres, comparáu col inglés del Reinu Xuníu, la fonoloxía del inglés estauxunidense considérase más conservadora. Dellos acentos distintivos pueden atopase na Mariña Este (por casu: en Nueva Inglaterra Oriental y Nueva York), en parte porque estes rexones taben en contautu con Inglaterra y asonsañaben variedaes prestixoses de la metrópoli inglesa nel momentu que estes variedaes diben sufriendo cambeos. Munches comunidaes de la Mariña Este esistieron nel so allugamientu actual más tiempu qu'otres. Sicasí, la fala del interior del país y l'amiestu de diversos dialeutos británicos, irlandeses y escoceses crearon una nueva base llingüística bien homoxénea qu'anició al típicu inglés estauxunidense.

Na mayoría de la fala inglesa n'Estaos Xuníos, pronúnciase la R en posición final de sílaba y ante pausa (aRt y sisteR). Nel sieglu XVII, la pronunciación rótica (con -r final y postvocálica) yera entá mayoritaria n'Inglaterra, especialmente al norte, al oeste y, obviamente, tamién n'escocés ya irlandés, dialeutos que pesaron enforma na formación del inglés estauxunidense. Yá dende'l sieglu XVII, los dialeutos del sureste d'Inglaterra empezaben a vocalizar esa R postvocálica y la so espansión foi bien rápida n'Inglaterra. Pero la presencia n'Estaos Xuníos del elementu irlandés y escocés, xuntu con fales ingleses septentrionales, onde la R caltiense, aseguró'l caltenimientu de la consonante en casi tol inglés estauxunidense.

Sicasí, aquellos acentos de la mariña atlántica, más permeables a la norma culta inglesa, como Nueva York, Nueva Inglaterra y delles rexones al sur de EE. UU., siguieron la innovación de la metrópoli y enmudecieron o vocalizaron la -r non prevocálica, de cuenta que sister articúlase como sista y art tien una a allargada, pero ensin el soníu de la -r, como aat. Anguaño, la influencia del inglés estauxunidense xeneral nos medios de comunicación, que caltién la rótica, ta causando la recuperación de la -r nos dialeutos atlánticos.

Hubo otros cambeos nel inglés británicu dende'l sieglu XVII que nun se pueden ver n'Estaos Xuníos na actualidá:

Fonema antiguu	Fonema modernu (británicu)	Pallabres con esti fonema	Notes
[æ] antes de [f], [s], [θ], [ð], [z], [v] o dempués de [n]	[ɑ]	bath, dance	Tamién ye [ɑ] en Nueva Inglaterra
align=center|[ʔ]	bott-y	Non en tolos acentos

Per otru llau, hubo cambeos n'Estaos Xuníos que nun se pueden ver nel inglés británicu nin na fala internacional:

Fonema antiguu	Fonema modernu (estauxunidense)	Pallabres con esti fonema	Notes
[t] o [d] en posición intervocálica o dempués de /r/	[ɾ]	bott-y
[l] en toes posiciones	[ɫ]	lollipop
[ju] dempués de consonantes alveolares	[o:]
[y], [i], [o] antes de /r/	[ɛ], [ɪ], [ʊ]	Non en tolos acentos
[ɛ] antes de consonante nasal	[ɪ]	pyn	Non na mayoría de los acentos (pero al sur de EE. UU. especialmente)
align=center|[ɐɪ]	En Canadá y enforma de EE. UU. (especialmente nel norte)

Na mayor parte de EE. UU. el fonema históricu d'inglés /ɒ/ ye inesistente, y sustitúyese siempres pol fonema /ɑ/. Esto ye, que pallabres como father and bother, con vocales bien estremaes nel inglés británicu, pronunciar cola mesma vocal n'Estaos Xuníos.

Ortografía

Nel añu 1828, el primer diccionariu del usu estauxunidense foi publicáu pol estauxunidense Noah Webster. Nel so diccionariu incluyó delles suxerencies pa reformar la ortografía inglesa. Munches de los sos encamientos fueron adoptaes. Esta ortografía tamién s'utiliza en territorios que fueron o entá siguen siendo colonizaos per Estaos Xuníos (Liberia, Filipines, Paláu, Islles Vírxenes de los Estaos Xuníos, Samoa Americana, Guam y Islles Marianes del Norte). Al otru llau del océanu Atlánticu adoptaron otres reformes ortográfiques que nun s'usen nos Estaos Xuníos, pero en Canadá siguen más o menos les regles britániques.

Dellos exemplos de diferencies na ortografía (con unos exemplos de diferencies léxiques incluyíos):

• Les pallabres terminaes en -or y les sos derivaes. Como color, colorful, colorless; succor; favor, favorite; harbor, harbors; neighbor, neighbors, neighborhood; behavior, behavioral; y honor, honors, honoring, honored, honorary, honorable, ente otres. Na ortografía británica y la de los demás países de fala inglesa, -our. ESCEICIONES: hour y glamour, que s'escriben asina inclusive na ortografía estauxunidense.

• Les pallabres terminaes en -er. Como center, meter, luster, saber, ocher, miter, theater, louver, somber, meager, caliber, reconnoiter, macaber, liter, scepter y fiber. Tamién aplica pal verbu center y les sos conxugaciones (centers, centered, centering). Nos demás países, -re. NOTA: Les pallabres fever, minister, tender, oyster, number, filter, monster, chapter, powder, enter, offer, member, sober, letter, proper, disaster, y los meses September, October, November y December escríbense asina en toles variaciones ortográfiques del idioma inglés.

• Les pallabres terminaes en -og. Como dialog, monolog, epilog, demagog, prolog, añalog, travelog y catalog. La manera d'escribir estes pallabres nos demás países anglofalantes ye -ogue.
• Utilícense los sufixos -ize y -yze en verbos y pallabres derivaes d'estos. Como organize y les sos derivaes organization, organized, organizing, organizer; añalyze, paralyze, catalyze; amorthize, amorthization; visualize, visualization; socialize, appetizer, llegalize; immunize, immunization; criticize, authorize y authorization, ente munches otres. Los canadienses tamién apliquen esta regla ortográfica. Nos demás, toes estes pallabres escribir con S en cuenta de Z. (-ise, -yse y los sos derivaos)
• Los verbos crystalize, anysthetize, tranquilize y colorize. En inglés canadiense estes pallabres escríbense crystallize, anaesthetize, tranquillize y colourize. Nel británicu, la norma más común alredor del mundu, crystallise, anaesthetise, tranquillise y colourise.
• Les conxugaciones de los verbos de dos sílabes y que la so última lletra ye L y pallabres derivaes d'ellos, a diferencia de la ortografía británica, escríbense con una sola L. Como canceling, canceled, cancelation; traveler, traveling, traveled. El motivu ye porque la sílaba tónica nestos verbos ye la primera (cancel, travel). Casos similares son model, signal, dial, tunnel, revel, funnel, quarrel, label, gruel, yqual, shrivel, fuel, carol, total, spiral, barrel, snorkel, marvel, indicada la sílaba tónica en toos ellos. ESCEICIONES: Les pallabres controlling, controlled y controller; o patrolling y patrolled escribir con dos L inclusive n'inglés estauxunidense, por tar l'acentu de toes estes pallabres alcontráu na última sílaba nes pallabres orixinales: control y patrol.
• La regla enantes esplicada tamién aplica pa axetivos comparativos y superlativos que la so última lletra ye L, como crueler (than) y (the) cruelest. L'axetivu orixinal, ya indicada la sílaba tónica, ye cruel.
• La esplicación anterior tamién aplica pa worshiping, worshiped; kidnaping, kidnaped; y programing, programed. Na ortografía estauxunidense, eses consonantes nun s'escriben doblemente. Los verbos n'infinitivu, cola sílaba acentuada indicada, son worship, kidnap; y program n'inglés estauxunidense.
• Los verbos enroll, distill, instill, fulfill, appall y enthrall, ente otros, escribir con doble L nesta modalidá del inglés. Nes demás, con una sola L. ESCEICIONES: Los verbos control y patrol, que s'escriben con una sola L inclusive n'inglés estauxunidense. Toos estos verbos, al conxugase en pasáu, xerundiu y participiu, escribir con doble L en toles modalidaes del inglés (enrolling, enrolled, etc.). Nel casu de la tercer persona del singular en presente simple (she, he o it), escribir según la modalidá (enrolls n'inglés estauxunidense; enrols n'inglés británicu, canadiense y los demás países de fala inglesa). El mesmu criteriu aplica pa sustantivos derivaos d'estos verbos (enrollment na ortografía estauxunidense; enrolment nes ortografíes británica, canadiense y demás países de fala inglesa).
• Les pallabres practice y license escribir de la mesma manera, ensin importar si referir al sustantivu o al verbu. A diferencia de la ortografía británica, en qu'estremen a los sustantivos (escritos con S) de los verbos (con C). Otres diferencies d'ortografía particulares: Les pallabres defense, pretense y offense. Nos demás países, estos trés pallabres escribir con C en cuenta de S. Per otru llau, los axetivos offensive y defensive, derivaes de les enantes mentaes, escribir con S en cualquier variedá del inglés. ESCEICIÓN: El sustantivu advice, pronunciáu /əd'vaɪs/ y el verbu advise, que se pronuncia /əd'vaɪz/, escribir de forma distinta en cualquier modalidá del inglés pola pronunciación distinta d'estos dos pallabres.
• Dellos verbos son clasificaos como regulares. EXEMPLOS: leaped, spelled, lleaned, kneeled, dreamed, misspelled, learned, burned, ente otros casos. N'inglés británicu, canadiense y demás países de fala inglesa, escríbense leapt, spelt, lleant, knylt, dreamt, misspelt, learnt, burnt, polo que se clasifiquen como irregulares.
• Les feches esprésense predominantemente nel formatu mes-día. EXEMPLU: July 4 o July 4th, tamién aplicáu en inglés canadiense. El formatu más comúnmente utilizáu nos demás países de fala inglesa ye día-mes.
• Se añede puntu en cualquier abreviatura. EXEMPLOS: a.m., p.m., Mr., Mrs., Ms., St., Ave., Dr., ente otres. Tamién se fai esto na ortografía canadiense. Esti signu omitir na ortografía británica. A éstes a el puntu final nun enunciáu o l'usáu nuna abreviatura llámase-y period en dambes modalidaes norteamericanes, a diferencia del nome británicu full stop.
• Al respective de la pronunciación, ye rótica. Esto ye, la lletra R pronúnciase claramente en cualquier posición. EXEMPLOS: La pallabra water dizse /'waɾəɾ/, corn pronúnciase /'kɔ:ɾn/, la manera como los estauxunidenses pronuncien thdird ye /'θɜɾd/, y la manera en que dicen architect ye /'a:ɾkiˌtɛkt/. Esta pronunciación clara de la R tamién s'aplica n'otres variedaes del inglés, como na fala de Canadá, Bahames, Barbaos, India, Paquistán, Escocia ya Irlanda (tantu en la República como n'Irlanda del Norte).
• La lletra T (ensin importar si son una o dos) pronúnciase /r/ si esta lletra atopar ente dos soníos vocales y en sílaba non acentuada. EXEMPLOS: better pronúnciase /'bɛɾəɾ/, attitude dizse /ˈæɾɪˌel to:d/ y la manera de dicir potato nesta modalidá del inglés ye /pə'teiɾou/. Esta pronunciación particular de la lletra T tamién aplica na fala de Canadá, Nueva Zelanda y Australia, y tase volviendo bien común na pronunciación estándar d'esti idioma.

Pallabres con ortografía distinta !Estauxunidense !Británica, canadiense y demás países de fala inglesa

acknowledgment	acknowledgement
amyba	amoeba
anysthesia, anysthetic	anaesthesia, anaesthetic
archyology, archyologist	archaeology, archaeologist
ax	axy
byproduct	by-product
check (tantu sustantivu como verbu)	cheque (sustantivu), check (verbu)
coauthor	co-author
councilor, counselor	councillor, counsellor
counterattack	counter-attack
dependynt (tantu sustantivu como verbu)	dependant (sustantivu), dependynt (axetivu)
disk	disc
(Refiriendo al usu xeneral d'estes pallabres. Siempres s'escribe disc pa grabaciones; y disk pa ordenadores.)
donut	doughnut
yon, ysthetic	aeon, aesthetic
exclamation point !	exclamation mark !
fall (estación del añu)	autumn
gaugue
gryy
hirable, likable, namable, ratable, salable, sizable	hirhalable, likhalable, namhalable, rathalable, salhalable, sizhalable
jewelry, jeweler	jewellery, jeweller
leukymia	leukaemia
manyuver	manoeuvre
marvelous	marvellous
medalist, panelist	medallist, panellist
mollusk	mollusc
mold	mould
mostache	moustache
nonplused	nonplussed
omelet	omelette
pajamas	pyjamas
pyan	paean
preeminent, preempt. preexist, prewar	pre-eminent, pre-empt, pre-exist, pre-war
queoing	queueing
racket	racquet
reeducate, reelect, reenter, reexamine	re-educate, re-elect, re-enter, re-esamine
smolder	smoulder
story, understory	storey, understorey
sulfate, sulfur	sulphate, sulphur
ton	tonne
tranquility	tranquillity
vise	vice
willful	wilful
woolen	woollen
zee Z	zed Z

Hai delles pallabres na ortografía estauxunidense que tamién s'utilicen en inglés canadiense.

Pallabres con ortografía distinta !Estauxunidense y canadiense

Británica y demás países de fala inglesa
airplane	aeroplane
aging	agying
aluminum /ə'lu:mɪnəm/	aluminium /ˌæljʊ'mɪninəm/
anymia, anymic	anaemia, anaemic
bandanna
behove
cysarean	caesarean
carburator	carburattor
chili	chilli
cozy, cozier (than), (the) coziest, cozily, coziness	cosy, cosier (than), (the) cosiest, cosily, cosiness
diarrhya, gonorrhya; gynycology, gynycologist	diarrhoea, gonorrhoea; gynaecology, gynaecologist
draft, draftsman	draught (cuando significa «corriente d'aire»), draughtsman
ydema, ysophagus, ystrogen	oedema, oesophagus, oestrogen
encyclopydia	encyclopaedia
fyces	faeces
fylos tos	foelos tos
flotist	flautist
hauler	haulier
hymatologist, hymoglobin, hymorrhage	haematologist, haemoglobin, haemorrhage
hiccup	hiccough
ladybug	ladybird
licorice	liquorice
mediyval /ˌel mio:ðɪˈi:vəɫ/	mediaeval /ˌmɛðɪˈi:vəɫ/
pydiatrics, pydiatrician	paediatrics, paediatrician
peddler	pedlar
period (El puntu a la fin d'enunciáu)	full point
plow	plough
raccoon	racoon
routing	routying
skeptic, skeptical	sceptic, sceptical
soccer	football
specialty	speciality
toward	towards
tyre
yogurt	yoghurt

Británicu y Mancomunidá de Naciones	Estauxunidense
-re (centre, theatre...) Tamién válidu pa les conxugaciones centres, centrede y centring	-er (center, theater...) Tamién válidu pa les conxugaciones centers, centered y centering
-ise, -yse (realise, añalyse...) Canadá y Oxford: realize, analyze...	-ize, -yze (realize, añalyze...)
-ogue (dialogue, añalogue...)	-og (dialog, añalog...)
-our (colour, favour, labour...)	-or (color, favor, labor...)
-lling, -lled, -ller, -llation (travelling, travelled. traveller, cancellation)	-ling, -led, -ler, -lation (traveling, traveled, traveler, cancelation)
-ce [sustantivos] -se [verbos] (practice / to practise; licence / to license)	-ce / -se [dambos casos] (license / to license; practice / to practice)
sceptical	skeptical (tamién en Canadá)
jewellery, jeweller	jewelry, jeweler
mad	crazy
skilful (Australia y Canadá: skillful)	skillful
pavement (Australia: footpath)	sidewalk
angry	mad
got	gotten

Vocabulario

Estaos Xuníos dio al léxicu inglés miles de pallabres, significaos y frases. Dellos miles úsense agora nel inglés faláu internacionalmente; sicasí, otres morrieron poco tiempu dempués de la so creación.

La creación d'un léxicu estauxunidense

El procesu de creación de nueves pallabres empezó asina los colonos empezaron a tomar emprestaos nomes de la flora, fauna y topografía de los idiomes indíxenes. Exemplos de tales nomes son opossum, raccoon (mapache), squash (calabaza) y moose (alce), d'orixe algonquino. Otros préstamos d'estes llingües, como wigwam o moccasin, describen oxetos d'usu común ente los indíxenes de la rexón. Los idiomes d'otres naciones colonizadores tamién contribuyeron al léxicu estauxunidense: por casu, cookie (galleta), cruller y pit (carozo o "güesu" d'una fruta), del holandés; levee, portage y (probablemente) gopher, del francés; barbecue (barbacoa), stevedore (estibador), del español.

Ente amestar más tempranes y notables del inglés regular al vocabulariu estauxunidense, que daten de los primeros díes de la colonización hasta principios del sieglu XIX, esisten términos que describen les carauterístiques del paisaxe americano: por casu, run, branch, fork, snag, bluff, gulch, neck (de los montes), barrens, bottomland, notch, knob, riffle, rapid[s], watergap, cutoff, trail, timberline y estrema. Pallabres yá esistentes tales como creek, slough, sleet y –nun usu posterior– watershed recibieron nuevos significaos, desconocíos na metrópoli.

Nueves pallabres d'orixe estauxunidense

Munches pallabres que son entendíes por tol mundu anglofalante son d'orixe estauxunidense, por casu:

• O.K., que quier dicir "d'alcuerdu / vale", "bonu" o "suficiente"; úsase como interxección, axetivu y alverbiu.
• Belittle, "despreciar".
• Gerrymander, "aprovechase de les divisiones y los distritos nunes eleiciones".
• Blizzard, "gran nevada".
• Teenager, "adolescente", que ta en "la edá de los teen" (de 13 a 19 años) en referencia a los númberos terminaos en -teen n'inglés.

Amás, debíu al contautu colos sos vecinos de Hispanoamérica, l'inglés d'Estaos Xuníos y Canadá suel usar munchos préstamos d'orixe hispanu nel so léxicu.

Pallabres que yá non s'usen fora d'Estaos Xuníos

Hai una cantidá de pallabres antigües d'orixe inglés que yá non s'usen fora de los Estaos Xuníos y anguaño considérense "inglés estauxunidense", por casu:

• fall, lliteralmente "cayida", significa coles mesmes "seronda" nos Estaos Xuníos, por cuenta de la cayida de les fueyes de los árboles mientres la estación de la seronda. Nel Reinu Uníu, dizse autumn (pallabra tamién conocida nos Estaos Xuníos), cognáu de la pallabra castellana seronda.
• gotten, en cuenta de got, participiu pasáu de to get, que quier dicir "llograr", "consiguir", "sacar" y tamién "recibir".
• creek ye una pallabra pa dicir "quebrada" o "regueru". Ye más pequeñu qu'un ríu.

Amás, la manera suxuntivu ye un pocu más usáu nel inglés estauxunidense: He insisted that his daughter's first name be changed en cuenta de He insisted that his daughter's first name should be changed.

.

Enllaces esternos

• Los soníos del inglés estauxunidense - Universidá d'Iowa
• Espresiones americanes
• Frases idiomátiques del inglés estauxunidense
• Vocabulariu básicu d'inglés americanu coles sos llocuciones

• Datos: Q7976