Saltar al conteníu

Idioma wiyot

De Wikipedia
Wiyot
'wišosk'
Faláu en  Estaos Xuníos d'América
Llingua muerta †, 1962
Familia Álgico

  Wiyot

Estatus oficial
Oficial en Nengún país
Reguláu por Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1 nengún
ISO 639-2
ISO 639-3 wiy

L'idioma wiyot (tamién "wishosk" o llingua wiyot) ye una llingua muerta, de tipu álgico. Foi emplegada pol pueblu wiyot, qu'habitó la Badea de Humboldt, California. Ye una caña de la familia macro-algonquina, anque ta cultural y lingüísticamente próxima a los yurok. La postrera falante nativa, Della Prince, morrió en 1962. De magar, dellos descendientes wiyots intentaron alicar l'idioma[1]

La pallabra "wiyot" etimológicamente deriva de "Wiyat", el nome aborixe del delta del ríu Eel.[2]

La conexón del wiyot y l'Idioma yurok de California coles llingües algonquinas foi propuesta per primer vegada por Sapir (1913), siendo bien revesosa nel so tiempu.[3] Sicasí, tal rellación foi darréu demostrada.[4]

Xeografía y cultura

[editar | editar la fonte]

Los asentamientos wiyot taben más bien alcontraos en corrientes y badees que nel océanu mesmu. Los poblaos taben, na so mayoría, compuestos ente 4 y 12 cases, con una media de 30 persones por pobláu, Los sos falantes yera principalmente pescadores de salmón y peces de ríu de la ribera oceánica, anque tamién recoyíen moluscos, amasueles y mamíferos terrestres. La riqueza de la so xente amosábase dependiendo de la cantidá de conches dentaes, cuchiellos llabraos y pieles de venaos que teníen. Nun había una estructura política definida anque les persones influyentes yeren los homes adineraos. Tou conflictu, inclusive los episodios sangrientos, podíen solucionase en cuenta de conches dentaes.

Na so cultura esistía la figura de los chamán wiyot que yeren na so mayoría muyeres que los sos poderes proveníen de la fuercia de los montes y montes y aprucíen pela nueche. Yeren el mestrones de la dómina. Anque los wiyot pertenecíen a la rexón cultural noroccidental de la mariña, la so relixón contién elementos de la cultura de California, incluyendo un Dios creador y munches personificaciones d'animales.

Xunto cola llingua yurok, esta llingua conforma'l grupu ritwan. venceyáu a les llingües algonquinas.

Gramática

[editar | editar la fonte]

L'orde de la frase ye dafechu llibre, anque na posición inicial indícase una énfasis especial. Dientro d'ella hai trés grandes clases de pallabres: nomes, verbos y partícules. Ej: (primeramente), tawó (onde). El verbu ye'l centru del procesu morfolóxicu d'esta llingua.

Comparanza léxica

[editar | editar la fonte]

Comparanza de los numberales y otru léxicu común[5][6][7]

GLOSA Wiyot Yurok PROTO-
C-ALGON.
[8]
'1' kúʔc-ad koht *kot
'2' ṛít-ad ninʔiy *ninˑš
'3' ṛíkh-ad nahksey *neʔθ
'4' ṛiyóhw-ad čoʔoney
'5' wehsoghál-ad meruh
'brazu' šoˑn- -sen *-θen-
'güesu' watkaṛ wəɬkəˑʔ *waθkan-
'el mio güeyu' ṛaliˑṛ neylin *neškiˑn
'la so pierna' wačkoč wacka *wexkaˑc
'el so fégadu' watwaṛ weɬkun *weθkwan
'la so boca' walul weluɬ *wetoˑn
'la so llingua' wiˑt weypɬ *wiˑθan
'el so diente' wapt warpeɬ *wiˑpit
'la so cola' wadiˑʔl wəɬəy *waθany-
'grasa' puʔm pemey *pemi
'árbol' -oˑtiʔ tepoˑ *-aˑhtekw-
'beber' meno ___ *mene
'robar' komar kemol- *kemot
'llargu' ɬoʔw know *kenw-

Na tabla anterior emplegar dalgunos signos comúnmente usaos polos americanistes ente ellos:

  • /c, č/ = AFI /ʦ, ʧ/
  • /š, ž/ = AFI /ʃ, ʒ/

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. wiyot (native-languages.org)
  2. Elsasser, 1978:162
  3. Sapir, Edward. (1915)a. Algonkin languages of California: A reply. American Anthropologist, 17, 188-194.
  4. Campbell, Lyle. (1997). American Indian languages: The historical linguistics of Native America. New York: Oxford University Press.
  5. Mary R. Haas, 1958, p. 161, d'esta fonte proceden les formes léxiques qu'inclúin la forma reconstruyida pal proto-algonquino central.
  6. Wiyot (native-languages.org)
  7. Yurok (native-languages.org)
  8. Les formes daes equí correspuenden de fechu al proto-algonquino central (PCA) o al proto-algonquino centrooriental (PCEA)

Referencies esternes

[editar | editar la fonte]
  • wiyot (in native-languages.org)
  • Campbell, Lyle. (1997). American Indian languages: The historical linguistics of Native America. New York: Oxford University Press.
  • Elsasser, Albert B. (1978). Wiyot. In R. F. Heizer (Ed.), California (páxs. 153-163). Handbook of North American Indians (Vol. 8) (W. C. Sturtevant (Ed.)). Washington, D. C.: Smithsonian Institution.
  • Sapir, Edward. 1913. Wiyot and Yurok, Algonkin languages of California. American Anthropologist, 15, 617-646.