Idioma siksiká
Siksiká ᓱᖽᐧᖿ, Siksiká' | |
---|---|
Faláu en | Canadá Estaos Xuníos d'América |
Rexón | Alberta Montana |
Puestu | Non nos 100 mayores (Ethnologue 1996) |
Familia | Álgica Algonquina |
Estatus oficial | |
Oficial en | Nengún país |
Reguláu por | Nun ta reguláu |
Códigos | |
ISO 639-1 | nengún |
ISO 639-2 |
|
ISO 639-3 |
El siksiká —ᓱᖽᐧᖿ,[1] tamién conocíu como pies negros[2] o blackfoot— ye la llingua nativa de les tribus de la nación pies negros, que vive na provincia d'Alberta (Canadá) y nel estáu de Montana (Estaos Xuníos). Cuenta con cuatro variedaes dialeutales bien cercanes ente sigo: el siksiká puramente dichu, el kainai y el aapáthosipikani, que se falen en territoriu canadiense, y el aamsskáápipikani, que se fala en territoriu estauxunidense.[3] Hai amás una diferencia ente la llingua de los falantes mayores, llamada alto siksiká, y la de los más nuevos, a la que se llama siksiká modernu.[4] Ente les llingües algonquinas, el siksiká tien delles peculiaridaes fonolóxicu y léxicu. Pa escribir la llingua en Canadá dacuando emplégase'l silabariu indíxena afechu al siksiká.
Fonoloxía
[editar | editar la fonte]Consonantes
[editar | editar la fonte]El siksiká tien diez consonantes. Ocho d'estes consonantes estrémense amás ente llargues y curties, con esceición de /ʔ/ and /x/.[5][6] Les consonantes velares tienen como alófonos a les palatales [ç] y [c] cuando son precedíes por vocales fronteros.
Llabial | Alveolar | Velar | Glotal | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Oclusiva | p | pː | t | tː | k | kː | ʔ |
Fricativa | s | sː | x | ||||
Africada | t͡s | t͡sː | |||||
Nasal | m | mː | n | nː | |||
Aproximante | w | j |
Vocales
[editar | editar la fonte]El sistema vocálicu del siksiká consta de trés vocales, que son /i o a/, toes elles pueden articulase como vocales llargues con cambéu nel significáu de la enunciación.
Anterior | Central | Posterior | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Zarrada | i | iː | ||||
Semicerrada | o | oː | ||||
Vocal abierta | a | aː |
Escritura
[editar | editar la fonte]La escritura silábica, ᑯᖾᖹ ᖿᐟᖻ ᓱᖽᐧᖿ pikoni kayna siksika, foi creada pol misioneru anglicanu John William Tims pel añu 1888. Anque conceptualmente ye casi idéntica a los silabarios cree occidentales, les formes de les lletres son innovadores. Dos series (s, y) fueron tomaes del cree pero teniendo en cuenta distintes valores de vocales; trés más (p, t, m) camudáronse nos valores de consonantes, según aseméyase a la lletra llatina; y los otros (k, n, w) fueron creaos a partir de pieces asimétriques de lletres llatines y grieges; o nel casu de la consonante nula, posiblemente de la notación musical de la negra. La orientación de les lletres llatines utilizar pa la serie y, dempués de los nomes de les lletres llatines, pe, te, etc.
Blackfoot | Orixe llatina |
---|---|
ᑭ pe | P |
ᒥ te | T |
ᖼ ke | K |
ᒋ me | m |
ᖸ ne | N |
ᖴ we | digamma Ϝ |
La direición pa cada vocal ye distintu del Cree, reflexando l'orde alfabéticu llatín. La orientación del y usar pal diptongu /ai/. Los símbolos pa les consonantes tomar del símbolu consonante menos el tarmu, sacante para los diptongos (Ca más el corchete angular|ᐠ}} pa Cau, y Ca más el corchete angular|ᐟ}} pa Coi, anque tamién hai casos d'escritura subfonémica [ai, ei, eu] con estos finales).
C | -a | -y | -i | -o | final |
---|---|---|---|---|---|
(none) | ᖳ | ᖰ | ᖱ | ᖲ | |
p- | ᑫ | ᑭ | ᑯ | ᑲ | ᐤ |
t- | ᒣ | ᒥ | ᒧ | ᒪ | ᐨ |
k- | ᖿ | ᖼ | ᖽ | ᖾ | ᘁ |
m- | ᒉ | ᒋ | ᒍ | ᒐ | ᐢ |
n- | ᖻ | ᖸ | ᖹ | ᖺ | ᐡ |
s- | ᓭ | ᓯ | ᓱ | ᓴ | ᔈ |
y- | ᔦ | ᔨ | ᔪ | ᔭ | ᐟ |
w- | ᖷ | ᖴ | ᖵ | ᖶ | ᐠ |
Hai finales adicionales: alófonos Plantía:Corchete angular [h] y Plantía:Corchete angular [x], y trés medies: Plantía:Corchete angular ksa, Plantía:Corchete angular tsa, Plantía:Corchete angular kya, Plantía:Corchete angular kwa.
Plantía:Corchete angular úsase como puntu.
Ver tamién
[editar | editar la fonte]Notes
[editar | editar la fonte]- ↑ Visite el sitiu del Gobiernu de Nunavut pa descargar de la fonte del silabariu inuktitut.
- ↑ «Promotora Española de Llingüística». Consultáu'l 18 d'abril de 2018.
- ↑ «Don Frantz' Blackfoot page». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-01-10.
- ↑ Bortolin & McLellan (1995)
- ↑ "Blackfoot Pronunciation and Spelling Guide". Native-Languages.org. Consultáu'l 10 d'abril de 2007.
- ↑ Frantz, Don. The Sounds of Blackfoot Archiváu 2007-05-23 en Wayback Machine. Consultáu'l 11 d'abril de 2007.