Saltar al conteníu

Idioma mura-bohurá

Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
De Wikipedia
Mura, bohurá
bohurai-llabrara
Faláu en Bandera de Brasil Brasil
Rexón Ríu Manicoré, Amazones (Brasil)
Falantes estinguíu
Familia Múra-pirahã

 Bohurá

Estatus oficial
Oficial en Nengún país
Reguláu por Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1 nengún
ISO 639-2
ISO 639-3

El mura o bohurá ye una llingua estinguida de la familia mura falada hasta principios del sieglu XX xunto al ríu nel sur del estáu brasilanu Amazones.

Barboza Rodríguez menta (1892) menta qu'esti grupu de la familia llingüística mura se autodenominaba Buhuraen, ente que'l padre Tastevin (1923) precisa que'l so autoetnónimo yera buxivaray or buxwarahay.

Aspeutos históricos, sociales y culturales

[editar | editar la fonte]

Murar son mentaos per primer vegada en 1714 nuna carta de P. Bartholomeu Rodriges que los alcuentra na vera izquierda del ríu Madeira ente'l Tora y el Unicoré, ente 6° y 7° 40' S de llatitú. Permanecieron contrarios a la misión xesuítica fundada ríu abajo sobre onde desagua'l ríu Jamary, hacia 1725. La so rocea a los europeos deber al secuestru per parte d'un mercader portugués que poco antes raptara a dellos mura y vender como esclavos. Mientres casi tol sieglu XVIII murar fueron contrarios a la penetración europea. La espedición de Joao de Souza al ríu Maderia en Mato Grosso foi atacada polos indíxenes de la rexón y sufrió grandes perdes. Murar evitaben la batalla abierta y fixéronse notable poles sos emboscada. En 1749, cuando la espedición de Joao Gongalves da Fonseca atopar, los muriu taben asitiaos nun llagu sobre la vera derecha del ríu Maderia. Escontra 1768 emigrara al norte del ríu Solimoes (Cudajaz). El hábtiat orixinal de murar podría tar sobre'l ríu Madeira más allá de los tabayones cerca de la desaguada del ríu Jamary. Namái de dempués d'ameyorar la so téunica militar, espandiéronse sobre'l ríu Maderia hasta'l ríu Purus y darréu al ríu Cudajaz (lat. 3°-7' S., long. 50°-63" W.). Tres la so espansión la rexón de Autaz convertir na base del so territoriu, hasta principios del sieglu XX, anque esisten pruebes arqueolóxiques de que la rexón tuviera enantes ocupada por otros grupos. La máxima espansión territorial de murar paez habese alcanzáu hacia 1774, y los colonos pidieron ayuda esterior pa esterminalos dafechu.[1] Murar fueron atacaos en más d'una trentena de llocalidaes poles tropes gubernamentales. Estes espediciones punitives, anque sangrientes nun yeren efectives, y murar siguieron cola so belicosidá. Anque en 1784 inesperadamente aceptaron un tratáu de paz. En xunetu cinco mures apaecieron en Santu Antonio de Maripi, sobre'l baxu ríu Japura y fueron siguíos por otros. Posiblemente les epidemies debilitaren a murar, o seique foi la presión de los munducurú contra murar. Tres la pacificación, murar habríense expadido ríu arriba a lo llargo del Solimoes más allá de la frontera en Tabatinga.

A principios del sieglu XIX, les rellaciones colos europeos yeren xeneralmente bones, Canon Andre Fernandes de Souza menta que los mura yeren l'únicu grupu respetáu polos colonoes y nun menta qu'esistieren hostilidaes. Sicasí, darréu volver# a entamar les hostilidaes sobre'l ríu Madeira. Mientres el cabanagem, una revuelta qu'evolucionó escontra un alzamientu xeneral de los indíxenes, los esclavos y sirvientes mestizos contra los colonos blancos, los rebeldes aliar con murar y xunto con ellos escalaron la rexón. Munchos mures fueron derrotaos y mascrados xunto colos rebeldes ente 1834 y 1836. Tres esa rebelión les rellaciones colos colonos se vovlieron tirantes. Un informe de 1852 del gobernador Tenreiro Aranha contién quexes contra murar qu'atacaren a colonos indefensos. El gobernador unvió refuerzos al puestu de Mataura y encargó a una patrulla fluvial contra les misiones establecíes. Ningua de les misiones atacaes (Sao Pedro, Crato, Manicoré) sobrevivió. Los últimos ataques daten de 1855. L'autor anónimu de Illustragao considera que los mura yeren unos 60 mil tres la pacificación, anque Martius que los visitó hacia 1820 consdiera que yeren ente 30 mil y 40 mil.[2] Les estimaciones de Albuquerque Lacerda suxeren que nun había más de 3 mil mures hacia 1864. En 1926, Nimuendaju contabilizó 1390 mures establecíos en 26 llocalizaciones sobre los ríos Madeira, Autaz y Urubii. Pa esa dómina l'idioma mura yá nun yera la llingua vehicular ente ellos.

Estinción llingüística

[editar | editar la fonte]

Tres el so sometimientu pola fuercia nel sieglu XIX, murar empezaron a adoptar la língua geral amazônica. Cuando Martius los a murar hacia 1820 la língua geral yera pocu usada, pero hacia 1850 yera corriente y el mura yera emplegáu namái pa la comunicación intragrupal. Darréu'l portugués y la língua geral afitáronse y a principios de sieglu XX la mayor parte de murar usaben namái'l portugués, y dellos grupos usaben intragrupalmente la língua geral y bien dacuando delles persones conocíen el mura. El mura namái ta documentáu en tres vocabulario publicaos por Martins (1867), Nimuendaju y Valle Bentes (1923) y Nimuendaju (1925, 1932).

Descripción llingüística

[editar | editar la fonte]

Tastevin apurre delles espresiones na llingua:[3]

bohura 'Ríu Manicoré'
bhurai-ada ~ bohuarai-llabrara 'idioma mura (= bohura)'
nahi huxwara araha 'esi ye un mura'
yane abahi araha buxwardi 'toos nós somos mura'

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. Ribeiro de Sampaio, 1825.
  2. Spix & Martins, 1823-31, vol. 3
  3. C. Nimuendaju, 1948, p. 255

Bibliografía

[editar | editar la fonte]

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]