Idioma misquitu

De Wikipedia
Miskito
'Mískitu'
Faláu en  Nicaragua
 Hondures
Rexón Rexón Autónoma de la Mariña Caribe Norte, árees vecines
Falantes 183.400
Familia Misumalpa
Estatus oficial
Oficial en Nengún país
Reguláu por Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1 nengún
ISO 639-2 cai
ISO 639-3 miq

El misquito ye una llingua misumalpa falada pol pueblu misquito nel norte de Nicaragua, particularmente na Rexón Autónoma de la Mariña Caribe Norte y nel este d'Hondures, nel departamentu de Gracias a Dios.

Con más de 180.000 falantes, miskito ye la llingua misumalpa más falada de Nicaragua y Hondures. La familia de llingües misumalpas ta compuesta del miskito, sumu, y matagalpa. Anque dellos aspeutos del árbol internu de la familia llingüística misumalpa son desconocíos, lo que si queda claro ye que'l miskito estrémase claramente del sumu y matagalpa, que paecen compartir un nodo común más baxu, y que nel pasáu miskito foi fuertemente influyíu por otres llingües misumalpas. Créese qu'antes del ascensu del miskito, yera'l sumu que foi dominante na zona. Na actualidá, la rellación invirtióse: munchos de los antiguos oradores sumu pasaron a falar miskito, que de la mesma influyó los distintos dialeutos del sumu. Dellos d'estos (tawahka, panamahka y tuahka) constitúin la subrama del sumu 'mayangna', ente que la llingua ulwa atopar n'otra subrama. La caña de misumalpa 'matagalpina' inclúi dos idiomes que se son estinguíes: Matagalpa y cacaopera. Nel pasáu cacaopera foi faláu en partes del este d'El Salvador.

Amás de munchos pallabres emprestaos d'otros idiomes misumalpas, el miskito tien un gran númberu de préstamos léxicos del inglés creole. A pesar de que l'español ye l'idioma oficial de Nicaragua y Hondures, la so influencia en miskito ye muncho más recién y polo tanto más superficial.

Gramática del misquito[editar | editar la fonte]

Pronomes personales[editar | editar la fonte]

Los pronomes personales en Miskito son los siguientes:

Yo=yang
Tu=man
El/Ella= witin
Nós (esclusivu)=yang nani
Nós (inclusivu)= yawan
Ellos= witin nani
Como puede notase el plural de los pronomes facer al añader el pluralizador "nani" a los pronomes "yang", "man" y "witin".

Quedando de la siguiente manera: Yang nani, Man nani y Witin nani.

Verbos[editar | editar la fonte]

La mayoría de los verbos Miskitos terminen en "aia", que ye la terminación del verbu "kaia". Asina "caminar" ye "plapaia"; "oyer" ye "walaia" y "andar" ye "taukaia".

Conxugación de verbos. Los verbos "ser" o "tar". En miskito solo ye un verbu: "kaia"

El verbu "kaia" colos pronomes personales.

Yo soi= Yang sna
Tu yes= Man sma
Él ye= Witin sa
Nós somos/o tamos (esclusivu)= Yang nani sna
Nós somos/o tamos (inclusivu)= Yawan sa
Ellos son= Witin nani sa

El verbu "ver".

Presente "Kaikaia"
Yo veo= Yang kaikisna
Tu ves= Man kaikisma
Él o ella ve = Witin kaikisa
Nós vemos (esclusivu)= Yang nani kaikisna
Nós vemos (inclusivu)=Yawan kaikisa
Ellos ven= Witin nani kaikisa

Pasáu perfectu de "kaikaia".

Yo vi= Yang kaikri
Tu visti= Man kaikram
Él o ella vio= Witin kaikan
Nós (esclusivu)= Yang nani kaikri
Nós (inclusivu)=Yawan kaikan
Ellos vieron= Witin nani kaikan

Futuru perfectu de "kaikaia"

Yo voi ver= Yang kaikamna
Tu vas ver= Man kaikma
Él o ella va ver = Witin kaikbia
Nós (esclusivu)= Yang nani kaikamna
Nós (inclusivu)= Yawan kaikbia
Ellos van ver= Witin nani kaikbia

Vocabulariu[editar | editar la fonte]

Apahkaia= guardar, pupu
Antin= cazar, andar de caza
Ahtak=palma, árbol col que se constrúin techos típicos miskito
Aihni= rápido, rápidu, de momentu
Alwani= rayu
Anansi=pan
Anira= aú
Amaia=quemar, insolarse
Angkaia= quemar, prender fueu
Aidrubaia=axuntase, rexuntase
Apaia=poner güevos, faltar
Aisi kaikaia= lleer,
Alaih= onomatopeya de dolor

B.

Baikaia= partir, raxar, faer en dos
Batakaia= baltar, botar d'un golpe con un oxetu
Baibil=Biblia
Bang=forma del verbu ser o tar en plural
Bang bang= coneyu, llebre
Butsung=esguil
Batil= botellaj
Bisiura= apocayá, nun hai muncho
Bisi=fai ratito, apocayá tiempu
Babilun=Babilonia

Quixi

Daikaia= arrincar
Dakaia= collechar
Duhindaia= duende
Dukya= que pertenez a... la cosa de... o la cosa
Dabaia=zucar, saborguiar

Yul: perru Mini: gatu Bus: quitate Mai walalexna: gústame

Ver tamién[editar | editar la fonte]

Referencies[editar | editar la fonte]

Referencies[editar | editar la fonte]

Enllaces esternos[editar | editar la fonte]

Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator