Idioma kiliwa

Kiliwa 'Koléew ñaja
Faláu en	Méxicu
Rexón	Baxa California.
Falantes	5 Nativos (2010)^[1] 4 non nativos
Puestu	Non ente les 100 más falaes (Ethnologue 1996)
Familia	Llingües yumano-cochimíes Yumanas Idioma kiliwa
Alfabetu	Llatín
Estatus oficial
Oficial en	En Méxicu tien reconocencia como llingua nacional^[2]
Reguláu por	Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1	nengún
ISO 639-2	`{{{iso2}}}`
ISO 639-3	`klb`

L'idioma kiliwa ye la llingua del pueblu kiliwa, qu'habita nel nordeste del estáu mexicanu de Baxa California. Pol so númberu de falantes, ye la llingua indíxena con menos falantes en Méxicu y, poro, ye la más amenazada de les llingües indíxenes mexicanes. Los falantes de kiliwa son toos adultos. La migración y otros factores sociales contribuyeron a que la llingua seya altamente vulnerable.

Clasificación llingüística

El kiliwa forma parte del grupu de llingües yumanas, que forma la mayor agrupación de la familia yumanacochimí. En delles fontes, la llingua kiliwa ye incluyida, col restu de la familia yumanochochimí, na hipótesis hokana, sicasí, los especialistes más apocayá coincidieron en que nun hai evidencia abonda pa considerar qu'esta hipótesis ye válida.

Distribución xeográfica

El territoriu tradicional del kiliwa yera'l norte de la península de California. La espansión de los mestizos pola rexón, provocó que los kiliwas replegar en zones alloñaes de la rexón. En 1958, llograron una dotación ejidal na zona de Regueru de Lleón, conceyu d'Ensenada (Baxa California). Nesa comunidá asiéntanse los dos principales llinaxes kiliwas: los Ochurte y los Espinoza. Ellí tamién anicien los postreros falantes d'esta llingua, qu'en 2010 yeren 5 persones.

Inventariu fonolóxicu

L'inventariu fonolóxicu del kiliwa^[3] ye:

	Billabial	Coronal	Palatal	Velar	Labiovelar	Uvular	Glotal
Oclusiva	p	t		k	kʷ	q	ʔ (')
Africada			t͡s (ch)
Fricativa		s		x	xʷ		h, hʷ
Aproximante		r, l	j (y)		w
Nasal	m	n	ɲ (ñ)

Esisten vocales curties y llargues, estes son: a, e, i, o, u, ā, ē, ī, ō, ū.^[4]

Notes y referencies

↑ INEGI: Llingües indíxenes en Méxicu y falantes (de 5 años y más) al 2010.
↑ Llei de Derechos Llingüísticos de los Pueblos Indíxenes.
↑ Mixco, 1996, páxs. 31-33
↑ «Diccionariu práuticu de la llingua kiliwa.». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-03.

Bibliografía

Ochoa Zazueta, Jesús Ángel (1978): Los kiliwa: y el mundu fíxose asina. Institutu Nacional Indixenista. Méxicu.
Mixco, Mauricio J. (1996): Kiliwa del Regueru Lleón, Baxa California dientro de la serie l'Archivu de llingües indíxenes de Méxicu, Colexu de Méxicu. Méxicu.

Enllaces esternos

(enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). Arnulfo Estrada Ramírez y Leonor Farldow Espinoza. Diccionariu práuticu Español-Kiliwa. Ensenada, Baxa California, Méxicu. 2006. Páxina 150.
Llingües en riesgu. Los kiliwa Archiváu 2018-10-01 en Wayback Machine, nel sitiu de la Comisión Nacional pal Desenvolvimientu de los Pueblos Indios (Méxicu).
Diccionariu Español-Kiliwa, nel sitiu de AULEX (Méxicu) (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).

[1] INEGI: Llingües indíxenes en Méxicu y falantes (de 5 años y más) al 2010.

[2] Llei de Derechos Llingüísticos de los Pueblos Indíxenes.

[3] Mixco, 1996, páxs. 31-33

[4] «Diccionariu práuticu de la llingua kiliwa.». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-03.

[1]

[2]

[3]

[4]