Saltar al conteníu

Idioma chuj

Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
De Wikipedia
Chuj
'Chuj'
Faláu en  Guatemala y  Méxicu
Rexón San Mateo Ixtatán, San Sebastián Coatán, Chiapas.
Falantes 50 000
Puestu Non nos 100 mayores (Ethnologue 1996)
Familia Llingües mayenses

 Kanjobalano-Chujeano
  Chujeano
   Idioma Chuj

Alfabetu Llatín
Estatus oficial
Oficial en Nengún país. Reconocíu como llingua nacional en Guatemala[1] y Méxicu[1]
Reguláu por Academia de Llingües Mayes de Guatemala
Códigos
ISO 639-1 nengún
ISO 639-2 myn (coleutivu)
ISO 639-3 cac

L'idioma chuj ye unu de los idiomes mayenses faláu pola población de la etnia chuj qu'habita nel altiplanu occidental de Guatemala y nuna zona vecina del estáu mexicanu de Chiapas. El chuj forma parte de la caña occidental de la familia de llingües mayenses xunto col q'anjob'al, jacalteco, acateco, tojolabal y mocho'. Formó la so propia caña llingüística (el chujeano) hai aproximao 21 sieglos.[2]

La comunidá llingüística del idioma chuj tien unos 50 000 falantes, concentraos sobremanera en tres conceyos del departamentu de Huehuetenango al oeste de Guatemala: San Mateo Ixtatán, San Sebastián Coatán y Nentón.[3] Delles comunidaes nos conceyos de Barillas y Ixcán tamién falen chuj. Arriendes de la guerra civil en Guatemala (1960-1996) miles de refuxaos migraron escontra'l territoriu chiapaneco, onde na actualidá viven aproximao 10.000 persones.[4]

Alfabetu y ortografía

[editar | editar la fonte]

Alfabetu chuj

[editar | editar la fonte]

a, b', ch, ch', y, h, i, j, k, k', l, m, n, nh, o, p, r, s, t, t', tz, tz', o, v , w (b), x, y, ' (saltillo)[3][5]

Exemplos del vocabulariu chuj en San Mateo Ixtatán

[editar | editar la fonte]
  • pat = casa
  • ix = muyer
  • winak = home
  • unin = neñu
  • wa'il = tortiella
  • ixim = maíz
  • tut = frijoles
  • pajich = tomate
  • k'o = sol
  • nhab' = agua
  • ik' = vientu o aire
  • asun = nube

Exemplos del vocabulariu chuj de San Sebastián Coatán

[editar | editar la fonte]
  • chakchak = coloráu
  • b'ak = güesu
  • onh = aguacate
  • lu'um = tierra
  • hai' = agua
  • te' = árbol
  • nunb'il = ma
  • mamb'il = pá
  • nholob' = güevu
  • nha = casa
  • k'añal = estrella
  • uj = luna/mes

Númberos de 1 a 10

[editar | editar la fonte]

San Mateo Ixtatán / San Sebastián Coatán

  1. Jun / Jun[6]
  2. Chab' / Cha'ab'/chab'
  3. Oxe' / Oxe'
  4. Chanhe' / Chanhe'
  5. Hoye' / Ho'y'
  6. Wake' (pronúnciase " bake' ") / Wake'
  7. Huke' / Huke'
  8. Wajxake' (pronúnciase " bajxake' ") / Wajxke'
  9. B'alunhe' / B'alnhe'
  10. Lajunhe' / Lajnhe'

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. Congresu de la República de Guatemala. «Decreto Númberu 19-2003. Llei d'Idiomes Nacionales». ALMG. Archiváu dende l'orixinal, el 29 d'abril de 2009. Consultáu'l 22 de xunu de 2009.
  2. Stzolalil Stz'ib'chaj Ti' Chuj, ALMG, 2007, p.34
  3. 3,0 3,1 «Comunidad Llingüística Chuj -Historia». Academia de Llingües Mayes de Guatemala. Consultáu'l 20 de xineru de 2009.
  4. Centro estadísticu. «Etnia Chuj.». Consultáu'l 12 de xunu de 2014.
  5. Stzolalil Sloloni-Spaxtini Heb' Chuj, ALMG, 2007, p. 66
  6. Stuuzolalil Sloloni-Spaxtini Heb' Chuj, ALMG, 2007, p. 145