Ver la fonte de Historia de l'aviación

[[Ficheru:Landon-IcarusandDaedalus.jpg|thumb|220px|[[Ícaro]] y [[Dédalu]]]]
[[Ficheru:B-2 Spirit and KC-10 Extender.jpg|220px|miniaturadeimagen|derecha|Fotografía de dos modernos aviones d'usu militar. Enriba, un [[McDonnell Douglas KC-10 Estender]] y embaxo un [[Northrop Grumman B-2 Spirit]].]]
La '''historia de l'aviación''' remontar al día nel que l'home [[Prehistoria|prehistóricu]] parar a reparar el vuelu de les [[aves]] y d'otros animales voladores. El deséu de volar ta presente na humanidá dende va sieglos, y a lo llargo de la historia del ser humanu hai constancia d'intentos de volar qu'acabaron mal. Dalgunos intentaron volar asonsañando a los páxaros, usando un par d'[[ala (aeronáutica)|ales]] ellaboraes con una cadarma de madera y plumes, qu'asitiaben nos brazos y banciar ensin llegar a llograr la resultancia esperada.<ref name=primer>{{Cita web
 |url= http://www.librosmaravillosos.com/inventos/capitulo13.html
 |títulu= Historia de los Inventos - L'Aeronáutica |fechaaccesu=28
 de xunetu de 2008
 |autor= Barro, Patricio y Sergio
 |editorial= LibrosMaravillosos.com
}}</ref>

Munches persones dicíen que volar yera daqué imposible pa les capacidaes d'un [[Homo sapiens|ser humanu]]. Pero aun así, el deséu esistía y delles civilizaciones cuntaben hestories de persones dotaes de poderes divinos que podíen volar. L'exemplu más conocíu ye la lleenda d'[[Ícaro]] y [[Dédalu]], qu'atopándose prisioneros na isla de [[Minos]] construyéronse unes ales con plumes y cera pa poder escapar. Ícaro averóse demasiáu al [[Sol]] y la cera de les ales empezó a dilise, faciendo que se bastiara nel mar y morriera.<ref name=mitu>{{Cita web
 |url = http://www.monografias.com/trabayos7/mica/mica.shtml
 |títulu = El mitu de Ícaro y Dédalu
 |fechaaccesu = 4 de xunetu de 2008
 |autor = Mauro, Francisco
 |editorial = Monografias.com
 |fecha = 3 d'ochobre de 2006
 }}</ref> Esta lleenda yera un avisu sobre los intentos d'algamar el cielu, asemeyáu a la hestoria de la [[Torre de Babel]] en [[Biblia|la Biblia]], y ejemplifica el deséu milenariu del home de volar.

La historia moderna de l'aviación ye complexa. Mientres sieglos diéronse cobardes intentos por alzar el vuelu, fracasando la mayor parte d'ellos, pero yá dende'l [[sieglu XVIII]] el ser humanu empezó a esperimentar con [[globu aerostáticu|globos aerostáticos]] que llograben alzase nel aire, pero teníen l'inconveniente de nun poder ser controlaos. Esi problema superóse yá nel [[sieglu XIX]] cola construcción de los primeres [[dirixible]]s, que sí dexaben el so control. A principios d'esi mesmu sieglu, munchos investigaron el vuelu con [[planiador]]es, máquines capaces de sofitar el vuelu controláu mientres dalgún tiempu, y tamién s'empezaron a construyir los primeros aeroplanos forníos con motor, pero que, inclusive siendo impulsaos por ayudes esternes, apenes llograben desapegar y percorrer unos metros. Nun foi hasta principios del [[sieglu XX]] cuando se producieron los primeros vuelos con ésitu. El [[17 d'avientu]] de [[1903]] los [[hermanos Wright]] convertir nos primeres en realizar un vuelu nun avión controláu,<ref name=Wright>{{Cita web
 |url= http://www.thewrightbrothers.org/fivefirstflights.html
 |títulu= 1903 - Who made the first flight?
 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= TheWrightBrothers.org
 |idioma=inglés
}}</ref> sicasí dalgunos afirmen qu'esi honor correspuénde-y a [[Alberto Santos Dumont]], que realizó'l so vuelu'l [[13 de setiembre]] de [[1906]].<ref name="Primero">{{Cita web
 |url= http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/science/newsid_3324000/3324855.stm
 |títulu= Las alas de los sueños
 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2008
 |autor= [[British Broadcasting Corporation|BBC]]
 |editorial= BBCmundo.com
 |fecha=16 d'avientu de 2003
}}</ref>

A partir d'entós, les meyores fuéronse asocediendo, y cada vez se llograben meyores sustanciales qu'ayudaron a desenvolver l'aviación hasta tal que la conocemos na actualidá. Los diseñadores d'aviones siguen esforciándose n'ameyorar de cutio les capacidaes y carauterístiques d'estos, tales como la so [[Algame (aeronáutica)|autonomía]], [[velocidá]], capacidá de carga, facilidá de maniobra o la seguridá, ente otros detalles. Les [[aeronave]]s pasaron a ser construyíes de materiales cada vez menos trupos y más resistentes. Enantes faíense de [[madera]], na actualidá la gran mayoría d'aeronaves emplega [[aluminiu]] y [[materiales compuestos]] como principales materies primes na so producción.<ref name=materiales>{{Cita web
 |url = http://www.seelowe.4thperrus.com/IIGM-12oclockhigh/Materiales%20Aeronauticos.htm
 |títulu = Materiales Aeronáuticos
 |fechaaccesu = 23 d'agostu de 2008
 |autor = Pérez Jara. D.
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090107051617/http://www.seelowe.4thperrus.com/IIGM-12oclockhigh/Materiales%20Aeronauticos.htm
 |fechaarchivu = 7 de xineru de 2009
}}</ref> Apocayá, los [[ordenador]]es contribuyeron enforma nel desenvolvimientu de nueves aeronaves .

== Antigüedad-siglo XVIII: Primeros diseños y teoríes ==
[[Ficheru:Mezquita2.jpg|thumb|250px|[[Torre]] de la [[mezquita-catedral de Córdoba]], dende onde [[Abbás Ibn Firnás]] realizó'l so primer saltu]]
Sábese qu'alredor del añu {{AC|400}}, [[Arquitas de Tarento]], un estudiosu de l'[[Antigua Grecia]], construyó un artefautu de madera qu'él mesmu bautizó col nome de "Peristera" (en [[Idioma griegu|griegu]]: ''Περιστέρα'', "Palombu"), que tenía forma d'ave y yera capaz de volar a unos 180 metros d'altor. Utilizaba un remexu d'aire p'alzar el vuelu, pero nun se tien constancia de qué yera lo que producía esi remexu. L'oxetu volador ensobiar por aciu unes cuerdes que dexaben realizar un vuelu controláu hasta que'l remexu d'aire terminaba. Esti artefautu de madera probablemente foi la primer máquina voladora capaz de movese per medios propios.<ref name=autómata>{{Cita web
 |url= http://automata.co.uk/History%20page.htm
 |títulu= the history of automata
 |fechaaccesu= 4 de xunetu de 2008
 |editorial= Automata.co.uk
 |idioma= inglés
 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20021205014113/http://www.automata.co.uk/History%20page.htm
 |fechaarchivu= 2002-12-05
 }}</ref>

La [[llinterna de Kong Ming]], precursora del globu aerostáticu, yera conocida en [[República Popular China|China]] dende l'antigüedá. La so invención atribuyir al xeneral [[Zhuge Liang]], y fueron usaes p'asustar a les tropes enemigues. Sobre l'añu {{AC|300}} los chinos inventaron la [[Cometa (xuegu)|cometa]], que se considera un tipu de planiador, y desenvolvieron téuniques pa faela volar nel aire. Sieglos dempués, nel añu [[559]] hai documentaos vuelos de seres humanos usando cometes. L'emperador [[Gao Yang]] esperimentó con prisioneros, ente los que s'atopaba [[Yuan Huangtou]], fíu del anterior emperador, [[Yuan Lang]]. Ordenólos llanzase dende lo alto d'una torre, y Yuan Huangtou entamó hasta devasar les barreres de la ciudá, anque pocu dempués morrería executáu.<ref name=GaoYang>{{Cita web
 |url = http://www.gradiente.org/?id_page=79&id_story=157
 |títulu = El primer vuelu de la humanidá - Parte I - China |fechaaccesu
 = 8 de xunetu de 2008
 |editorial = Gradiente.org
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080625041211/http://www.gradiente.org/?id_page=79
 |fechaarchivu = 25 de xunu de 2008
}}</ref>

Nel añu [[852]], el [[andalusí]] [[Abbás Ibn Firnás]], llanzar dende'l minarete de la [[mezquita de Córdoba]] con una enorme lona pa amortiguar la cayida, sufriendo mancaes leves, pero pasando a la hestoria como'l precursor de los modernos [[paracaíes]].<ref name=Ibn>{{Cita web
 |url= http://www.saudiaramcoworld.com/issue/196401/first.flights.htm
 |títulu= First Flights, Abbás Ibn Firnás
 |fechaaccesu= 8 de xunetu de 2008
 |editorial= SaudiAramcoWorld.com
 |fecha= febreru de 1964
 |idioma= inglés
 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20141129022057/http://www.saudiaramcoworld.com/issue/196401/first.flights.htm
 |fechaarchivu= 2014-11-29
 }}</ref> Nel [[875]], cuntando con 65 años d'edá, Ibn Firnás fíxose iguar unes ales de madera recubiertes de tela de seda qu'afatara con plumes d'aves de presa. Con elles llanzóse dende lo alto d'una llomba, y llogró permanecer nel aire mientres un curtiu espaciu de tiempu, anque hai rellatos qu'afirmen que voló mientres más de diez minutos. L'aterrizaxe resultó bien violentu y Abbás Ibn Firnás quebróse los dos piernes, pero consideró que la esperiencia fuera un ésitu, al igual que'l gran ensame de persones que la repararon.<ref name=Ibn />
[[Ficheru:Leonardo da Vinci helicopter and lifting wing.jpg|thumb|left|200px|Diseños de máquines voladores realizaos por [[Leonardo da Vinci]].]]
Esti vuelu sirvió d'inspiración pa [[Eilmer de Malmesbury]], un monxu benedictín, que más d'un sieglu dempués, hacia l'añu [[1010]], percorrió más de 200 metros nel aire, sobre un aparatu similar al de Abbás Ibn Firnás.<ref name=Malmesbury>{{Cita web
 |url = http://www.af.mil/history/essay2.asp
 |títulu = Pioneers of Flight: Eilmer of Malmesbury
 |fechaaccesu = 8 de xunetu de 2008
 |autor = Hallion, Richard P.
 |editorial = AF.mil
 |idioma = inglés
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20041020011322/http://www.af.mil/history/essay2.asp
 |fechaarchivu = 20 d'ochobre de 2004
}}</ref>

Nel [[1290]], [[Roger Bacon]], un monxu inglés, escribió que l'aire, al igual que l'agua, tenía delles carauterístiques propies de los sólidos. Bacon estudió les idees d'[[Arquímedes]] rellacionaes cola densidá de los elementos, y llegó a la conclusión de que si les persones pudieren construyir una máquina que tuviera les carauterístiques fayadices, l'aire podría soportar esa máquina, al igual que'l mar soporta un navío.<ref name=Bacon>{{Cita web
 |url= http://wings.avkids.com/Book/History/instructor/balloon-01.html
 |títulu= Flight Without Wings: Balloonists
 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2008
 |autor= Hallion, Richard P. 
 |editorial= Cislunar Aerospace
 |fecha=20 d'ochobre de 1997
 |idioma=inglés
}}</ref>

Bien probablemente foi l'artista ya inventor italianu [[Leonardo da Vinci]] la primer persona que se dedicó seriamente a proyeutar una máquina capaz de volar. Leonardo diseñó [[planiador]]es y [[ornitópteros]], qu'usaben los mesmos mecanismos usaos polos páxaros pa volar, al traviés d'un movimientu constante de les ales pa enriba y pa embaxo. Sicasí, nunca llegó a construyir tales máquines, pero los sos diseños caltuviéronse, y darréu, yá nel [[sieglu XIX]] y [[sieglu XX]], unu de los planiadores diseñaos por Leonardo da Vinci foi consideráu dignu d'atención. Nun estudiu recién, creóse un prototipu basáu nel diseñu d'esi mesmu planiador, y ello ye que l'aparatu yera capaz de volar. Sicasí, al interpretar el diseñu del planiador, aplicáronse delles idees modernes rellacionaes cola [[aerodinámica]]. Aun así, esti diseñu ye consideráu como'l primer esbozu seriu d'una aeronave.<ref name=Leonardo>{{Cita web
 |url= http://www.aviacionulm.com/leonardo.html
 |títulu= Leonardo da Vinci "de la utopía a la ciencia"
 |fechaaccesu= 8 de xunetu de 2008
 |autor= Morgensteirn, Karl
 |editorial= Planet AeroSpace
 |fecha= xineru de 2001
 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20080908003926/http://www.aviacionulm.com/leonardo.html
 |fechaarchivu= 2008-09-08
 }}</ref>

== Sieglu XVIII-sieglu XIX: Aeronaves más llixeres que l'aire ==
[[Ficheru:passarola.png|thumb|250px|Dibuxu de la [[Passarola]] del padre [[Bartolomeu de Gusmão]]]]
{{AP|Globu aerostáticu}}
{{AP|Dirixible}}
Según cróniques de la dómina, el primer vuelu realizáu con ésitu d'un [[globu aerostáticu|globu]] d'aire caliente, foi gracies al padre [[Bartolomeu Lourenço de Gusmão]], un portugués nacíu en [[Brasil]] na dómina colonial, que llogró alzar el vuelu d'un [[aeróstatu]], al que denominaría [[passarola]], el [[8 d'agostu]] de [[1709]] na corte de [[Xuan V de Portugal]], en [[Lisboa]]. Na demostración, la passarola alzóse unos trés metros percima del suelu, dexando impresionaos a los observadores, y ganándose el llamatu de ''Padre Volador''.<ref name=Gusmao>{{Cita web
 |url= http://www.emfa.pt/www/po/musar/historia/gusmao.php?lang=pt
 |títulu= História » Bartolomeu de Gusmão |fechaaccesu=8
 de xunetu de 2008
 |editorial= EMFA.pt
 |fecha=2004
}}</ref> Nun se caltuvieron descripciones detallaes del acontecimientu, probablemente por cuenta de que fueron destruyíes pola [[inquisición]], pero dalgunos diseños falambaldres de la escéntrica aeronave salieron nel periódicu [[Viena|vienés]] ''Wienerische Diarium'' de [[1709]]. Según una crónica d'esi periódicu, l'aparatu consistía nun globu de papel gruesu, que dientro contenía un [[concu]] con [[fueu]], y que consiguió alzase más de venti palmos. Sicasí, la passarola nun influyó nos desarrollos de l'aviación qu'asocederíen darréu.<ref name=Gusmao />

El primer estudiu d'aviación publicáu foi ''Sketch of a Machine for Flying in the Air'' (''Esbozu d'una máquina pa volar pel aire''), d'[[Emanuel Swedenborg]], publicáu en [[1716]].<ref name=Swedenborg>{{Cita web
 |url = http://www.aiaa.org/content.cfm?pageid=449
 |títulu = Sweden:Emanuel Swedenborg
 |fechaaccesu = 8 de xunetu de 2008
 |autor = The American Institute of Aeronautics and Astronautics (AIAA)
 |editorial = AIAA.org
 |fecha = 2008
 |idioma = inglés
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20041022200010/http://www.aiaa.org/content.cfm?pageid=449
 |fechaarchivu = 22 d'ochobre de 2004
}}</ref> Esti esbozu de máquina voladora consistía nun fuselaje y dos grandes ales que se moveríen a lo llargo de la exa horizontal de l'aeronave, xenerando l'emburrie necesariu pal so sustentación nel aire. Swedenborg sabía que la so máquina enxamás volaría, pero dicía que los problemes qu'esistíen nel so diseñu seríen resueltos nel futuru. Les sos pallabres fueron:

{{cita|Paez más fácil falar d'una máquina capaz de volar, que de construyir una capaz d'alzar el vuelu, por cuenta de que esto rique una mayor cantidá de fuercia de la que l'home ye capaz de xenerar, y menos pesu que'l d'un cuerpu humanu. La ciencia mecánica seique va poder ayudar, como una fuerte barra n'espiral. Si estos requisitos cumplir, seique un día vamos saber meyor como usar esti diseñu y asina realizar les meyores necesaries pa intentar cumplir lo que nós anguaño, apenes consiguimos describir. Tenemos pruebes abondes y exemplos na naturaleza que nos dicen que volar ensin peligru ye posible, anque cuando se realicen los primeros intentos, posiblemente vamos tener que pagar pola falta d'esperiencia, con un brazu o una pierna (quebrada). | |color|bold}}

[[Ficheru:Ballon de Jacques Charles 1783.jpg|thumb|250px|Primer ascensu d'un [[Aeróstatu|globu tripuláu]], el [[15 d'ochobre]] de [[1783]]. El marqués d'Arlandes y [[Pilâtre de Rozier]] llograron percorrer ocho [[quilómetru|quilómetros]] nél.]]
[[Ficheru:Monumento a Diego Marín.jpg|thumb|right|220px|Monumentu conmemorativo del vuelu de [[Diego Marín Aguilera]] en 1793]]
[[Ficheru:Giffard1852.jpg|thumb|250px|[[Dirixible]] creáu por [[Henri Giffard]] en [[1852]]]]
La ''fuerte barra n'espiral'' descrita por Swedenborg ye lo qu'anguaño se conoz como [[Héliz (dispositivu)|héliz]]. Él sabía que la [[sustentación]] y la manera de xenerar esa sustentación seríen indispensables pa la creación d'un aparatu capaz de volar per medios propios.<ref name=Swedenborg />

El primer vuelu humanu del que se tien noticia foi realizáu en [[París]] el [[15 d'ochobre]] de [[1783]], nun globu cautivo. Dos meses más tarde, el doctor [[Jean-François Pilâtre de Rozier]] y el noble [[François Laurent d'Arlandes]], realizaron el primer vuelu llibre nuna máquina creada pol home.<ref name=Rozier>{{Cita web
 |url = http://clg-pilatre-de-rozier.scola.ac-paris.fr/pilatre.htm
 |títulu = Pilâtre de Rozier
 |fechaaccesu = 8 de xunetu de 2008
 |autor = Gérault, Jean-François
 |editorial = Collège Pilâtre de Rozier
 |idioma = francés
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080503231735/http://clg-pilatre-de-rozier.scola.ac-paris.fr/pilatre.htm
 |fechaarchivu = 3 de mayu de 2008
}}</ref> Consiguieron volar mientres 25 minutos, percorriendo ocho quilómetros nun globu d'aire caliente, inventáu polos [[hermanos Montgolfier]], dos fabricantes de papel.<ref name=Montgolfier>{{Cita web
 |url= http://www.biografiasyvidas.com/biografia/m/montgolfier.htm
 |títulu= Hermano Montgolfier
 |fechaaccesu=4 d'agostu de 2008
 |editorial= BiografiasyVidas.com
 |fecha=2004
}}</ref> L'aire dientro de la cámara d'aire del globu calecer por una foguera de madera. El globu tenía l'inconveniente de que yera incontrolable, volaba onde'l vientu lleváralu. Esti globu, por ser bastante pesáu, algamó un altor máximu d'apenes 26 metros. Los hermanos Montgolfier siguieron fabricando otros globos, llogrando dellos vuelos con ésitu, lo que fizo que la esperimentación de vuelos con globos estender por [[Europa]] a lo llargo del [[sieglu XVIII]]. Los globos dexaben la profundización nes conocencies alrodiu de la rellación ente [[altitú]] y [[atmósfera]]. Inclusive [[Napoleón Bonaparte]] entamó usar globos nuna posible invasión francesa a [[Inglaterra]].<ref name=Napoleón>{{Cita web
 |url = http://tdplata.tripod.com/historia/
 |títulu = Historia de los globos aerostáticos
 |fechaaccesu = 8 de xunetu de 2008
 |autor = Krasnopolsky, Gabriel
 |fecha = 30 d'ochobre de 2004
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20040516141911/http://tdplata.tripod.com/historia/
 |fechaarchivu = 16 de mayu de 2004
}}</ref>

En payares de [[1792]], los ensayos realizaos por un grupu d'artilleros nel [[Real Colexu d'Artillería de Segovia]] y dempués ante'l rei [[Carlos IV d'España]] del vuelu d'un globu aerostáticu, toos ellos empobinaos por [[Louis Proust]];<ref>[https://web.archive.org/web/20140318210600/http://www.colegiodeartilleria.es/vueloenglobo.html «Primer vuelu con fines militares de la hestoria.»] Real Colexu d'Artillería.</ref> fueron los primeres realizaos nel mundu nel aspeutu militar.

Tamién n'España, [[Diego Marín Aguilera]] foi'l primer home, que se tien noticia que voló con un aparatu que pesaba más que l'aire. Na nueche de 15 de mayu de 1793, Diego Marín Aguilera realizó en [[Coruña del Conde]], provincia de Burgos, un vuelu de 360 metros con un artefautu de fierro y plumes d'ave, controláu por el mesmu pilotu que llogró algamar «cinco a seis vares» d'altor sobre'l puntu de partida hasta amiyar al otru llau del ríu dempués de faer un percorríu de «431 vares castellanes» (unos 360 metros). El motivu del rápidu aterrizaxe foi'l frayatu d'unu de los pernos que movíen les ales. A la mañana, al enterase los vecinos de soceder naquella nueche emotiva de mayu, moflar del so convecino Marín, creyéndo-y llocu, y amburaron el plumíferu aparatu como cosa diabólica.<ref>La inquisición, dixo que «la quema foi bona, al llibra-y d'accidentase por aportunar». Fonte:''Historia 16'', extra nº 1. Dic. de 1976.</ref>

Otros inventores, como'l francés [[Jacques Charles]], sustituyeron l'aire caliente por [[hidróxenu]], que ye un gas más llixero que l'aire. Pero otramiente, los globos siguíen ensin poder ser empobinaos, y solamente l'altitú yera controlable polos aviadores.<ref name=Jacques>{{Cita web
 |url= http://www.biografiasyvidas.com/biografia/c/charres.htm
 |títulu= Jacques-Alexandre-César Charles
 |fechaaccesu= 4 d'agostu de 2008
 |editorial= BiografiasYVidas.com
 |fecha= 2004
 }}</ref>

Nel [[sieglu XIX]], en [[1852]], l'inxenieru francés [[Henri Giffard]] inventó'l [[dirixible]], que ye una máquina más llixera que l'aire, y estrémase del globu en que la so direición sí podía ser controlada al traviés del usu de [[Timón (dispositivu)|timones]] y motores.<ref name=Giffard>{{Cita web
 |url = http://www.sapiensman.com/old_planes/dirixibles.htm
 |títulu = Historia de l'aeronáutica : el viaxe en globu y el dirixible |fechaaccesu
 = 8 de xunetu de 2008
 |editorial = SapiensMan.com
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080917011825/http://www.sapiensman.com/old_planes/dirixibles.htm
 |fechaarchivu = 17 de setiembre de 2008
}}</ref> El primer vuelu controláu d'un dirixible realizó'l [[24 de setiembre]] d'esi mesmu añu en [[Francia]], controláu por el mesmu Giffard, llogrando percorrer 24 quilómetros, a una velocidá de 8{{esd}}[[km/h]] usando un pequeñu motor a vapor. A lo llargo de finales del sieglu XIX y nes primeres décades del [[sieglu XX]], el dirixible foi un métodu de tresporte d'enfotu.<ref name=Giffard2>{{Cita web
 |url= http://www.cienciadigital.es/hemeroteca/reportaje.php?id=7
 |títulu= Orbigny, Cajal, Macpherson y otros aniversarios del 2002
 |fechaaccesu=4 d'agostu de 2008
 |autor= Gomis Blanco, Alberto |editorial=
 CienciaDigital.com
 |fecha=2002
}}</ref>

== Sieglu XIX: Planiadores ==
[[Ficheru:Governableparachute.jpg|thumb|200px|[[Planiador]] diseñáu por [[George Cayley]], nun grabáu de [[1852]]]]
Cola invención del globu y del dirixible, el inventores pasaron a intentar crear una máquina más pesada que l'aire, que fuera capaz de volar per medios propios.

De primeres, apaecieron los [[planiador]]es, máquines capaces de sofitar el vuelu controláu mientres dalgún tiempu. En [[1799]], [[George Cayley]], un inventor inglés, diseñó un planiador relativamente modernu, que cuntaba con una cola pa controlalo, y un llugar onde'l pilotu podía asitiase, per debaxo del [[centru de gravedá]] del aparatu, dando asina estabilidá a l'aeronave. Cayley construyó un prototipu, que realizó los sos primeros vuelos non tripulaos en [[1804]]. Mientres los cinco décades siguientes, trabayó nel so prototipu, tiempu mientres el cual Cayley dedució munches de les lleis básiques de l'[[aerodinámica]]. En [[1853]], un ayudante de Cayley realizó un vuelu de curtia duración xubíu al planiador, en [[Brompton]] ([[Inglaterra]]). George Cayley ye consideráu'l fundador de la ciencia física de l'aerodinámica, siendo la primer persona que describió una aeronave d'ala fixa propulsada por motores.<ref name=Cayley>{{Cita web
 |url= http://www.flyingmachines.org/cayl.html
 |títulu= Sir George Cayley 1773 - 1857
 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= FlyingMachines.org
 |fecha=2003
 |idioma=inglés
}}</ref>

En [[1856]] el francés [[Jean-Marie -y Bris]] realizó'l primer vuelu qu'entamó más altu que'l so puntu de despegue, gracies al so planiador, el ''L'Albatros artificiel'', que, pa desapegar, foi abasnáu por caballos na sablera. Según afirmó, algamó un altor de 100 metros y percorrió una distancia de 200.<ref name=Lebris>{{Cita web
 |url= http://www.flyingmachines.org/lebr.html
 |títulu= Jean Marie -y Bris 1817 - 1872
 |fechaaccesu=18 de xunetu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= FlyingMachines.org
 |fecha=2003
 |idioma=inglés
}}</ref>

[[Ficheru:Jan Wnek Model.jpg|thumb|200px|[[Planiador]] escurríu por [[Jan Wnęk]]]]
En [[1866]], un llabrador y carpinteru [[Polonia|polacu]] llamáu [[Jan Wnęk]] construyó y voló un planiador controlable. Wnęk yera analfabetu y autodidacta, y toles conocencies y deducciones sobre los planiadores llograr por aciu la observación del vuelu de los páxaros y gracies a les sos habilidaes. Jan Wnęk taba arreyáu con firmeza al so planiador pol pechu y les cadriles y controlar por aciu xiros de les ales. Pa probalo, llanzar dende la torre de la ilesia de Odporyszów, a 45 metros d'altor, y ésta de la mesma asitiada sobre una llomba de 50 metros, faciendo que l'altor relativu fuera de 95 metros hasta'l valle. Realizó dellos vuelos con públicu ente [[1866]] y [[1869]], especialmente mientres festivales relixosos, antroxos y celebraciones d'añu nuevu, pero apenes hubo constancia de los fechos de Jan Wnęk, y estos nun tuvieron impautu nel progresu de l'aviación.<ref name=Wnek>{{Cita web
 |url= http://www.flyingmachines.org/wnek.html
 |títulu= Jan Wnek 1828 - 1869
 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= FlyingMachines.org
 |fecha=2003
 |idioma=inglés
}}</ref>

Nesa dómina, [[Frank Wenham]] intentó construyir una serie de planiadores, pero nun tuvieron ésitu. Nos sos esfuercios, afaya que la mayor parte de la sustentación d'un páxaru paecía ser xenerada na parte frontera, y Wenham dedució qu'unes ales fines, llargues y fixes, asemeyaes a les ales de los aviones actuales, seríen más eficientes que les ales similares a les de páxaros o esperteyos. El so trabayu foi presentáu na acabante crear [[Royal Aeronautical Society]] de Gran Bretaña en [[1866]], y Wenham decidió probar les sos idees construyendo'l primer [[túnel de vientu]] del mundu, en [[1871]].<ref name=Tunel>{{Cita web
 |url= http://media.nasaexplores.com/lessons/01-007/9-12_2.pdf
 |títulu= The Flying Wing: Wind Tunnels
 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2008
 |editorial= NasaExplores.com
 |formatu= PDF
 |idioma=inglés
}}</ref> Los miembros de la sociedá fixeron usu del túnel y quedaron sorprendíos y encantaos cola resultancia: les ales fixes xeneraben sensiblemente más [[sustentación]] que lo que los científicos habíen previstu. Esti esperimentu claramente demostró que la construcción de máquines más pesaes que l'aire yera posible, el problema yera como xenerar l'emburrie necesariu pa mover l'aparatu palantre, yá que comprobaren que les aeronaves d'ala fixa precisaben d'un fluxu d'aire constante pasando peles ales, y entá faía falta poder tener el control de l'aeronave en vuelu.

En [[1874]], [[Félix du Temple]] construyó un planiador realizáu con aluminiu, en [[Brest (Finisterre)|Brest]] ([[Francia]]), al que denominó ''Monoplane''. Cuntaba con una [[valumbu]] de 13 metros y un pesu de 80 kilogramos ensin cuntar al pilotu, amás de ser autopropulsado. Realizó delles pruebes, y al paecer consiguió desapegar gracies a una rampla, y llograr dempués un aterrizaxe seguru, realizando'l primer vuelu autopropulsado de la hestoria, anque fora mientres un curtiu espaciu de tiempu y la distancia percorrida fora escasa.<ref name=Temple>{{Cita web
 |url= http://www.flyingmachines.org/dutm.html
 |títulu= Felix du Temple de la Croix 1823 - 1890
 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= FlyingMachines.org
 |fecha=2003
 |idioma=inglés
}}</ref>

La [[Años 1880|década de 1880]] foi un tiempu d'estudios intensos, carauterizaos polos ''gentleman scientists'', [[científicu|científicos]] que disponíen de recursos necesarios pa investigar de manera independiente ensin tener que depender de financiamientu ayenu, que fixeron la mayor parte de les investigaciones nel campu de l'aeronáutica hasta la llegada del [[sieglu XX]]. Realizáronse un gran númberu de meyores que fadríen posible disponer de los primeros planiadores práuticos. Trés nomes en particular apurrieron grandes conocencies: [[Otto Lilienthal]], [[Percy Pilcher]] y [[Octave Chanute]].

Unu de los primeros planiadores modernos foi construyíu n'[[Estaos Xuníos]] por [[John Joseph Montgomery]], que voló na so máquina'l [[28 d'agostu]] de [[1883]], nun vuelu controláu.<ref name=Montgomery>{{Cita web
 |url= http://www.flyingmachines.org/mont.html
 |títulu= John J. Montgomery 1858 - 1911
 |fechaaccesu=4 d'agostu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= FlyingMachines.com
 |fecha=2003
 |idioma=inglés
}}</ref> Pero tuvo que pasar enforma tiempu por que los trabayos de Montgomery fueren conocíos. Otru planiador foi construyíu por [[Wilhelm Kress]] en [[1877]] en [[Viena]].<ref name=Kress>{{Cita web
 |url= http://www.flyingmachines.org/whkr.html
 |títulu= Wilhelm Kress 1836 - 1913
 |fechaaccesu=4 d'agostu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= FlyingMachines.com
 |fecha=2003
 |idioma=inglés
}}</ref>

[[Ficheru:Lilienthal in flight.jpg|thumb|240px|Imaxe d'[[Otto Lilienthal]] n'unu de los sos vuelos en [[1895]]]]
[[Ficheru:Chanute hangglider.jpg|thumb|240px|Semeya d'[[Octave Chanute]]. Al llau, unu de los sos [[planiador]]es realizando un vuelu en [[1896]].]]
L'alemán [[Otto Lilienthal]] siguió'l trabayu de Frank Wenham, publicando les sos investigaciones en [[1889]].<ref name=Lili1>{{Cita web
 |url= http://www.biografiasyvidas.com/biografia/l/lilienthal.htm
 |títulu= Otto Lilienthal
 |fechaaccesu=4 d'agostu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= BiografiasYVidas.com
 |fecha=2004
}}</ref> Lilienthal tamién fabricó una serie de planiadores, y en [[1891]] foi capaz de faer vuelos sofitaos llogrando percorrer más de 25 metros, ameyorando intentos anteriores que presentaben resultaos inestables. L'alemán documentó rigorosamente'l so trabayu, inclusive con fotografíes, y por esa razón, ye unu de los pioneros de l'aviación más conocíos. Tamién promovió la idea de ''salta primero qu'alces el vuelu'', suxiriendo que los investigadores tendríen d'empezar con planiadores y dempués intentar trabayar en proyeutos pa desenvolver un avión, en cuenta de diseñar tal avión direutamente nun papel y esperar a qu'esi diseñu funcione.<ref name=Lili2>{{Cita web
 |url= http://www.flyingmachines.org/lilthl.html
 |títulu= Otto Lilienthal 1848 - 1896
 |fechaaccesu=4 d'agostu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= FlyingMachines.com
 |fecha=2003
 |idioma=inglés
}}</ref>

Lilienthal realizó con ésitu varios vuelos hasta [[1896]], añu nel que finó nun accidente aereu'l [[9 d'ochobre]], causáu por un vientu llateral repentín, que rompió una ala de la so aeronave en plenu vuelu, faciendo que se bastiara dende un altor de 17 metros. Por tou eso, Lilienthal ye consideráu la primer persona que realizó un vuelu entamáu controláu, nel cual yera'l pilotu'l que controlaba a l'aeronave. Les sos últimes pallabres antes de morrer, a otru día, fueron: «Tienen De faese sacrificios».<ref name=Lili2 />

Nesos momentos, Lilienthal taba trabayando en busca de pequeños motores fayadizos pa fornir a les sos aeronaves, cola idea de crear un prototipu más pesáu que l'aire y capaz d'alzar el vuelu per medios propios.

[[Octave Chanute]] siguió'l trabayu de Lilienthal nel área de los planiadores. Creó dellos prototipos ya incluyó meyores nes sos aeronaves. Nel branu de [[1896]], realizó dellos vuelos sobre los sos planiadores en [[Miller Beach]] ([[Indiana]], [[Estaos Xuníos]]), y decidió que'l meyor de toos ellos yera un biplanu. Al igual que Otto Lilienthal, Chanute documentó refechamente'l so trabayu, y tamién fotografió les sos máquines y esperimentos.<ref name=Chanute>{{Cita web
 |url= http://www.biografiasyvidas.com/biografia/c/chanute.htm
 |títulu= Octave Chanute
 |fechaaccesu=4 d'agostu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= BiografiasYVidas.com
 |fecha=2004
}}</ref> Mientres les sos investigaciones, dedicó parte del so tiempu a comunicase por aciu correspondencia con persones que teníen los sos mesmos intereses, ente elles [[Percy Pilcher]]. Chanute taba particularmente comenenciudu en solucionar el problema de cómo apurrir estabilidá a l'aeronave cuando esta tuviera en vuelu. Esa estabilidá consiguir de manera natural en páxaros, pero tenía que ser realizada manualmente nel casu d'humanos. Dientro de los problemes rellacionaos cola estabilidá del biplanu en vuelu, el más esconcertante yera la [[llargor dimensional|estabilidá llonxitudinal]], una y bones l'ángulu d'ataque de la ala, faía que'l [[centru de presión]] de l'aeronave amontárase y fixera que l'ángulu del biplanu aumentara inda más, y [[entrada en perda|entrara en perda]].

== Sieglu XIX: Aviones ==
Nel [[sieglu XIX]] realizáronse dellos intentos de producir un avión que desapegara per medios propios. Pero la mayoría d'ellos yeren de pésima calidá, construyíos por persones comenenciudes na aviación pero que nun teníen les conocencies de los problemes que trataron Lilienthal y Chanute.

En [[1843]], [[William Henson]], un inventor inglés, rexistró la primer patente d'una aeronave fornida con motores, hélices, y provista d'una ala fixa, lo que na actualidá conozse como avión. Pero'l prototipu construyíu basándose nos diseños de Henson nun tuvo bones resultaos, y arrenunció nel so proyeutu.<ref name=Henson>{{Cita web
 |url= http://www.flyingmachines.org/hens.html
 |títulu= William Samuel Henson 1812 - 1888
 |fechaaccesu=4 d'agostu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= FlyingMachines.com
 |fecha=2003
 |idioma=inglés
}}</ref> En [[1848]], el so amigu [[John Stringfellow]] construyó una pequeña aeronave basada nos diseños de Henson, que tuvo ésitu en ciertos aspeutos, pudiendo desapegar per medios propios, pero facer ensin pilotu, y podía volar apenes dos o trés segundos.<ref name=String>{{Cita web
 |url= http://www.flyingmachines.org/strng.html
 |títulu= John Stringfellow 1799 - 1883
 |fechaaccesu=4 d'agostu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= FlyingMachines.com
 |fecha=2003
 |idioma=inglés
}}</ref>

[[Ficheru:EolePatent.jpg|thumb|300px|left|Dibuxos del ''[[Éole]]'' diseñáu por [[Clément Ader]]]]

En [[1890]], [[Clément Ader]], un inxenieru [[Francia|francés]], construyó un avión al que llamó ''[[Éole]]'', forníu con un motor a vapor. Ader consiguió desapegar nel Éole, pero nun consiguió controlar l'aparatu, y solo pudo percorrer unos 50 metros nel aire. Aun así, consideró los resultaos satisfactories, y plantegó construyise una aeronave mayor, que la so construcción llevó-y cinco años de la so vida. Pero per desgracia, el so nuevu avión, denomináu ''[[Avión III]]'' yera demasiáu pesáu y nunca foi capaz de desapegar.<ref name="Primero" />

En [[1884]] el [[Rusia|rusu]] [[Aleksandr Mozhaiski]] diseñó y creó un [[Mozhaiski (avión)|monoplanu]] col que llogró desapegar gracies a un motor a vapor y percorrer una distancia d'ente 20 y 30 metros.<ref name=Mozhaysky>{{Cita web
 |url = http://www.srpskacrnja.com/Avioni/savremeni_avioni.htm
 |títulu = Alexander Mozhaisky
 |fechaaccesu = 4 d'agostu de 2008
 |editorial = SrpskaCrnja.com
 |fecha = 2007
 |idioma = inglés
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080531143550/http://www.srpskacrnja.com/Avioni/savremeni_avioni.htm
 |fechaarchivu = 31 de mayu de 2008
}}</ref>

[[Ficheru:Maxim.gif|thumb|left|300px|Máquina voladora de [[Hiram Stevens Maxim]]]]

Nesa dómina, [[Hiram Stevens Maxim]], un estauxunidense nacionalizáu británicu, estudió una serie de diseños n'[[Inglaterra]], y construyó un avión de dimensiones monstruoses pa los patrones de la dómina. Yera un biplanu de 3175&nbsp;kg y con una [[valumbu]] de 32 metros, forníu con dos motores a vapor, cada unu capaz de xenerar 180{{esd}}[[Caballu de Vapor|CV]]. Maxim construyó l'aeronave pa estudiar los problemes básicos de l'[[aerodinámica]] y la [[Potencia (física)|potencia]]. Reparó que l'aparatu, ensin equipamientos qu'ayudaren a llograr el so control, sería insegura y peligrosa a cualquier altitú, entós construyó una pista especial, de 550 metros de llargor, onde asitió unos raíles nos que s'asitiaba l'avión pa realizar pruebes. Les primeres pruebes realizar en busca de problemes, y a partir del [[31 de xunetu]] de [[1894]] empezó a amontar la potencia de los motores en cada prueba, alliniando l'aparatu na pista. Les dos primeres tuvieron un ésitu razonable, l'aparatu consiguió "saltar" sobre los raíles mientres unos segundos, pero nun llegó a volar. Na tercer prueba, la tripulación aplicó potencia máxima a los motores del avión, hasta algamar 68&nbsp;km/h, y dempués de percorrer 180 metros produció tanta sustentación que l'avión salir de los raíles, consiguiendo desapegar y volar percorriendo 60 metros, momentu nel cual l'aparatu topetó contra'l suelu. Maxim solamente volvió faer nueves pruebes na [[Años 1900|década de 1900]], usando motores a gasolina y aeronaves menores.<ref name=Maxim>{{Cita web
 |url= http://www.flyingmachines.org/lang.html
 |títulu= Hiram Stevens Maxim 1840 - 1916
 |fechaaccesu=22 d'agostu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= FlyingMachines.org
 |fecha=2003
 |idioma=inglés
}}</ref>

Otru pioneru de l'aviación foi [[Samuel Pierpont Langley]], un científicu d'Estaos Xuníos, que dempués d'una esitosa carrera rellacionada cola [[astronomía]], empezó a estudiar seriamente l'aerodinámica no qu'anguaño ye la [[Universidá de Pittsburgh]] (Estaos Xuníos). En [[1891]], Langley publicó ''Experiments in Aerodynamics'' (''Esperimentos n'aerodinámica''), onde detallaba les sos investigaciones, y ye a partir d'ende cuando se dedicó a diseñar y construyir aeronaves basaes nes sos idees. El [[6 de mayu]] de [[1896]], un prototipu construyíu por él, realizó'l so primer vuelu con ésitu. El nome de l'aeronave yera ''Aerodrome Non.5''. L'avión percorrió aproximao mil metros a una velocidá de 40&nbsp;km/h. El [[28 de payares]] del mesmu añu, realizó otru vuelu con ésitu, col aparatu ''Aerodrome Non.6'', que consiguió percorrer con ésitu 1460 metros, pero desapegaba ensin tripulantes.<ref name=Langley>{{Cita web
 |url= http://www.flyingmachines.org/lang.html
 |títulu= Samuel Pierpont Langley 1834 - 1906
 |fechaaccesu=4 d'agostu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= FlyingMachines.org
 |fecha=2003
 |idioma=inglés
}}</ref>

Dempués de los ésitos d'estes pruebes de vuelu, Langley decidió construyir un avión que fuera capaz de volar pilotáu por una persona, polo qu'empezó a buscar persones dispuestes a invertir na so nueva máquina. Ye entós cuando'l gobiernu estauxunidense subvencionó-y con cincuenta mil [[Dólar de los Estaos Xuníos|dólares]], gracies al interés qu'espertaba la idea de disponer d'un aparatu que sirviera como observador militar aereu, yá que nesi momentu empecipiaba la [[Guerra d'España y Estaos Xuníos]].<ref name=Langley2>{{Cita web
 |url= http://inventors.about.com/od/gstartinventions/a/gliders.htm
 |títulu= The Conquest of the Air - Gliders
 |fechaaccesu= 27 de xunu de 2009
 |autor= Bellis, Mary
 |editorial= Inventors.About.com
 |fecha= 1997
 |idioma= inglés
 }}</ref> Langley construyó entós el so ''Aerodrome A'', y pasó a realizar pruebes nuna versión idéntica pero con un cuartu de tamañu con respectu al modelu orixinal, y ensin tripulantes. El prototipu voló dos veces el [[18 de xunetu]] de [[1901]], realizando con ésitu hasta [[1903]] dellos despegues más.

Col diseñu básicu de l'aeronave aparentemente aprobáu nes pruebes realizaes, Langley acreditaba que'l ''Aerodrome A'' taba en condiciones de ser probáu con un tripulante a bordu. Entós empezó a buscar un motor fayadizu, y contrató a Stephen Balzser pa la construcción d'este. Langley quedó decepcionáu al ver que'l motor xeneraba apenes 8{{esd}}[[Caballu de Vapor|CV]] de fuercia, en cuenta de los 12{{esd}}CV qu'él esperaba. Un asistente de Langley, Charles M. Manly, rediseñó el motor, tresformándolo n'unu con cinco cilindros y esfrecíu per agua, capaz de xenerar 52{{esd}}CV y 950 [[revoluciones per minutu]], con un pesu de 57{{esd}}[[kg]].<ref name=Langley3>{{Cita web
 |url = http://www.geocities.com/CapeCanaveral/8809/hist3.htm
 |títulu = Los precursores de l'aviación
 |fechaaccesu = 27 de xunu de 2009
 |editorial = GeoCities.com
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080212083908/http://www.geocities.com/CapeCanaveral/8809/hist3.htm
 |fechaarchivu = 12 de febreru de 2008
}}</ref>

[[Ficheru:Samuel Pierpont Langley - Potomac experiment 1903.jpeg|thumb|250px|Pruebes del ''Aerodrome A'' de [[Samuel Langley]], sobre'l Ríu [[Potomac]], en [[1903]]]]
[[Ficheru:Hawk hangglider Pilcher.jpg|thumb|250px|''The Hawk'' (''El ferre''), unu de los [[planiador]]es de [[Percy Pilcher]]]]
El [[7 d'ochobre]] y el [[8 d'avientu]] de [[1903]], Langley, a los mandos del ''Aerodrome A'', intentó faer que'l so avión desapegara. Realizó los sos intentos nun navío sobre'l [[ríu Potomac]], y utilizó una catapulta p'apurrir l'emburrie necesariu pal despegue. Pero per desgracia, l'avión yera bien fráxil, y en dambos intentos l'avión terminó topetándose cola agua xusto dempués de desapegar. Amás d'eso, l'avión nun disponía de control llonxitudinal nin tampoco de [[tren d'aterrizaxe]], y por eso tenía que realizar los intentos de despegue sobre'l ríu. Otru problema yera que los fondos monetarios de los que disponía escosábense, polo qu'intentó consiguir más, pero los sos esfuercios fracasaron.<ref name=Langley />

Por toa'l llabor realizáu dientro del mundu de l'aviación, Langley foi reconocíu pol [[Institutu Smithsonianu]], una institución educativa allugada en [[Washington D.{{esd}}C.|Washington D. C.]], como l'inventor del avión, gracies a que [[Glenn Hammond Curtiss]] darréu fadría dellos cambeos nel ''Aerodrome A'' de Langley na [[Años 1910|década de 1910]], y consiguiría alzar el vuelu.<ref name=Langley />

Mientres, nel [[Reinu Xuníu]], [[Percy Pilcher]] tuvo a puntu de convertise na primer persona qu'alza'l vuelu nun avión. Pilcher construyó dellos planiadores: ''The Bat'' (''L'Esperteyu''), ''The Beetle'' (''L'Escarabayu''), ''The Gull'' (''La Gavilueta'') y ''The Hawk'' (''El Ferre''). Llogró alzar el vuelu en toos ellos, teniendo ésitu nos sos intentos. En [[1899]] construyó un prototipu d'avión con motor a vapor, pero per desgracia Pilcher finó nun accidente aereu con unu de los sos planiadores, nun probando'l so prototipu.<ref name=Pilcher>{{Cita web
 |url= http://www.flyingmachines.org/pilc.html
 |títulu= Percy Sinclair Pilcher 1866 - 1899
 |fechaaccesu=4 d'agostu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= FlyingMachines.org
 |fecha=2003
 |idioma=inglés
}}</ref> Los sos trabayos permanecieron escondíos mientres años, y solo enforma tiempu dempués, espertaron interés na comunidá científica. Estudios más recién indicaron que'l so prototipu fuera capaz d'alzar el vuelu pelos sos propios medios con un tripulante a bordu.

[[Ficheru:Whitehead woodcut.jpg|thumb|250px|Bocetu del ''Númberu 21'' de [[Gustave Whitehead]], el día que realizó'l so primer vuelu, [[14 d'agostu]] de [[1901]]]]

Otru nome dignu de destacar ye'l de [[Gustave Whitehead]], del que se tien documentáu un primer vuelu asocedíu'l [[14 d'agostu]] de [[1901]] en [[Connecticut]] ([[Estaos Xuníos]]), día nel que llogró volar col so modelu ''Númberu 21'' en trés causes.<ref name="Primero" /> La información salió reflexada nos periódicos ''[[Bridgeport Herald]]'', ''[[New York Herald]]'' y el ''[[Boston Transcript]]'', y nellos dizse que'l vuelu más llargu llogró percorrer más de 2500 metros a un altor de 60 metros, siendo mayor que la marca alcanzada polos [[hermanos Wright]] dos años más tarde.

Meses dempués, en xineru de [[1902]] llogró volar 10 quilómetros sobre [[Long Island]] nel so modelu ''Númberu 22''. Pero antes d'eso, dellos testigos confirmen un vuelu de 1&nbsp;km hacia l'añu [[1899]]. Tanto'l modelu ''Númberu 21'' como'l ''Númberu 22'' yeren monoplaces, el primeru impulsáu con un motor de 15{{esd}}[[Caballu de Vapor|CV]] y el segundu con un motor de 30 CV. El motor aceleraba les ruedes delanteres p'adquirir la velocidá de despegue y el pilotu camudaba la fuercia escontra les hélices. D'esta forma evitaba'l mecanismu de catapulta necesariu nel modelu de los hermanos Wright.

Los planos de los modelos de Whitehead fueron calteníos y en [[1937]], Stella Randolph arrexuntó'l so llabor na obra ''Los vuelos perdíos de Gustave Whitehead''. La reconocencia a Gustave Whitehead solo vendría partir d'esa dómina.

== 1900-1914: Los primeros vuelos nuna aeronave más pesada que l'aire ==

=== Los hermanos Wright ===
{{AP|Hermanos Wright}}

[[Ficheru:Wright-Glider-LC-DIG-ppprs-00571.jpg|thumb|left|250px|Los [[hermanos Wright]] ([[Orville Wright|Orville]] a la derecha, y [[Wilbur Wright|Wilbur]] a la izquierda) con unu de los sos [[planiador]]es, en [[Carolina del Norte]], [[1901]].]]
Mientres la [[Años 1890|década de 1890]], los hermanos Wilbur y Orville Wright empezaron a interesase pel mundu de l'aviación, especialmente cola idea de fabricar y faer volar una aeronave más pesada que l'aire, que pudiera desapegar per medios propios. Nesa dómina, dambos alministraben una fábrica de bicicletes en [[Dayton (Ohio)|Dayton]] ([[Ohio]], [[Estaos Xuníos]]), y empezaron a lleer y estudiar con gran interés, llibros y documentos rellacionaos cola aviación. Siguiendo'l conseyu de Lilienthal, nel añu [[1899]] empezaron a fabricar planiadores. A finales de sieglu, empezaron a realizar los sos primeros vuelos con ésitu colos sos prototipos, en [[Kitty Hawk]] ([[Carolina del Norte]]), llugar escoyíu por cuenta de qu'en esa zona podíen atopar vientos constantes, que soplaben tamién nuna mesma direición, facilitando asina los vuelos con planiadores. Amás d'eso, la zona disponía d'un suelu planu, que faía más fáciles los aterrizaxes.<ref name=wrightABC>{{Cita web
 |url= https://www.abc.es/hemeroteca/historico-14-12-2003/Sociedad/doce-segundos-que-camudaron-el-mundodoce-segundos-que-camudaron-el mundu_226381.html
 |títulu= Dolce segundos que camudaron el mundu
 |fechaaccesu= 1
 de setiembre de 2009
 |autor= Aguirre de Cárcera, A.
 |periódicu= ABC
 |fecha= 14 d'avientu de 2003
 }}</ref>

Dempués de la realización de delles pruebes y vuelos con planiadores, los Wright decidieron en [[1902]] ponese a fabricar un avión más pesáu que l'aire. Convertir nel primer equipu de diseñadores que realizaron pruebes series pa intentar solucionar problemes aerodinámicos, de control y de potencia, qu'afectaben a tolos aviones fabricaos nesa dómina. Pa la realización d'un vuelu con ésitu, la potencia del motor y el control del aparatu seríen esenciales, y coles mesmes l'aparatu precisaba ser bien controláu. Les pruebes fueron difíciles, pero los Wright fueron perseverantes. Coles mesmes, fabricaron un motor cola potencia deseyada y solucionaron los problemes de control de vuelu al traviés d'una téunica denominada [[alabeo (navegación)|alabeo]], pocu usada na historia de l'aviación pero que funcionaba nes baxes velocidaes a les que l'avión volaría.

L'avión que fabricaron los hermanos Wright yera un [[biplanu]] al que denominaron ''[[Wright Flyer|Flyer]]'' (''Volador''). El [[Pilotu d'aviación|piloto]] permanecía echáu sobre la ala inferior del avión, ente que'l motor asitiábase a la derecha d'este, y faía xirar dos [[Héliz (dispositivu)|hélices]] alcontraes ente les ales. La téunica del alabeo consistía en cuerdes ataes a les puntes de les ales, de les que'l pilotu podía tirar o soltar, dexando al avión xirar al traviés de la exa llonxitudinal y vertical, lo que dexaba que'l pilotu tuviera'l control del avión. El ''Flyer'' foi'l primer avión rexistráu na historia de l'aviación, dotáu de maniobrabilidad llonxitudinal y vertical, escluyendo a los planiadores de Lilienthal, onde'l control yera realizáu al traviés de la fuercia del propiu tripulante.

[[Ficheru:Wrightflyer.jpg|thumb|250px|Imaxe d'unu de los primeros vuelos del [[Wright Flyer|''Flyer'']] de los [[hermanos Wright]] a finales de [[1903]]]]
El [[17 d'avientu]] de [[1903]], malapenes unos meses dempués de les pruebes ensin ésitu de Langley, [[Orville Wright]] convertir na primer persona en volar sobre una aeronave más pesada que l'aire, propulsada per medios propios,<ref name=Wright /> anque non ensin discutinios. El vuelu asocedió en [[Kitty Hawk]]. Los hermanos utilizaron [[riel]]es pa caltener l'aparatu nel so trayeutu, y una catapulta pa impulsalo. L'avión ganó altitú al acabar el percorríu sobre los raíles, percorriendo 37 metros a una velocidá media de 48&nbsp;km/h mientres los 12 segundos que duró'l vuelu. Esi mesmu día realizaron tres vuelo, que fueron guardaos por cuatro socorristes y un neñu de la zona, faciendo qu'estos fueren los primeros vuelos públicos y documentaos. Nun cuartu vuelu realizáu'l mesmu día, [[Wilbur Wright]] consiguió percorrer 260 metros en 59 segundos.<ref name=wrightAnswers>{{Cita web
 |url= http://www.answers.com/topic/the-wright-brothers
 |títulu= The Wright brothers
 |fechaaccesu=1 de setiembre de 2009
 |editorial= Answers.com
 |idioma=inglés
}}</ref> Dellos periódicos del estáu d'Ohio, ente ellos el ''Cincinnati Enquirer'' y el ''Dayton Daily News'' publicaron a otru día la noticia del acontecimientu.

Los hermanos Wright realizaron diversos vuelos públicos (más de 105) ente [[1904]] y [[1905]], esta vegada en Dayton, Ohio, convidando a amigos y vecinos. En 1904, un ensame de periodistes axuntar pa guardar unu de los vuelos de los Wright, pero por causa de problemes téunicos nel so avión, que nun pudieron correxir en dos díes, Orville y Wilbur fueron fechos risión pelos medios, pasando a recibir poca atención, cola esceición de la prensa d'Ohio. Dellos periodistes d'esi estáu, guardaron diversos vuelos sos, incluyendo'l primer vuelu circular del mundu, y un nuevu récor de distancia, yá que mientres un intentu'l [[5 d'ochobre]] de 1905 percorrieron 39 quilómetros en 40 minutos. A partir de [[1908]], los aviones de los hermanos Wright yá nun precisaron más la catapulta p'alzar el vuelu.<ref name=Wright />

El [[7 de payares]] de [[1910]], realizaron el primer vuelu comercial del mundu. Esti vuelu, realizáu ente Dayton y [[Columbus (Ohio)]], duró una hora y dos minutos, percorriendo 100 quilómetros y rompiendo un nuevu récor de velocidá, algamando los 97&nbsp;km/h.<ref name=wright1910>{{Cita web
 |url = http://www.nasm.si.edu/wrightbrothers/age/1910/commercial.cfm
 |títulu = First commercial airplane flight
 |fechaaccesu = 22 d'agostu de 2008
 |editorial = Smithsonian National Air and Space Museum
 |idioma = inglés
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080830024954/http://www.nasm.si.edu/wrightbrothers/age/1910/commercial.cfm
 |fechaarchivu = 30 d'agostu de 2008
}}</ref>

=== Alberto Santos Dumont ===
{{AP|Alberto Santos Dumont}}

El [[Brasil|brasilanu]] Alberto Santos Dumont taba esteláu poles máquines. En [[1891]] camudar col so padre a [[París]], onde quedó maraviáu pel mundu de l'[[aviación]]. Realizó los sos primeros vuelos como pasaxeru en globu y darréu creó'l so propiu globu, el ''Brésil'' (''Brasil'' en francés). Santos Dumont tamién creó una serie de modelos de [[dirixible]]s, de los que dalgunos llograron volar con ésitu pero otros non. Los fechos realizaos por Santos Dumont en París convertir nuna persona famosa nesa ciudá.

[[Ficheru:Wk000002.jpg|thumb|250px|right|Tarxeta postal francesa qu'amuesa a [[Alberto Santos Dumont]] nel so avión, el ''[[14-bis]]'']]
El [[13 de setiembre]] de [[1906]], Santos Dumont realizó un vuelu públicu en París, nel so famosu avión, el ''[[14-bis]]''. Esti aparatu usaba'l mesmu sistema d'[[alabeo (navegación)|alabeo]] emplegáu nes aeronaves de los hermanos Wright y llogró percorrer una distancia de 221 metros. El ''14-bis'', al contrariu que'l ''Flyer'' de los Wright, nun precisaba raíles, catapultes o vientu p'alzar el vuelu y, como tuvo muncha repercusión mediática naquel momentu, el vuelu ye consideráu por delles persones como'l primeru realizáu con ésitu d'un avión. Cuando se realizó esti vuelu, pocu o nada se sabía de los hermanos Wright, polo que la prensa internacional consideró al ''14-bis'' de Santos Dumont como'l primer avión capaz de desapegar per medios propios.<ref name="Primero" />

Santos Dumont, dempués del ''14-bis'', inventaría'l primer [[ultrallixeru]], el ''Demoiselle'', que foi l'últimu aparatu que desenvolvería. Tamién realizó importantes meyores rellacionaes col control del avión en vuelu y de los [[alerón|alerones]] de les sos aeronaves.

=== Controversia hermano Wright y Alberto Santos Dumont ===
[[Ficheru:Orville Wright.jpg|thumb|Retrato d'[[Orville Wright]]]]

Esiste gran discutiniu no relativo a la realización del primer vuelu. Xeneralmente hai dos opiniones, los que consideren como autor d'esta fazaña a los hermanos Wright (concretamente a Orville Wright) y los que consideren a Alberto Santos Dumont. Esti postreru realizó en París el vuelu del ''[[14-bis]]'', el primeru d'un avión na historia de l'aviación que se llogra ensin artificios esternos y que queda rexistráu y publicáu.<ref name=Santos1>{{Cita web
 |url= http://www.anfrix.com/?p=600
 |títulu= Santos Dumont - ¿El primer aviador?
 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2008
 |editorial= Anfrix.com
}}</ref> Los especialistes alieguen l'usu de raíles y catapultes nes pruebes de despegue de los hermanos Wright, y el testimoniu de vuelu del ''14-bis'' en París por aviadores y autoridaes d'aviación.<ref name=Santos2>{{Cita web
 |url= http://www.terra.com/noticias/articulo/html/act167084.htm
 |títulu= ¿Quién inventó l'avión? Un brasilanu, de xacíu
 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2008
 |autor= [[Reuters]]
 |editorial= Terra.com
 |fecha=9 d'avientu de 2003
}}</ref>

Tocantes a esto, los hermanos Wright nun realizaron munchos vuelos públicos, yá que pretendieron realizar los sos vuelos solos o cola presencia de pocos testimonios, anque intentaren realizar demostraciones pa les fuercies armaes de los [[Estaos Xuníos]], de [[Francia]], del [[Reinu Xuníu]] y d'[[Alemaña]], toes ensin ésitu, col enfotu de evitar el robu d'informaciones per parte d'otros aviadores, y en busca de perfeccionar l'aparatu lo suficiente como pa llograr la patente del so avión (irónicamente, Santos Dumont ponía toles sos invenciones nel dominiu públicu).

Dellos especialistes n'aviación acrediten que los hermanos Wright fueron los primeres en volar nun avión más pesáu que l'aire.<ref name=Wright1>{{Cita web
 |url= http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/science/newsid_3324000/3324957.stm
 |títulu= El primer vuelu |fechaaccesu=9
 de xunetu de 2008
 |autor= BBC
 |editorial= BBCmundo.com
 |fecha=16 d'avientu de 2003
}}</ref> A pesar de la falta de testimonios d'aviadores y d'organizaciones d'aviación, los mesmos especialistes tamién apunten nel fechu de que, al traviés de les noticies publicaes en periódicos d'Ohio, el testimoniu d'habitantes de la rexón onde estos vuelos realizáronse y les semeyes d'estos vuelos, demuestren qu'estos vuelos asocedieron, pero les aeronaves nun desapegaben por sigo soles, sinón qu'utilizaben artefautos que les catapultaban, faciendo que'l vuelu de Santos Dumont seya consideráu como'l primeru na historia de l'aviación, a pesar d'asoceder dellos años dempués de los primeros vuelos de los hermanos Wright.

Ello ye que los Wright son acreditaos nos Estaos Xuníos, como los primeres en volar nun avión. Los sos primeros vuelos públicos, realizaos en presencia d'un gran númberu de testimonios, fueron realizaos en [[1908]] en [[Le Mans]] (Francia).

Santos Dumont ye consideráu l'inventor del avión na mayor parte del mundu, onde ye llamáu ''el padre de l'aviación''. Delles persones, sicasí, critiquen esi títulu, alegando qu'otros aviadores fixeron les sos contribuciones nel mundu de l'aviación enforma tiempo antes de Santos Dumont o de los Wright, y que esi títulu nun tendría d'emplegar se con nengún aviador en particular.

=== Otros discutinios sobre'l primer vuelu ===
{{Multimedia |archivu =
 First flights in aviation history.ogg
 |títulu = Primeros vuelos na historia de l'aviación
 |descripción = Un noticiario norteamericanu de 1945 que cubre les fazañes de los pioneros de l'aviación.
 |archivu2 =Wilbur Wright onboard flight, Italy 1909.ogv
 |títulu2 = Vuelu a bordu de los hermanos Wright
 |descripción2 = Un videu que capta un vuelu realizáu por Wilbur Wright n'Italia nel añu 1907.
}}
Dellos aviadores afirmaron volar nun avión con anterioridá a los vuelos de los hermanos Wright y de Santos Dumont, volviendo inda más revesosu'l primer vuelu de la hestoria nun avión. Esti discutiniu foi alimentada polos hermanos Wright, que permanecieron alloñaos de los medios de comunicación mientres preparaben la patente del so avión, polo que fueron pocu conocíos nel so momentu pola comunidá de l'aviación mundial, y tamién pol gran númberu de posibles primeros vuelos nun avión, poles distintes categoríes y cualificaciones de les aeronaves y de los medios utilizaos pa llograr tales vuelos, pola falta de testigos creíbles y pol arguyu y patriotismu de les naciones d'estos aviadores.

N'España, [[Diego Marín Aguilera]], na nueche de 15 de mayu de 1793, realizó un vuelu de 360 metros con un artefautu de fierro y plumes d'ave, controláu por el mesmu pilotu. Tan solo queden dellos testimonios y una tardida reconocencia.

[[Gustave Whitehead]] afirmó volar nuna aeronave más pesada que l'aire, per medios propios, el [[14 d'agostu]] de [[1901]]. Cometió l'error de non documentar el so supuestu vuelu, pero darréu, un retruque del so avión denomináu ''Númberu 21'' consiguió alzar el vuelu con ésitu.<ref name="Whitehead">{{Cita web
 |url= http://www.flyingmachines.org/gwhtd.html
 |títulu= Gustave Whitehead 1874 - 1927
 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= FlyingMachines.org
 |fecha=2003
 |idioma=inglés
}}</ref> L'estauxunidense [[Lyman Gilmore]] tamién dixo volar el [[15 de mayu]] de [[1902]].<ref name="Gilmore">{{Cita web
 |url= http://www.flyingmachines.org/gilmore.html
 |títulu= Lyman Wiswell Gilmore, Jr. 1874 - 1951
 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2008
 |autor= Gray, Carrol
 |editorial= FlyingMachines.org
 |fecha=2003
 |idioma=inglés
}}</ref>

En [[Nueva Zelanda]], el granxeru ya inventor [[Richard Pearse]] construyó un monoplanu qu'alzó'l vuelu'l [[31 de marzu]] de [[1903]]. Hai grandes evidencies que dicen qu'eso asocedió realmente, ente testimonios y fotografíes. Pero'l mesmu Pearse almitiría tiempu dempués qu'esi vuelu nun foi controláu y que terminó al topetase nun monte dempués de volar a un altor d'unos 3 metros.<ref name="Primero" /><ref name="Pearse1">{{Cita web
 |url= http://chrisbrady.itgo.com/pearse/pearse.htm
 |títulu= RICHARD PEARSE First Man to 'Fly' a Mechanically Powered Aeroplane?
 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2008
 |autor= Brady, Chris
 |fecha=26 de payares de 2007
 |idioma=inglés
}}</ref> L'[[Alemaña|alemán]] [[Karl Jatho]] voló nuna aeronave más pesada que l'aire el [[18 d'agostu]] de [[1903]]. El so vuelu foi de curtia duración, pero cola velocidá y el diseñu de les ales que tenía, faíen que l'avión nun fuera controlable pol pilotu.<ref name="Jatho">{{Cita web
 |url= http://www.karl-jatho.com/html/we_were_the_first.html
 |títulu= The Karl Jatho Project - We were the first!
 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2008
 |editorial= Karl-Jatho.com
 |fecha=2006
 |idioma=inglés
}}</ref> Inda en 1903, hubo testimonios qu'afirmaben haber vistu al [[Escocia|escocés]] [[Preston Watson]] realizar vuelos en [[Errol]], al este d'[[Escocia]]. Pero a falta d'evidencies fotográfiques o documentaes, faen que seya imposible la so verificación.<ref name="Watson">{{Cita web
 |url= http://chrisbrady.itgo.com/watson/watson.htm
 |títulu= The First "Flying Scot" - Did He Fly Before The Wrights?
 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2008
 |obra= The Meccano Magacín
 |fecha=xunu de 1957
 |idioma=inglés
}}</ref>

L'inxenieru [[Rumanía|rumanu]] [[Traian Vuia]] tamién afirmó volar nun avión, y que llogró desapegar y caltenese nel aire mientres un tiempu razonable, y ensin ayuda de nengún elementu. Vuia pilotó l'avión qu'él mesmu diseñó y construyó, el [[18 de marzu]] de [[1906]] en [[Montesson]], cerca de [[París]]. Nengún de los sos vuelos superó los 30 metros de distancia.<ref name="Vuia">{{Cita web
 |url= http://www.earlyaviators.com/evuia1.htm
 |títulu= Traian I. Vuia
 |fechaaccesu=3 de setiembre de 2009
 |editorial= EarlyAviators.com
 |idioma=inglés
}}</ref> En comparanza, a finales de 1905 los hermanos Wright yá realizaren vuelos de 39 quilómetros de distancia y de 40 minutos de duración.Sicasí, los Wright tuvieron qu'emplegar una catapulta pa llograr el despegue.

Munches reivindicaciones de vuelos son complicaes de demostrar pol fechu de qu'algamaron tan poco altor que los aviones confundir col suelu. Amás d'eso, forma parte del alderique tamién los medios utilizaos p'alzar el vuelu. Dalgunos alzaron vuelu dafechu per medios propios, pero hubo otros que primeramente yeren catapultados nel despegue, y nel aire sofitar por medios propios. Por tou esto, Alberto Santos Dumont y los hermanos Wright son consideraos nel mundu enteru como los primeres en volar nun avión, yá que hai bayura de pruebes de los sos vuelos.

=== 1906-1914 ===
[[Ficheru:Traian Vuia aircraft.jpg|thumb|[[Traian Vuia]] xunto a la so máquina voladora, el [[18 de marzu]] de [[1906]]]]
Mientres estos años, dos inventores, el [[Francia|francés]] [[Henri Farman]] y l'[[Inglaterra|inglés]] [[John William Dunne]], tamién taben trabayando pola so cuenta nos sos propios prototipos d'aviones.

En xineru de [[1908]], Farman ganó'l ''Grand Prix'' de l'aviación, con un avión que percorrió un quilómetru, anque antes yá se realizaren vuelos que percorrieren más distancia, como'l de los hermanos Wright en [[1905]], percorriendo un total de 39 quilómetros. Más tarde, el [[30 d'ochobre]] de 1908, Farman convertir nel primeru en realizar un vuelu de ciudá a ciudá, realizáu dende'l pequeñu pueblu de [[Bouy]] y [[Reims]], dambes en Francia (27 quilómetros en 20 minutos).<ref name="Farman1">{{Cita web
 |url= http://www.earlyaviators.com/efarman.htm
 |títulu= Henri Farman 1874-1958
 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2008
 |editorial= EarlyAviators.com
 |fecha=11-1958
 |idioma=inglés
}}</ref> El [[27 d'agostu]] de [[1909]] volvió bater otru récor, llegando a percorrer 180 quilómetros en pocu más de tres hores nel so avión, el ''Farman III'', y más tarde 232 quilómetros en cuatro hores, 17 minutos y 53 segundos nesi mesmu aparatu.<ref name="Farman2">{{Cita web
 |url= http://www.eads.net/800/es/eads/history/airhist/1920_1929/dornier_dox_1924.html
 |títulu= Historia de l'aviación - Farman III
 |fechaaccesu= 26
 de xunetu de 2008
 |autor= [[EADS]]
 |editorial= EADS.net
 |fecha= 21 de xunetu de 2008
 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090822155134/http://www.eads.net/800/es/eads/history/airhist/1920_1929/dornier_dox_1924.html
 |fechaarchivu= 2009-08-22
 }}</ref>
[[Ficheru:Brevet de pilote aéronaute 1904.jpg|thumb|240px|left|Llicencia de pilotu aeronáuticu del añu [[1904]]]]

Los trabayos iniciales de Dunne fueron patrocinaos poles Fuercies Armaes del Reinu Xuníu, y probaos en [[Glen Tilt]] ([[Tierres Altes d'Escocia]]). El so meyor diseñu foi'l ''D4'', que voló n'avientu de 1908, cerca de [[Blair Atholl]], en [[Pertshire]]. Les sos principales contribuciones a la historia de l'aviación fueron no relativo a la estabilidá de les máquines, que yera unu de los principales problemes a los que s'enfrentaron primeramente los pioneros de l'aviación.<ref name="Dunne">{{Cita web
 |url= http://www.ctie.monash.edu.au/hargrave/dunne.html
 |títulu= Flying wings: John William Dunne (1875-1949)
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |editorial= ctie.monash.edu.au
 |fecha=12 d'agostu de 2002
 |idioma=inglés
}}</ref>

El [[14 de mayu]] de 1908, Wilbur Wright realizó'l primer vuelu d'un avión cargáu con dos persones, portando a [[Charles Furnas]] como pasaxeru.<ref name="Furnas">{{Cita web
 |url= http://www.first-to-fly.com/History/History%20of%20Airplane/charley%20furnas.htm
 |títulu= Charlie Furnas
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |editorial= First-to-Fly.com
 |fecha=28 d'agostu de 2006
 |idioma=inglés
}}</ref>

El [[17 de setiembre]] de 1908, l'estauxunidense [[Thomas Etholen Selfridge]] convertir na primer persona en morrer nun avión en vuelu, cuando Wilbur Wright estrelló'l so avión de dos pasaxeros nuna de les pruebes militares que realizó en [[Fort Myer]] ([[Virxinia]], [[Estaos Xuníos]]).<ref name="Selfridge">{{Cita web
 |url= http://www.arlingtoncemetery.net/thomaset.htm
 |títulu= Thomas Etholen Selfridge
 |fechaaccesu=23 d'abril de 2009
 |autor= Arlington National Cemetery
 |editorial= ArlingtonCemetery.com
 |idioma=inglés
}}</ref> Tamién en 1908, [[Hart O. Berg]] convertir na primer muyer en volar, faciéndolo como pasaxera xunto a Wilbur Wright en [[Le Mans]] ([[Francia]]).<ref name="Berg">{{Cita web
 |url = http://pqasb.pqarchiver.com/washingtonpost_historical/access/255654452.html?dids=255654452:255654452&FMT=ABS&FMTS=ABS:FT&date=SEP+19%2C+1908&author=&pub=The+Washington+Post&desc=WILBUR+WRIGHT+WEEPS&pqatl=google
 |títulu = Wilbur Wright weeps
 |fechaaccesu = 9 de xunetu de 2008
 |editorial = TheWashingtonPost.com
 |fecha = 19 de setiembre de 1908
 |idioma = inglés
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20121002180504/http://pqasb.pqarchiver.com/washingtonpost_historical/access/255654452.html?dids=255654452:255654452&FMT=ABS&FMTS=ABS:FT&date=SEP+19,+1908&author=&pub=The+Washington+Post&desc=WILBUR+WRIGHT+WEEPS&pqatl=google
 |fechaarchivu = 2012-10-02
}}</ref>

El [[25 de xunetu]] de [[1909]], l'inxenieru francés [[Louis Blériot]] convertir na primer persona qu'a bordu d'un aeroplanu travesó la [[canal de la Mancha]]. Pilotando'l so avión ''[[Blériot XI]]'', y partiendo dende la llocalidá francesa de [[Calais]], tres 37 minutos nel aire llogró aterrizar cerca de [[Dover (Inglaterra)|Dover]], yá en territoriu británicu.<ref name="Blériot1">{{Cita web
 |url= http://www.biografiasyvidas.com/biografia/b/bleriot.htm
 |títulu= Louis Blériot
 |fechaaccesu=23 d'abril de 2009
 |autor= Biografíes y vides
 |editorial= BiografiasYVidas.com
 |fecha=2004
}}</ref> Gracies a la so fazaña, Blériot ganó'l premiu de 1000 [[llibra esterlina|llibres esterlines]] qu'ufiertó'l periódicu inglés ''[[The Daily Mail|Daily Mail]]'' a la primer persona que lo llograra.<ref name="Blériot2">{{Cita web
 |url= http://www.oem.com.mx/elsoldecuautla/notes/n781281.htm
 |títulu= L'históricu vuelu de Louis Blériot
 |fechaaccesu= 23 d'abril de 2009
 |autor= El sol de Cuernavaca
 |editorial= OEM.com.mx
 |fecha= 22 de xunetu de 2008
 }}</ref>

El [[8 de marzu]] de [[1910]], la [[baronesa de Laroche]] foi la primer muyer en consiguir la llicencia de pilotu. Realizara'l so primer vuelu'l 22 d'ochobre de 1909.<ref name="calendariu">Calendariu 2010 del Muséu d'Aeronáutica y Astronáutica del Muséu del Aire d'España.</ref>

El [[23 de setiembre]] de [[1910]], l'aviador [[Perú|peruanu]]-francés [[Jorge Chávez Dartnell]] xunto al so avión ''Blériot XI'' llogró superar per primer vegada los [[Alpes]] dende [[Brig]] ([[Suiza]]) hasta [[Domodossola]] ([[Italia]]) onde a 20 metros d'altor l'avión cayó en picáu dempués de que les ales quebrárense debíu al fuerte vientu. Mancáu de gravedá, Chávez morrió cuatro díes dempués.<ref name="Chavez">{{Cita web
 |url= http://www.airpower.maxwell.af.mil/apjinternational/apj-s/2005/1tri05/berg.html
 |títulu= Jorge Chávez Dartnell — Pioneru de l'Aviación Peruana
 |fechaaccesu= 23
 de xunetu de 2008
 |autor= Air & Space Power Journal
 |editorial= AirPower.maxwell.af.mil
 |fecha= 23 de febreru de 2005
 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20080916223040/http://www.airpower.maxwell.af.mil/apjinternational/apj-s/2005/1tri05/berg.html
 |fechaarchivu= 2008-09-16
 }}</ref>

En [[1911]], [[Calbraith Perry Rodgers]] convertir na primer persona en faer un viaxe transcontinental con un avión, viaxando dende [[Sheepshead Bay]] ([[Nueva York (estáu)|Nueva York]]), a veres del [[océanu Atlánticu]], hasta [[Long Beach (California)|Long Beach]] ([[California]]), a veres del [[océanu Pacíficu]], nuna serie de vuelos curtios que-y llevaríen un total de 84 díes.<ref name="Calbraith">{{Cita web
 |url= http://earlyaviators.com/erodgers.htm
 |títulu= Calbraith Perry Rodgers 1879-1912
 |fechaaccesu=23 de xunetu de 2008
 |autor= Ralph Cooper
 |editorial= EarlyAviators.com
 |fecha=2006
}}</ref>

[[Ficheru:1st Nat'l Aviation Meet, Indianapolis Motor Speedway, June 13-18, 1910.jpg|800px|center|thumb|Primer alcuentru americanu d'aviación, n'[[Indianapolis]], [[Estaos Xuníos]], [[xunu]] de [[1910]]]]

=== Meyores n'otros tipos d'aeronaves ===
[[Ficheru:First Zeppelin ascent.jpg|thumb|left|170px|Vuelu del primer dirixible [[Zeppelin]], el ''LZ1'', el [[2 de xunetu]] de [[1900]]]][[Ficheru:Luftschiff Forlanini.jpg|thumb|left|170px|Dibuxu del [[helicópteru]] d'[[Enrico Forlanini]]]]
Coles mesmes que se desenvolvíen los aviones d'ala fixa, los [[dirixible]]s volvíense cada vez más avanzaos. Mientres les primeres décades del [[sieglu XX]], los dirixibles yeren capaces de tresportar muncha más carga y pasaxeros que los aviones. Munchos de les meyores rellacionaes colos dirixibles fueron obra del conde [[Alemaña|alemán]] [[Ferdinand von Zeppelin]].<ref name="Zeppelin">{{Cita web
 |url= http://www.lector.net/verjul99/zeppelin.htm#
 |títulu= Zeppelin, el primer dirixible |fechaaccesu=8
 de setiembre de 2008
 |editorial= Llector.net
|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.lector.net/verjul99/zeppelin.htm#|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref>

La construcción del primer dirixible Zeppelin empezó en [[1899]] n'Alemaña. El prototipu inicial, denomináu ''LZ1'' (sigles n'alemán de ''Luftschiff Zeppelin 1''), tenía 128 metros de llargor y yera propulsado por dos motores Daimler de 14.2{{esd}}[[Caballu de Vapor|CV]] cada unu. El primer vuelu del ''LZ1'' asocedió'l [[2 de xunetu]] de [[1900]], durando apenes 18 minutos, por cuenta de que viose obligáu a baxar por cuenta de que'l mecanismu de control sufriera un fallu mecánicu. Dempués de reparalo, el Zeppelin pudo amosar tol so potencial nos siguientes vuelos, devasando'l récor de 6{{esd}}[[m/s]] del dirixible ''La France'' per un marxe de 3{{esd}}m/s, pero aun así, nun llogró atraer a posibles inversores. Tuvieron que pasar unos años hasta que Ferdinand von Zeppelin axuntara fondos abondos pa siguir les sos pruebes.<ref name="Zeppelin" />

En [[1902]], l'inxenieru [[España|español]] [[Leonardo Torres Quevedo]] desenvolvió un nuevu tipu de dirixible que solucionaba'l grave problema de suspensión de la barquilla al incluyir un armazón interior de cables flexibles que dotaben de rixidez al dirixible por efeutu de la presión interior, combinando les propiedaes de los dirixibles ríxidu y flexible.<ref name="Torres">{{Cita web
 |url= http://www.ciccp.es/revistait/testos/pdf/08-Leonardo%20Torres-Quevedo.pdf
 |títulu= Biografía y vida de Leonardo Torres Quevedo
 |fechaaccesu= 4 de xunetu de 2008
 |autor= Colexu d'Inxenieros de Caminos, Canales y Puertos
 |editorial= CCICCP.es
 |formatu= PDF
 }}</ref> Tres años dempués, xunto a [[Alfredo Kindelán]], Torres Quevedo constrúi'l primer dirixible español, denomináu ''España'', que se caracterizaba por disponer d'un globu separáu en tres compartimientos (trilobulado), lo qu'aumentaba la seguridá. Arriendes de esti fechu empezó la collaboración ente Torres Quevedo y la empresa francesa Astra, que llegó a merca-y la patente con una cesión de derechos estendida a tolos países, sacante a España, pa faer posible la construcción del dirixible nel país. Asina, en [[1911]], empecípiase la fabricación de los dirixibles conocíos como [[Astra-Torres (dirixible)|Astra-Torres]]. Dellos exemplares fueron adquiríos polos exércitos francés ya inglés a partir de [[1913]], y utilizaos mientres la [[Primer Guerra Mundial]] en bien diverses xeres, fundamentalmente de proteición ya inspeición naval.

En [[1918]], Torres Quevedo diseñó, en collaboración col inxenieru español [[Emilio Ferrera Linares]], un dirixible tresatlánticu, al que llamaron ''Hispania'', que llegó a algamar l'estáu de patente, con oxetu de realizar dende España la primer travesía aérea del [[océanu Atlánticu]]. Por problemes de financiamientu'l proyeutu foise retrasando y fueron los británicos [[John William Alcock]] y [[Arthur Whitten Brown]] los que llograron esa fazaña per primer vegada, nel añu [[1919]].<ref name="AlcockBrown">{{Cita web
 |url= http://www.portalplanetasedna.com.ar/alcock.htm
 |títulu= Alcock y Brown crucien l'Atlánticu
 |fechaaccesu= 4
 de xunetu de 2008
 |editorial= PortalPlanetaSedna.com.ar
 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20150106103829/http://www.portalplanetasedna.com.ar/alcock.htm
 |fechaarchivu= 2015-01-06
 }}</ref>

En [[1877]] l'[[italia|italianu]] [[Enrico Forlanini]] desenvolvió un prototipu ensin tripular d'[[helicópteru]], d'unos 13 metros d'altor y alimentáu con un motor a vapor. Foi'l primeru del so tipu. Llogró un despegue vertical y permaneció nel aire unu 20 segundos,<ref name="forla">{{Cita web
 |url= http://www.storiadimilano.it/Personaggi/Milanesi%20illustri/forlanini/forlanini.htm
 |títulu= Enrico Forlanini
 |fechaaccesu=19 de xunetu de 2008
 |autor= Lapini, Gian Luca |editorial=
 StoriaDiMilano.it
 |idioma=italianu }}</ref>
anque'l primer vuelu realizáu con ésitu y rexistráu d'un helicópteru asocedió en [[1907]], realizáu por [[Paul Cornu]] en Francia,<ref name="Cornu">{{Cita web
 |url= http://www.eads.net/1024/es/eads/history/airhist/1900_1909/cornu.html
 |títulu= Historia de l'aviación - Paul Cornu
 |fechaaccesu=26 de xunetu de 2008
 |autor= EADS
 |editorial= EADS.net
 |fecha=21 de xunetu de 2008
}}</ref> pero hasta [[1936]] col [[Focke-Wulf Fw 61]] de fabricación alemana, nun se dispunxo d'un helicópteru funcional.<ref name="Focke">{{Cita web
 |url= http://www.eads.net/800/es/eads/history/airhist/1930_1939/fockewulf_fw61_1932.html
 |títulu= Historia de l'aviación - Focke Wulf Fw 61
 |fechaaccesu= 26 de xunetu de 2008
 |autor= EADS
 |editorial= EADS.net
 |fecha= 21 de xunetu de 2008
 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090822170128/http://www.eads.net/800/es/eads/history/airhist/1930_1939/fockewulf_fw61_1932.html
 |fechaarchivu= 2009-08-22
 }}</ref>

El [[autogiro]] foi inventáu pol inxenieru español [[Juan de la Cierva y Codorníu|Juan de la Cierva]],<ref name="Autogiro1">{{Cita web
 |url= http://www.lector.net/verjun00/autogiro.htm
 |títulu= El autogiro de Juan de la Cierva |fechaaccesu=4
 de xunetu de 2008
 |editorial= Llector.net
}}</ref><ref name="Autogiro2">{{Cita web
 |url= http://es.youtube.com/watch?v=Y4MwxHCzGbY
 |títulu= History of Autogiros
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |editorial= YouTube.com
 |formatu= videu
 |idioma=inglés
}}</ref> quien desenvolvió'l rotor articuláu que más tarde usaría [[Igor Sikorsky]] nos sos helicópteros, pagando inclusive la patente y los derechos d'usu al inventor español. Nel so primer vuelu en [[1923]], el autogiro llogró percorrer 200 metros, y más tarde, realizó'l primer viaxe ente aeródromos dende [[Getafe]] a [[Aeropuertu de Madrid - Cuatro Viento|Cuatro Viento]] en [[1924]].

Tocantes a [[hidroavión|hidroaviones]], el primeru de la hestoria foi obra del inxenieru francés [[Henri Fabre]]. Denominar ''-y canard'' (en francés, 'el coríu'), y el [[28 de marzu]] de [[1910]] desapegó de l'agua y llogró percorrer 800 metros. Los sos esperimentos fueron siguíos de cerca por [[Charles Voisin|Charles]] y [[Gabriel Voisin]], qu'adquirieron dellos de los sos prototipos pa desenvolver el suyu propiu, al que denominaron ''Canard voisin''. N'ochobre de 1910, el ''Canard voisin'' convertir nel primer hidroavión que voló sobre'l [[ríu Sena]], en [[París]],<ref name="Voisin">{{Cita web
 |url = http://aaa.planeur.free.fr/histoire.htm
 |títulu = Gabriel Voisin - Images
 |fechaaccesu = 4 de xunetu de 2008
 |editorial = CCICCP.es
 |idioma = francés
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20061201022204/http://aaa.planeur.free.fr/histoire.htm
 |fechaarchivu = 1 d'avientu de 2006
}}</ref> y en marzu de [[1912]] convirtióse tamién nel primer hidroavión que foi usáu militarmente dende'l portaviones francés ''La Foundre'' (en francés, 'el rescamplu').

== 1914-1918: Primer Guerra Mundial ==
{{AP|Primer Guerra Mundial}}
{{AP|Aviación na Primer Guerra Mundial}}
Non muncho dempués de ser inventáu, l'avión pasó a ser usáu en servicios militares. El primer país qu'usó aviones con esi propósitu foi [[Bulgaria]], n'ataques sobre posiciones [[Imperiu otomanu|otomanes]] mientres la [[Primer Guerra de los Balcanes]].

Pero la primer guerra na que s'usaron aviones en misiones d'ataque, defensa y de reconocencia foi na [[Primer Guerra Mundial]]. Los [[Triple Entente|Aliaos]] y les [[Potencies Centrales]] fixeron un usu estensivu de los aviones. Irónicamente, la idea del usu d'aviones como arma de guerra antes de la Primer Guerra Mundial foi motivu de rises y mofla per parte de munchos comandantes militares, mientres los tiempos que precedieron a la guerra.

[[Ficheru:RFC aircraft with aerial reconnaissance camera.jpg|thumb|left|180px|[[Avión]] británicu provistu de cámara de reconocencia]]
[[Ficheru:Fokker DRI.jpg|thumb|left|180px|Retruque del [[Fokker Dr.I]], avión del ''[[Manfred von Richthofen|Barón Coloráu]]'']]
La teunoloxía rellacionada cola aviación avanzó rápido por cuenta de la guerra. De primeres d'ésta, los aviones apenes podíen cargar col pilotu, pero dempués de munches meyores, pudo añader a un pasaxeru adicional. Los inxenieros crearon motores más potentes, y fabricáronse aeronaves que la so aerodinámica yera sensiblemente meyor que'l de les d'antes de la guerra. Como comparanza, al entamu de la guerra los aviones nun superaben los 110&nbsp;km/h, sicasí al rematar la guerra, munchos yá algamaben los 230&nbsp;km/h o inclusive más.

Dempués del empiezu de la guerra, los comandantes militares afayaron la importancia que tenía l'avión como arma d'[[espionaxe]] y reconocencia, pudiendo fácilmente alcontrar fuercies y bases enemigues ensin enforma peligru, hasta que s'empezar a desenvolver l'armamentu antiaéreo según diba avanzando la guerra.

Pero l'usu de los aviones que realizaben patrulles de reconocencia xeneró un problema: éstes frecuentemente atopábense con aviones enemigos. Asina que nun se tardó enforma en fornir a eses aeronaves con armes de fueu a bordu, por qu'asina pudieren defendese, pero al empar el pilotu tenía que controlar l'aparatu, lo que complicaba la situación, polo que dellos aviones cuntaben con un [[observador aereu|observador]] que podía apuntar y disparar una ametralladora que portaba nos sos brazos, lo que resultaba pocu eficaz hasta que se creó l'ametralladora sincronizada.<ref name="Héliz ametralladora">{{Cita web
 |url = http://exapamicron.wordpress.com/2006/10/31/ametralladora-sincronizada-pa-disparar-dende-un-avion/
 |títulu = Ametralladora sincronizada pa disparar dende un avión
 |fechaaccesu = 1 de setiembre de 2010
 |editorial = Exapamicron.WordPress.com
 |fecha = 31 d'ochobre de 2006
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070711041555/http://exapamicron.wordpress.com/2006/10/31/ametralladora-sincronizada-pa-disparar-dende-un-avion/
 |fechaarchivu = 11 de xunetu de 2007
}}</ref>

Los [[Francia|franceses]] esforciaríense seriamente en resolver esi problema, y a finales de [[1914]], [[Roland Garros]] asitió una [[ametralladora]] afita al mandu de la so aeronave, dexándo-y disparar al empar que controlaba l'aparatu, gracies a que cubría les hélices con una placa metálica que les blindaba.<ref name="Garros">{{Cita web
 |url= http://www.alpoma.net/tecob/?p=637
 |títulu= ¿Quién foi Roland Garros?
 |fechaaccesu=8 de xunu de 2009
 |editorial= Alpoma.net
 |fecha=29 de payares de 2006
}}</ref> El [[19 d'abril]] de [[1915]] Garros foi baltáu y fechu prisioneru polos alemanes, y por cuenta de que el so avión nun quedó destruyíu, l'inxenieru [[Anthony Fokker]] estudió y ameyoró el sistema, gracies a un mecanismu que sincronizaba'l xiru de la héliz colos disparos de l'ametralladora, y qu'acabaría siendo forníu en tolos aviones, polo que les batalles aérees ente caces pasaron a ser bien comunes.<ref name="Héliz ametralladora" /><ref name="Garros" /> Tamién s'estendió l'usu d'[[Hidroavión|hidroaviones]], usándolos pa misiones de reconocencia nel mar, pa poder captar fotografíes de les fuercies navales enemigues y pa bombardiar submarinos enemigos.
[[Ficheru:Sopwith F-1 Camel.jpg|thumb|right|180px|[[Sopwith Camel]], l'avión con más victories llograes na [[I Guerra Mundial]]]]

Nesta dómina apaeció la denominación [[as de l'aviación]], considerándose asina a los pilotos que consiguíen baltar en combate a cinco aeronaves enemigues o más. Munchos d'ellos convertiríense en personaxes famosos mientres y dempués de la guerra. El más famosu foi l'alemán [[Manfred von Richthofen]], más conocíu como ''Barón Coloráu'', que llogró ablayar 80 aeronaves enemigues con distintos aviones,<ref name="barón">{{Cita web
 |url= http://www.waffenhq.de/specials/richthofen.htm
 |títulu= Detailed list of Manfred von Richthofen's air victories
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |editorial= WaffenHQ.de |fecha=2004
 
 |idioma=alemán
}}</ref> anque'l más famosu foi'l [[Fokker Dr.I]] qu'emplegaba pintáu de colloráu. Foi ablayáu por un [[Canadá|canadiense]] en [[1918]], poco primero de acabar la guerra.

L'avión más famosu de la guerra foi'l [[Sopwith Camel]], que cuntaba con más victories aérees que cualesquier otru avión aliáu, pero tamién yera conocíu pol so difícil manexu, responsable de la muerte de dellos pilotos novatos.<ref name="Sopwith">{{Cita web
 |url= http://www.europa1939.com/aviones/caces/camel.html
 |títulu= Sopwith Camel
 |fechaaccesu= 9 de xunetu de 2008
 |editorial= Europa1939.com
 }}</ref> Tamién d'esti periodu ye'l [[Junkers J 1]], avión de fabricación alemana que se convirtió nel primer avión fabricáu dafechu de [[metal]] en [[1915]].<ref name="Junkers">{{Cita web
 |url= http://www.simuvuelo.org/areas.aspx?cod=HIST
 |títulu= Junkers J-1, la pequeña hestoria d'una reblagada |fechaaccesu=9
 de xunetu de 2008
 |editorial= SimuVuelo.org
 |fecha=12 d'avientu de 2005
}}</ref>

== 1918-1939: La era d'oru de l'aviación ==
[[Ficheru:PlusUtraPalos.jpg|thumb|right|El ''[[Plus ultra (hidroavión)|Plus ultra]]'' nel puertu de [[Palos de la Frontera]] ([[Provincia d'Huelva|Huelva]]) antes d'empecipiar el vuelu. Crució l'Atlánticu Sur en 1926]]
[[Ficheru:LindberghStLouis.jpg|thumb|right|[[Charles Lindbergh]] xunto al so [[avión]], el ''[[Spirit of Saint Louis]]''. Crució l'Atlánticu Norte en 1927]]
Nel [[periodu d'enteguerres]] desenvolvióse tola teunoloxía rellacionada cola aviación, realizándose importantes meyores nel diseñu d'aviones, y siendo el momentu nel qu'empezaron a operar les primeres [[llinies aérees]]. Tamién foi una dómina na que los aviadores empezaron a impresionar al mundu coles sos fazañes y habilidaes. Los aviones empezaron a sustituyir la madera pol metal de manera xeneralizada. Tamién los motores esperimentaron una gran medría de potencia. Esta serie de meyores teunolóxiques, xunto col creciente impacto sociu-económicu que los aviones pasaron a tener, fixeron que'l periodu enteguerres seya consideráu como ''la era d'oru de l'aviación''. Tou esto foi posible en parte, gracies a la gran cantidá d'aviones y pilotos que quedaben dempués de la Primer Guerra Mundial.

Una de les principales razones pa esplicar estos desarrollos foi la entrega d'una serie de premios que s'otorgaben a los aviadores que consiguíen establecer récores de distancia percorrida y de velocidaes alcanzaes. Un exemplu de premiu d'estes carauterístiques yera'l [[Premiu Orteig]], que premiaba con 25&nbsp000&nbsp;[[dólar d'Estaos Xuníos|dólares]] a la primer persona que realizara'l trayeutu [[Nueva York]]-[[París]] o viceversa, ensin realizar escales de nengún tipu. Esti premiu ganar [[Charles Lindbergh]], que nel so monoplanu d'un solu motor Ryan NYP (un Ryan M-2 modificáu), bautizáu como ''[[Spirit of Saint Louis]]'', desapegó del aeródromu Roosevelt ([[Long Island]], [[Nueva York|Ciudá de Nueva York]]) el [[20 de mayu]] de [[1927]] y tres un vuelu de 33 hores y 32 minutos, aterrizó nel aeropuertu de [[Le Bourget]], cercanu a [[París]].<ref name="Lindbergh2">{{Cita web
 |url = http://www.nacion.com/ln_ee/especiales/sieglu/sieglu6/sieglu8.html
 |títulu = Charles Lindbergh, el cielu por llende |fechaaccesu
 = 4 de xunetu de 2008
 |editorial = LaNacion.com
 |fecha = 22 de setiembre de 1999
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080503184032/http://www.nacion.com/ln_ee/especiales/sieglu/sieglu6/sieglu8.html
 |fechaarchivu = 3 de mayu de 2008
}}</ref> Pero Lindbergh nun foi'l primer aviador en realizar un vuelu tresatlánticu ensin escales. [[John William Alcock]] y [[Arthur Whitten Brown]], dos aviadores [[Reinu Xuníu|británicos]], llograron volar años antes dende Lesters Field, cerca de [[Saint Johns]], [[Nueva Escocia]] ([[Canadá]]), a [[Clifden]] ([[Irlanda]]), del [[14 de xunu|14]] al [[15 de xunu]] de [[1919]] nel so avión Vickers Vimy IV (un bombarderu modificáu).<ref name="AlcockBrown" /> Por llograr esta fazaña, Alcock y Brown ganaron el premiu de 10&nbsp;000&nbsp;[[llibres esterlines]] del periódicu londinense ''[[Daily Mail]]'', recibiendo'l premiu de manes de [[Winston Churchill]].
Amás un añu antes al vuelu de Lindbergh, l'hidroavión [[España|español]] [[Plus ultra (hidroavión)|Plus ultra]], tripuláu por [[Ramón Franco]], [[Julio Ruiz de Alda]], [[Juan Manuel Durán]] y [[Pablo Rada]], crució l'Atlánticu Sur dende la llocalidá de [[Palos de la Frontera]] ([[Huelva]], España) hasta [[Buenos Aires]] ([[Arxentina]]), pa emular el viaxe de Colón, pero por aire, en cuenta de per agua.

En [[1914]], l'estauxunidense [[Tony Jannus]] convertir nel primer pilotu de la hestoria que realizaba un vuelu comercial. Jannus pilotó un hidroavión pa tresportar carga y pasaxeros ente [[St. Petersburg (Florida)|St. Petersburg]] y [[Tampa]], en [[Florida]] ([[Estaos Xuníos]]). El so hidroavión tenía espaciu pa un pasaxeru, que pagaba cinco dólares por un vuelu de 35 quilómetros. Esti taxi aereu, l'[[Aereollinia St. Petersburg-Tampa Airboat]] consideráu la primer [[llinia aérea]] del mundu, en poco tiempu atopar con dificultaes financieres, polo que duró apenes unos meses. En [[1919]] y mientres los [[años 1920|años 20]], delles llinies aérees establecer por [[Europa]] y los Estaos Xuníos. Estes compañíes empezaron usando aviones que primeramente tuvieren un usu militar na Primer Guerra Mundial, pero que reconvirtieren pa poder tresportar carga y pasaxeros, y a los cualos decorábase d'una manera elegante per dientro. Aun así, estos aparatos resultaben bien ruidosos y nun taben apropiadamente presurizaos nin acondicionaos.

[[Ficheru:Hindenburg burning.jpg|thumb|210px|Accidente del [[dirixible Hindenburg]] en [[1937]]]]
[[Ficheru:Dox.JPG|thumb|210px|[[Hidroavión]] [[Dornier Do X]] desapegando]]
[[Ficheru:Pitcairn Autogiro NASA GPN-2000-001990.jpg|thumb|210px|[[Autogiro]], aeronave inventada pol [[España|español]] [[Juan de la Cierva]]]]
[[Ficheru:Libelula viblandi federico cantero villamil.jpg|thumb|210px|[[Libélula Viblandi]] diseñada pol inxenieru español [[Federico Canteru Villamil]]]]
Dempués de la guerra, los gobiernos estauxunidense y [[Canadá|canadiense]] ufiertaron a precios baxos l'escesu d'aviones del que disponíen, a aviadores. A pesar de qu'estes aeronaves yeren más fuertes que les fabricaes antes de la guerra, entá nun podíen ser consideres segures, yá que taben realizaes la mayoría de les vegaes con madera y texíos, y nun disponíen d'equipamientos de navegación básicos. Aun así, munchos pilotos qu'antes llucharen na guerra, mercaron esos aviones y emplegar pa ganar dineru, realizando exhibiciones acrobátiques y peligroses en feries, lo que faía que los accidentes fueren frecuentes, y munchos d'esti aviadores morrieren.

L'axencia de correos d'Estaos Xuníos tamién emplegó antiguos aviones militares pa tresportar corréu ente delles ciudaes estauxunidenses, hasta l'añu [[1927]], nel que dexaron d'operar estos vuelos, prefiriendo contratar a llinies aérees por que realizaren esi serviciu. Los correos aéreos tuvieron muncha importancia nel desenvolvimientu de l'aviación comercial.

En [[1929]], la teunoloxía rellacionada colos [[dirixible]]s avanzó de manera notable, llegando a realizar un [[Zeppelin]] el primer viaxe alredor del mundu, a los mandos de [[Ferdinand von Zeppelin]]. Nesos años, los dirixibles yeren usaos per numberoses llinia aérees d'Europa, y nos [[años 1930|años 30]] empecipiáronse les primeres rutes trasatlántiques, que tuvieron gran ésitu. La era de los dirixibles terminó en [[1937]] cuando'l [[dirixible Hindenburg]] sufrió un accidente en [[Lakehurst]] ([[Nueva Jersey]], Estaos Xuníos), nel que morrieron 35 persones. El sucesu asocedió por cuenta de que'l dirixible taba llenu d'[[hidróxenu]], un gas altamente inflamable. Dempués d'esti acontecimientu, la xente dexó d'usar los dirixibles, a pesar de que tal accidente foi l'únicu asocedíu nesti tipu d'aeronaves.

Na [[años 1930|década de 1930]], munches llinies aérees utilizaron [[hidroavión|hidroaviones]] qu'emplegaben principalmente en vuelos tresoceánicos. Unu de los mayores hidroaviones de la dómina foi'l [[Dornier Do X]], tan grande que precisaba dolce motores pa desapegar, seis en cada ala. Voló per primer vegada en [[1929]], pero nun foi demasiáu popular.<ref name="Dornierdox">{{Cita web
 |url= http://www.eads.net/800/es/eads/history/airhist/1920_1929/dornier_dox_1924.html
 |títulu= Historia de l'aviación - Dornier Do X
 |fechaaccesu= 26 de xunetu de 2008
 |autor= EADS
 |editorial= EADS.net
 |fecha= 21 de xunetu de 2008
 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090822155134/http://www.eads.net/800/es/eads/history/airhist/1920_1929/dornier_dox_1924.html
 |fechaarchivu= 2009-08-22
 }}</ref> Otru hidroavión, el [[Boeing 314 Clipper]], capaz de tresportar 74 pasaxeros, sí que resultó popular nesos años. En [[1938]] realizaron los sos primeros vuelos comerciales sobre l'océanu Atlánticu, pero'l desenvolvimientu d'aviones cada vez más potentes y d'[[aeropuertu|aeropuertos]] con pistes cada vez más llargues, fixeron que l'usu d'hidroaviones terminara a lo llargo de los [[años 1940|años 40]].

No que fai a otru tipu d'aeronaves, nos [[años 1920|años 20]] l'inxenieru [[España|español]] [[Juan de la Cierva y Codorníu]] empezó a desenvolver una aeronave d'ala rotativa que puede ser considerada un híbridu ente un [[avión]] y un [[helicópteru]], y que recibió'l nome d'[[autogiro]].<ref name="Autogiro1" /><ref name="Autogiro2" /> De la Cierva realizó'l so primer vuelu nun autogiro en [[1923]], percorriendo 200 metros, y un añu dempués n'otra prueba llogró algamar los 100&nbsp;km/h. L'español siguió evolucionando'l so aparatu n'Inglaterra y Estaos Xuníos con sofitu d'inversores particulares, y llegó a tener gran ésitu colos sos modelos nos primeres [[años 1930|años 30]]. Pero cola llegada de la [[guerra civil española]], de la Cierva muerre y les investigaciones relatives al autogiro queden práuticamente paralizaes, centrándose tolos esfuercios nel desenvolvimientu del [[helicópteru]] aprovechando les investigaciones y meyores consiguíes por Juan de la Cierva col autogiro, aparatu qu'anguaño ye consideráu como'l precursor del helicópteru. [[Heinrich Focke]] n'Alemaña y [[Igor Sikorsky]] n'Estaos Xuníos desenvolvieron los primeros modelos operativos d'helicópteros a finales de los años 30 y principios de los años 40, llegando a tener que mercar delles de les patentes del autogiro pa desenvolver los sos aparatos.

Años antes, otros pioneros realizaron meyores no relativo a los helicópteros, como n'[[Eslovaquia|eslovacu]] [[Ján Bahýľ]] a principios del [[sieglu XX]], l'[[Arxentina|arxentín]] [[Raúl Pateres Pescara]], que realizó'l primer vuelu d'un helicópteru medianamente controlable en [[1916]], o l'español [[Federico Canteru Villamil]], que desenvolvió unu de los primeros helicópteros eficaces, la [[Libélula Viblandi]], pero la Guerra Civil Española paralizó los sos proyeutos.<ref name="Canteru1">{{Cita web
 |url= https://www.elpais.com/articulo/ensayo/pioneru/aviacion/elpbabens/20061007elpbabens_7/Tes/
 |títulu= Un pioneru de l'aviación
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |autor= Calvo Roy, Antonio |periódicu=
 El País
 |fecha=7 d'ochobre de 2006
}}</ref><ref name="Canteru2">{{Cita web
 |url= https://www.elpais.com/articulo/ensayo/pioneru/aviacion/elpbabens/20061007elpbabens_7/Tes/
 |títulu= Un catedráticu reivindica al pioneru español inventor del helicópteru |fechaaccesu=4
 de xunetu de 2008
 |axencia= [[Axencia EFE]]
 |editorial= PeriodistaDigital.es
 |fecha=23 de xunu de 2006
}}</ref>

=== Desenvolvimientos na teunoloxía de l'aviación ===
Mientres esti periodu, y especialmente na década de [[1930]], hubo delles meyores téuniques que facilitaron la construcción d'aviones más grandes, capaces de percorrer distancies mayores y de volar más rápidu y a mayor altitú, lo que fizo que pudiera tresportase más carga y a más pasaxeros. Les meyores na ciencia de l'[[aerodinámica]] dexaron a los inxenieros desenvolver aeronaves que'l so diseñu interfiriera lo menos posible nel vuelu del avión. Los equipamientos de control y les [[Cabina de vuelu|cabines]] de los aviones tamién ameyoraríen d'una manera considerable. Amás d'eso, les meyores na teunoloxía de les [[radiocomunicación|radiocomunicaciones]] dexaben l'usu d'equipamientos d'esti tipu nos aviones, asina los pilotos podíen recibir instrucciones de vuelu dende equipos en tierra, y tamién podríen comunicase pilotos de distintes aeronaves ente sigo. Tou esto xeneró téuniques más precises de [[navegación aérea]]. El [[pilotu automáticu]] tamién empezó a usase nos años 30, lo que dexó a los pilotos tomase curtios periodos de descansu en vuelos de llarga duración.

[[Ficheru:Douglas DC-3, SE-CFP.jpg|thumb|250px|[[Douglas DC-3]], el [[avión comercial]] más usáu de la dómina]]
L'avión más carauterísticu d'esta etapa foi'l [[Douglas DC-3]], un monoplanu bimotor que realizó los sos primeros vuelos en [[1936]]. Tenía una capacidá pa 21 pasaxeros y yera capaz d'algamar una velocidá de cruceru de 320&nbsp;km/h. Rápido convirtióse nel avión comercial más usáu de la dómina, y ye consideráu unu de los aviones más importantes que se produció na historia de l'aviación.<ref name="Douglas DC-3">{{Cita web
 |url= http://www.aviation-history.com/douglas/dc3.html
 |títulu= Douglas DC-3 - USA |fechaaccesu=6
 de febreru de 2010
 |editorial= Aviation-History.com
 |fecha=2006
 |idioma=inglés
}}</ref>

El motor a reacción empezó a ser desenvueltu n'[[Inglaterra]] y [[Alemaña]] nestos años. El británicu [[Frank Whittle]] patentó un diseñu d'una turbina a reacción en [[1930]], y desenvolvió un motor que podía ser usáu pa fines práuticos a la fin de la década. L'alemán [[Hans von Ohain]] patentó la so versión de motor a reacción en [[1936]], y empezó a desenvolver una máquina asemeyada. Nengún d'ellos sabía del trabayu que desenvolvía l'otru, por eso mesmu, a dambos considérase-yos como los sos inventores. A puntu de terminar la [[Segunda Guerra Mundial]], Alemaña emplegaba los primeres [[avión de reacción|aviones de reacción]] y fabricaba una serie de [[Messerschmitt Me 262]], el primer caza a reacción de la hestoria.<ref name="Me-262-1">{{Cita web
 |url= http://es.youtube.com/watch?v=O5zwWWO52xw
 |títulu= Messerschmitt Me 262 Schwalbe
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |editorial= YouTube.com
 |formatu= videu
}}</ref><ref name="Me-262-2">{{Cita web
 |url= http://www.europa1939.com/luftwaffe/caces/me262.html
 |títulu= Messerchmitt Me 262 Golondrina: la so hestoria |fechaaccesu=4
 de xunetu de 2008
 |editorial= Europa1939.com
}}</ref>

El fechu de que los aviones volaren a altitúes cada vez mayores, onde les turbulencias y otros factores climáticos non deseables son más raros, xeneró un problema: n'altitúes mayores, l'aire ye menos trupu, y por tanto, tien menores cantidaes d'[[osíxenu]] pa la respiración. A midida que los aviones pasaben a volar más altu, los pilotos, tripulantes y pasaxeros teníen cada vez más dificultaes p'alendar. Los especialistes, pa resolver esti problema, crearíen la [[cabina presurizada]], que llograba caltener constante la [[presión atmosférica]] con independencia del altor de vuelu. Estes empezáronse a faer populares a finales de los [[años 1940|años 40]], anque'l primer avión comercial con cabina presurizada foi'l [[Boeing 307]], que realizó'l so primer vuelu en [[1938]]. Anguaño, práuticamente toles cabines d'aviones comerciales de pasaxeros son cabines presurizaes.

[[Ficheru:Vickers Vimy Alcock and Brown.jpg|thumb|220px|Avión [[Vickers]] nel que [[John William Alcock]] y [[Arthur Whitten Brown]] realizaron la primer [[Travesía del Atlánticu|travesía atlántica]] ensin escales]]
[[Ficheru:PlusUltra.JPG|thumb|220px|El ''[[Plus ultra (hidroavión)|Plus ultra]]'' nel Muséu de [[Luján]] (Arxentina)]]
[[Ficheru:Vuelos plus ultra y Gago Coutinho-Sacadura Cabral.svg|thumb|185px|{{Lleenda |#0071bc| Percorríu que realizaron [[Gago Coutinho]] y [[Sacadura Cabral]] na [[primer travesía aérea del Atlánticu sur]] en [[1922]].}}{{Lleenda |#ed1c24| Percorríu que realizó l'hidroavión español [[Plus ultra (hidroavión)|Plus ultra]] travesando l'Atlánticu sur en [[1926]].}}]]

=== Vuelos destacables nesti periodu ===
* '''[[1919]]''': Los [[Reinu Xuníu|británicos]] [[John William Alcock]] y [[Arthur Whitten Brown]], realizaron la primer travesía trasatlántica nun avión. Partieron dende [[Nueva Escocia]] ([[Canadá]]), hasta [[Clifden]] ([[Irlanda]]). El vuelu percorrió 3138&nbsp;km, y duró aproximao 12 hores.<ref name=AlcockBrown />
* '''[[1922]]''': Los aviadores [[Portugal|portugueses]], [[Sacadura Cabral]] ([[Pilotu d'aviación|piloto]]) y el [[Gago Coutinho]] ([[navegante]]) realizaron la [[primer travesía aérea del Atlánticu sur]].<ref name="gago">{{Cita web
 |url= http://www.calendario.cnt.br/gago.htm
 |títulu= Gago Coutinho y Sacadura Cabral
 |fechaaccesu=18 de xunetu de 2008
 |editorial= Calendariu.cnt.org
 |idioma=portugués
}}</ref>
* '''[[1924]]''': un equipu d'aviadores de les [[Fuercies Aérees del Exércitu de los Estaos Xuníos]] realicen con ésitu la [[primer circunnavegación aérea]], mientres 175 díes, percorriendo más de 42&nbsp;000&nbsp;quilómetros.<ref name="circunnavegación">{{Cita web
 |url = http://www.centennialofflight.gov/essay/Aerospace/Douglas_World_Trip/Aero27.htm
 |títulu = The Douglas World Cruiser - Around the World in 175 Days
 |fechaaccesu = 28 de xunu de 2009
 |autor = U.S. Centennial of Flight Commission
 |editorial = CentennialOfFlight.gov
 |idioma = inglés
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090511185902/http://centennialofflight.gov/essay/Aerospace/Douglas_World_Trip/Aero27.htm
 |fechaarchivu = 11 de mayu de 2009
}}</ref>
* '''[[1926]]''':
** L'hidroavión [[España|español]] [[Plus ultra (hidroavión)|Plus ultra]], a los mandos de [[Ramón Franco]] y [[Julio Ruiz de Alda]], crució l'Atlánticu Sur dende la llocalidá de [[Palos de la Frontera]] ([[Huelva]], España) hasta [[Buenos Aires]] ([[Arxentina]]).<ref name="Plus">{{Cita web
 |url = http://www.aire.org/hala/raids/plusultr.htm
 |títulu = El vuelu del Plus ultra: de Palos a la Plata |fechaaccesu
 = 4 de xunetu de 2008
 |editorial = Aire.org
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080516095500/http://www.aire.org/hala/raids/plusultr.htm
 |fechaarchivu = 16 de mayu de 2008
}}</ref>
** La [[Escuadrilla Elcano]], al mandu de los capitanes [[España|españoles]] [[Eduardo González-Gallarza]], [[Joaquín Loriga Taboada]] y [[Rafael Martínez Esteve]], xunto a los sos mecánicos Pérez, Calvo y [[Joaquín Arozamena Postigo]], realiza un raid ente [[Madrid]] ([[España]]) y [[Manila]] ([[Filipines]]) de 17&nbsp;000&nbsp;km, en 18 etapes y a lo llargo de 39 díes.<ref name="Arozamena">{{Cita web
 |url = http://personales.mundivia.es/flipi/Cuaderno/Cuaderno_9/Campoo_y_la_aviacion.htm
 |títulu = Campoo y l'aviación
 |fechaaccesu = 2 d'avientu de 2010
 |autor = Herrera Alonso, Emilio |editorial
 = Cuadiernos de Campoo
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20071129222801/http://personales.mundivia.es/flipi/Cuaderno/Cuaderno_9/Campoo_y_la_aviacion.htm
 |fechaarchivu = 29 de payares de 2007
}}</ref>
** Los esploradores estauxunidenses [[Richard Evelyn Byrd]] y [[Floyd Bennett]] realizaron el primer vuelu sobre'l [[Polu Norte]].<ref name=polonorte>{{Cita web
 |url= http://www.biografiasyvidas.com/biografia/b/byrd_richard.htm
 |títulu= Richard Evelyn Byrd
 |fechaaccesu=28 de xunu de 2009
 |editorial= BiografiasYVidas.com
 |fecha=2004
}}</ref>
** Los [[Arxentina|arxentinos]] [[Eduardo Alfredo Olivero]], xunto a [[Bernardo Duggan]] y [[Emilio Campanelli]], realizaron un vuelu ente [[Buenos Aires]] y [[Nueva York]], en 37 etapes y a lo llargo de 81 díes.<ref name="Olivero">{{Cita web
 |url = http://www.institutoolivero.com.ar/sa/olivero/m-historia.htm
 |títulu = Biografía d'Eduardo Alfredo Olivero
 |fechaaccesu = 26 de xunetu de 2008
 |editorial = InstitutoOlivero.com.ar
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090822194905/http://www.institutoolivero.com.ar/sa/olivero/m-historia.htm
 |fechaarchivu = 22 d'agostu de 2009
}}</ref>
* '''[[1927]]''':
** [[Charles Lindbergh]] convertir na primer persona en cruciar l'[[océanu Atlánticu]] nun vuelu d'un avión en solitariu. El so avión desapegó dende [[Nueva York]] ([[Estaos Xuníos]]) y aterrizó en [[Le Bourget]] ([[París]], [[Francia]]), dempués de percorrer 5810&nbsp;km en 33 hores y 32 minutos.<ref name=Lindbergh2 />
** Los franceses [[Dieudonne Costos]] y [[Joseph -y Brix]] realizaron la primer travesía aérea ensin escales del atlánticu sur, volando dende [[Saint Louis (Senegal)]] hasta [[Natal (Rio Grande do Norte)|Natal]] ([[Brasil]]), nun vuelu que diba dende París hasta Buenos Aires.<ref name="Dieudonne">{{Cita web
 |url = http://airplanewhiz.com/index.php?option=com_content&view=article&id=47:costos-dieudonne&catid=1:aviation-heroes&Itemid=54
 |títulu = Dieudonne Costos
 |fechaaccesu = 28 de xunu de 2009
 |editorial = AirplaneWhiz.com
 |idioma = inglés
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090822234011/http://airplanewhiz.com/index.php?option=com_content&view=article&id=47:costos-dieudonne&catid=1:aviation-heroes&Itemid=54
 |fechaarchivu = 22 d'agostu de 2009
}}</ref>
* '''[[1928]]''':
** [[Charles Kingsford Smith]] y [[Charles Ulm]] realizaron el primer vuelu sobre l'[[océanu Pacíficu]], partiendo dende [[Oakland (California)|Oakland]] ([[California]], Estaos Xuníos) hasta [[Brisbane]] ([[Australia]]), realizando escales en [[Honolulu]] y [[Suva]].<ref name="Kingsford Ulm">{{Cita web
 |url= http://www.ctie.monash.edu.au/hargrave/k-smith.html
 |títulu= Charles Edward Kingsford-Smith (1897-1935)
 |fechaaccesu=28 de xunu de 2009
 |editorial= CTIE.Monash.edu.au
 |fecha=13 de xunetu de 2002
 |idioma=inglés
}}</ref>
** L'aviador español [[Juan de la Cierva y Codorníu|Juan de la Cierva]] sobrevoló la [[canal de la Mancha]] nun [[autogiro]], aeronave d'ala rotativa inventada por él mesmu.<ref name="Autogirox">{{Cita web
 |url = http://www.amigosdelautogiro.org/invencion.htm
 |títulu = Juan de la Cierva, Inventor del autogiro.
 |fechaaccesu = 28 de xunu de 2009
 |autor = Asociación Española d'Amigos del Autogiro
 |editorial = AmigosDelAutogiro.org
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20100129165003/http://www.amigosdelautogiro.org/invencion.htm
 |fechaarchivu = 29 de xineru de 2010
}}</ref>
* '''[[1929]]''': Richard Byrd y la so tripulación realizaron el primer vuelu sobre'l [[Polu sur]].<ref name="polonorte" /><ref name="polosur">{{Cita web
 |url = http://www.history.com/this-day-in-history.do?action=tdihArticleCategory&id=7096
 |títulu = Byrd flies over South Pole
 |fechaaccesu = 28 de xunu de 2009
 |editorial = History.com
 |idioma = inglés
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090421120933/http://www.history.com/this-day-in-history.do?id=7096&action=tdihArticleCategory
 |fechaarchivu = 21 d'abril de 2009
}}</ref>
* '''[[1930]]''': [[Amy Johnson]] convertir na primer muyer en viaxar sola ente [[Inglaterra]] y [[Australia]].<ref name="Amy">{{Cita web
 |url= http://www.pbs.org/wgbh/amex/flygirls/peopleevents/pandeAMEX04.html
 |títulu= Biography: Amy Johnson (1903 - 1941)
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |editorial= PBS.org
 |idioma=inglés
}}</ref>
* '''[[1931]]''': los pilotos estauxunidenses [[Clyde Pangborn]] y [[Hugh Herndon Jr.]] realizaron el primer vuelu al traviés del océanu Pacíficu ensin escales, ente [[Tokiu]] ([[Xapón]]) y [[Wenatchee]] ([[Washington (estáu)|Washington]], Estaos Xuníos).<ref name="Amy2">{{Cita web
 |url = http://www.wenatcheevalley.org/valleyhistory_pangborn.html
 |títulu = Clyde "Upside-Down" Pangborn
 |fechaaccesu = 4 de xunetu de 2008
 |autor = David H. Onkst
 |editorial = WenatcheeValley.org
 |idioma = inglés
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080515215417/http://wenatcheevalley.org/valleyhistory_pangborn.html
 |fechaarchivu = 15 de mayu de 2008
}}</ref>
* '''[[1932]]''': La estauxunidense [[Amelia Earhart]] convertir na primer muyer en realizar un vuelu tresatlánticu en solitariu, al partir dende [[Harbour Grace]] (Canadá) y llegar a [[Londonderry]] (Reinu Xuníu). El vuelu tuvo una duración de 15 hores y 18 minutos.<ref name="amelia">{{Cita web
 |url = http://www.ameliaearhart.com/about/biography.html
 |títulu = Biography of Amelia Earhart: Celebrating 100 years of flight
 |fechaaccesu = 4 de xunetu de 2008
 |editorial = AmeliaEarhart.com
 |idioma = inglés
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080705131142/http://www.ameliaearhart.com/about/biography.html
 |fechaarchivu = 5 de xunetu de 2008
}}</ref>
* '''[[1933]]''':
** Los españoles [[Mariano Barberán]], [[Joaquín Collar Serra]] y [[Modesto Madariaga]], realizaron la travesía del océanu Atlánticu, ente [[Sevilla]] ([[España]]) y [[Camagüey (Camagüey)|Camagüey]] ([[Cuba]]), a bordu d'un [[Breguet XIX GR]] llamáu ''[[Vuelu del Cuatro Viento|Cuatro Vientos]]'', siendo la mayor distancia percorrida hasta esi momentu sobre l'océanu.<ref name="4vientos">{{Cita web
 |url = http://www.aire.org/hala/raids/cvientos.htm
 |títulu = El Vuelu del Cuatro Vientos, Sevilla-Camagüey
 |fechaaccesu = 11 d'avientu de 2008
 |editorial = Aire.org
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090218024138/http://aire.org/hala/raids/cvientos.htm
 |fechaarchivu = 18 de febreru de 2009
}}</ref>
* '''[[1934]]''':
** El [[Letonia|letón]] [[Herberts Cukurs]], con un avión diseñao y construyío por él mesmu, partió de [[Riga]] (Letonia) escontra [[Banxul]] ([[Gambia]]) y vuelve, nun viaxe de más de 19&nbsp;000&nbsp;km.<ref name="Cukurs Gambia">{{Cita web
 |url= http://latvianaviation.com/Events/Y1934_05_25.html
 |títulu= Herbert Cukurs' flight to Gambia
 |fechaaccesu= 23 d'abril de 2009
 |editorial= LatvianAviation.com
 |idioma= inglés
 }}</ref>
* '''[[1935]]''': Amelia Earhart convertir na primer persona en volar ente [[América del Norte]] y [[Ḥawai]] nun solu vuelu.<ref name=amelia /><ref name="Ameliax">{{Cita web
 |url= http://www.ameliaearhart.com/about/achievements.html
 |títulu= Amelia Earhart - Achievements
 |fechaaccesu=28 de xunu de 2009
 |editorial= AmeliaEarhart.com
 |idioma=inglés
}}</ref>
* '''[[1936]]''': Herbert Cukurs, con un avión diseñao y construyío por él mesmu, partió de Riga (Letonia) escontra Tokiu (Xapón), y volvió, nun vuelu de 40&nbsp;045&nbsp;km.<ref name="Cukurs Tokyo">{{Cita web
 |url= http://latvianaviation.com/Events/CukTokyo.html
 |títulu= Herbert Cukurs' flight to Tokyo
 |fechaaccesu= 23 d'abril de 2009
 |editorial= LatvianAviation.com
 |idioma= inglés
 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20110926225206/http://latvianaviation.com/Events/CukTokyo.html
 |fechaarchivu= 2011-09-26
 }}</ref>
* '''[[1937]]''': Amelia Earhart sumió nel océanu Pacíficu, nel so intentu de convertise na primer muyer que da la vuelta al mundu nun avión, xunto col so compañeru [[Fred Noonan]].<ref name="Earhart2">{{Cita web
 |url= http://www.ellensplace.net/sae_lflt.html
 |títulu= Amelia Earhart: l'últimu vuelu |fechaaccesu=4
 de xunetu de 2008
 |editorial= EllenSpace.net
}}</ref><ref name="Earhart3">{{Cita web
 |url= http://www.biografiasyvidas.com/biografia/b/byrd_richard.htm
 |títulu= Amelia Earhart
 |fechaaccesu=28 de xunu de 2009
 |editorial= BiografiasYVidas.com
 |fecha=2004
}}</ref>

== 1939-1945: Segunda Guerra Mundial ==
[[Ficheru:P-51 Mustang edit1.jpg|thumb|230px|[[P-51 Mustang]] de fabricación estauxunidense]]
{{AP|Segunda Guerra Mundial}}
Los años de la [[Segunda Guerra Mundial]] carauterizar por una drástica crecedera na producción d'aviones, y pol gran desenvolvimientu de la teunoloxía rellacionada cola aviación. Na siguiente tabla puede comprobase la crecedera esponencial na producción d'aviones nesti periodu:<ref>Aviones producíos polos [[Estaos Xuníos]]</ref>
{| {{tablaguapa}} border="1" align="center" style="text-align:center;"
! Tipu d'avión
! Añu 1940
! Añu 1941
! Añu 1942
! Añu 1943
! Añu 1944
! Añu 1945
! Unidaes totales
|-----
| '''Bombarderos bien pesaos'''
| 0
| 0
| 4
| 91
| 1147
| 2657
| '''3.899'''
|-bgcolor="#EFEFEF"
| '''Bombarderos pesaos'''
| 19
| 181
| 2241
| 8695
| 3681
| 27&nbsp;874
| '''42&nbsp;691'''
|-----
| '''Bombarderos medios'''
| 24
| 326
| 2429
| 3989
| 3636
| 1432
| '''11&nbsp;836'''
|-bgcolor="#EFEFEF"
| '''Bombarderos llixeros'''
| 16
| 373
| 1153
| 2247
| 2276
| 1720
| '''7785'''
|-----
| '''Aviones de combate'''
| 187
| 1727
| 5213
| 11&nbsp;766
| 18&nbsp;291
| 10&nbsp;591
| '''47&nbsp;775'''
|-bgcolor="#EFEFEF"
| '''Aviones de reconocencia'''
| 10
| 165
| 195
| 320
| 241
| 285
| '''1216'''
|-----
| '''Aviones de tresporte'''
| 5
| 133
| 1264
| 5072
| 6430
| 3043
| '''15&nbsp;947'''
|-bgcolor="#EFEFEF"
| '''Aviones d'entrenamientu'''
| 948
| 5585
| 11&nbsp;004
| 11&nbsp;246
| 4861
| 825
| '''34&nbsp;469'''
|-----
| '''Aviones d'enllaz'''
| 0
| 233
| 2945
| 2463
| 1608
| 2020
| '''9269'''
|-bgcolor="#EFEFEF"
| '''Total añal'''
| '''1209'''
| '''8723'''
| '''26&nbsp;448'''
| '''45&nbsp;889'''
| '''42&nbsp;171'''
| '''50&nbsp;447'''
| '''174&nbsp;887'''
|}

Mientres el conflictu desenvolviéronse los primeros [[bombarderu|bombarderos]] de llarga distancia, el primer [[avión de reacción]] d'usu práuticu y el primer [[caza]] con reactores. Al entamu de la guerra, los caces podíen algamar velocidaes máximes de 480&nbsp;km/h y volar a un altor de 9000&nbsp;metros. Al rematar la guerra, dempués de toles investigaciones y desarrollos realizaos por dambos bandos, los caces taben volando a 640&nbsp;km/h y munchos algamaben los 12&nbsp;000&nbsp;metros d'altor.

[[Ficheru:Ohain USAF He 178 page60.jpg|thumb|250px|[[Heinkel He 178]], primer avión de reacción que realizó un vuelu controláu]]
[[Ficheru:B-29 in flight.jpg|thumb|250px|[[Bombarderu]] d'[[Estaos Xuníos]] [[Boeing B-29 Superfortress]] en vuelu]]
Los caces a reacción desenvueltos a lo llargo del conflictu podíen movese inda más rápidu, pero nun s'usaron hasta'l final de la guerra. El primer reactor funcional foi'l [[Alemaña|alemán]] [[Heinkel He 178]],<ref name="He-178">{{Cita web
 |url= http://www.eads.com/1024/es/eads/history/airhist/1930_1939/he178.html
 |títulu= Historia de l'aviación - Heinkel He 178
 |fechaaccesu= 4 de xunetu de 2008
 |autor= EADS
 |editorial= EADS.com
 |fecha= 21 de xunetu de 2008
 }}</ref> que realizó'l so primer vuelu en [[1939]], poco primero de empezar la guerra. Años dempués, en [[1944]], el [[Messerschmitt Me 262]] convertir nel primer caza a reacción qu'operó na guerra,<ref name="Me-262-1" /><ref name="Me-262-2" /> y podía algamar una velocidá máxima de 900&nbsp;km/h. Un prototipu alemán, el [[Messerschmitt Me 163]] yera capaz d'algamar 970&nbsp;km/h en vuelos curtios, y sirvió de base pal Messerschmitt Me 163 Komet, el caza más rápidu de la guerra, que s'emplegó en delles misiones a la fin de la guerra, en [[1945]]. Los alemanes tamién crearon los primeres [[misil]]es balísticos de llarga distancia, el [[V-1]] y el [[V-2]].

Los bombarderos de la Segunda Guerra Mundial yeren capaces de cargar el doble de carga y percorrer el doble de distancia que los esistentes antes de la guerra. Los bombarderos de llarga distancia fueron los que causaron más impautu nel intre de la guerra, una y bones los caces a reacción empezaron a operar a la fin de la guerra, y la derrota alemana yera cuestión de tiempu. Los misiles V-1 yeren ineficientes y los V-2 nun fueron producíos en grandes cantidaes. El caza estauxunidense [[North American P-51 Mustang]] resultó clave xunto a los bombarderos pesaos, yá que los sirvíen de proteición frente a los caces enemigos. Otros aviones famosos de la guerra fueron el caza británicu [[Supermarine Spitfire]], consideráu como "el salvador del Reinu Xuníu", el caza [[Xapón|xaponés]] [[Mitsubishi A6M Zero]] y el bombarderu estauxunidense [[Boeing B-29 Superfortress]].

== 1945-1980 ==

=== Turbohélices ===
[[Ficheru:G-arir.jpg|thumb|left|220px|[[Vickers Viscount]], primer avión comercial [[turbohéliz]] n'entrar en serviciu (añu [[1950]])]]
Dempués del fin de la Segunda Guerra Mundial, l'aviación comercial pasó a desenvolvese de manera independiente a l'aviación militar. Les empreses fabricantes d'aviones pasaron a crear modelos especialmente diseñaos pal tresporte de pasaxeros y, mientres los primeros años dempués de la guerra, les llinies aérees usaron aviones militares modificaos pa usu civil, o versiones derivaes de los mesmos, ente los que cabría destacar el [[Boeing 377 Stratocruiser]], que derivaba del [[Boeing C-97 Stratofreighter]], y que se convirtió nel primer avión de dos pisos de la historia de l'aviación, yá que la so fuselaje denomináu "de doble burbuya" dexaba que na parte cimera allugara una cubierta con asientos, y na inferior llevara una pequeña sala [[VIP]] a la que s'aportaba por aciu una escalera de cascoxu, y qu'al empar foi'l mayor avión comercial hasta la llegada del [[Boeing 707]] en [[1958]].<ref name="B707">{{Cita web
 |url= http://airvoila.com/?p=123
 |títulu= Boeing 707, Tou un Clasico…
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |editorial= AirVoila.com
 |fecha=13 de mayu de 2007
}}</ref>

De les aeronaves comerciales que se desenvolvieron nesti periodu, destaquen los cuatrimotores [[Douglas DC-4]] y el [[Lockheed Constellation]], que fueron usaos pa vuelos locales de pasaxeros o de media distancia. Tamién realizaron rutes tresoceániques, pero pa éstes precisaben faer escales pa reabastecerse de combustible. Los vuelos tresoceánicos precisaben de motores más potentes, que yá esistíen en [[1945]] en forma de turbinas a reacción, pero estos, nesi momentu inda consumíen demasiao combustible y colles un avión solo podría percorrer pequeñes distancies.

Pa resolver esti problema, anque fora de manera temporal, desenvolviéronse motores [[turbohéliz]]s, que yeren propulsores capaces de xenerar más de trés mil [[Caballu de fuercia|caballo de fuercia]]. Estos motores empezaríen a ser emplegaos nos [[Vickers Viscount]], [[Lockheed L-188 Electra]] o [[Ilyushin Il-18]], aviones capaces de tresportar ente 75 y 110 pasaxeros ente les ciudaes de [[Nueva York]] y [[París]] ensin escales y a una [[velocidá de cruceru]] de más de 500{{esd}}[[km/h]].

=== La era de los reactores ===
[[Ficheru:F-86F.jpg|thumb|220px|[[Caza (avión)|Caza]] a [[motor a reacción|reacción]] [[North American F-86 Sabre]] emplegáu na [[Guerra de Corea]]]]
[[Ficheru:Comet 4.jpg|thumb|220px|[[De Havilland Comet]], primer [[avión de reacción]] pal tresporte de pasaxeros]]

A finales de los [[Años 1940|años 40]], los inxenieros empezaron a desenvolver les turbinas usaes nos caces a reacción producíos mientres la Segunda Guerra Mundial. Nun principiu, los [[Estaos Xuníos]] y la [[Xunión Soviética]] queríen turbinas a reacción pa producir bombarderos y caces cada vez meyores, y asina ameyorar inda más el so arsenal militar. Cuando empezó la [[guerra de Corea]] en [[1950]], tantu los Estaos Xuníos como la Xunión Soviética disponíen de caces a reacción, ente los que destacaben el norteamericanu [[North American F-86 Sabre]] y el soviéticu [[MiG-15]].

En cuanto al primer avión de reacción de calter comercial de la historia de l'aviación, foi'l [[De Havilland Comet]] de fabricación [[Reinu Xuníu|británica]].<ref name="Comet">{{Cita web
 |url= http://es.youtube.com/watch?v=xypEPhX_dzU
 |títulu= de Havilland Comet jet airliner
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |editorial= YouTube.com
 |formatu= videu
 |idioma=inglés
}}</ref> El Comet empezó'l so usu como avión de pasaxeros en [[1952]], siendo capaz de volar a 850{{esd}}[[km/h]], y con una cabina presurizada y relativamente silenciosa. Esti avión empezó siendo un ésitu comercial, y munches llinies aérees fixeron pidíos. Pero dos accidentes asocedíos en [[1954]] en mediu del mar, fixeron que surdieren grandes duldes no relativo a la seguridá del avión. La causa principal de los accidentes foi debida a la fatiga del metal alredor del ventanu onde s'agospiaba la unidá de radiu, y de los ventanos que dambes yeren cuadraes, que terminaron per vencer poles arestes a la presurizacion de la cabina. D'ende que dende entós los ventanos de los aviones son ovalaes, pa estenar la enerxía alredor d'elles. La compañía [[De Havilland]] intentó salvar el so avión, que les sos ventes cayeren drásticamente, al traviés de dellos cambeos estructurales, pero un tercer accidente asocedíu en [[1956]] fizo que de nuevu les ventes cayeren, y a la fin la producción cesó en [[1964]].

La norteamericana [[Boeing]] llanzó'l [[Boeing 707]] en [[1958]],<ref name="B707" /> el cual convirtióse nel primer avión de pasaxeros a reacción que tuvo ésitu. Los inxenieros que desenvolvieron el modelu, dedicaron especial enfotu en que los errores que se cometieren nel De Havilland Comet nun se dieren nel 707. Los modelos a reacción [[Douglas DC-8]] y [[Convair 880]] fueron llanzaos dellos años dempués, anque l'ésitu comercial que dambos modelos tuvieron foi más modestu que'l qu'algamó'l 707, del que se producieron un total de 1010 unidaes, convirtiendo a la Boeing de magar, nel mayor fabricante d'aviones del mundu.

Los modelos [[Boeing 727|727]], [[Boeing 737|737]] y [[Boeing 747|747]] son derivaos direutos del 707. El Boeing 737, que la so producción foi empecipiada en [[1964]] ye l'avión pa tresporte de pasaxeros más producíu y popular de la hestoria, con más de seis mil aviones producíos,<ref name="B737-1">{{Cita web
 |url = http://www.boeing.es/ViewContent.do?id=1490
 |títulu = Dato d'Interés sobre'l 737
 |fechaaccesu = 4 de xunetu de 2008
 |autor = [[Boeing]]
 |editorial = Boeing.es
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20081216143803/http://www.boeing.es/ViewContent.do?id=1490
 |fechaarchivu = 16 d'avientu de 2008
}}</ref> y yá entráu'l [[sieglu XXI]], el modelu sigue en producción, gracies a toles meyores y variantes producíes.<ref name="B737-2">{{Cita web
 |url = http://www.boeing.es/Redirect.do?Keyword=737
 |títulu = Boeing 737 Next Generation
 |fechaaccesu = 4 de xunetu de 2008
 |autor = Boeing
 |editorial = Boeing.es
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20081218092530/http://www.boeing.es/Redirect.do?Keyword=737
 |fechaarchivu = 18 d'avientu de 2008
}}</ref>

=== Aviones de fuselaje anchu ===
[[Ficheru:Malaysia Airlines B747-4H6 (9M-MPN) landing at London Heathrow Airport in 2004 (1).jpg|thumb|left|200px|[[Boeing 747]], el primer [[avión]] provistu de [[fuselaje]] anchu]]
[[Ficheru:Airbus-A300B4-605R-D-AIAW.jpg|thumb|left|200px|El [[A300]], primer avión d'[[Airbus]]]]
[[Ficheru:DC10-40 JapanAirLine JA8549(20010728KIX).jpg|thumb|left|200px|Trirreactor [[McDonnell Douglas DC-10]]]]
Los aviones de fuselaje anchu son aviones comerciales que tienen tres files d'asientos dixebraes por dos pasiellos. Crear p'apurrir más comodidá a los pasaxeros, y facilitar la so movilidá y la de los tripulantes pol avión.

El primer avión que tenía un fuselaje anchu foi'l [[Boeing 747]], moteyáu ''Jumbo'', capaz de tresportar a más de 500 pasaxeros nun únicu vuelu.<ref name="Jumbo">{{Cita web
 |url = http://www.geocities.com/paa_clippers/c1969_B747.htm
 |títulu = Boeing 747
 |fechaaccesu = 4 de xunetu de 2008
 |editorial = GeoCities.com
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080214045610/http://www.geocities.com/paa_clippers/c1969_B747.htm
 |fechaarchivu = 14 de febreru de 2008
}}</ref> Foi presentáu en [[1968]], y nesi momentu munchos pensaben que nun tendría ésitu comercial, polo que [[Boeing]] pasó por problemes económicos mientres el procesu de desenvolvimientu del avión.<ref name=Jumbo /> Sicasí, el ''Jumbo'' convertir en tou un llogru comercial, rompiendo toles mires, y pasando a sirvir rutes con muncha densidá de pasaxeros. Dende'l so llanzamientu foi l'avión comercial más grande del mundu hasta l'apaición del [[Airbus A380]], yá nel [[sieglu XXI]].

Na [[Años 1970|década de 1970]], apaecieron los primeros trirreactores comerciales, el [[McDonnell Douglas DC-10]] y el [[Lockheed L-1011 TriStar]], capaces de realizar rutes intercontinentales, tamién la nacencia del [[F-14 Tomcat]] el 21 d'avientu d'esi añu y que tuvieron un gran ésitu nel so momentu. Años dempués, tamién se produciría un deriváu del DC-10, el [[McDonnell Douglas MD-11]].

El primer birreactor de fuselaje anchu foi l'[[Airbus A300]], un avión comercial de mediu algame, fabricáu pol consorciu [[Europa|européu]] [[Airbus]].<ref name="Airbus1">{{Cita web
 |url = http://www.airbus.com/en/aircraftfamilies/a300a310/index.html
 |títulu = Airbus A300/A310 Family, the widebody benchmark
 |fechaaccesu = 4 de xunetu de 2008
 |autor = [[Airbus]]
 |editorial = Airbus.com
 |idioma = inglés
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080703162400/http://www.airbus.com/en/aircraftfamilies/a300a310/index.html
 |fechaarchivu = 3 de xunetu de 2008
}}</ref> La [[Estaos Xuníos|norteamericana]] [[Boeing]] contraatacó col [[Boeing 767]], similar al A300 pero que podía operar rutes más llargues, y col [[Boeing 757]] pa les rutes de mediu algame, pero que nun disponía de fuselaje anchu. El Boeing 767 revolucionó l'aviación comercial, yá que el so llargu algame, los sos baxos costos d'operaciones y la so capacidá de tresporte (podía tresportar más de 200 pasaxeros) dexaben vuelos regulares usando'l menor númberu d'aviones posible en rutes transatlánticas y en rutes enantes impracticables por cuenta de los altos costos operacionales y al baxu númberu de pasaxeros. Gracies a esti avión, popularizáronse viaxar tresatlánticos, y a finales de los [[Años 1980|años 80]] y principios de los [[Años 1990|años 90]], había más Boeing 767 cruciando'l [[océanu Atlánticu]] diariamente, que tolos demás aviones comerciales sumaos qu'operaben eses rutes, y mientres los primeros años del [[sieglu XXI]], sigue siendo l'avión que más vegaes ye usáu pa cruciar l'Atlánticu diariamente, a pesar de la creciente competencia d'aviones más modernos y recién.

=== Vuelos supersónicos ===
[[Ficheru:Chuck_Yeager.jpg|thumb|180px|[[Charles Yeager]], primer home en devasar la [[velocidá del soníu]] xunto al [[Bell X-1]] ''Glamorous Glennis''.]]
[[Ficheru:X-15 in flight.jpg|thumb|180px|[[North American X-15]] en vuelu]]

Dempués del fin de la Segunda Guerra Mundial, la teunoloxía necesaria pa la realización de vuelos supersónicos controlaos inda nun taba disponible. Amás d'eso, los aviones entá nun yeren lo suficientemente resistentes pa soportar les fuertes [[Onda de choque|ondes de choque]] xeneraes poles [[Velocidá supersónica|velocidaes supersóniques]]. Al nivel del mar, la [[velocidá del soníu]] ye d'aproximao 1225&nbsp;km/h, pero a 15&nbsp;000&nbsp;metros d'altor, esta ye d'apenes 1050&nbsp;km/h. Ello ye que dellos aviadores na Segunda Guerra Mundial, llograron pasar la barrera del soníu, pero con resultaos catastrófiques: les fuertes ondes de choque xeneraes pola velocidá, destruyíen los aviones, que nun fueren proyeutaos p'algamar eses velocidaes.

Llegáu l'añu [[1947]], inxenieros estauxunidenses pasaron a trabayar en pequeños prototipos d'aviones ensin controlar. La mayor esmolición de los especialistes n'aviación yera qu'estos aviones aguantaren les ondes de choque que se crean a altes velocidaes. Les bones resultaos llograes nestes pruebes llevaríen a la producción d'una serie d'aviones que denominaron [[Aviones X]] (''X-planes'' n'inglés). L'estauxunidense [[Charles Yeager]] convertir na primer persona en devasar la velocidá del soníu, el [[4 d'ochobre]] de 1947, pilotando un [[Bell X-1]] bautizáu como ''Glamorous Glennis''.

En [[1962]], el [[avión cohete]] [[North American X-15]] convertir nel primer avión en llegar a la [[termosfera]], pilotáu pol estauxunidense [[Robert White]]. Llogró permanecer a un altor de 95&nbsp;936&nbsp;metros mientres dieciséis segundos, percorriendo nesi periodu aproximao 80&nbsp; quilómetros. Este foi'l primer vuelu d'un avión pel espaciu. Darréu, el X-15 llegaría a los 107&nbsp;960&nbsp;metros d'altitú, y tamién se convirtió nel primer avión [[velocidá hipersónica|hipersónico]] (5 vegaes la velocidá del soníu), rompiendo diversos récores de velocidá, y superando [[Númberu Mach|Mach]] 6 (seis veces la velocidá del soníu) en diversos vuelos.<ref name="X-15">{{Cita web
 |url= http://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/20000068530_2000075022.pdf
 |títulu= Hypersonics Before the Shuttle: A Concise History of the X-15 Research Airplane
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |autor= Jenkins, Dennis R.
 |editorial= NASA publications
 |fecha=xunu de 2000
 |formatu= PDF
 |idioma=inglés
}}</ref>

[[Ficheru:МАКС-2007-ЗВГ-002.jpg|thumb|left|180px|[[Tupolev Tu-144]] n'esposición]]
[[Ficheru:Concorde.planview.arp.jpg|thumb|180px|[[Concorde]] desapegando]]

Los primeros aviones supersónicos pa usu civil fueron creaos a finales de los [[Años 1960|años 60]]. El primer avión supersónicu comercial del mundu foi'l [[Xunión Soviética|soviéticu]] [[Tupolev Tu-144]], que realizó'l so primer vuelu'l [[31 d'avientu]] de [[1968]].<ref name="Tu-144">{{Cita web
 |url= http://members.tripod.com/tu144/espanol/historia.html
 |títulu= La hestoria del Tupolev Tu-144
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |editorial= Tripod.com
}}</ref>
El [[Concorde]], fabricáu por un consorciu [[Francia|francu]]-[[Reinu Xuníu|británicu]], fixo'l so primer vuelu dos meses dempués. El Tu-144 empezó los sos primeros vuelos de pasaxeros en [[1977]], pero por causa de problemes operacionales, dexó de ser utilizáu como avión pal tresporte de persones al añu siguiente. En cuanto al Concorde, realizó los sos primeros vuelos comerciales en [[1976]], sirviendo en rutes transatlánticas. Dambes aeronaves fueron, hasta'l momentu, les úniques aeronaves supersóniques comerciales que se desenvolvieron. Nel 2004, suspendiéronse los sos vuelos comerciales quedando los Concorde como exemplares en museos d'aviación alredor del mundu.

=== De la Tierra al espaciu ===
{{AP|Carrera espacial}}

Cola carrera espacial siendo unu de los puntos clave de la [[Guerra Fría]] ente [[Estaos Xuníos]] y la [[Xunión Soviética]], el cielu dexó, lliteralmente, de ser la llende, siquier pa los vuelos controlaos. En [[1957]] el [[satélite artificial|satélite]] soviéticu [[Sputnik]] convertir nel primer satélite en orbitar la tierra,<ref name="Sputnik-1">{{Cita web
 |url= http://www.cosmopediaonline.com/sputnik.html
 |títulu= El Sputnik: el despegue de la carrera espacial
 |fechaaccesu= 4 de xunetu de 2008
 |editorial= CosmopediaOnLine.com
 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20181025202750/http://www.cosmopediaonline.com/sputnik.html
 |fechaarchivu= 2018-10-25
 }}</ref><ref name="Sputnik-2">{{Cita web |url= http://www.lavanguardia.es/lv24h/20071003/53398814860.html |títulu= Sputnik, la bola que camudó'l mundu |fechaaccesu= 4
 de xunetu de 2008 |autor= Axencia EFE |periódicu= La Vanguardia |formatu= 3-10-2007 }}</ref> y en [[1961]], el [[cosmonauta]] soviéticu [[Yuri Gagarin]] convertir na primer persona en viaxar al espaciu,<ref name="Gagarin1">{{Cita web
 |url= http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/science/newsid_1272000/1272337.stm
 |títulu= El día que l'home salió de la Tierra |fechaaccesu=4
 de xunetu de 2008
 |autor= BBC
 |editorial= BBCmundo.com
 |formatu= 12-4-2001
}}</ref> orbitando una vegada alredor del planeta, y permaneciendo ellí mientres 108 minutos.<ref name="Gagarin2">{{Cita web
 |url= http://www.voltairenet.org/article136360.html
 |títulu= 108 minutos del vuelu de Yuri Gagarin: antes y dempués
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |autor= Ria Novosti
 |editorial= VoltaireNet.org
 |formatu= 6-3-2006
}}</ref> Los [[Estaos Xuníos]] reaccionaron meses más tarde llanzando al [[astronauta]] [[Alan Shepard]] al espaciu, y años dempués, llanzando la primer misión a la [[Lluna]] dientro del [[Programa Apollo]]. El [[20 de xunetu]] de [[1969]] [[Neil Armstrong]], comandante de la misión [[Apollo 11]] convertir na primer persona en triar la lluna.<ref name="Armstrong">{{Cita web |url= http://www.gaceta.es/21-05-2009+buelga_armstrong_lluna_cumple_40_anos,noticia_1img,10,13,57691 |títulu= Sputnik, la bola que camudó'l mundu |fechaaccesu= 28
 de mayu de 2009 |autor= Axencia EFE |editorial= Gaceta.es |formatu= 21-5-2009 }}</ref>

== 1990-actualidá ==
[[Ficheru:National Park Service 9-11 Statue of Liberty and WTC fire.jpg|thumb|200px|Los [[Atentaos del 11 de setiembre de 2001]] supunxeron un antes y un dempués nel mundu de l'aviación]]

[[Ficheru:SIA Airbus A380, 9V-SKA, SIN 3 resized.jpg|thumb|200px|[[Airbus A380]], el [[avión comercial]] más grande del mundu]]
El [[12 de xunu]] de [[1994]] el [[Boeing 777]] realizó'l so primer vuelu,<ref name="B777">{{Cita web
 |url = http://www.boeing.es/ViewContent.do?id=16902
 |títulu = Cronología del Programa Boeing 777
 |fechaaccesu = 4 de xunetu de 2008
 |autor = Boeing
 |editorial = Boeing.es
 |fecha = 31 d'avientu de 2005
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20081216135058/http://www.boeing.es/ViewContent.do?id=16902
 |fechaarchivu = 16 d'avientu de 2008
}}</ref> convirtiéndose nel primer avión diseñáu y entamáu dafechu con ordenadores, y na actualidá ye'l mayor avión birreactor del mundu. Xunto al cuatrirreactor [[Airbus A340]], son los aviones con mayor algame operacional del planeta, pudiendo percorrer más de 16&nbsp;000&nbsp;quilómetros nun únicu vuelu.<ref name="A340">{{Cita web
 |url= https://www.elmundo.es/papel/2004/06/30/mundo/1657318.html
 |títulu= Singapur-Nueva York: 18 hores ensin escales
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |autor= Clark, Andrew
 |periódicu= El Mundo |fecha=31
 d'avientu de 2005
}}</ref>

Dende los [[años 1970]], los [[aeropuertu|aeropuertos]] y aviones comerciales pasaron a ser unu de los oxetivos preferíos d'ataques terroristes. El peor d'estos ataques asocedió en [[2001]], cuando dos aviones d'[[American Airlines]] y dos d'[[United Airlines]] fueron utilizaos nos [[atentaos del 11 de setiembre]]. De resultes direuta d'esti acontecimientu, el númberu de viaxeros d'avión menguó na mayoría de llinies aérees, y munches d'elles enfrentáronse a grandes dificultaes financieres nos años siguientes.<ref name="11S">{{Cita web
 |url= http://www.borrull.org/s/noticia.php?id=8210&id2=3735
 |títulu= Los atentaos provocaron 130&nbsp;000 despidos nes compañíes aérees
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |editorial=
 |fecha=4 de setiembre de 2002
}}</ref> Los efeutos del ataque, anque embrivíos, inda persisten en delles compañíes. La resultancia de l'amenaza terrorista ye la medría de midíes de seguridá que se tomen nos aeropuertos dende entós.

Dende l'entamu del sieglu XXI, l'aviación subsónica pretende sustituyir al pilotu por aeronaves controlaes a distancia o por ordenadores. N'abril de 2001, l'[[vehículu aereu non tripuláu|avión ensin tripular]] denomináu [[Northrop Grumman RQ-4 Global Hawk]] voló dende la [[Base de la Fuercia Aérea Edwards]] ([[California]], [[Estaos Xuníos]]) hasta [[Australia]], ensin escales y ensin reabastecerse de combustible, tardando 23 hores y 23 minutos, siendo'l vuelu más llargu realizáu por un avión non tripuláu.<ref name="GlobalHawk1">{{Cita web
 |url= http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2001/04/24/528711.shtml
 |títulu= Un avión espía bate'l récor de vuelu ensin pilotu cruciando l'océanu Pacíficu |fechaaccesu=4
 de xunetu de 2008
 |editorial= LaVozDeGalicia.es
 |fecha=24 d'abril de 2001
}}</ref><ref name="GlobalHawk2">{{Cita web
 |url= http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/science/newsid_1294000/1294681.stm
 |títulu= Avión-robot espía crucia'l Pacíficu |fechaaccesu=4
 de xunetu de 2008
 |autor= BBC
 |editorial= BBCmundo.com
 |fecha=24 d'abril de 2001
}}</ref>

Unu de los [[Concorde]] d'[[Air France]] sufrió un accidente'l [[25 de xunetu]] de [[2000]],<ref name="Concorde1">{{Cita web
 |url= https://www.bbc.co.uk/spanish/news/news000726concorde3.shtml
 |títulu= Concorde: l'epílogu d'una traxedia |fechaaccesu=4
 de xunetu de 2008
 |autor= BBC
 |editorial= BBCmundo.com
 |fecha=26 de xunetu de 2000
}}</ref> cuando una [[turbina]] del avión empezó a amburar, faciendo que s'estrellara en [[Gonesse]] ([[Francia]]) pocu dempués de desapegar. Hasta entós, el Concorde yera consideráu l'avión comercial más seguru del mundu. Pasó por un procesu de modernización hasta'l [[2003]], pero por causa del baxu númberu de pasaxeros y de los altos costos operacionales, tolos aparatos dexaron de volar en [[2003]], cuando [[British Airways]] retiró'l postreru en serviciu,<ref name="Concorde2">{{Cita web |url= http://www.lavanguardia.es/premium/publica/publica?COMPID=51262783052&ID_PAGINA=22088&ID_FORMATO=9&PARTICION=91&SUBORDRE=3 |títulu= El Concorde entama'l so últimu vuelu |fechaaccesu= 4
 de xunetu de 2008 |autor= axencia EFE |periódicu= La Vanguardia |fecha= 23
 d'ochobre de 2003 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090822170325/http://www.lavanguardia.es/premium/publica/publica?COMPID=51262783052&ID_PAGINA=22088&ID_FORMATO=9&PARTICION=91&SUBORDRE=3 |fechaarchivu= 2009-08-22 }}</ref> y dende entós nengún avión supersónicu realiza vuelos comerciales.

El [[27 d'abril]] de [[2005]], el [[Airbus A380]] voló per primer vegada,<ref name="A380-1">{{Cita web |url= http://es.wikinews.org/wiki/El_avi%C3%B3n_de_pasaxeros_m%C3%A1s_grande_del mundu_realiza_primer_vuelo |títulu= L'avión de pasaxeros más grande del mundu realiza primer vuelu |fechaaccesu= 4
 de xunetu de 2008 |editorial= [[Wikinoticies]] |fecha= 2 de mayu de 2005 }}</ref> y el [[25 d'ochobre]] de [[2007]], cola realización del so primer vuelu comercial ente [[Singapur]] y [[Sydney]], convertir nel mayor avión comercial de pasaxeros del mundu,<ref name="A380-2">{{Cita web
 |url= http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/business/newsid_7061000/7061539.stm
 |títulu= L'A380 completa'l so vuelu inaugural
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |autor= BBC
 |editorial= BBCmundo.com
 |fecha=25 d'ochobre de 2007
}}</ref> superando al [[Boeing 747]], qu'ostentara esi récor desque realizó'l so primer vuelu en [[1969]].<ref name="B747">{{Cita web
 |url = http://www.boeing.es/ViewContent.do?id=9862
 |títulu = Cronología del Programa Boeing 747
 |fechaaccesu = 4 de xunetu de 2008
 |autor = Boeing
 |editorial = Boeing.es
 |fecha = 14 de payares de 2005
 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20081216143154/http://www.boeing.es/ViewContent.do?id=9862
 |fechaarchivu = 16 d'avientu de 2008
}}</ref> Pero aun así, l'A380 ye superáu en tamañu pol [[Antonov An-225]], que realizó'l so primer vuelu'l [[21 d'avientu]] de [[1988]],<ref name="Antonov An-225">{{Cita web
 |url= https://www.elmundo.es/2001/04/17/sociedad/982825.html
 |títulu= Primer vuelu del avión más grande del mundu, el Antonov AN-225
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |autor= Carlos Toro |editorial=
 ElMundo.es
 |fecha=17 d'abril de 2001
}}</ref> y dende entós ye'l mayor avión de la hestoria.

El [[15 d'avientu]] de [[2009]], dempués de dos años de retrasu, el [[Boeing 787]] realiza'l so primer vuelu nes instalaciones que la compañía tien nel [[aeropuertu de Paine Field]] ([[Everett (Washington)|Everett]], [[Washington (estáu)|Washington]], Estaos Xuníos), convirtiéndose nel primer avión comercial fabricáu principalmente con [[material compuesto|materiales compuestos]].<ref name="Boeing 787">{{Cita web
 |url= https://www.europapress.es/economia/noticia-economia-empreses-dreamliner-787-boeing-desapiega-exito-instalaciones-paine-field-eeuu-20091215193318.html?rel
 |títulu= El 'Dreamliner' 787 de Boeing desapiega con ésitu dende les instalaciones de Paine Field (EEXX)
 |fechaaccesu=3 de febreru de 2010
 |autor= [[Europa Press]]
 |editorial= EuropaPress.es
 |fecha=15 d'avientu de 2009
}}</ref>

== El futuru ==
[[Ficheru:SpaceShipOne_Final_Flight_Sept_2004_photo_D_Ramey_Logan.jpg|thumb|left|230px|El ''[[SpaceShipOne]]'' en vuelu]]
[[Ficheru:Helios in flight.jpg|thumb|left|230px|L'avión [[Enerxía solar fotovoltaica|solar]] ''Helios'', en plenu vuelu]]
[[Ficheru:Solar Impulse SI2 pilote Bertrand Piccard Payerne November 2014.jpg|thumb|230px|L'avión solar tripuláu ''Solar Impulse'', preparáu pal despegue]]
Dende l'empiezu de la [[Años 1990|década de 1990]], l'aviación comercial pasó a desenvolver teunoloxíes que nel futuru van convertir al avión nun aparatu cada vez más automatizado, amenorgando gradualmente la importancia del [[Pilotu d'aviación|piloto]] nes operaciones de l'aeronave, col enfotu de amenorgar los [[Accidente aereu|accidentes aéreos]] causaos por fallos humanos. Los fabricantes d'aviones comerciales siguen investigando posibles maneres d'ameyoralos, convirtiéndolos n'aparatos cada vez más seguros, eficientes y silenciosos. Coles mesmes, los pilotos, [[controlador aereu|controladores aéreos]] y mecánicos cada vez van tar meyor preparaos y les aeronaves van pasar unes revisiones más rigoroses col fin d'evitar accidentes por fallos humanos o mecánicos.

El [[sistema de llanzamientu reutilizable]], tamién conocíu poles sos sigles n'inglés ''RLV'' (''Reusable Launch Vehicle'') ye un vehículu de llanzamientu que ye capaz de ser llanzáu al espaciu más d'una vegada, gracies a los sos [[Motor cohete|cohetes]] reutilizables, que xeneraríen l'emburrie suficiente p'algamar l'espaciu y una vegada ellí, orbitar alredor del planeta. Estes aeronaves van poder desapegar y aterrizar de la mesma manera que los aviones, en pistes d'aterrizaxe llargues. Anque inda nun tán disponibles, hai dellos modelos que s'atopen en fase de pruebes, como'l [[SpaceShipOne]], que se convirtió nel primer vehículu espacial tripuláu de capital priváu.<ref name="SpaceShipOpne">{{Cita web
 |url= http://www.laflecha.net/canales/ciencia/200406232/
 |títulu= La fazaña del SpaceShipOne
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |autor= France
 Presse |editorial= LaFlecha.net
 |fecha=23 de xunu de 2004
 |idioma=inglés
}}</ref> Col tiempu podríen usase pa la realización de viaxes espaciales, de baxu costu y alta seguridá. Sicasí, por que puedan emplegase en múltiples ocasiones, ye necesariu que tengan una estructura más resistente pa soportar l'usu siguíu, lo qu'aumentaría'l pesu del aparatu, y dada la falta d'esperiencia con estos vehículos, entá se tienen que considerar los costos qu'implicaría la so realización.

Tamién se tán investigando nueves fontes d'enerxía más llimpies, como'l [[etanol]], [[lletricidá]], o inclusive emplegando [[enerxía solar fotovoltaica]]. Con esta postrera, la [[NASA]] creó'l ''Helios'', un avión alimentáu gracies a la enerxía que-y apurre'l sol y los sos [[célula fotovoltaica|célules fotovoltaiques]] instalaes en tola so [[superficie alar]].<ref name="Helios1">{{Cita web
 |url= http://www.nasa.gov/centers/dryden/news/ResearchUpdate/Helios/index.html
 |títulu= Helio prototype
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |editorial= Nasa.gov
 |idioma=inglés
}}</ref> El ''Helios'' batió'l récor d'altor nesi tipu d'aparatos,<ref name="Helios2">{{Cita web
 |url= https://www.elpais.com/articulo/sociedad/avion/solar/NASA/bati/record/mundial/altor/elpepisoc/20010815elpepisoc_6/Tes
 |títulu= Un avión solar de la NASA bate'l récor mundial d'altor
 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2008
 |periódicu= El País
 |fecha=15 d'agostu de 2001
}}</ref> y tamién ye capaz de caltenese mientres díes en vuelu, lo que fai que nun futuru, aviones similares puedan ser emplegaos como satélites más económicos. Otres iniciatives privaes, como l'avión ''[[Solar Impulse]]'' viniéronse desenvolviendo nos últimos años, agorando'l próximu despegue de l'aviación solar.

A pesar de los crecientes problemes a los que s'enfrentó l'aviación polo xeneral, créese que'l [[sieglu XXI]] va ser un sieglu de meyores dientro del mundu de l'aviación. Aviones y cohetes van ufiertar capacidaes úniques en términos de velocidá y capacidá de pasaxeros y de carga que nun tienen de ser subestimados. Mientres les persones tengan necesidaes de tresporte d'un puntu a otru del planeta a gran velocidá, l'aviación siempres va ser necesaria.

== Ver tamién ==
* [[Cronoloxía de l'aviación]]
* [[Alberto Santos Dumont]]
* [[Hermanos Wright]]
* [[Archie League]]

== Referencies ==
{{llistaref|2}}

== Bibliografía ==
;N'idioma español

* {{cita llibru |García Cruzado, autor=Marcos |títulu=Afayar: Los pioneros de l'aviación editorial=[[Aeropuertos Españoles y Navegación Nérea]] |isbn=84-96456-00-5 |añu=2001}}

* {{cita llibru |autor=Ezquerro Ezquerro, Felipe |títulu=La conquista aérea de los océanos editorial=[[Aeropuertos Españoles y Navegación Nérea]] |isbn=84-95135-41-8 |añu=2002}}

* {{cita llibru |autor=Simons, David y Thomas Withington |títulu=Historia de l'aviación - Dende los pioneros hasta la esploración del espaciu editorial=Parragon Books Ltd |isbn=978-1-4054-8951-5 |añu=2003}}

* {{cita llibru |autor=Amo, Javier; Alberto Linés, Antonio Méndez, Carlos Salazar, Martín Cuesta, Rafael de Madariaga, Antonio Montero y Cecilio Xusta |títulu=100 Años volando |editorial=Cockpitstudio |isbn=84-95777-16-9 |añu=2006}}

* {{cita llibru |autor=Corominas, Lluís |títulu=Mujer na historia de l'aviación editorial=Cockpitstudio |isbn=84-95777-21-5 |añu=2006}}

;N'idioma inglés

* {{cita llibru |autor=Metcalf, Jonathan |títulu=Flight: 100 Years of Aviation |editorial=DK ADULT |isbn=0-7894-8910-4 |añu=2002}}

* {{cita llibru |autor=Millbrooke, Anne Marie |títulu=Aviation History |editorial=Jeppesen Sanderson |isbn=0-88487-235-1 |añu=1999}}

* {{cita llibru |autor=Thurston, David B. |títulu=The World's Most Significant and Magnificent Aircraft: Evolution of the Modern Airplane |editorial=SAE International |isbn=0-7680-0537-X |añu=2000}}

* {{cita llibru |autor=Biddle, Wayne |títulu=Barons of the Sky: From Early Flight to Strategic Warfare: The Story of the American Aerospace Industry |editorial=The [[Johns Hopkins University Press]] |isbn=0-8018-6828-9 |añu=2002}}

* {{cita llibru |autor=Anderson, John D. |títulu=The Airplane: A History of Its Technology |editorial=AIAA (American Institute of Aeronautics & Astronautics) |isbn=1-56347-525-1 |añu=2002}}

* {{cita llibru |autor=Winchester, Jim |títulu=The Timeline of Aviation (World History Timeline) |editorial=Thunder Bay Press |isbn=1-59223-720-7 |añu=2007}}

* {{cita llibru |autor=Hardling, John |títulu=Flying's Strangest Moments: Extraordinary But True Stories from Over 1100 years of Aviation History |editorial=Anova Books |isbn=1-86105-934-5 |añu=2006}}

;N'idioma alemán

* {{cita llibru |autor=Fecker, Andreas |títulu=Die Welt der Luftfahrt |editorial=Verlag GeraMond |isbn=3-7654-7221-2 |añu=2005}}

* {{cita llibru |autor=Bölkow, Ludwig |títulu=Ein Jahrhundert Flugzeuge: Geschichte und Technik des Fliegens |editorial=VDI-Verlag |isbn=3-18-400816-9 |añu=1990}}

* {{cita llibru |autor=Grant, R. G. |títulu=Fliegen: die Geschichte der Luftfahrt |editorial=Dorling Kindersley |isbn=3-8310-0474-9 |añu=2003}}

* {{cita llibru |autor=Von Vegesack, Alexander & Jochen Eisenbrand |títulu=Airworld |editorial=Vitra |isbn=3-931936-48-1 |añu=2004}}

* {{cita llibru |autor=Trischler, Helmuth & Kai-Uwe Schrogl |títulu=Ein Jahrhundert im Flug - Luft- und Raumfahrtforschung in Deutschland 1907-2007 |editorial=Frankfurt/New York, campus |isbn=978-3-593-38330-9 |añu=2007}}

== Enllaces esternos ==
* {{link|http://www.eads.net/1024/es/eads/history/airhist/airhist.html|Historia de l'aviación na páxina web de EADS.}}
* {{link|http://www.aire.org/|Portal aeronáuticu de l'asociación Aire.}}
* {{link|http://www.flyingmachines.org/|Máquines voladores.}} (n'inglés)
* {{link|http://www.idsia.ch/~juergen/planetruth.html|Cronoloxía de los principales eventos en vuelos controlaos.}} (n'inglés)
* {{link|http://www.centennialofflight.gov/essay/Prehistory/PH-OV.htm|Prehistoria del vuelu.}} (n'inglés)
* {{link|http://www.thewrightbrothers.org/fivefirstflights.html|Los primeros vuelos de los hermanos Wright.}} (n'inglés)
* {{link|http://www.aironline.com.br|Air Online - Web sobre aviación}} (en portugués)

{{Tradubot|Historia de la aviación}}
{{control d'autoridaes}}
[[Categoría:Historia de l'aviación]]


[[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]]