Historia de Xeorxa
El país actual de Xeorxa foi conocíu na Antigüedá como la Cólquida y la Iberia caucásica de los griegos.
Adopción del cristianismu[editar | editar la fonte]
Antes de l'adopción del cristianismu, el cultu de Mitra y el zoroastrismu prauticar de manera común nel reinu d'Iberia dende los primeros sieglos de la era cristiana. El cultu de Mitra, que s'estrema pol so calter sincréticu y por tanto, complementariu a los cultos locales, sobremanera el cultu del Sol, adulces llegó a fundise coles antigües creencies de Xeorxa.
El reinu d'Iberia, en Xeorxa oriental, convertir n'unu de los primeros estaos nel mundu en convertise al cristianismu nel 327 d.C., cuando'l rei d'Iberia, Mirian III, estableció'l cristianismu como la relixón oficial del Estáu. Sicasí, la fecha varia en función de numberosos testimonios y documentos históricos, qu'indiquen Iberia adoptó'l Cristianismu como relixón d'Estáu nel añu 317, 324, etc. Según les Cróniques xeorxanes, Santa Nino de Capadocia convierte a Xeorxa al cristianismu nel añu 330 mientres la dómina de Constantino'l Grande. A mediaos del sieglu IV sicasí, tantu Lázica (enantes el reinu de Cólquida), nel oeste, como Iberia adoptaron el Cristianismu como la so relixón oficial.
Mientres el sieglu IV y la mayoría del V, Iberia (conocida tamién como'l reinu de Kartli) taba baxu control persa. El reinu foi abolíu y el país foi rexíu polos gobernadores nomaos pol Xa. A la fin del sieglu V, sicasí, el príncipe Vakhtang I Gorgasali orquestó un llevantamientu contra los perses y pa restaurar la condición del Estáu Ibéricu, proclamándose rei. Dempués d'esto, los exércitos de Vakhtang llanzaron delles campañes en contra de Persia y l'Imperiu Bizantín. Sicasí, la so llucha pola independencia y l'unidá del Estáu de Xeorxa nun tuvieron ésitu duraderu. Dempués de la muerte Vakhtang en 502, y el curtiu reináu del so fíu Dachi (502–514), Iberia foi reincorporada a Persia como una provincia, una vegada más. Sicasí esta vegada a la nobleza ibérica concedióse-y el privilexu d'escoyer a los gobernadores, qu'en Xeorxa se llamaben erismtavari. A finales del sieglu VII, la rivalidá persa-bizantina nel Oriente Mediu facilitó'l fraccionamiento de Xeorxa dexando la conquista árabe de la rexón y l'establecimientu d'un emiratu en Tblisi.
Reinu de Xeorxa[editar | editar la fonte]
Unificación del estáu xeorxanu (sieglos IX a XI)[editar | editar la fonte]
Les primeres décades del sieglu IX vieron la nacencia d'un estáu xeorxanu na rexón histórica de Tau-Klardsheti, correspondiente a les actuales provincies turques d'Erzurum, Artvin, Ardahan y Kars, más les rexones xeorxanes de Samtsje-Dshavajeti y Erusheti. Ashot Curopalates, de la familia real de los Bagrationi lliberaba de los árabes estes tierres qu'antes yeren del sur d'Iberia. Estes inclúin los principaos de Tau y Klardsheti, y los condaos de Shavsheti, Jijata, Samtsje, Trialeti, Dshavajeti y Ashotsi, que yeren formalmente parte del Imperiu bizantín, sol nome de curopalatinado d'Iberia. Na práutica, sicasí, la rexón funcionaba como un país totalmente independiente cola so capital en Artanudshi. El títulu hereditariu bizantín de curopalates foi calteníu pola familia Bagrationi. El curopalates David Bagrationi amplió los sos dominios por aciu l'anexón de la ciudá de Theodosiopolis (Karin, Karnukalaki) y la provincia armenia de Basiani, ya imponiendo un protectoráu sobre les provincies armenies de Jarqui, Apajuni, Manzikert y Jlat, enantes controlaes polos emires árabes caysitas.
La primer monarquía unificada de Xeorxa formar a finales del sieglu X, cuando'l curopalates David Bagrationi invadió'l condáu de Kartli-Iberia. Tres años más tarde, dempués de la muerte del so tíu Teodosio el Ciegu, el rei de Lázica Bagrat III heredó'l tronu d'Abkhasia. En 1001 Bagrat añadió Tau-Klardsheti (principáu d'Iberia) al so dominiu de resultes de la muerte de David. En 1008-1010, Bagrat amestó Kajeti y Ereti, convirtiéndose asina nel primer rei d'una Xeorxa xunida, tantu nel este y como nel oeste.
La conquista turca selyúcida (sieglu XI)[editar | editar la fonte]
La segunda metá del sieglu XI carauterizar pola importancia estratéxica de la invasión de los turcos selyúcides, qu'a finales de la década de 1040 tuvieren ésitu na construcción d'un gran imperiu nómada incluyendo la mayor parte d'Asia Central y Persia. En 1071, l'exércitu selyúcida ganó a l'alianza de bizantinos, armenios y xeorxanos na batalla de Manzikert. En 1081, Armenia, Anatolia, Mesopotamia, Siria, y la mayor parte de Xeorxa fueren conquistaes y afaraes polos selyúcides. En Xeorxa, namái les zones montascoses d'Abkhasia, Svanetia, Racha, y Jevi-Jevsureti quedaron fora de control de los selyúcides y sirvieron como un abellugu relativamente seguro pa los numberosos refuxaos. El restu del país taba apoderáu polos conquistadores que destruyeron les ciudaes y fortaleces, escalando les aldegues, y masacraron a los miembros de l'aristocracia y la población agrícola. Ello ye que a finales de la década de 1080, los xeorxanos fueron superaos en númberu na rexón polos invasores.
El rei David IV el Constructor y reconquistar xeorxana[editar | editar la fonte]
La llucha contra los invasores selyúcides en Xeorxa foi dirixida pol nuevu rei David IV, de la casa real Bagration, quien heredó'l tronu en 1089 a la edá de 16 años tres l'abdicación del so padre Xurde II Bagrationi. Poco tiempu dempués de llegar al poder, David creó l'exércitu regular y la milicia llabradora pa poder aguantar la colonización selyúcida del so país. La Primer Cruzada (1096–1099) y l'ofensiva de los cruzaos contra los turcos selyúcides n'Anatolia y Siria favorecieron les victorioses campañes de David en Xeorxa. A finales de 1099 David dexara de pagar paries a los selyúcides y lliberara la mayor parte del país xeorxanu, cola esceición de Tblisi y Hereti. En 1103 reorganizó la Ilesia Ortodoxa Xeorxana y amestar fuertemente al estáu nomando como Katolikós (Arzobispu) a un canciller de la Corona de Xeorxa (Mtsihnobart Ujutsesi). En 1103–1105 l'exércitu xeorxanu tomó Hereti y fixo granibles incursiones en Shirván, entós so control selyúcida. Ente 1110 y 1118 David tomó Lori, Samshvilde, Rustavi y otres fortaleces de la baxa Kartlia y Tashiri, convirtiendo asina Tblisi nun aislláu enclave selyúcida.
En 1118–1119, disponiendo de considerables cantidaes de tierra llibre ensin colonizar como resultáu de de retirada de nómades turcos, y precisando desesperadamente tropa cualificada pal exércitu, el rei David convidó a unes 40 000 guerreros kipchak del Cáucasu Norte p'asitiase en Xeorxa coles sos families. En 1120 el caudiellu de Alania reconocióse vasallu del rei David y de siguío unvió a miles d'Alanos (actuales osetios) a cruciar el Gran Cáucasu hasta Xeorxa, que s'establecieron en Kartlia. L'exércitu real xeorxanu tamién dio la bienvenida a mercenarios d'Alemaña, Italia y Escandinavia (toos estos occidentales fueron denominaos en Xeorxa "los francos") como nel Rus de Kiev.
En 1121, el sultán selyúcida Mahmud declaró la yihad sobre Xeorxa y unvió un fuerte exércitu sol bandu d'unu de los sos famosos xenerales, Ilghazi, pa combatir a los xeorxanos. Anque abondo superaos en númberu polos turcos, los xeorxanos consiguieron ganar a los invasores na batalla de Didgori, y en 1122 reconquistaron Tblisi, faciendo d'ella la capital de Xeorxa. Tres años dempués los xeorxanos conquistaron Shirván. D'esta miente, l'área mayoritariamente cristiana de Ghishi-Kabala en Shirván occidental (reliquia del otrora prósperu reinu d'Albania) foi anexonada per Xeorxa ente que'l restu del yá islamizado Shirván pasó a ser tao veceru de Xeorxa. Nel mesmu añu una gran parte d'Armenia foi lliberada poles tropes de David y quedó tamién en manes xeorxanes. D'esta miente, en 1124 David convirtióse tamién en fey de los armenios, incorporando'l norte d'Armenia a les tierres de la Corona xeorxana. En 1125 el rei David morrió, dexando Xeorxa como fuerte potencia rexonal. En Xeorxa, el rei David IV ye llamáu Agmashenebeli (el Constructor).
Los socesores de David Agmashenebeli (los reis Demeter I, David V y Jorge III) siguieron la política d'espansión de Xeorxa subordinando a la mayoría de los clanes y tribus montañeses de la Caucasia del Norte y consolidando amás les posiciones xeorxanes en Shirván. Sicasí, el más gloriosu soberanu de Xeorxa d'esti periodu foi de xuru la reina Tamar (la biznieta de David IV).
La reina Tamar la Grande y la Edá d'Oru xeorxano (1184–1213)[editar | editar la fonte]
El reináu de la reina Tamar constituyó'l culmen del poder de Xeorxa en tola historia de la nación. En 1194–1204, los exércitos de Tamar entartallaron nueves invasiones túrquiques pol sureste y el sur y llanzaron delles campañes victorioses escontra'l sur d'Armenia apoderáu polos turcos. Asina, la mayor parte d'Armenia meridional, incluyendo les places de Karin, Erzincan, Jelat, Muş y Van, quedaron en poder xeorxanu. Anque nun foi incluyíu nes tierres de la Corona xeorxana, y quedó so la gobernación nominal d'emires y sultanes turcos, el sur d'Armenia convertir nun protectoráu del reinu de Xeorxa.
La cayida temporal del Imperiu bizantín en 1204 ante los cruzaos dexó a Xeorxa como l'estáu cristianu más fuerte de tola área del Mediterraneu Oriental. Esi mesmu añu la reina Tamar unvió les sos tropes a apoderase de les hasta entós bizantines Lazona y Paryadria coles ciudaes d'Atolena, Riza, Trabzon, Kerasunt, Amysos, Cotyora, Heraclea y Sinope. En 1205, el territoriu ocupáu foi tresformáu nel Imperiu de Trabzon, dependiente de Xeorxa. El príncipe Alejo Comneno emparentáu cola reina Tamar foi coronáu como'l so Emperador. En 1210 los exércitos xeorxanos invadieron el norte de Persia (actual Azerbaixán iranín) y tomaron les ciudaes de Marand, Tabriz, Ardabil, Atayen y Qazvin, poniendo parte del territoriu conquistáu so un protectoráu xeorxanu. Esta foi la máxima estensión territorial de Xeorxa en tola so historia. La reina Tamar yera llamada «Reina de los Abkhasos, Kartvélicos, Ranes, Kajes y Armenios, Shirvan-Shajine y Shaj-in-Shajine, Soberana del Oriente y del Occidente». Los historiadores xeorxanu denominar frecuentemente "Reina Tamar la Grande".
El periodu que trescurrió ente principios del sieglu XII y principios del XIII, y sobromanera la era de Tamar la Grande, pue ser consideráu verdaderamente la edá d'oru de Xeorxa. Al pie de los llogros políticu y militar, foi notable pol desenvolvimientu de la cultura xeorxana, incluyendo arquiteutura, lliteratura, filosofía y ciencies.
Invasión mongola y tornar del reinu xeorxanu[editar | editar la fonte]
Na década de 1220, la Caucasia del Sur y Asia Menor tuvieron qu'encarar la invasión de los mongoles. A pesar d'una encarnizada resistencia de fuercies xeorxanu-armenies y los sos aliaos, tola área incluyendo la mayor parte de Xeorxa, toles tierres armenies y la Anatolia Central terminaron per cayer ante los mongoles.
En 1243, la reina Rusudan de Xeorxa robló un tratáu de paz colos mongoles d'alcuerdu al cual Xeorxa perdía los sos estaos veceros, dexaba'l Shirván Occidental, Naxçıvan y dellos otros territorios y aceptaba pagar tributu a los mongoles según dexa-yos ocupar y gobernar de facto más de la metá del territoriu restante. Anque Tblisi, ocupada polos mongoles, permaneció como capital oficial del reinu, la reina refugó volver ellí y permaneció en Kutaisi hasta la so muerte en 1245. En adición a estes penuries, inclusive la parte del reinu que quedó llibre de los mongoles empezó a desintegrarse: La Corona empezó a perder el control sobre los xefes guerreros de Samtsje (provincies meridionales de Xeorxa) qu'establecieron les sos propies rellaciones colos mongoles y hacia l'añu 1266 práuticamente dixebráronse de Xeorxa.
El periodu ente 1259 y 1330 foi marcáu pola llucha de los xeorxanos pola independencia total del Iljanato mongol. La primer insurrección anti-mongola empezó en 1259 sol lideralgu del rei David Narin quien de fechu fixo la so guerra por casi trenta años. El conflictu anti-mongol siguió mientres los reinaos de Demeter II (1270–1289) y David VIII (1293–1311). Finalmente, foi'l rei Jorge'l Brillante (1314–1346) quien consiguió desentemangase del iljanato, paró de pagar tributu a los mongoles, restauró les fronteres estatales de Xeorxa d'antes de 1220, y devolvió l'Imperiu de Trabzon a la esfera d'influencia xeorxana.
En 1386–1403, el reinu de Xeorxa encaró ocho invasiones turcu-mongoles sol mandu de Tamerlán. Sacantes n'Abkhasia y Esvanetia, les invasiones afararon la economía, población y centros urbanos de Xeorxa.
Rotura del reinu de Xeorxa (sieglu XV) y dominación persa y otomana[editar | editar la fonte]
El final del sieglu XV foi crucial en munchos aspeutos: los otomanos tomaben Constantinopla, sellando'l Mar Negru y cortando la conexón de los restos de los países cristianos orientales col mundu cristianu occidental, los safávidas algamaben el poder n'Irán, les rutes comerciales Europa-Asia dexaron de pasar por Xeorxa. Por tou ello'l país debilitar de tal manera que los distintos nobles impunxeron les sos tesis y el gloriosu estáu de la familia Bagration fraccionóse y remanecieron: el reinu de Kajetia (nel este), el reinu de Kartlia (nel centru) y el reinu de Imericia (nel oeste, con Kutaisi como capital), y el principáu de Samtsje (nel suroeste, fronterizu con Armenia).
.jpg)
La rivalidá ente otomanos y perses por controlar naciones dexóse sentir con fuercia en Xeorxa, sometida a continues invasiones de dambes potencies a lo llargo del sieglu XVI. La paz de Amasia, en 1555, estremó'l país en dos esferes d'influencia, qu'entá güei déxense sentir: l'este con influencia iranina (incluyi Tblisi) y l'oeste (les actuales provincies costeres y dacuando Kutaisi) con influencia turca. El tratáu nun tuvo a valir enforma tiempu pos los otomanos consiguieron la supremacía y llanzaron campañes militares que casi faen perder guardar persa na rexón. Les incursiones fueron llueu refugaes pero'l llau safávida tuvo qu'aceptar perdes permanentes. Como los gobernantes xeorxanos taben tantu en contra d'un poder como del otru, maniobraben pa poner a estos dos potencies en conflictu. A la fin tuvieron que dexar ante unos o otros según la proximidá xeográfica pero ensin rindise dafechu a nengunu. Tres el fracasu otomanu d'imponer el so control permanente n'El Cáucasu oriental los Iraninos buscaron fortalecese na rexón y finalmente apoderar a los reinos xeorxanos rebalbos de Xeorxa oriental. Les campañes de Shah Abbás, el más poderosu gobernante safávida, pa someter les tierres orientales de Xeorxa fueron especialmente devastadoras. Decenes de miles de xeorxanos fueron mataos o deportaos a Persia, el shah torturó hasta la muerte a reinar madre Ketevan. Dos importantes reis encabezaron esta llucha: Luarsab I (1527-1556) y el so fíu Simón I (1556-1600).
Mientres el sieglu XVII tantu Xeorxa oriental como occidental fundir na probeza debíu al constante estáu de guerra, como lo reflexó'l viaxeru francés Jean Chardin que visitó Mingrelia en 1671, en que'l trueque moviera a la moneda nos intercambios comerciales y la población de les ciudaes baxara notablemente. Magar ello Kartlia caltuvo una monarquía casi secreta que lluchó contra los poderes estranxeros. Los gobernantes xeorxanos taben estremaos reconociendo la soberanía persa o otomana –dacuando con conversiones insinceras al islam– o intentando un pronunciamientu pola independencia.
Nin les munches baxes en batalla, nin les traiciones de sectores de la nobleza, nin los sos poderosos rivales, pudieron faer llancar la rodía a esti estáu acobiciáu por perses y otomanos. El país foi afaráu, pero caltuvo la so llibertá. La estratexa de los reis de Kajetia foi l'acercamientu al cristianu Imperiu rusu que remanecía nel norte.
Protectoráu y posterior anexón al Imperiu rusu[editar | editar la fonte]
En 1783 Rusia y el reinu oriental xeorxanu de Kartli-Kajetia suscribieron el Tratáu de Gueórguiyevsk, acordies con el cual Kartli-Kajetia recibía la proteición de Rusia. Esto, sicasí, nun evitó que Tblisi fuera escalada polos perses en 1795.
El 22 d'avientu de 1800 el zar Pablo I de Rusia, aprovechándose del pidimientu del rei Jorge XII de Xeorxa, robló la proclamación correspondiente a la incorporación de Xeorxa (Kartli-Kajetia) al Imperiu rusu. La proclamación foi anunciada'l 18 de xineru de 1801. Namái una pequeña parte de la nobleza xeorxana sometióse, mientres otros entamaron rebeliones anti-ruses en delles ocasiones. Nel branu de 1805 pequeños destacamentos rusos nel ríu Askerani y cerca de Zagam ganaron al exércitu persa y protexeron Tblisi. En 1810, dempués d'una curtia guerra, el reinu xeorxanu occidental de Imericia foi amestáu pol zar Alexandru I de Rusia. L'últimu rei imericio y últimu bagrátida xeorxanu Salomón II morrió nel exiliu en 1815. Dende 1803 a 1878, como resultáu de les numberoses guerres ruses en contra de Turquía ya Irán, dellos territorios fueron amestaos a Xeorxa. Estes zones (Batumi, Artvin, Ajaltsije, Poti –que caltién una importante población d'orixe griegu– y Abkhasia) agora representen la mayoría del territoriu xeorxanu.
El principáu de Guria foi abolíu en 1828 y el de Samegrelo (Mingrelia) en 1857. La rexón de Svaneti (Esvania) foi gradualmente amestada ente 1857 y 1859.
Asaltu bolxevique[editar | editar la fonte]
El 26 de xunu de 1907, un grupu de bolxeviques asaltó'l Bancu del Estáu en Tblisi (Xeorxa), col fin de llograr dineru pa los sos planes revolucionarios. Los guardias fueron atacaos con bombes y disparos, y hubo numberosos muertos y mancaos. Meses dempués, dellos de los asaltantes fueron deteníos n'Alemaña y Francia, cuando intentaben camudar billetes de 500 rublos, anque nun fueron apurríos a Rusia.
Transcaucasia[editar | editar la fonte]
.svg)
.svg)
.svg)
Tres la Revolución rusa los diputaos del Cáucasu na estinguida Duma Imperial de Rusia constituyeron el Comisariado Transcaucásico que dio orixe a la República Democrática Federal de Transcaucasia formada per Xeorxa, Armenia y Azerbaixán. El 26 de mayu de 1918 la República independizar de la República Federal estableciéndose la República Democrática de Xeorxa. Armenia abandonó la República Federal el 22 de mayu de 1918 formando la República Democrática d'Armenia y el 28 de mayu facer Azerbaixán estableciendo la República Democrática d'Azerbaixán.
Iakob Nikoladze diseñó la bandera nacional al traviés d'un concursu, recibiendo un premiu de trés mil rublos del Conseyu Nacional. Foi ondeada per primer vegada en Kutaisi el 25 de marzu de 1917 nuna xunta política del Partíu Nacional democráticu y per segunda vegada'l 8 d'abril del mesmu añu en Mtsjeta, nun congresu eclesiásticu nel cual proclamóse l'autonomía de la Ilesia xeorxana. El colloráu escuru simbolizaba'l brillante pasáu del país; el negru los años tráxicos de dominiu rusu; y el blancu la paz. El 22 de mayu de 1918 convertir na bandera de la República.
El 18 de marzu de 1921 convertir na República Socialista Soviética de Xeorxa, y usó la bandera colorada con iniciales nel cantón en rusu o xeorxanu.
Independencia y gobiernu de Shevardnadze[editar | editar la fonte]
El 9 d'abril de 1991, pocu dempués del colapsu de la URSS, Xeorxa declaró la so independencia. El 26 de mayu d'esi añu Zviad Gamsajurdia foi escoyíu como'l primer Presidente de la Xeorxa independiente. Sicasí, Gamsajurdia foi depuestu por aciu un sangrientu golpe d'Estáu ente'l 22 d'avientu de 1991 y el 6 de xineru de 1992. El golpe foi socatráu per parte de la Guardia Nacional de Xeorxa y una organización paramilitar denomada "Mjedrioni", que dicíase que yera sofitada por unidaes militares ruses con base en Tblisi. El país viose envolubráu nuna guerra civil que duró casi hasta 1995. Shevardnadze retornó a Xeorxa en 1992 y xunióse a los líderes del golpe –Tengiz Kitovani y Dzhaba Ioseliani– pa encabezar un triunviratu llamáu "Conseyu d'Estáu".
En 1995, Shevardnadze foi oficialmente escoyíu como presidente, coles mesmes que dos rexones del país, Abkhasia y Osetia del Sur, rápido viéronse envolubraes en disputes con otros separatistes locales, lo cual desaguó en guerres y violencia interétnica. Sofitaes per Rusia, Abkhasia y Osetia del Sur caltienen de facto una independencia de Xeorxa. Más de 250.000 xeorxanos sufrieron llimpieza étnica n'Abkhasia per parte de separatistes abkhasos y voluntarios norcaucásicos, na so mayoría chechenos, ente 1992 y 1993. Más de 25.000 xeorxanos fueron espulsaos de Tsjinvali tamién, y munches families oseties fueron forzaes a abandonar los sos llares na rexón de Borjomi y movíos a Rusia.
Dende 2004 el presidente Mijeíl Saakashvili empecipió una política d'acercamientu a Occidente y en particular a la Xunión Europea.
Ver tamién[editar | editar la fonte]
Bibliografía[editar | editar la fonte]
- Asunción Doménech (2012) - L'Aventura de la Historia - 164 - Roma, el negociu de la prostitución. Editorial: Unidá Editorial Sociedá de Revistes S. L. U.
Referencies[editar | editar la fonte]
Enllaces esternos[editar | editar la fonte]
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Historia de Xeorxa.
- Vajtang V de Kartli (xeorxanu: ვახტანგ V; 1618 - 1675): Historia de Xeorxa.
- Testu francés nel sitio de Philippe Remacle (1944 - 2011): la traducción del Llibru I ye de Julius Klaproth; la del Llibru II, de Marie-Félicité Brosset (1802 - 1880). Ed. de 1849, en San Petersburgu.
| Control d'autoridaes |
|
|---|
Datos: Q238246- Multimedia: History of Georgia