Saltar al conteníu

Francisco Macías Nguema

De Wikipedia
Francisco Macías Nguema
presidente de Guinea Ecuatorial (es) Traducir

12 ochobre 1968 - 3 agostu 1979
← ensin valor - Teodoro Obiang Nguema
Vida
Nacimientu Mongomo[1]1 de xineru de 1924[1]
Nacionalidá Bandera de Guinea Ecuatorial Guinea Ecuatorial [2]
Llingua materna Idioma fang
Muerte Prisión Playa Negra (es) Traducir29 de setiembre de 1979[3] (55 años)
Sepultura cementerio de Malabo (es) Traducir
Causa de la muerte mancada por arma de fueu
Familia
Fíos/es
Hermanos/es
Estudios
Llingües falaes castellanu
Idioma fang
Oficiu políticu
Premios
Movimientu anticolonialismo (es) Traducir
antiintelectualismo (es) Traducir
Creencies
Partíu políticu Partido Único Nacional de los Trabajadores (es) Traducir (de 1970 a 1979)
Idea Popular de Guinea Ecuatorial (es) Traducir (de 1968 a 1970)
Movimiento Nacional de Liberación de Guinea Ecuatorial (es) Traducir (de 1966 a 1968)
Movimiento de Unión Nacional de Guinea Ecuatorial (es) Traducir (de 1963 a 1966)
Idea Popular de Guinea Ecuatorial (es) Traducir (de 1958 a 1963)
Cambiar los datos en Wikidata

Francisco Macías Nguema, que'l so nome real yera Mez-m Ngueme (1 de xineru de 1924Mongomo – 29 de setiembre de 1979Prisión Playa Negra (es) Traducir) foi unu de los primeros políticos de Guinea Ecuatorial, primer presidente democráticu post-colonial del país, de 1968 a 1979. Poco dempués d'asumir la presidencia, estableció una ferrial dictadura que se caracterizó pola intensa represión y terror infundido a la población. Escareció d'una ideoloxía política definida, anque militó nun nacionalismu radical y allabó públicamente la figura d'Adolf Hitler.[5][6][7][8] Durante la so dictadura averar al bloque soviéticu y declaróse formalmente marxista,[5] autodefiniéndose un «marxista hitlerianu».[9]

Al instaurar la so dictadura, impunxo un partíu únicu obligatoriu al que denominó Partíu Únicu Nacional de los Trabayadores Partíu Únicu Nacional de Trabayadores (PUNT).

En 1979 foi derrocáu por aciu un golpe d'estáu lideráu por Teodoro Obiang, siendo xulgáu y executáu pocu dempués.

Biografía

[editar | editar la fonte]

Primeros años

[editar | editar la fonte]

Nació'l 1 de xineru de 1924[10][11] nel senu d'una familia llabradora probe. Pertenecía al grupu étnicu fang, y aportaría a un líder tribal importante.[12] Nacíu como Mez-m Ngueme (otres fontes citen que'l so nome de nacencia foi Masié Me Nguema),[12][13][14] Macías Nguema yera fíu d'un famosu médicu bruxu,[15] caníbal[12] y posesor del evú, una sustancia del mal bien tarrecida ente los fang.[12][13] Los padres de Francisco Macías teníen otros trés fíos[14] y yeren figures importantes del clan fang Esangui (conocíos tamién como "gorilas") y yeren naturales del distritu d'Oyem, en Gabón.[12] Productu de les fechorías del padre de Macías, este y el restu del clan Esangui fueron espulsaos polos demás fang gaboneses (quien fueren víctimes del clan Esangui, a quien calificaben de criminales) a la Guinea Española, col oxetivu (según los mesmos fang que-yos espulsaben) de que fueren rehabilitaos polos colonu españoles.[12]

El clan Esangui establecer nel Distritu de Mongomo, en que les sos selves la influencia colonial española yera mínima entós daquella,[12] y onde Macías nació nel pobláu de Nsegayong. El so padre estableció un templu de Bweti a Njobe, en que la so iniciación según la tradición oral fang unu de los hermanos de Macías foi sacrificáu pol so padre, siendo inmoláu.[13][16] Esto debió a que'l Bweti a Njobe practicáu polos fang esixía güesos humanos pa llograr el poder político.[13] L'asesinatu del so hermanu dexó un trauma psicolóxicu permanente en Macías.[13][16][17] De toes formes, Macías (al ser l'hermanu menor) foi fechu sufrir constantemente polos sos hermanos.[14][18] Yera, según los sos familiares, un neñu difícil, cobarde y retraído a quien-y disgustaba rellacionar se cola xente, pero que tenía ambiciones de grandor.[14] Durante la so infancia y mocedá tuvo delles vegaes en cantu de la muerte por causa de la tuberculosis, pero foi tratáu afechiscamente y llogró siempres salvase.[14] Sicasí, toes estes esperiencies fixéron-y carecer de tanatofobia.[14]

La Guardia Colonial española, sicasí, nun tardó n'enfusase na selva y empezar a apelar a métodos violentos pa consiguir la sumisión y civilización de los indíxenes, munchos de los cualos fueron esclavizaos y mandaos a trabayar en finques de cacáu y café.[12] Estos métodos incluyíen torturar, tullir y asesinar a los aldeanos fang.[12][19] Un líder destacáu d'estos episodios foi Julián Ayala.[12] A los nueve años, Macías vio al so padre siendo cutíu mortalmente por un alministrador colonial local, cuando trataba d'usar el so títulu de xefe tribal p'axustar meyores salarios pa la so xente. Macías quedó güérfanu una selmana dempués, cuando la so madre suicidóse, dexándolo a él y a 10 hermanos a la so suerte.[17] Depués d'esto Macías foi rescatáu al pie d'otros mozos fang (nuevamente coles mires de civilizar) y criáu por unos españoles pudientes.[19]

Educar nuna escuela católica[20] (perteneciente a les misiones),[21] pero polo xeneral la so formación académica foi escasa,[22] cuntando solo con educación primaria.[23] Macías consideraba, según les sos propies pallabres, que los estudios nun-y llevaríen a nenguna parte.[14] Durante la so etapa escolar camudó'l so nome de nacencia pol de Francisco Macías[18][24] depués de ser bautizáu polos misioneros católicos españoles,[12][19] y aprendió el idioma español (la so llingua materna yera l'fang).[25] Durante la so adolescencia trabayó como criáu pa unos colonos españoles tamién pudientes, siendo calificáu como servicial y obediente, lo cual valió-y les burlles y el maltratu per parte d'otros fang non cristianizados.[12][19] Naquella dómina Macías amosaba un complexu d'inferioridá (sobremanera intelectual) al respeutive de los españoles, y créese que por esta razón españolizó el so nome.[12] Tamién trabayó como vendedor ambulante.[14]

Funcionariu de l'alministración colonial

[editar | editar la fonte]

En 1938 entró a trabayar a l'alministración colonial[24] (a pesar de suspender tres veces l'exame de serviciu civil,[26] pudiendo aprobalo a la cuarta gracies al favoritismu de les autoridaes coloniales).[18][27][28] Llogró'l diploma d'auxiliar alministrativu,[29] estatus col que cuntaben aquellos funcionarios non diplomaos de la Escuela Cimera Indíxena, onde Macías nun llograra entrar.[30]

En 1944 entró a trabayar nel Serviciu Forestal de Bata, y un añu dempués foi destináu al Departamentu d'Obres Públiques de Rio Benito.[24] Volvió darréu a Bata y trabayó como catequista pal cleru católicu local.[30] Nesi momentu conoció a la que sería la so primer esposa.[30] Ganó l'apreciu del cleru y gracies a esto pudo entrar a trabayar nel Serviciu d'Obres Públiques de Bata.[30]

Tamién se fixo propietariu d'una finca pal cultivu de café,[29] y en 1947 dexó l'alministración colonial pa dedicase a esos llabores.[24] En 1950 llogró'l estatus de desafiáu.[29][25][31] En 1951 ingresó nuevamente a l'alministración colonial, cuando foi nomáu delegáu alministrativu del gobiernu nel distritu de Mongomo.[24] Trabayó amás a partir d'esi mesmu añu como traductor pal alministrador colonial de Mongomo.[29] Nesti puestu foi acusáu polos nativos de tar al serviciu de los blancos, lo cual fíxo-y ganar se enemistaes.[14] Sicasí, apuntóse a que l'actitú de llealtá de Macías durante la so adolescencia y mocedá escontra los colonos tratar d'una maniobra fríamente calculada pa llograr los sos oxetivos personales:[14]

Mientres el tiempu en que tuvi trabayando colos españoles, nun llegaron a pegame nunca, nun recibí nin un solu insultu nin castigu. Yo nunca ofendí al blancu mientres lu tuvi d'amu. Cuando un blancu mandábame a llimpiar el so retrete, yo facer ensin protestar y dempués llavábame les manes... Yo supi engañar al blancu, supi ser inferior.
Declaraciones de Macías.[14]

En 1960, concedíu l'estatutu de provincia a los Territorios Españoles del Golfu de Guinea, foi nomáu alcalde de Mongomo poles autoridaes coloniales españoles, desempeñando'l cargu hasta 1964.[32] Yera consideráu un funcionariu comenenciosu.[33] Foi unu de los fundadores de la Idea Popular de Guinea Ecuatorial (IPGE), partíu qu'abandonó en 1963 por diferencies ideolóxiques.[24] Foi un funcionariu lleal a l'alministración colonial, y enxamás entró en contautu colos nacionalistes guineanos exiliaos.[34] Al respeutive d'esto, Macías defenderíase diciendo que prefería lluchar pola independencia dende l'interior del sistema, amosando una falsa actitú de sumisión pa engañar al enemigu.[14] Macías consideraba la llucha direuta como infructuosa y peligrosa.[14]

Aprobáu l'Estatutu d'Autonomía pa Guinea Ecuatorial en 1963, desígnase-y vicepresidente del gobiernu autónomu de Guinea Ecuatorial (presidíu por Bonifacio Ondó Edu) en 1964,[20] cargu qu'ocuparía hasta la so llegada a la presidencia en 1968. Paralelu al so cargu de vicepresidente tamién se desempeñó como Conseyeru (ministru) d'Obres Públiques[22] y diputáu de l'Asamblea Llexislativa.[24][35][36][37] Mientres esta dómina Macías militó nel Movimientu de Xunión Nacional de Guinea Ecuatorial (MUNGE), anque en ciertu momentu empezó a alloñase del neocolonialismu representáu por esti partíu y a avanzar hasta posiciones nacionalistes,[22] estableciendo rellaciones con líderes nacionalistes como Atanasio Ndongo.[22] A pesar d'esto, nunca arrenunció a los sos importantes cargos nel gobiernu autónomu.

Durante la so etapa como funcionariu colonial foi condecoráu cola Orde d'África[38][39][40] y la Medaya al Méritu Civil.[41][42][43][44][45]

El so ascensu como funcionariu colonial destacáu producióse yá que los españoles consideráben-y lleal y manipulable, por cuenta de la so escasa educación y axilidá mental.[46][28][47][48]

Macías volvió tar en contautu colos sos raigaños tribales nesti periodu, siendo nuevamente miembru destacáu del clan Esangui.[49] Foi destináu pol Conseyu de Vieyos fang pa dirixir los primeros pasos de la etnia na independencia.[49]

Representante nacionalista y candidatu presidencial

[editar | editar la fonte]

Participó na Conferencia Constitucional de Madrid de 1967-1968, preparatoria de la Constitución de 1968, onde se caracterizó poles sos intervenciones marcadamente nacionalistes y anticolonialistes,[22] presentándose como daquién que nun tarrecía enfrentase al gobiernu español.[50] Mientres la Conferencia tamién fixo ver la so almiración por Adolf Hitler declarando que “África ye llibre gracies a Hitler”.[6] En celebrándose dos sesiones de dicha Conferencia Constitucional en Madrid, quedó claro que s'otorgaría la independencia a Guinea Ecuatorial, ensin prorrogase l'Estatutu d'Autonomía. Macías (quién participó na conferencia como militante del Movimientu Nacional de Lliberación de Guinea Ecuatorial, MONALIGE, partíu d'Atanasio Ndongo)[22] tuvo en contra de la Constitución de 1968, denunciándola ante Naciones Xuníes como una maniobra per parte d'España pa caltener la so influencia sobre la ex colonia.[32] Fixo campaña a favor de la opción Non pal Referéndum sobre la Constitución de Guinea Ecuatorial en 1968.[32][51] Antes, inclusive abogara pola non realización d'esti referéndum.[52][53] Productu de la so oposición a la Constitución (finalmente aprobada), entró en conflictos colos líderes del MONALIGE y finalmente dexó'l partíu.[54][55]

Pal procesu d'independencia de Guinea Ecuatorial, foi escoyíu por un grupu de cuadros guineanos constituyíos nel "Secretariáu Conxuntu" (grupu establecíu mientres la Conferencia Constitucional so la coordinación d'Antonio García-Trevijano), pa encabezar un proyeutu nacionalista, siendo propuestu por esti grupu candidatu a la presidencia de la futura república, ensin adscripción a nengún partíu. Esta coalición eleutoral (Idea Popular de Guinea Ecuatorial) presentar a les eleiciones y fixo qu'algamara la Presidencia de la nueva República de Guinea Ecuatorial n'ochobre de 1968, tres una segunda vuelta na que compitió col otru candidatu importante, Bonifacio Ondó Edu, quien fuera presidente del anterior gobiernu autónomu. P'aquel entós, Macías yá nun profesaba la relixón católica, y yera bien críticu de la Ilesia.[56]

Presidencia

[editar | editar la fonte]

Dempués d'asumir la presidencia del nuevu Estáu, caltuvo una política moderao y bonu rellaciones con España.[57] Sicasí, sometióse-y a una desestabilización per parte del almirante Luis Carrero Blanco, vicepresidente del Gobiernu español. Ente otres maniobres desestabilizadoras, baleráronse les arques de los dos únicos bancos qu'había en Guinea: El Bancu Esterior d'España y el Bancu de Creitu, polo que'l nuevu gobiernu nun podía pagar a los funcionarios.[6] El nuevu Estáu nun disponía de moneda propia nin de bancu nacional, y siguía en circulación la peseta española. Amás, el nuevu Estáu diba utilizar los presupuestos aprobaos pol Estáu Español (la metrópolis) pa les dos provincies africanes, biañales, según los alcuerdos de transición roblaos.

Pero España negar a cumplir esos alcuerdos, acusando Macías a España de crear un bloquéu económicu[6] y declarando que nun acataría la "impuesta per España" Constitución de 1968.[6][58] Macías tamién sintió rensía cuando'l gobiernu español nun unvió l'ayuda armamentística y l'avión presidencial qu'él solicitara.[59] A principios de 1969, Macías realizó una xira por tol país onde amenació a los españoles y animó a los sos siguidores a lluchar contra ellos.[58][34][60] Toa esta situación traducir nuna crisis diplomática ente España y Guinea Ecuatorial, que terminó na evacuación de cuasi tola población española (alredor de 7500 persones) per parte del gobiernu español[33][61] y la retirada de les tropes de la Guardia Civil destinaes nel país.[62] Tamién s'ordenar la entrega de toles armes que tuvieren los colonos,[7] armamentu que darréu Macías apurriría a les sos Mocedaes.[12] Los colonos españoles tamién tuvieron d'abandonar tolos bienes que teníen nel país.[28][63][64]

Antes de la evacuación masiva de los colonos, establecióse un duru toque de queda,[65][66][67] por aciu el cual les Mocedaes en Marcha con Macías (organización xuvenil del réxime) salíen a amedranar a los colonos españoles residentes en Santa Isabel y Bata.[65] La Guardia Nacional guineana asitió barreres y controles nos caminos.[68] Nesos díes, tanto guineanos como españoles tarrecíen pola so seguridá; nun s'allegaba al trabayu nin a otres ocupaciones diaries. Les cais empezaron a tar demasiáu puerques, y decayeron los servicios.[6] Mientres esti periodu, dellos países africanos espresaron al gobiernu español la so esmolición pola situación.[59]

En faciendo frente a un supuestu intentu de golpe d'Estáu el 5 de marzu de 1969, encabezáu por Atanasio Ndongo, Macías (quién responsabilizó a España de la intentona golpista y calificó a esta como "imperialista y colonialista")[22][69] declaró'l estáu d'emerxencia, arrestó a aproximao 200 persones[70] ya instauró una dictadura ferrial,[69][71][72][73] na qu'él mesmu s'autoproclamó Presidente Vitaliciu en 1972,[56][74][75] proclamando una nueva Constitución al añu siguiente. Sol so gobierno dictatorial nunca se celebraron eleiciones llibres. N'ochobre de 1973, a pesar d'ostentar la presidencia de forma vitalicia, convocó a eleiciones presidenciales onde foi l'únicu candidatu, siendo oficialmente escoyíu con un 99% de los votos.[22][34] Aquellos que votaron en contra de la so candidatura fueron na so mayoría encarcelaos.[22] Nunes eleiciones parllamentaries celebraes pocu dempués, el PUNT llogró la totalidá de votos y escaños na Asamblea Nacional Popular.[14] Esi mesmu añu una misión de la ONX foi espulsada del país.[76][77] La presencia de les Fuercies Armaes na vida pública aumentó dramáticamente.[78]

Prohibió en 1970 tolos partíos políticos y nel so llugar estableció como partíu únicu el Partíu Únicu Nacional de los Trabayadores (PUNT).[79] La so decisión de fundar un partíu únicu deber a la influencia tanto franquista como de los rexímenes comunistes orientales.[34] Al añu siguiente Macías asumió personalmente tolos poderes del estáu[6][69][56] y dictó un decretu-llei que sancionaba cualquier ofiensa a la so persona cola pena de muerte y establecía fuertes sanciones pa quien fueren condergaos por delitos de rebelión o por intentar derrocar al Gobiernu.[9][80] La redaición d'esti decretu atribúyese-y al asesor de Macías, Antonio García-Trevijano.[6][81] Esi mesmu añu fueron derogaos dellos artículos de la Constitución de 1968,[82][83] y en marzu foi albortáu otru supuestu intentu de golpe d'estáu,[84] el cual desencadenó na destitución de dos ministros y la desapaición forzada de delles persones.[81] A midida que la so dictadura diba cobrándose más víctimes y cerrándose al esterior, asumió, amás de la presidencia vitalicia, los cargos de ministru de Defensa, Asuntos Esteriores, Xusticia y Finances.[85] Tamién se fixo nomar Mayor Xeneral del exércitu a pesar de nun ser nunca militar nin tener formación d'oficial.[75][85][86]

Tamién-y cupió'l dudosu honor de ser declaráu "Líder d'Aceru",[85] "Maestru d'Educación, Ciencia, Cultura y Artes Tradicionales",[75][85] "Únicu Milagru de Guinea Ecuatorial",[85] "Gran Líder Popular Revolucionariu de Guinea Ecuatorial",[87] "Fundador Máximu del Estáu Guineanu",[87] "Xefe Supremu de la Revolución Guineana",[85] "Primer Trabayador del Pueblu Trabayador de Guinea Ecuatorial",[85] "Padre de tolos neños revolucionarios",[34] “Honorable y Gran Collaciu”[88] y más títulos nacíos de los sos delirios de grandor. En total, Macías axudicóse más de 50 títulos.[85] Tamién aseguró tener poderes sobrenaturales,[89] sometiéndose frecuentemente a sesiones de bruxería.[90] Los sos supuestos poderes yeren otra forma d'apavorar a la población.[28][47][91]

Durante la so presidencia, Guinea Ecuatorial va recibir el desafortunáu apellativu de Auschwitz africanu,[9] y va destacar poles numberoses execuciones polítiques y asesinatos masivos. L'ex-presidente del gobiernu autónomu, Bonifacio Ondó Edu, tres meses dempués de la independencia, foi bilordiáu, deteníu y asesináu na Prisión Sablera Negra, mientres Macías topar en Bata, la capital de la zona continental de Guinea Ecuatorial. La represión contra los partidarios de Bonifacio Ondó empezó n'avientu de 1968.[6][92][93] Otros funcionarios, ente los que s'atopaba'l vicepresidente del gobiernu de coalición, Edmundo Bossio, se suicidaron mientres se topaben deteníos.[94] La Comisión Internacional de Xuristes denunció severamente al Gobiernu de Macías por liquidar « dafechu ensin piedá a los sos oponentes políticos».[95] El réxime de Macías tamién foi condergáu pol Conseyu Mundial d'Ilesies,[96] por Naciones Xuníes,[6] la Organización de la Unidá Africana,[97][98] Amnistía Internacional[6][99][100] (la cual pidió a la OUA que primiera a Macías)[101][102] y la Comisión Europea.[26] Amnistía Internacional declaró que'l réxime de Macías atopar ente los "más brutales ya impredicibles del mundu".[103] El gobiernu de Macías siempres refugó toes estes denuncies internacionales.[104]

Mientres esta dómina, fueron asesinaos gran parte de los políticos que llucharen pola independencia del país.[79] N'esaniciando a la oposición política, el so réxime empezó a escorrer a la Ilesia católica, percibida como otra oposición,[74][105] aboliendo la llibertá de cultu.[69] Suprimió amás la llibertá d'espresión (tomando'l control de la prensa y la radio),[106][107] el derechu d'asociacion, la llibertá de movimientu (siendo necesaria una autorización gubernamental pa transitar pel país,[14][108] amás del fechu de que los caminos taben llenos de puestos de control)[18] y la llibertá de prensa.[69] La represión de Macías afectó inclusive a los sos partidarios: 10 de los 12 ministros del so primer gabinete, según dos tercios de los diputaos de l'Asamblea Nacional escoyida en 1968, siquier dos docenes d'oficiales del exércitu y axentes de policía y dellos funcionarios públicos, fueron asesinaos.[28][91][94][76][109][110] Na nuechebona de 1975 Macías ordenó la execución d'alredor de 150 opositores al so réxime. Los soldaos (vistíos con traxes de Pá Noel) fusilar nel estadiu de fútbol de Malabo, ente que nos amplificadores reproducía la cantar "Those Were the Days" de Mary Hopkin.[9][26][111] Supuestamente esta era un de los cantares favoritos de Macías.[112][113][114][115][116]

Macías reprimió con gran durez a la población, que foi considerada sospechosa de militar na so contra. Nos sos discursos, Macías amenaciaba frecuentemente a los sos adversarios,[34] ya inclusive dacuando llegaba a faltar a los sos propios ministros.[34] Les paramilitares "Mocedaes en Marcha con Macías" (enantes conocíes como "Milicia Popular Revolucionaria", y basaes nes Sturmabteilung nazis)[12] exercieron un papel importante nel aparatu represor durante'l réxime de Macías,[32][117] destacar polos sos brutales aiciones de coaición.

Macías reprimió especialmente a aquellos que pertenecíen a la etnia bubi en Bioko, acomuñaos con riqueza relativa y educación.[118] La etnia fang nun tardó n'invadir la Isla de Bioko,[119][120][121] y reprimióse duramente'l movimientu separatista bubi.[6][122] La isla foi fuertemente militarizada y el gobiernu fomentó los vexames físicos a los sos habitantes.[123] Macías tamién sentía un odiu importante contra los annoboneses (debíu al ciñu qu'estos sentíen per España), y en 1973 prohibió que s'unviara ayuda pa encalorar una epidemia de cólera na Isla de Pagalú,[124] productu de la cual finaron un centenar de persones.[14] L'añu anterior decretárase l'aislamientu de la isla y la reclusión de la so población por non votar mayoritariamente a Macías nes eleiciones de 1968.[6][23] La etnia Ndowé foi igualmente reprimida.[125][126] Impúnxose l'usu cotidianu del Idioma fang (magar nun ser la llingua oficial),[127] y se illegalizaron tolos idiomes pertenecientes a minoríes étniques,[127] amás de ser seriamente penalizáu l'idioma español.[128][129][130] La Constitución de 1973 establecía un estáu unitariu, colo cual toles etnies minoritaries quedaron marxinaes.[131] La represión de les etnies minoritaries y el consiguiente predominiu de la etnia fang fixeron de la dictadura de Macías un réxime marcadamente tribalista.[22][60][132][133][134]

Les continues y graves violaciones de los derechos humanos cometíes pol réxime de Macías provocaron l'exiliu escontra los países vecinos (Nixeria, Camerún y Gabón) y Europa (España y Francia) de más d'un terciu de la población total del país (alredor de 150.000 persones).[135][136] Pa 1973, yá partiera al exiliu un 25% de la población del país.[33][137] El país sufrió productu d'esto una fuga de celebros de la que nun se recuperó, yá que los intelectuales y profesionales calificaos fueron el principal blancu. L'investigador de derechos humanos Robert af Klinteberg, nun estudiu de 1978 qu'esaminó la represión del réxime en detalle, calificó esta situación como una política de "regresión cultural apostada". L'investigador cifró nel so estudiu'l númberu d'exiliaos en siquier 101.000 persones, un 47% d'una población calculada en pocu más de 215.000 persones pol Bancu Mundial.[138][139] Un informe de la Revista TIME en 1979 suxirió que'l porcentaxe de población que buscaba exiliase pudo algamar el 70%, basándose na estimación de población total realizada pol Bancu Mundial esi añu.[136] Macías bautizó a los guineanos qu'abandonaron el país como "los que se fuguen ensin motivu".[140] Nel exiliu, constituyéronse dellos grupos d'oposición, como l'Alianza Nacional pa la Restauración Democrática (ANRD). Macías siempres despreció a la oposición exiliada y calificar de "lladronos".[14] Estos grupos d'oposición de xemes en cuando intentaron derrocar a Macías, pero fracasaron por cuenta de traiciones de los mesmos arreyaos o de los gobiernos de los países en que s'exiliaben.[14] Ente la oposición nel exiliu nun había coordinación, sinón que cada unu actuaba pola so cuenta.[14]

El númberu de muertos so la dictadura de Macías depende de les fontes que se consulten, pero establecióse ente 20.000 y 50.000 (siendo esta postrera la cifra más consensuada),[33] o, dichu otra manera, ente un 6% y un 15% d'una población averada d'unes 350.000 persones, siendo esta cifra proporcionalmente mayor a la cantidá de víctimes de los nazis n'Europa.[26][141][142] Delles fontes cifren el númberu de muertos inclusive en 80.000 persones.[15][116][143][91][144][145] Al rematar la so dictadura, un 60% de los guineanos pasara pola cárcel o tenía un pariente muertu pol réxime.[146] Per otru llau, el númberu de sumíos cifróse nunos 10.000,[135] ente qu'alredor de 40.000 persones fueron condergaes a trabayos forzaos.[147] El trabayu forzáu decidir por decretu presidencial y aumentó el númberu d'exiliaos.[33] Les víctimes de Macías incluyíen a ciudadanos de toles edaes, hasta neños y ñácaros,[146][148][149] yá que la persecución del réxime abasnaba families enteres.[26][150] Nes cárceles, los presos yeren brutalmente torturados.[148] Durante'l réxime aportaron a asesinaes diariamente ente 50 y 60 persones.[22][151] Con frecuencia entamaben execuciones y xuicios sumarísimos públicos.[34][152] Esisten casos de presos políticos que cavaron la so propia tumba y metiéronse nella.[14][18] Pa 1976, yá cuasi nun quedaben nel país opositores a Macías, pero la represión siguió.[34] Unu podía ser víctima del terror dictatorial non solo por motivos políticos, sinón tamién por celu, vengación personal, envidia o diversión.[14][153] Unu de los castigos más leves pa un disidente yera ser confináu a la so aldega.[154] Siendo'l xuez principal del país, Macías condergó personalmente a muerte a munches persones.[14][155] Con frecuencia, formábense "Tribunales Revolucionarios" formaos por xente del PUNT y les Mocedaes.[51]

En 1976, unos 25.000 trabayadores del cacáu nixeriafuéronnos sacupaos del país pol gobiernu de Nixeria productu de les amenaces y los ataques físicos a esti trabayadores per parte de les fuercies del gobiernu de Macías,[33] que yá empecipiaren en 1970 incluyendo l'asesinatu de cuasi un centenar de nixerianos por reivindicaciones llaborales.[156] Macías ordenó que les sos Mocedaes atacaren la embaxada nixeriana con sede en Malabo.[157][158] Les rellaciones ente dambos países fueren siempres tirantes: yá en 1969 prohibiérase l'usu del Aeropuertu de Santa Isabel a los aviones de la Cruz Roja nel contestu de la Guerra de Biafra.[93][58] Los 25.000 trabayadores yeren la principal base de les esportaciones del país y los únicos competentes p'alministrar los plantíos de cacáu.[33] Les finques de cacáu fueron espropiaes y pasaron a l'alministración estatal. Sicasí, esti negociu terminó afaráu por cuenta de la poca mano d'obra disponible, los pocos recursos económicos y les poques conocencies.[33]

Estableciéronse los trabayos forzaos pa reemplazar a la mano d'obra nixeriana,[32][33] obligando'l gobiernu a tolos guineanos mayores de 15 años a trabayar nos plantíos de cacáu estatales, en condiciones d'esclavitú y práuticamente ensin salariu.[79] Unes 26.000 persones fueron afeutaes por estes polítiques,[9][159] conocíes como trabayos revolucionarios.[9] Sicasí, los nuevos trabayadores al nun tener nengún tipu d'esperiencia llograron una producción mediocre, menguando dramáticamente.[14][9] Miles de persones residentes na Rexón Continental fueron deteníes y treslladaes por fuercia a la Isla de Bioko, onde s'atopaben les finques de cacáu,[14][9][160] ensin tener nenguna posibilidá de volver.[14] Macías inclusive obligó a ciertos funcionarios gubernamentales a trabayar el cacáu.[14] Los castigos por mal trabayu y galbana incluyíen palices, violaciones, racionalización del alimentu y execuciones.[160] Cuasi la única remuneración que los trabayadores recibíen yera una ración mensual d'arroz, aceite de palma y pexe afumao, que nun algamar pa suplir les faltes alimentarias.[161]

Tamién se daben los trabayos forzaos en finques de cultivu d'alimentos, y los afeutaos nun podíen aportar a los productos que surdíen del so propiu esfuerciu, una y bones toos ellos yeren prindaos poles autoridaes llocales y treslladaos a los almacenes del Presidente (que recibíen el nome de "Factoríes Estatales").[14] Al cayer en desgracia la industria del cacáu, el gobiernu viose obligáu a recurrir a los llabradores particulares, pero estos escasamente recibíen la so paga pol cacáu apurríu al gobiernu.[14] Munchos funcionarios gubernamentales corruptos vendíen el cacáu pola so cuenta pa beneficiu personal, de llombu de Macías.[14] El Bancu Africanu de Desarrollu (BAFD) propunxo a Macías la renovación de delles hectárees pa una meyor producción, pero aquellos alcuerdos nun se pondríen en práutica hasta dempués del derrocamientu del dictador.[14] Si un "trabayador revolucionariu" nun allegaba a trabayar un día a la so respeutiva finca coleutiva (en casu de que tuviera llibre, yá que los presos tamién trabayaben nes finques),[14] yera darréu deteníu.[14] Munchos d'ellos teníen de caminar quilómetros dende les sos cases pa llegar.[14]

Esi mesmu añu (1976), producióse un intentu de golpe d'estáu que desamarró una gran represión.

El sector madereru tamién acabó afaráu, menguando dramáticamente el so nivel de producción.[14] La docilidad de Macías provocó que les empreses estranxeres encargaes de la esplotación maderera nun pudieren realizar los sos llabores afechiscamente.[14]

La industria minera cayó en desgracia pola mesma inercia del réxime, que negábase a que s'esplotaren los recursos mineros, una y bones aquello según Macías daría llugar a que los imperialistes robárense les riqueces del país.[14] De toes formes, en 1976 creóse una empresa estatal minera,[14] la cual nun rindió frutos en gran parte por cuenta de la corrupción del so direutor, Cándido Montoya, quién engañó a Macías pal so arriquecimientu personal.[14]

Tol aparatu represivu del estáu ecuatoguineanu (exércitu, guardia presidencial y milicies populares) taben controlaos de manera absoluta pola familia y los parientes de Francisco Macías y por otros miembros de la so cla, el llamáu cla Esangui,[27][28][162] de Mongomo. Lo mesmo asocedía cola alministración pública.[33] Durante'l réxime de Macías, predominó'l nepotismu[140][163] y el clientelismu.[164] Los sobrinos y hermanos de Macías cuntaben con considerable poder económicu, social y políticu.[14] Arriendes d'ello, la etnia fang adquirió gran poder. De toes formes, los fang nun taben llibres de cayer so la represión del réxime.[6] Los funcionarios y militares que formaben l'alministración pública yeren polo xeneral xente poco instruyida.[165] Xubir nel aparatu alministrativu yera peligrosu en cuenta de positivu, yá que al atropar demasiáu poder, un funcionariu podía cayer en desgracia.[14] Esto asocedió, por casu, col Vicepresidente Miguel Eyegue y el so hermanu Ángel Masié, ministru del Interior.

Los ministerios pasaron a tener un rol puramente testimonial, a tal puntu que nun disponíen de presupuestu y les sos sedes fueron cerraes.[28] Macías faltaba siempres a los sos ministros, y estos nun podíen quexase.[14] Sicasí, esquitábense tratando d'igual forma a los sos subordinaos.[14] Los más allegaos al dictador nun s'atrevíen a reprocha-y la so llocura, y aquellos que lo faíen pagaben cola muerte.[14] En contraste, hubo personalidaes que manipoliaron y alimentaron la mente alteriada de Macías pal so beneficiu personal.[14] Munchos funcionarios cometieron crímenes en nome de Macías que'l dictador nunca autorizara.[14] Ello ye que nel interior de les cárceles l'autoridá de Macías nun exercía muncha influencia,[14] yá qu'estos yeren en dellos casos espacios aparentes pa simples axustes de cuentes ente xente vidueño de poder.[14]

Ente les munches aiciones paranoiques del presidente Macías hai que señalar la prohibición d'usar la pallabra intelectual en 1973[105] o la destrucción de les embarcaciones en 1978 (prohibió la pesca,[166] causando la devastación de la industria pesquero) pa evitar la fuxida de la población al traviés del mar.[6][26] L'únicu camín pa salir del país pola Rexón Continental foi mináu,[167] y tamién s'instalaron fosos con llances en puntos cercanos a les fronteres con Gabón y Camerún, colos cualos la xente morría enartada.[146]

"Africanizó" el so nome como Masie Nguema Biyogo Ñegue Ndong en 1976, dempués d'esixir lo mesmo al restu de la población.[105] Tamién rebautizó la isla de Fernando Po como isla Francisco Macías.[168] Amás rebautizó col so propiu nome les pontes, cais, escueles, puertos, hospitales y demás obres públiques importantes.[14][168] El so propósitu yera tar omnipresente na vida guineana, y pensaba que'l so nome tenía de ser consideráu santu.[14] Les condiciones aportaron a tan nefastes (llegar a prohibir melecines y alimentos traíos d'Europa) qu'hasta la so propia esposa fuxó del país. Desenvolvió un estremáu cultu de la personalidá.

La so política d'antiintelectualismu viose reflexáu na educación: ente 1969 y 1976, unos 75 profesores o funcionarios d'educación fueron executaos, ente ellos trés de los sos ministros. Tamién centenares de maestros fueron despidíos, lo qu'obligó'l zarru de cientos d'escueles.[105] El sistema educativu del país tresformar nun aparatu d'adoutrinamientu ideolóxicu pa la población infantil. El sistema educativu del país denominóse oficialmente ”Educación política, popular y revolucionaria”.[14][169] El maestru que nun enseñara a los neños “la llinia política y conseñes revolucionaries” sería darréu espulsáu y xulgáu.[32] Aquellos estudiantes que non memorizaran toos y cada unu de los títulos axudicaos a Macías, nun podíen pasar el cursu.[85][170] Dacuando, el ministru d'educación o'l mesmu Macías asistíen a les escueles p'adoutrinar a los estudiantes.[34] Productu de too esto, naquellos años formar en Guinea Ecuatorial toa una xeneración d'illetraos.[171] N'abril de 1972 dellos profesores y alumnos del Colexu Nacional Enrique Nvó Okenve fueron asesinaos depués de que nel centru estudiantil apaeciera una semeya de Macías colos güeyos arrincaos y una lluria al pescuezu.[6] La Cárcel de Bata yera popularmente conocida como "La Universidá" por cuenta de la gran cantidá de profesores ellí recluyíos,[172] como foi'l casu de Rafael Upiñalo (unu de los más importantes líderes intelectuales opositores). Los llibros de testu que databen de la dómina colonial fueron quemaos públicamente,[172][173] y la historia del país foi reescrita (munches vegaes falseada) según la visión del réxime.[174][175] Los becarios que fueren a España a estudiar fueron quitaos de la nacionalidá ecuatoguineana y munchos d'ellos fueron asesinaos al tornar al país.[6] Munchos tamién permanecieron n'España pero ante l'abandonu d'esti país, tuvieron de vivir en males condiciones, ensin contautu coles sos families y con estatus d'apátridos.[176][177][178] La razón que Macías pudo tener pa escorrer a los intelectuales foi'l complexu d'inferioridá qu'estos-y producíen, dada la escasa formación académica del dictador.[47][164][179] Tamién pudo debese a que Macías rellacionó a los intelectuales col fallíu golpe d'estáu de 1969.[14]

La educación, la ciencia y la teunoloxía yeren consideraes símbolos d'imperialismu.[172] Primero que'l réxime controlara totalmente el sistema educativu, los fíos de disidentes políticos yeren quitaos del so derechu a la educación.[81] En contraste, un grupu privilexáu de persones incondicionalmente lleales al réxime tuvo la oportunidá d'estudiar n'otros países socialistes.[34][51][177][180] Les escueles del país yeren gratuites.[181] Antes del entamu de les clases, acaldía los alumnos teníen de recitar allabancies a Macías.[14] Lo mesmo asocedía antes del entamu de los partíos de fútbol.[14]

Tola cultura del país, incluyendo por casu la música popular ("Cantares revolucionarios", llenes d'allabancies al dictador),[14] debía glorificar al réxime.[14][34] Macías supervisaba minuciosamente lo que s'emitía nes radios.[14] La producción lliteraria foi prohibida, polo que munchos autores tuvieron de desenvolver la so carrera nel exiliu.[174][175][182] Esti grupu d'autores, conocíu como la "Xeneración Perdida",[78][183] foi lideráu, ente otros, por Donato Ndongo-Bidyogo.[184]

Los estadísticos tamién fueron bien reprimíos,[28] y de resultes, xeneráronse escasos datos económicos sobre Guinea Ecuatorial mientres la década de los setenta.[74] Cuando'l direutor del Institutu d'Estadística publicó datos demográficos consideraos demasido baxos por Macías, foi tullíu por que "aprendiera a cuntar".[28][185] Per otru llau, hubo un puntu en que tou aquel qu'usara gafes (símbolu d'intelectualismu) yera asesináu.[132][186] Polo xeneral, cualquier guineanu profesional, cualificáu o educáu representaba un peligru.[9] Escontra'l final del mandatu de Macías, solamente dos médicos y menos d'una docena de graduaos d'escueles téuniques atopar nel país.[48][91]

“Los denominaos intelectuales representen los mayores problemes con que s'atopa l'África de güei. Tán polucionando el nuesu clima cola so cultura estranxera”
Macías sobre los intelectuales.[85][164]

Macías tamién consideraba a los madereros (que nes eleiciones de 1968 sofitaren a Bonifacio Ondó) como'l so enemigos, y taba convencíu de que deseyaben derrocalo.[187][188] Macías calificar públicamente como asesinos y lladrones.[6]

Col inmensu deterioru del país, medios de comunicación masivos como la televisión y los periódicos (por falta de papel o según otres fontes por prohibición de Macías)[6][47] dexaron de funcionar.[34] Inclusive les radios tuvieron fuera de serviciu mientres llargu tiempu, puediendo depués ser reparaes por téunicos estranxeros.[14] Los pocos medios de comunicación esistentes (na so mayoría radios) yeren controlaos pol gobiernu, a tal puntu que cualquier noticia tenía de ser revisada y aprobada por el mesmu Macías antes de ser publicada.[189] Macías cerró tolos medios opositores.[172] Antes de la desapaición de los periódicos, esistía un periódicu únicu llamáu “Unidá de Guinea Ecuatorial”.[190] El suministru de lletricidá yera cortáu cada vez que Macías abandonaba la capital,[132][191] y el dictador prohibió l'usu de llubrificantes na planta d'enerxía de Malabo, asegurando que podía caltener la xeneración de lletricidá colos sos poderes máxicos.[26][192][193][194][195] Finalmente la lletricidá sumiría por completu en Malabo a partir de 1978.[14][26] Mentanto, el dictador disponía de potentes grupos electróxenos por que siempres hubiera lluz nes embaxaes y en tolos sos palacios.[14]

Durante'l réxime de Macías Nguema, el país nun tenía nin un plan de desenvolvimientu nin un sistema de contabilidá pa gastu públicu. Dempués de matar al gobernador del Bancu Central en 1976,[27] Macías llevóse tou lo que quedaba na ayalga nacional a la so casa nun pueblu rural,[6][191][196] escondiendo'l dineru en maletes so la so cama y nun cuartu de bañu.[14][132][186][191][197] Gran parte d'esta ayalga nacional (trés mil millones d'ekweles) sería quemáu por Macías como vengación tres el golpe d'estáu de 1979,[90] cuando entá nun fuera prindáu. Tamién treslladó a los so casa toles reserves de melecines del país.[28] Tou esto asocedió na aldega natal de Macías, Nsegayong.[28]

Durante'l réxime de Macías, nun se dictaron lleis financieres o económiques y a partir de 1973, nun s'ellaboró nengún tipu de presupuestu (según Macías, por escarecer el país d'imprenta).[6][198] Camudó en 1975 la peseta guineana pol ekwele, moneda que rápido perdió tol so valor.[14][22] Los bancos (dirixíos personalmente por Macías)[6] escarecíen de divises,[199] una y bones los productos d'esportación menguaron enforma.[14] Macías decidía por sigo mesmu tola política económica del país (operaciones, inversiones estranxeres, etc).[6][69] Al país llegaron ufiertes per parte de compañíes estranxeres d'estraición de petroleu (per parte de compañíes como Gulf o Mobil)[14][200][201] y desenvolvimientu del turismu y les industries maderera y minera.[14] Macías siempres les refugó yá que según el proveníen d'imperialistes que queríen apoderase de la riqueza del país.[14]

La crisis económica (desencadenada ente otres coses pola nacionalización de la economía y les escentricidaes y mala xestión de Macías)[9] menguó'l valor de les esportaciones, desencadenó la inflación más alta nel continente africanu[18] y produció una importante escasez d'alimentos y otros productos básicos. Predominaba la malnutrición y el defectu alimentaria.[22][85] Cuando Macías empezó a ser cuestionáu por esto, declaró:

“Que nos dexen de falar de pan, lleche, azucre, tomate, que nun son alimentos típicamente africanos”[85]

La comida europea-occidental (pan, tomate, azucre, lleche...)[202] acabaría per ser prohibida.[18][78] Los pocos alimentos disponibles teníen precios peraltos,[28] yá que Macías consiguir a preciu bien baratu de los sos socios estranxeros o del trabayu del so pueblu nes finques, depués almacenar y darréu revender intencionalmente con precios descomanadamente altos (80 o 100 vegaes más que l'orixinal)[14] que la gran mayoría de la población nun podía cubrir.[14] Esto facer, según les sos propies pallabres, pa castigar a aquellos que nun queríen trabayar.[14] Macías decidía cuando yeren puestos a la venta cada unu de los alimentos, y los más indispensables tardaben en selo.[14] Cuando yá se topaben a la venta, munches vegaes la so fecha de caducidá yá había llegáu.[14] La población, al nun poder costear una cantidá razonable, namái mercaba una cantidá ínfima.[14] De resultes, aumentó'l robu, el contrabandu y la llucha pola sobrevivencia.[14]

Per otra parte, la crisis causó que solamente'l presidente Macías, l'exércitu y la policía pudieren cobrar un sueldu regularmente.[27][28][187] La xente podía tar meses ensin cobrar.[14] L'actividá empresarial dexó práuticamente d'esistir (los homes de negocios fueron igualmente reprimíos),[160] y les poques empreses esistentes yeren controlaes pol Estáu.[9] En 1973 suprimiéronse les actividaes comerciales privaes nel país.[14][203] Les tiendes, los puestos de mercáu y l'oficina de correos cerraron.[28][204] En 1976 solo quedaba una industria nel país.[6] El comerciu y la industria fueron sustituyíos pol trueque.[28] Macías declaró que mientres el tuviera nel poder, el capitalismu enxamás taría presente.[181]

Los trabayadores nun disponíen de derechos llaborales.[9] El trabayu yera consideráu como'l primera deber y obligación de too ciudadanu (homes y muyeres),[181] y tou tipu de reivindicación llaboral yera considerada daqué “contrarrevolucionario, subversivu y propiu de los enemigos de la patria”, castigándose con cárcel.[9] De toes formes, mientres la dictadura de Macías el desemplegu abondaba.[187]

Amás, el gobiernu estableció una política d'espropiación forzosa de bienes privaos y coleutivos, incluyendo coches particulares, viviendes, dineru y finques.[205] La Constitución de 1973 establecía la propiedá del Estáu sobre la tierra y tou aquello que s'atopara dientro del territoriu nacional.[22][69] Macías apoderar de munches finques espropiaes.[6]

Polo xeneral, mientres la dictadura de Macías abandonáronse toles funciones de gobiernu sacante la seguridá interna.[9][206][207]

Conflictu con Gabón

[editar | editar la fonte]

En 1972, les tropes de Gabón se infiltraron en territoriu ecuatoguineanu, provocando un conflictu ente dambos países.[208] Gabón decidiera ampliar les sos agües territoriales a 70 milles col fin de tomar nelles a los castros más cercanos a les sos mariñes.[108] En setiembre, soldaos ecuatoguineanos abrieron fueu contra pescadores gaboneses activos na zona apostada, a lo que Gabón respondió unviando dos barcos con 40 soldaos pa ocupar Mbañe, Conga y Cocoteros.[108][209] Les autoridaes gabonesas prohibieron que cualquier embarcación estranxera averar a estes islles.[210]

Dambos países intentaron en diverses ocasiones llegar a un alcuerdu, pero la continua infraición de lo alcordao per parte de Gabón fixo difícil les bones rellaciones ente dambes partes. El 13 de setiembre de 1972, nuna xunta celebrada na República Popular del Congo (otres fontes citen que se celebró en Kinxasa, Zaire)[211][212] a la qu'asistieron los presidentes Macías, Omar Bongu (de Gabón), Mobutu Sese Seko (de Zaire) y Marien Ngouabi (de la República Popular del Congo), xunto al Secretariu Xeneral de la Organización de la Unidá Africana Nzo Ekangaki, diose calce formal a un alcuerdu ente los países litigantes, roblándose un documentu.[211][213][214][215]

Primeramente'l Conseyu de Seguridá de les Naciones Xuníes tamién intervieno na resolución del conflictu.[208]

Derrocamientu y muerte

[editar | editar la fonte]

Pa 1979, la represión de Macías afectaba inclusive a les sos más allegaos, incluyendo a integrantes del clan Esangui.[23]

El 3 d'agostu de 1979, el so sobrín Teodoro Obiang Nguema entamó, cola ayuda d'antiguos compañeros d'armes encarcelaos (Eulogio Oyó y otros), un golpe d'estáu que derrocó a Macías. Tres les esfriegues militares que duraron una selmana, el dictador abellugar na selva, y ellí foi deteníu poco tiempu dempués.

El so sobrín, Teodoro Obiang, qu'acabaría siendo de la mesma el nuevu dictador, sometió-y a un xuiciu sumarísimu utilizando'l Códigu de Xusticia Militar español, nel que foi acusáu, ente otres coses, de xenocidiu, deportaciones masives y apropiaciones indebíes. Foi condergáu a muerte el 29 de setiembre de 1979 y fusiláu darréu.[216]

Anguaño, Francisco Macías Nguema ta consideráu como unu de los líderes más cleptocráticos, sangrientos y crueles na hestoria del África post-colonial. Foi comparáu a Pol Pot pola naturaleza violenta, imprevisible y anti-intelectual de dambos rexímenes.[196]

La propaganda de Macías

[editar | editar la fonte]

La propaganda de Macías Nguema puede definise y estremar en dos fases: la primera, antes de ser escoyíu presidente. Y la segunda, dempués de ser escoyíu, periodu mientres el cual la so propaganda va basase más n'aiciones qu'en gráficos y octavielles.

Macías preelectoral y eleutoral (1968)

[editar | editar la fonte]

La figura de Macías antes de ser escoyíu presidente yera desconocida, hasta que foi destacando adulces y llegó a convertise n'alcalde de Mongomo. Fechu que-y dio más posibilidaes pa depués presentar la so candidatura, pa la cual yera necesariu cuntar col 2% del censu eleutoral.[22] Macías, que más tarde volvió africanizar el so nome, añadió'l nome de Francisco al so n'honor a Francisco Franco. Una de les persones que más almiraba por aquél entós. En pasando pol curtiu periodu autonómicu, durante la campaña amosó ser un líder distinguíu que sabía cómo tresmitir y dirixise al pueblu, en comparanza a los sos rivales.[22] Macías empezaba la so campaña p'algamar la presidencia con estos elementos; De primeres, el símbolu qu'usó pa la so campaña foi'l del gallu –el cual col so cantar anuncia la mañana- Una nueva Guinea. Lo que-y valdría los llamatu de papa Coq (ello ye que'l gallu darréu convertiríase nun símbolu característicu de la so dictadura).[22] El lema de la so campaña yera: “En marcha con Macías; unidá, paz y prosperidá[22] Apelaba por una conciencia única de los guineanos, Macías pa ello citaba a Suiza como exemplu a siguir pa Guinea. Una vegada ganaes les eleiciones, formaría gobiernu con munchos de los miembros de les otres faiciones, la so lema camudó a: “Un home, un equipu, un programa[22] Nun se sabe si Macías representaba a una ideoloxía política, o si na so cabeza había dalguna que reinaba. Pero taba claru que nun principiu, apostó pola democracia y pol progresu del so país.

Pa la so campaña, amás del sofitu de la Idea Popular de Guinea Ecuatorial (IPGE), tamién goció del sofitu de disidientes de les candidatures rivales.[22] No que fai a sofitu económicu, l'asesor de Macías, l'abogáu español Antonio García-Trevijano, gastó cuasi 50 millones de pesetes pa la campaña eleutoral.[22] Macías abogaba por respetar les diferencies culturales ente les etnies del país (continentales ya insulares) dientro d'una nación xunida, unes bones rellaciones con España, un salariu dignu pa los trabayadores y el fomentu del sindicalismu. En materia económico, Macías prometía creitos pa pequeños llabradores, pescadores, comerciantes ya industriales modestos, y una política de proteición de precios pa les materies primes del país, garantizando'l so allugamientu seguru nos mercaos internacionales.[22] Ye obligatoriu indicar l'idioma de Wikisource.

Macías falaba de nacionalismu, d'unidá y dirixíase al pueblu polo xeneral, a diferencia de los sos contrincantes, que se dirixíen a sectores específicos de la población.[22] Yera'l candidatu menos pro-español y por consiguiente'l so victoria espertó rocea y esmolición per parte d'España.[22]

Presidente electu y presidente vitaliciu

[editar | editar la fonte]

Entá colos problemes que Macías tuviera con España, los fregaos cola guardia civil y la salida de gran parte de la población española de Guinea, lo que más-y dolió a Macías foi l'intentu de golpe d'estáu qu'entamaron contra él, xunto a quien se supón yera de los miembros que formó gobiernu con él. Empieza lo que se conoz como'l reinu del terror en Guinea. Macías somete al país a una dura represión que se traduz a una censura total. Llegando hasta'l puntu nel cual, ante cualquier amenaza, fizo que tola correspondencia que circulara per Guinea pasara por él.[32][174][175][217] Provocando que llegara un puntu nel cual les cartes nun llegaben, yá que s'atropar na so mesa. La censura siguió col aislamientu del país; cerróse l'espaciu aereu, y l'aereollinia española (Iberia)[89] amenorgó los sos vuelos progresivamente hasta cuasi la so nulidá, anque nunca dexó de tar n'activu.[89] Hubo un puntu nel que nengún avión podía aterrizar nel país ensin la previa autorización de Macías.[199] En 1976, pilotos de l'aereollinia fueron vexaos y encarcelaos tres l'apagón accidental de les lluces de la pista d'aterrizaxe cuando diba aterrizar l'avión de Macías.[6][23] L'aereollinia amenació con un paru total, pero foi disuadida pola embaxada española.[23] Macías nun baxaba de los aviones hasta que s'esplegara una alfombra colorada y tou tuviera llistu por que se-y recibiera con tolos honores.[218]

Dende 1970[219] prohibió la entrada de cualesquier periodista al país, especialmente español.[6][91] Esto contribuyó a hermetizar muncho más el país. Munchos turistes fueron espulsaos del país malapenes baxando del avión porque nel vuelu lleeren periódicos ensin aprobar pol gobiernu.[219] Según Macías, los periodistes estranxeros daben una imaxe equivocada del país.[220] Tamién el periodismu independiente taba illegalizáu nel interior del país.[221] Anque Macías caltener al corriente de lo que dicía la prensa española,[7][181] y nun duldar en contesta-yos cada vez que s'entamaba un actu del PUNT. Partíu nel cual teníen d'afiliase tolos guineanos. Los discursos de Macías yeren grabaos y distribuyíos en formatu de cassetes.[34]

La Mocedá en marcha con Macías, y siempres con Macías, foi un cuerpu paramilitar formáu por mozu (incluyendo adolescentes),[65] qu'ante l'estancamientu de la economía, hubo qu'ocupar de dalguna forma a tal sector de la ciudadanía. Les Mocedaes fueron fundaes tres un conseyu ministerial el 22 de febreru de 1969 nel contestu de la crisis diplomática con España.[22][78] Un grupu de mozos (de dambos sexos)[78] ensin líderes, oxetivos ya instrucción. Sirvíen pa controlar a la población, por que realizaren los exercicios militares a la hora señalada, por que naide devasara nin cuestionara l'autoridá del líder, y pa llevar a cabu tou tipu d'aiciones vexatories como tortures, acusaciones, execuciones, violaciones, robos, humildaciones y pillajes, actuando con total impunidá.[205] Tamién se tomaben l'atribución de rexistrar les viviendes de la población, colo cual la vida privada dexó práuticamente d'esistir.[205] Mientres estos rexistros, destruyíase cualquier alcordanza de la colonización española.[22] Amás, llegaron a establecer un comerciu de prostitución forzada.[222] Mientres los toques de queda, les Mocedaes salíen en jeeps Land Rover y atopábense de cutiu n'estáu d'ebriedá.[58][65] Nos sos desfiles, les Mocedaes realizaben una combinación ente'l saludu fascista y el puñu n'alto.[223] Taben obligaos a xixilar y denunciar a los sos padres.[78] Tamién s'estableció en 1972 una organización similar llamada "Milicia Popular", otru cuerpu paramilitar formáu por voluntarios civiles d'etnia fang y asesoráu por rusos y cubanos,[6] que al igual que les Mocedaes goció de gran poder.[78] Macías creó estos cuerpos yá que resabiaba de les Fuercies Armaes, bien amestaes al pasáu colonial que'l dictador tarrecía,[14][78] y en munchos casos adquirieron mayor importancia.[14] Dada la predominancia del tribalismu, solamente los fang formaben parte d'estos órganos represivos.[46]

Unu entraba nel PUNT a la edá de 7 años, y namái salía cuando morría. Eses yeren les normes. Amás d'aprender a recitar les conseñes mientres la celebración de los actos: Embaxo l'imperialismu, Embaxo'l colonialismu, Enriba la revolución, Viva'l líder, el nuesu collaciu Francisco Macías Nguema ente otres.[22] Les persones taben obligaes a denunciar a los sos seres queríos y a tolos sos conocíos en casu de ser "contrarrevolucionarios",[32][224] y los sos siguidores más radicales llegaben a violar a les sos madres cuando estes yeren afayaes realizando aiciones indebíes.[19] Aquellos que protestaben pola detención de los sos seres queríos yeren igualmente torturaos o asesinaos.[78] Munches muyeres ufiertábense sexualmente a les autoridaes col fin de salvar a los sos familiares.[78] Dalgunes d'elles inclusive yeren obligaes a contraer mantrimonio con miembros del gobiernu.[225] El sistema de denuncia coleutiva daba llugar a rivalidaes ente funcionarios por meyores puestos o mayor trescendencia social,[14] y al saldu de rivalidaes personales o querelles familiares.[14] Macías estableció una rede de denuncies ente los órganos del Estáu.[14] El sistema de denuncia coleutivu estremó al pueblu polo xeneral, y Macías defendióse diciendo que los mesmos guineanos tábense estermináu ente ellos, desvenceyándose de too aquello qu'asocedía nes cárceles del país.[14]

Nun principiu escareció d'una ideoloxía definida, pero darréu declaróse formalmente marxista-leninista, combináu esta ideoloxía cola so almiración por Adolf Hitler,[5] autodefiniéndose como un "marxista-hitlerianu".[9] La so ideoloxía taba compuesta por munches idees de líderes como Hitler[5] (llegando a declarase antisionista),[226] Mao,[19] Idi Amin[5] (quién se comprometió a sofitar a Guinea Ecuatorial),[6] Jean-Bédel Bokassa,[5] Franco[19][227][228] (del cúal declaróse siguidor y a quién se refería constantemente como “el mio colega” o “el mio homónimu”[34] anque darréu calificó al so gobiernu como un "réxime criminal" y a él como "criminal asesín y fascista"),[87] Fidel Castro,[41] Kim Il-sung[34] ya inclusive Mahatma Gandhi.[14][19] Macías tamién representaba una corriente tercermundista[32][229] y cultivó una imaxe de líder progresista na izquierda española opositora a Franco.[32] Esisten desalcuerdos alrodiu de cual foi realmente la posición nel espectru políticu de Macías. El diplomáticu español Fernando Morán López considerar un asonsañador del franquismu[34] ente que l'analista suizu Max Liniger-Goumaz definir como “afro-fascista”.[34][230] Otra manera, el réxime de Macías tamién foi calificáu como un terror colorao” enllantáu por un gobiernu comunista”.[9] Dellos estudios, sicasí, tamién conclúin que Macías nun yera comunista, o que nin siquier tenía una ideoloxía.[34] El mesmu Macías declaró nuna ocasión: “Nun soi capitalista, nin socialista, nin comunista. Toes son teoríes europees y yo nun soi européu, soi africanu”.[34]

«Considero a Hitier como'l salvador d'Africa. Cometió errores porque yera humanu, pero'l so propósitu yera acabar col colonialismu nel mundu enteru»
Macías sobre Adolf Hitler[5]
«Franco díxome: 'Yo voi tar detrás de ti'. L'únicu qu'amaba Guinea ye'l Xeneral Franco»

Exerció un fuerte cultu a la so personalidá. El so cultu a la personalidá foi na so mayoría exercitáu de forma direuta y en presencia, y llegó al puntu d'incluyir una dedicatoria a Macías na guía telefónica.[132] El desterciu na educación producir pola so intervención, por cuenta de que suprimió cuasi en totalidá les asignatures básiques. Dir al colexu yera la mayor forma d'adoutrinamientu cola que cuntaba, onde los neños teníen de lleer y recitar la so decisión invariable” testu onde afiguraba'l so odiu escontra España, l'imperialismu, y glorificaba la so persona.[28][231] Tamién s'estudiaba la so biografía,[165] y les doctrines revolucionaries yeren enseñaes en idioma fang.[165]

Mientres esi periodu de tiempu, Macías declarara a España como'l so peor enemigu. Mientres n'España taba pensándose na persona que diba sustituyir a Franco, que nesi momentu, la corona apaecía, y Xuan Carlos I apaecía como candidatu por derechu. Yá daquella, Macías yá se proclamara presidente vitaliciu, y ante les crítiques que-y veníen dende España, criticaba a los españoles y el creitu que-y daben al que diba ser el so futuru rei. Si Xuan Carlos I por derechu” diba proclamase rei d'España, ¿él por qué nun podía proclamase presidente vitaliciu?[181]

Macías nun tenía bones pallabres pal que diba ser rei d'España (calificó a Xuan Carlos I como "criminal farfán y fascista, fíu bastardu del criminal fascista y asesín General Franco"),[87] nin pa la prensa española. Faltó a políticos españoles como Manuel Fraga, Luis Carrero Blanco, Gregorio López Bravo, Carlos Arias Navarro y Fernando María Castiella (calificándo-yos a toos ellos como "peada criminal asesina").[87] Macías tamién faltó públicamente a Adolfo Suárez (a quién calificó de "estúpidu"),[87] ente que (una vegada producida la transición española) calificó a los partíos políticos españoles como "comenenciosos y fascistes"[87] y al gobiernu de la UCD como "continuador del franquismu".[181] Dedicó amás dures pallabres a los antiguos "criminales gobernadores xenerales coloniales" como Francisco Núñez Rodríguez.[87] Dexaba que les crítiques afectáren-y de forma personal y tomar bien en serio. Hasta tal puntu que mandaba a la población a manifestase cada vez que lu criticaben a él,[6][14] y a la situación na que tenía al país. Repitía que cómo un país como España, sometíu a Estaos Xuníos, podía critica-y a él y a les sos aiciones, una y bones Guinea yera un país llibre” que nun taba sometíu a la voluntá de nenguna otra potencia (n'especial la Xunión Soviética) alegando qu'España dexó qu'Estaos Xuníos construyera bases militares en delles de les sos ciudaes más importantes.[181]

Macías caltuvo una postura bien crítica al respeutive d'España, a la qu'acusó d'asesinar a millones de persones.[232] Tamién la acusó de realizar actividaes criminales y calificó a los españoles como asesinos.[233] Inclusive tuvo la intención de publicar un llibru sobre toles muertes socedíes en Guinea Ecuatorial mientres la dómina colonial, recurriendo al falsio de cifres pa esaxerar les mesmes.[14] España, ante l'actitú de Macías, declaró ente 1971 y 1976 materia reservao tola información relativa a Guinea Ecuatorial (lo cual implicaba que nun se podía informar del país en nengún mediu de comunicación español).[234][235][236][237] Cuando la norma foi llevantada, Macías esixó a los diplomáticos españoles que se-y dexara en paz y que nun se publicar "insultos" contra el.[14] Repórtase que cuando un funcionariu d'esteriores comunico la midida a Macías, este esclamó: "!Eso facer ustedes porque yá nun vive la so excelencia (refiriéndose a Francisco Franco), porque si viviera nun s'atrevieren a faelo!". Con esta cita, demuéstrase que nos momentos más tirantes nes rellaciones ente dambos países, Macías siguía respetando al yá fináu dictador español.[238]

Mientres la dictadura de Macías, la población española residente en Guinea Ecuatorial yera constantemente atacada, y ensin motivu dalgunu espulsábase, multaba, maltrataba o encarcelaba a cualquier español.[56] Tamién se-yos condergaba a trabayos forzaos, y Macías animaba a les sos Mocedaes a atacar les finques de los colonos.[12] Llegaron a rexistrase delles humildaciones: brutales palices,[12]obligación a los colonos de trabayar en ropa interior,[12] allugamientu de formigues que picaben nos sos cuerpos[12] y violaciones a muyeres per parte de les Mocedaes en Marcha con Macías.[12] Los mesmos diplomáticos españoles fueron acosaos por violentes manifestaciones.[59] Mientres la dictadura de Macías, permanecieron en Guinea Ecuatorial unos 300 españoles.[229] El pueblu guineanu, sicasí, deseyaba'l reestablecimientu de les rellaciones.[14][229]

Nun discursu empobináu a les muyeres guineanes, Macías declaró: “tenéis qu'enseñar a los vuesos fíos a odiar a los españoles”.[56] Macías llevó alantre una política xenófoba y racista[62] contra la población blanca residente nel país, y encamentaba a los ensames a matar a los blancos y violar a les sos muyeres:[19][12]

“¡Matái al blancu, violái a les muyeres, tenéis derechu al botín, pena de muerte pa quien ayude al blancu! ¡Tamos en guerra contra l'imperialismu español!¡Los madereros son los nuesos enemigos!”
Pallabres de Macías tresmitíes pela radio estatal, 27 de febreru de 1969.[12]

Depués de que los españoles colárense, el hostigamiento siguió, esta vegada contra los inmigrantes portugueses residentes nel país.[6][34] Esta política treslladar a la mesma población nativa del país una vegada que la población blanca fuera espulsada y esterminada na so totalidá.[19]

A pesar de la so rivalidá cola antigua potencia colonizadora, Macías asonsañó les formes de dominación del franquismu español y xustificó el so non respetu a los derechos reconocíos pola llei argumentando que n'España esto tampoco se faía.[34] Tamién caltuvo tres la independencia munches de les estructures del réxime colonial franquista. L'asignatura escolar franquista Formación del Espíritu Nacional nun foi suprimida hasta 1975, cuando foi sustituyida pola Formación Política de Guinea Ecuatorial.[34] Amás, la seición femenina del Partíu Únicu Nacional de los Trabayadores taba basada na Seición Femenina de la Falanxe Española de les JONS.[34] Munchos himnos guineanos yeren imitaciones de cantares franquistes.[34] Inclusive, antes d'empecipiar la persecución a la Ilesia, Macías caltuvo la tradición nacionalcatólica del cleru.[34] Macías amás faíase besar la mano como los antiguos gobernadores coloniales[34] y munches cuestiones alministratives presentes durante'l so gobiernu yeren les mesmes de los tiempos coloniales.[239] Coles mesmes, Macías foi en 1975 unu de los xefes d'estáu que felicitó a Franco pel día del Alzamientu Nacional.[240]

Magar la so política anti-España, Macías nun rompió rellaciones con esti país, calteniéndose les embaxaes de dambes partes en cada país.[14] En 1969 ellaboróse un conveniu de cooperación cultural ente dambos países.[241] En 1970 una delegación española llegó al país con motivu del segundu aniversariu de la independencia.[242] En mayu de 1971 y marzu de 1975 empezaron nuevos alcuerdos de cooperación téunica ente España y Guinea Ecuatorial.[213][243][244] En 1977 rompiéronse les rellaciones con España definitivamente tres unes declaraciones demasiáu ofensives de Macías sobre'l Gobiernu y el Rei del país,[14][213][245] pero caltuvo l'asistencia aeronáutica y los alcuerdos docentes,[6][23] esto ye, que dellos profesores españoles llegaren al país.[22] La filosofía anti-España de Macías foi la principal fonte del sentimientu anticolonialista del so réxime.[6]

Dientro d'Europa, Macías tamién foi cercanu a Francia (país que trabayó n'electrificación, obres públiques y aviación).[222] Francia tenía la esperanza de faer cayer a Guinea Ecuatorial na so órbita (como lo fixera coles sos antigües colonies),[26][222] y sería unu de los pocos países europeos occidentales que nun rompió nunca rellaciones con Guinea Ecuatorial.[14][23][246][247] Macías respetaba a Francia y pensaba que tenía de ser el país européu qu'ameyores rellaciones tuviera con Guinea.[181] Tamién consideraba que Francia, xunto a Reinu Xuníu, llevara alantre un llabor colonizador decente n'África, a diferencia d'España.[181]

Como nun podía ser menos, punxo so arrestu domiciliariu a tolos relixosos del país en 1973. Amás, multaba a tou aquél que s'atreviera a visitar una ilesia. Amás, la persona tenía de recitar nel momentu del castigu unes pallabres onde quedaba claro que “Dios nun esiste, y que namái Macías yera'l verdaderu Dios” .[32] Ello ye qu'en 1978 establecióse «Nun hai otru Dios que Macías Nguema» como lema nacional.[248][249][250] El Ministru d'Interior de Macías, Angel Masié, declaró: «precisabais la partida de bautismu pa entrar nel cielu. Agora bastar col carné del PUNT porque nun hai más Dios que Macías, presidente del Partíu.»[22] Depués de que la Ilesia denunciara la brutalidá del so réxime, Macías decretó'l zarru de toles ilesies en 1978[251] (les cualos convirtiéronse en grandes almacenes de cacáu, café y productos chinos o en salones de mítines del PUNT)[34][252] y la espulsión de la mayoría de los relixosos,[9] declarándose'l Ateísmu d'Estáu[9][172][253] (siendo que'l 95% de la población abrazaba la fe católica).[9][18] Macías prohibió l'usu de la pallabra "Xesucristu" y durante la so dictadura esti tenía de ser referíu como "El Fíu Bastardu D'Una Puta Blanca Barata Con Un Coño Fedióndigu".[19][12] Les Mocedaes de Macías destruyeron los santos de les ilesies católiques del país y defecaron sobre les biblies.[12][254] Tamién s'illegalizaron los matrimonios canónicos y los funerales, nuna campaña de "autenticidá" africana.[47][172] Antes de too esto, Macías ordenara colgar la so semeya en toles ilesies y establecer profesiones de fe como “Dios creó Guinea Ecuatorial gracies a Macías, ensin Macías nun hai Guinea” o “Nunca ensin Macías, tou por Macías, embaxo'l colonialismu y tolos ambiciosos”.[23][85] Dende antes de la independencia, Macías yá protagonizara enfrentamientos cola ilesia, habiéndola yá calificáu como "colonialista".[255] Esto provocó la molestia del Obispu de Bata Rafael María Nze Abuy, quién tornó les declaraciones de Macías y calificólu indireutamente de "pseudo-políticu".[255] En 1970 l'obispu foi exiliáu.[255] Según Macías, la relixón católica yera un preséu políticu pa llograr la alienación del pueblu colonizáu,[41] mientas que la Ilesia yera pal una secta.[6] Abogó por un estáu llaicu dende empiezos del so gobiernu, nun dexando qu'esta s'entemetiera nos asuntos del Estáu.[256] Yera común que Macías entamara execuciones masives mientres celebraciones relixoses como Navidá o Corpus Christi.[34] Los relixosos que nun acoyeron les polítiques del dictador fueron torturaos, asesinaos ya inclusive crucificaos.[12][115][254][257][258]

“[La ilesia] participó n'asesinatos, reveló secretos de la Penitencia y reclutó matonos profesionales y mercenarios p'alteriar la paz reinante en Guinea Ecuatorial” (...) “Dirixeron a Dios malicioses oraciones contra la independencia y el so Gran Líder, que'l so trunfu supónía a les clares una estrueldosa derrota pa la Ilesia Católica”.
Macías sobre la ilesia.[85]

En marzu de 1976, Macías Nguema robló un decretu-llei nel qu'ordenaba que "tolos neños guineanos ente 7 y 14 años, van recibir obligatoriamente “ensayamientu militar” y “cualquier padre de familia o persona que se niegue a apurrir al so fíu va ser encarceláu o fusiláu”.[9] Primeramente en 1971 Macías yá obligara a tola población (homes, muyeres y neños) a realizar instrucción militar diariamente con un fusil de madera.[6][259] La población tamién taba obligada cada sábadu a trabayos públicos gratuitos, como la llimpieza de la yerba de les cais, al estilu de los demás países comunistes.[9] Esta política yera conocida como trabayar pal PUNT.[9] La población tamién taba obligada a asistir a los actos públicos de Macías,[34] y en casu de nun faelo los disidentes corríen el riesgu de ser castigaos.[28] Munchos espacios de diversión, como la mayoría de los bares, fueron zarraos.[165]

El gallu foi'l símbolu de la dictadura de Macías, ya incluyir en 1973 nos emblemes nacionales (bandera y escudu). El gallu tamién taba presente nel emblema del PUNT.

Macías estableció al gallu como símbolu de la so dictadura, ya incluyir en 1973 nos emblemes nacionales (badera y escudu), según nel emblema del PUNT.[260]

Críticu colos sos vecinos, cuantimás con Mobutu Sese Seko por ser un títere en manes de les potencies occidentales, Macías trabayaba bien estrechamente coles potencies del bloque comunista (China, Cuba, Corea del Norte, Vietnam,[6][261] Alemaña Oriental y la Xunión Soviética) que debíu al clima de la guerra fría, fuéron-y un aliviu a la de la cooperación y les ayudes. A pesar d'esto, oficialmente Guinea Ecuatorial yera un país Non Alliniáu dende 1971, y caltuviéronse rellaciones con países capitalistes.[181] De toes formes poco primero del so derrocamientu, mientres un congresu del PUNT, Macías intentó ensin ésitu convertir formalmente a Guinea Ecuatorial nun estáu socialista.[262][263]

La República Popular China unvió al país a 400 espertos (médicos, inxenieros y constructores), y asistencia económica (préstamu de 50 millones de dólares),[14] amás de mercancíes,[6][23] les cualos yeren descargaes de los puertos de forma forzosa pola mesma población.[14] China tamién construyó la única carretera asfaltada que mandó Macías, una central hidroeléctirca, una estación de radio y dos edificios de telecomunicaciones en Bata y Malabo.[14] Xestionó amás delles granxes esperimentales.[14] Macías lloró públicamente pola muerte de Mao Zedong,[14] y consideró que los chinos yeren los meyores estranxeros que moraben nel país.[14] Na ONX y demás foros internacionales, Guinea Ecuatorial siempres sofitaba a la República Popular China, en desmedro de Taiwán (qu'ello ye que nun momentu intentara averase a Macías).[14] Dende la ONX, Guinea Ecuatorial sofitó la Resolvimientu 2758 de l'Asamblea Xeneral de les Naciones Xuníes, qu'almitía a la China maoísta como miembru de la organización.[14][18] Los diplomáticos chinos gociaron d'enforma favoritismu social durante'l réxime de Macías, siendo protexíos pol dictador quién amás-yos otorgaba munchos privilexos y facilidaes.[14]

La Xunión Soviética unvió material armamentístico, un avión presidencial,[218] vehículos y conseyeros militares, recibiendo a cambéu derechos de pesca y derechos d'usu del puertu de San Carlos de Luba.[6][23][264] La URSS tamién mercó tola producción de cacáu y controló los aeropuertos de Malabo y Bata.[222] El monopoliu pesqueru pa los rusos foi una de les principales razones de la prohibición de la pesca pa la población.[265]

Con Cuba roblóse un Alcuerdu de cooperación educativa a finales de 1971 y asesores militares cubanos llegaron al país y punxéronse al serviciu del dictador como escoltes del so guardia presidencial y entrenadores de les Mocedaes en Marcha,[99][156][266] en cuenta de concesiones madereres.[6][23]

Corea del Norte empezó a unviar instructores militares pa les milicies creaes por Macías, pa la Guardia Presidencial del dictador y pa la Guardia Nacional.[34][266] Pela so parte, Alemaña oriental mercó la producción de café.[222]

N'avientu de 1976 la XRSS pagó cinco millones a Guinea Ecuatorial pol rescate d'once cadáver tres l'accidente d'un avión soviéticu que s'estrelló nel Picu Basilé.[267][268][269] El presidente Macías esixó esta suma por cuenta de los daños causaos.[267][268][270] Cobrar altes sumes de dineru pol rescate de ciudadanos estranxeros foi una práutica habitual durante'l réxime de Macías.[47][115][91][270]

N'otru aspeutu, los fíos de dalgunos de los deteníos pola dictadura yeren unviaos a colexos soviéticos.[14][271]

En 1977 Macías realizó una xira por Asia Oriental, visitando Beixín, Pyong Yang y Ḥanói.[18][272]

Nel contestu de la Rotura chino-soviética, el réxime de Macías foi unu de los pocos que simultáneamente cuntó col sofitu tantu de soviéticos como de chinos.[273]

Macías tamién sofitó nel contestu de los gobiernos segregacionistes blancos a la mayoría negra nes actuales Sudáfrica, Namibia y Zimbabue.[87][78] Macías Nguema, de pensamientu panafricanista, conoció personalmente a diversos presidentes africanos: Omar Bongu de Gabón, Marien Ngouabi de Congo Brazzaville, Mobutu Sese Seko de Zaire, François Tombalbaye de Chad, Kenneth Kaunda de Malaui, Ahmadou Ahidjo de Camerún, l'emperador Haile Selassie d'Etiopía y l'emperador Jean-Bédel Bokassa de República Centroafricana.[34] Amás, tuvo estreches rellaciones con otros líderes, como Sékou Touré, Mohamed Siad Barre, Muammar al-Gaddafi o Gamal Abdel Nasser (pol que Macías lloró públicamente tres la so muerte).[14][34] Referir a toos ellos como “el mio hermanu”.[34] Macías tamién sofitó la Reunificación de Corea, el conceutu d'Una sola China, a Palestina nel contestu del Conflictu árabe-israelín y la independencia tantu de les colonies portugueses d'África[274] (nel contestu de la Guerra colonial portuguesa) como de la República Árabe Saḥariana Democrática (ver Guerra d'El Sáḥara Occidental), que según Macías yera víctima de la mala política colonial d'España.[181] Mesma política de la que yera víctima Guinea, según Macías, porque España dexara al país en ruines mientres y al rematar el periodu colonial:

“Si España decláranos enemigos a nós, nós declarámoslos enemigos númberu unu. España nun fixo aeropuertos en Guinea, tamos na miseria, nun fixo nada. Compatriotes, atopemos con un país de perros”.
Macías.[181][275]

Productu de la so alliniación coles potencies socialistes, Macías recibió una notable influencia d'éstes (añadió'l componente revolucionariu al so discursu y creó'l conceutu de "revolución guineana")[32] y al mesmu Estaos Xuníos rompió rellaciones con Guinea Ecuatorial en 1976[276][124][277][278] (les rellaciones yá s'enterriaren tres un incidente diplomáticu en 1971, y Macías acusara a EEXX d'entamar un golpe d'estáu contra él),[254][278][279] cerró'l comerciu esterior con Occidente y mandó a quemar tolos llibros editaos n'Occidente,[32] según les biblioteques que databen de la dómina colonial, nun asonsañu de la Revolución Cultural china.[6][32] L'uniforme de les Milicies y les Mocedaes del PUNT (que orixinalmente consistía solamente en camisa y corbata)[34] pasó a ser asemeyáu al de los Guardias coloraos maoístes.[6][34] Llegó hasta'l puntu de torgar el comerciu de bienes como'l pan, pol simple fechu de definilo como “bien procedente de los imperialistes” y elementu adoctrinador.[280] Tamién ilegalizó les melecines provenientes d'Occidente argumentando que nun yeren africanos[167] y requisó toles máquines d'escribir.[6] Suprimiéronse les vistimientes occidentales, consideraes imperialistes.[78] Editóse como llibru de testu obligatoriu Formación Política Anticolonialista, qu'emponderaba la figura de Macías y falta repitíes vegaes a España como potencia colonizadora. El testu yera obligatoriu en tolos centros.[6] En tolos centros oficiales tamién yeren exhibíos semeyes oficiales de Macías.[94][281]

Anque depués cortara rellaciones con China poles sos aiciones imperialistes nel conflictu Angoleñu (Macías tamién resabiaba del imperialismu oriental),[14][34] la Xunión Soviética y Cuba cortaron darréu con él, porque se dieron cuenta que lo que lu pasaba a Macías yera que'l so ego taba consumiéndo-y, faciéndo-y una persona bien impredicible.[282] Efeutivamente, la oposición exiliada denunció que la dictadura de Macías yera namái un réxime personalista y que la so adhesión al bloque socialista yera solamente una fachada.[150][180] Tanto les potencies socialistes como capitalistes criticaron duramente a Macías pola so falta de definición política, hasta'l puntu qu'Alemaña Oriental retiró la so embaxada y China empezó a esixir la devolución de los sos préstamos.[14]

Los diplomáticos estranxeros asitiaos nel país fueron frecuentemente asediaos pol gobiernu.[14] Por casu, nuna ocasión les fuercies del gobiernu invadieron la residencia del embaxador francés por realizase una fiesta d'añu nuevu, y detúvose a tolos guineanos asistentes.[14] Macías pretendía que los ciudadanos guineanos alloñárense dafechu del mundu diplomáticu, una y bones esti postreru podía averalos a la subversión.[14] Esta política incluyía tamién a los diplomáticos chinos y norcoreanos, que teníen bona rellación col gobiernu,[14] pero especialmente a la diplomacia española, gabonesa, camerunesa y nixeriana.[14] Pa Macías, estos países yeren enemigos potenciales.[14]

Cada vez que Macías axuntar con otru Xefe d'Estáu, taba encegoláu con impresionar y convencer.[14]

Los Estaos Xuníos d'América, magar les sos males rellaciones col país, amosáronse indiferentes al réxime de Macías,[14] pero tuvieron dispuestu a ayudar a los refuxaos guineanos que llegaben a ellos.[14] Macías unvió un mensaxe a Gerald Ford en llegando esti a la presidencia,[283] y tamién nuna oportunidá a Richard Nixon con motivu del 4 de xunetu.[284] Estaos Xuníos caltúvose sollerte, de toes formes, a los movimientos del bloque soviéticu en Guinea Ecuatorial, como lo demuestren los cables de la CIA peneraos por WikiLeaks.[285][286]

Nun se sabe qué día nació Macías, pero na so proclamación como milagru únicu, decidió qu'esti fora'l día 1 de xineru. Primero que cualesquier otru, y el primeru.[287] Yera fiesta d'obligada celebración, al igual que'l 5 de marzu (aniversariu del fallíu intentu de golpe d'estáu, bautizáu como Día de la Victoria[34] o, asonsañando a la España franquista, como Día del Alzamientu Nacional)[6] y el 28 de setiembre (aniversariu del trunfu de Macías na eleición de 1968).[34] Nes celebraciones del 5 de marzu, con frecuencia yeren entamaes obres de teatru que representaben el fallíu intentu golpista.[6] En cuanto al cumpleaños de Macías, esisten publicaciones anteriores al entamu de la so dictadura que tamién certifiquen la so fecha de nacencia como'l 1 de xineru de 1924, polo que ye posible qu'esti nun fuera un inventu propagandísticu.

Macías yera presentáu como un líder con siguidores en tol mundu,[34] y taba convencíu de que los sos discursos causaben repercusión mundial y qu'España tenía mieu del.[14][34] Nun discursu, aseguró tar dispuestu a invadir España.[181] Abogaba pola "unidá nacional"[174] en llucha contra l'imperialismu y los elementos "subversivos".[18][288] Taba convencíu de qu'España caltenía una campaña sistemática de bilordiu contra Guinea Ecuatorial pa desacreditar al país n'Occidente.[181] El mas mínimu niciu de disidencia yera consideráu subversión: munches persones fueron encarcelaes, por casu, por criticar la cantidá esaxerada d'arroz chino que llegaba a Guinea Ecuatorial, faltando en teoría les xestiones realizaes pol Presidente pa llegar a aquel alcuerdu d'importación con Mao.[14]

La africanización de los nomes que se produció en Guinea, confundir col fenómenu de la negritú, qu'anque quiciabes pudiera vese asina, nun foi más qu'un movimientu copiáu de Mobutu, líder del cual discrepaba enantes, pero que vio nél un exemplu a siguir tres la so rotura coles potencies occidentales.

Macías obligó a la población a camudar los sos nomes occidentalizaos polos de los sos ancestros, según modificar p'afaelos como nel casu del so nome. Tamién camudó los topónimos de la xeografía nacional: (primero los castellanos, y depués los africanizaos):

Fernando Po – Bioko/ San Carlos – Luba/ San Fernando – Ela Nguema/ Concepción – Riaba/ Santa Isabel – Malabo/ Punta Fernanda -Punta de la unidá africana. Y tocantes a la rexón continental, “Sevilla” pasó a ser Niefang otra vegada, Valladolid, Bimbiles y Guadalupe, Mongomo.

En conclusión podemos reparar que Macías foi un líder bastante inquietu, qu'obligaba a cumplir los sos designios a prestar. Les sos mocedaes, que yeren ensin dulda un cuerpu bien similar a lo que diba ser l'exércitu coloráu” de Mao. Según que pasara a referise a Guinea como una república de trabayadores (obreros), llibres y revolucionarios, fai pensar que fuera bien influyíu pol réxime y la figura de Mao. Macías referíase constantemente a Guinea Ecuatorial como una república del "poder de los obreros".[14] Aun así, de Macías tamién s'aprovecharon munchos. Sobremanera'l so alredor, la cla que sol so nome llevaba a cabo vengances y purgues pal interés d'estos. Él caltenía al pueblu nun estáu constante de tensión por aciu el baturiciu de los sos discursos y los sos proclames, ente que les sos mocedaes faíen el restu por aselar cualquier intentu de llevantamientu o protesta.

Primer gabinete de Macías

[editar | editar la fonte]

El primer gabinete de Macías consistía en:[22][289][290][10]

Agustín Grange Molay

  • Sanidá: Pedro Ekong Andeme
  • Educación Nacional: José Nsue Angüe
  • Trabayu: Román Borikó Toichoa
  • Xusticia: Jesús Eworo

Nomes de Macías

[editar | editar la fonte]
  • 1924-1972:[291] Mez-m Ngueme/Francisco Macías Nguema
  • 1972-1975:[291][292] Francisco Macías Nguema Biyogo
  • 1975-1976:[291][292] Macías Nguema Biyogo Ñegue Ndong
  • 1976-1979:[291][292] Masie Nguema Biyogo Ñegue Ndong

Mientres los xuicios de 1979, el Tribunal, la prensa estranxera y l'opinión pública volvieron referise a él como Francisco Macías.[293]

Efeutos del mandatu de Macías

[editar | editar la fonte]

Durante'l so mandatu pueden señalase:

  • La obligación de llamar al presidente "Milagru Únicu de Guinea Ecuatorial".
  • El zarru del comerciu esterior con Occidente
  • La prohibición de llevar zapatos, llevando naquel tiempu'l "MOTOFUT".[19][131][294]
  • La prohibición del pan por ser consideráu imperialista.[280]
  • Renombrar toles entidaes, instituciones y persones productu de la colonización española.
  • La prohibición de la enseñanza de temes científiques y culturales nes escueles; Colapsu del sistema educativu,[33] qu'en tiempos de la colonización yera consideráu unu de los meyores d'África.[295]
  • L'esmantelamientu de la vía ferrial.[294]
  • La emisión compulsiva de sellos postales ente 1971 y 1979, con fines puramente filatélicos.
  • Desapaición de cuasi tolos medios de comunicación.[296]
  • La prohibición pa los habitantes de pescar na isla.
  • La instalación d'una base secreta de submarinos soviéticos en Luba (güei esmantelada).[297]
  • Acabar cuasi na so totalidá col cultivu del cacáu, consideráu enantes el meyor del mundu.[15] Coles mesmes, gastadura total d'otres industries como l'agricultura, la producción de café,[79] la producción d'aceite de palma, la ganadería y l'esplotación forestal (industria maderero).[33]
  • Devastación de la economía (pasando'l país de tener una de les rentes per cápita más altes d'África en 1968[298][299] a una renta per cápita de 70 forgares en 1975)[33] y l'infraestructura —urbana, llétrica, de suministru d'agua, de comunicación, carreteres, tresportes y salú—, debíu al saquéu, la inorancia y l'abandonu.[74][105][187] Llegada a una economía de subsistencia productu de la crisis.[33][300][301] Paralización en tolos sectores, colapsu de tolos servicios públicos.[41]
  • El non accesu de la mayoría de la población al agua potable;[302] racionamientu de l'agua.[303]
  • La eliminación de tolos maestros, médicos, téunicos, inxenieros y de tolos cuadros formaos por guineanos.
  • La illegalización en 1975 de la educación privada, por ser considerada subversiva,[180][304] provocando'l zarru de toles escueles católiques.[6][74] A partir d'entós, nes escueles namái s'enseñó la doctrina política del réxime.[28][47]
  • La prohibición de prauticar la relixón católica a partir de xunu de 1978,[6][23][305][306] aumentando'l númberu d'exiliaos.[306]
  • El remanecimientu de delles enfermedaes primeramente erradicaes y l'empeoramientu y colapsu del sistema sanitariu (consideráu enantes como unu de los meyores d'África),[295] pola falta de melecines y la ruina de los hospitales.[22][33][180] Los médicos fueron esaniciaos y los sos llabores exercíos por mestróns.[22][307][308] Les vacunes fueron prohibíes, por ser acomuñaes al imperialismu.[78]
  • La llegada de la mortalidá infantil a un 60%.[56]
  • La llegada de la esperanza de vida a los trenta años d'edá.[309]
  • La desapaición de la lletricidá en Malabu.[132][303][250][310]
  • La quema o destrucción intencionales de dellos poblaos como forma d'estermín.[6][23][91][164][311][312]
  • La destrucción de gran parte de la obra mandada per España a Guinea Ecuatorial.[56]

Ye importante señalar que les prohibiciones de Macías a la población nun aplicaben pa él. Por casu, la so vistimienta siguía siendo occidental y solía tratase médicamente nel estranxeru, n'hospitales qu'él considerara imperialistes en Guinea Ecuatorial.[78] En 1979, tres el so derrocamientu y l'allanadura del so palaciu, afayóse que consumía pan, alimentu prohibíu a la población.[280] Tamién consumía vinu, xamones, quesos y aceitunes españoles, siendo que tou productu español taba prohibíu a la población.[170]

Vida personal

[editar | editar la fonte]

Macías tuvo rellacionáu con cinco muyeres durante la so vida. Casóse llegalmente per primer vegada con una muyer de la provincia de Río Benito llamada Ada,[18] cola que vivió en Mongomo, tuvo dellos fíos y de la cual dixebróse n'afayando una infidelidá con un adolescente español,[19] dexándola supuestamente na ruina.[313] Macías taba bebíu cuando afayó a la so muyer na cama con aquel adolescente, de nome Conrado García Zurita, ente que la pareya atopábase dormida.[12] A otru día, l'adolescente espertó y al ver a Macías na habitación, salió corriendo.[12] Esta infidelidá foi calificada por Macías como un "abusu colonialista" y tuvo la intención (yá como vicepresidente del gobiernu autónomu)[12] d'encarcelar y depués espulsar al adolescente y la so familia.[12] Finalmente llogró los sos oxetivos.[14] Toa esta situación fizo que Macías careciera d'un complexu d'inferioridá sexual,[12] ya inclusive se sometió a tratamientu psiquiátricu n'España y Estaos Xuníos.[12] Los gastos d'esti tratamientu fueron cubiertos, según dizse, por Antonio García-Trevijano.[12] Tamién empezaron a circular rumores (sobremanera ente la comunidá fang)[12] de que Macías yera homosexual. Esto fíxo-y sentise bien ofendíu.[13]

La so segunda esposa foi una muyer llamada Clara Angué Osá, una fang natural de Mikomeseng, cola que se casó en Mongomo en 1964 y tuvo 3 fíos.[313]

Durante'l so matrimoniu con Clara, Macías tomó por concubina a una muyer llamada Mónica Bindang Ayong, una mulata rubia fía d'un colonu español.[313] Macías dexó a Clara en Mongomo y foise a vivir con Mónica a Bata y Santa Isabel.[313] Darréu casóse con Mónica y tuvieron dos fíos: Francisco Paco (nacíu en 1970)[313] y Mónica Moniquita (nacida en 1972),[313] ente que Macías adoptó a dos fíos que Mónica tenía de rellaciones anteriores: Teonesto y Maribel.[6] Mónica Bindang llegaría a ostentar el cargu oficial de primera Dama,[314] y exerció una influencia importante sobre Macías.[315] Acompañó al so maríu a dellos viaxes oficiales.[316] En marzu de 1971, Mónica Bindang fizo que'l so maríu encarcelara a un transeúnte que lu saludó de manera informal, por "irrespetuosu" y por "dirixise d'esta manera a la esposa del presidente".[6] De toes formes, Mónica Bindang recibió maltratu físicu per parte de Macías.[317]

Entá casáu con Clara, Macías tamién caltuvo una rellación con una moza mulata d'orixe alemán[318] llamada Frida Kroner, d'oficiu enfermeru cola que tamién tuvo fíos. Nun ta claru si primeramente anuló'l so matrimoniu con Clara, si llegó a casase con Kroner o si caltener tamién como una segunda concubina. Sicasí, sábese que Macías ordenó l'asesinatu del so home, Felipe Pedro Esono, direutor de Seguridá.[313] Al igual qu'esti, esisten otros casos documentaos d'homes asesinaos por ser ex pareyes o homes de les muyeres que Macías acobiciaba,[18][28][47][91][319] especialmente de la so tercer esposa Mónica.[185] Tou esto foi desmentíu por Macías durante'l so xuiciu en 1979.[146]

Otra muyer na vida de Macías foi Rita Flores Mernicon (vilba del políticu Abilio Balboa, antiguu alcalde de Santa Isabel)[313] cola que tamién tuvo fíos.[315] Sicasí, pocu dempués del derrocamientu de Macías esta muyer negó cualquier tipu de rellación sentimental col.[320]

Cuasi toles muyeres de Macías acabaron abandonándolo, escapando de la so dictadura.[320][321] Cuando Mónica Bindang fuxó del país, Macías declarar traidora a la patria y prohibió qu'a cualquier muyer guineana bautizárase-y col nome de Mónica.[317] Tamién ordenó a Damián Ondó, gobernador del Bancu Central de Guinea, que la escorriera (ensin finalmente atopala),[313] tarreciendo que fora a Suiza y retirara el dineru que Macías tenía ellí guardáu.[313] Clara Angué Osá tamién abandonó a Macías, tornando a Guinea Ecuatorial pocu dempués del golpe de 1979.[90][313] Delles fontes citen que Mónica Bindang tornó a Mongomo y reconcilióse con Macías.[18]

Dalgunos de los fíos de Macías, poco antes del derrocamientu del so padre en 1979, fueron unviaos a Corea del Norte y educaos baxu tutelar del líder Kim Il-sung, amigu de Macías.[27][322][323] Mónica Bindang tamién s'estableció ellí con ellos.[90][324]

Otru de los fíos de Macías, con otra de les sos muyeres, ye Filiberto Ntutumu Nguema, ex Ministru d'Educación, ex Secretariu Xeneral del PDGE[325] y actual rector de la Universidá Nacional de Guinea Ecuatorial (UNXI).[326]

Macías tenía dellos luxosos palacios presidenciales (valoraos en millones de dólares),[9][327] unu d'ellos allugáu nel so pueblu natal de Nzeng Ayong. Tres el golpe de 1979, foi allanáu y nél afayaron medicines de too tipu[41] almacenaes nuna habitación y numberosos faxos de billetes, amás de delles semeyes de Macías y dos automóviles Mercedes-Benz aparcaos nel patiu.[328][280] Macías yera aficionáu a los coches ya inclusive nuna ocasión mercó dellos d'ellos namái pa contemplalos.[14] Los palacios de Macías basar nel Palaciu de Versalles.[41][329] Macías taba encegoláu pola construcción y les obres públiques, según pola pintura y llimpieza d'estes.[329] Correxía los planos de los arquiteutos y pasaba hores xixilando'l trabayu de los arbañiles.[329] Tuvo la intención d'asemeyar la so aldega natal de Nsegayong a Versalles no referío a infraestructures.[329] Construyir en 1972 dos hoteles de luxu en Malabo y Bata, coles mires d'agospiar a misiones diplomátiques.[6] Tamién se construyeron bancos, edificios, centros educativos y el puertu internacional de Bata.[51] Toes aquelles obres públiques costaben millones de pesetes, y nun yeren nunca aprovechaes.[14] Nun teníen real utilidá pal pueblu guineanu (y amás munches vegaes había falta de personal nelles), pero Macías sentíase arguyosu de toles obres creyendo que-y faía un verdaderu favor al país y que les sos iniciatives representaben l'interés xeneral de la población.[14] En marzu de 1979, Macías inclusive anunció la creación d'una compañía aérea.[14]

En 1974,[330] Macías mandó a construyir un muriu p'arrodiar la metá de la parte residencial de la ciudá de Malabu[331] y apoderase d'esti sector, pa vivir separáu del restu de la población. Pa ello foi necesariu desallugar a tolos habitantes de la zona.[14] Na llamada popularmente ciudá prohibida atopábase unu de los palacios de Macías, la catedral y la Plaza de la Independencia,[330] según la Prisión Sablera Negra.[165][330][332] Al muriu amestóse-y alambre d'escayos, que de la mesma diba conectáu a un cable d'alta tensión.[14] Macías construyó'l muriu por "motivos de seguridá", productu del so tanatofobia.[14] Amás, yera protexíu por tropes armaes y tanques.[14] Poco dempués de la execución de Macías, la ciudá prohibida foi abierta al públicu[330] y en 1981 el muriu (conocíu popularmente como muriu de la Vergüenza) foi baltáu.[330] El muriu costó millones de dólares, al igual qu'otros murios similares que construyó alredor de los sos múltiples palacios.[14]

Como parte de la so almiración por Hitler, Macías tenía un exemplar de Mein Kampf del cual nunca dixebrar.[19][12] Lleó'l llibru cinco veces y llegó al estremu de recitar pasaxes del mesmu aprendíos de memoria.[14] Macías tomó munchos elementos del réxime nazi ya implementar na so dictadura.[14]

Macías yera consumidor habitual de bhang[196] y iboga,[26] lo cual pudo ser la causa del so desequilibriu mental. Solía consumir estes drogues n'hores de la madrugada, mientres realizaba actividaes de gobiernu.[17] Según informes fidedignos, Macías practicaba'l canibalismu y tenía una coleición de cranios humanos,[9][28] los cualos clasificaba por sexu, fecha, suculencia y grau de prestar auditivu del ruiu que fixeren al ser cascaos por Macías col so cayáu.[19] De xemes en cuando, dalgún presu políticu yera unviáu al palaciu presidencial y el mesmu Macías encargar de matalo y tastialo.[19][99] El so consumu habitual de drogues causó que se convenciera de ser supuestamente un mestrón toupoderosu.[333]

No que fai a la so alimentación, solo aceptaba comer comida importada dende España y cocinada por xente d'enfotu.[18] Bebía agua mineral y enxamás consumía bébores alcohóliques.[18]

Tenía los costume de mandar a matar a los sos enemigos a machetazo y alimentar colos sos restos a tiburones.[191]

A la fin de la so dictadura atropara una fortuna de 406.383.893 Ekwele, equivalentes a 13.540 millones de dólares.[6]

Personalidá

[editar | editar la fonte]

Macías ye llargamente consideráu como un enfermu mental.[259] Antes de la independencia, mientres la Conferencia Constitucional en 1967, un doctor español diagnosticó confidencialmente que yera paranoicu y esquizoide.[29][334] Nuna de les sos estancies n'España tamién se-y diagnosticó como maniacu-depresivu.[335] En 1970, Macías tratar col mesmu médicu español que-y diagnosticara en 1967.[18]

«... de calter sanguineu, procura ostensiblemente faer gala d'una fuerte personalidá, anque con frecuencia cai en llocaes que denotan falta d'equilibriu emocional. La notable sordera que sufre crea situaciones incómodes y enzanca el tratu con él nes entrevistes personales. Ye resabiáu por naturaleza, roceanu y escarez d'axilidá mental. Acostuma a alzar la voz hasta a los sos propios ministros y diplomáticos, a dalgunos de los cualos llega a maltratar de pallabra. (...) El presidente vive en protagonista los venticuatro hores del día, y la distancia que la dixebra de tolos sos collaboradores ye abismal. Les referencies que se tienen de los Conseyos de Ministros indiquen que namái'l vicepresidente del gobiernu atrever a discrepar en cuestiones téuniques. Como nota interesada cabo destacar les sos alusiones públiques al deséu que-y anima d'asonsañar a Franco, que la so

persona suel respetar en cuasi tolos discursos y col que dixo desea entrevistase, pero a nivel de colegues o “homónimos”. Fala solo y los sos collaboradores sospriénden-y con frecuencia gesticulando, falando solu o ensayando los sos discursos frente al espeyu.

Ye un home incultu, pero tien un arte primitivo pa la pallabra, la intuición del verbu, alterna'l Fang col español, pero coneuta coles mases y consigue nelles efeutos sorprendentes.»
Libro “Guinea Materia Reservao”, de Rafael Fernández.[22]

Rafael Mendizábal, téunicu de Macías mientres el primer añu del so mandatu presidencial, describir como «prudente y violentu», «realista y utópicu simultáneamente» y «enérxicu pero dubiosu».[22] Macías sufría d'esaltaciones de violencia a les que siguíen depués intervalos d'equilibriu y lucidez, teniendo una personalidá incongruentemente cambiante y tornadiza.[22] Con enclinos paroxísticas, Macías pasaba por fases de silenciu total o de verborrea.[22] Una persona medrosa, insegura (según los guardias del so palaciu, nun reconocía les sos debilidaes y culpaba de los sos errores a los demás)[41] y bien musgu,[20][22] siempres taba pensando que daquién lo asesinaría[191] o-y diba a quitar el poder, y llegó a contabilizar una ventena de supuestes intentonas golpistes.[22] Según Macías, delles supuestes intentonas golpistes cuayábense inclusive nel interior de les cárceles.[6] Antes de partir a viaxes oficiales, Macías ordenaba la execución de dellos presos políticos pa disuadir a los sos opositores de conspirar contra el.[28][91] Tamién taba encegoláu cola so seguridá, y arrodióse d'una guardia pretoriana compuesta de 155 soldaos.[41] Siempres esmolecíu por un posible derrocamientu, Macías dexó de realizar apaiciones públiques en 1975 y retiróse a vivir primero a Mongomo y depués al so pueblu natal, Nzangayong.[28][34][336] Nesti llugar, pasaba hores sentáu alredor d'una foguera falando con familiares y vieyos del pobláu sobre política d'Estáu.[28] Na so aldega natal, Macías dedicar a la pesca, caza y agricultura de subsistencia, teniendo como mano d'obra a presos políticos que se-y unviaben.[337] Negar a treslladase a Malabo, nun siendo que se presentara una situación d'estrema urxencia.[191]

A pesar de ser un nato conductor de mases, nel planu personal yera introvertíu[20][22] y socialmente inadautáu.[41] Tamién s'apuntó que yera bastante malhumoráu.[41] Foi descritu como megalómanu[22] (nuna ocasión declaró “Yo soi'l presidente, depués soi más que toos vós xuntos”),[85] y coles mesmes paradóxicamente apuntóse a que sufría un marcáu complexu d'inferioridá.[22] A partir d'esti doble complexu (d'inferioridá al respeutive d'España y de superioridad ante los demás guineanos)[22] pudo surdir el so pensamientu políticu ultranacionalista.[22]

Macías tamién foi descritu como una persona bien roceana.[20] D'alcuerdu a Adolfo Enrique Millan, antiguu funcionariu colonial y secretariu de Macías mientres los entamos del so gobiernu, el dictador tenía una mentalidá bastante infantil.[338] Otres persones que tuvieron nel so momentu cerca del descríbenlu como vanidosu y aficionáu a los luxos.[41] Tolos muebles del so palaciu yeren importaos,[41] la grifera del so bañu yera d'oru[6] y había aire acondicionáu.[6] Macías esixía que muyeres de poblaos redoma caminaren quilómetros hasta'l so palaciu y espertárenlu con cantares.[14]

Tola personalidá desenfrenada de Macías salió a rellucir dempués de llegar a la presidencia: durante la so etapa como vicepresidente del Gobiernu Autónomu yera conocíu como un home sanu, senciellu, ensin vicios, non muyeriegu y sobremanera racional.[22]

Macías acostumaba, nel cenit de la so llocura, a entablar monólogos ya inclusive a "cenar" con adversarios yá esaniciaos.[18][26][28][47][195][339] Llegó hasta'l puntu de tomar decisiones basaes nes velees y visiones nocherniegues que tenía.[26][192]

Dellos observadores postularon que Macías Nguema pudo ser un sicópata, trestornu potencialmente causáu, en parte pol trauma psicolóxicu de la so infancia, y que'l so comportamientu podría ser afeutáu por otres posibles enfermedaes mentales y el so consumu periódicu de la planta psicoactiva iboga (con efeutos similares al LSD)[18] y grandes cantidaes de cannabis.[23][340][341][342] Según dalgunos, tamién pudo sufrir d'esquizofrenia.[254][270][335] Esto postreru notar na so forma de comunicase, yá que munchos de los sos discursos yeren incoerentes.[14][94][343] Durante la so etapa escolar, los sos profesores yá notaren el so precariu estáu psíquicu.[344][345] Lo mesmo asocedió durante la campaña eleutoral de 1968, cuando los sos rivales (dándose cuenta del precariu estáu mental de Macías) llomáron-y de "llocu", anque naquella oportunidá Macías defendióse autocalificándose como un "llocu de llibertá".[32]

Dende'l puntu de vista biolóxicu, Macías sufría de cefalees y constantes migrañes,[22][346] amás d'impotencia sexual[18][22][347] y dolencies gástriques.[20] Llegar a dicir que sufría un procesu de deterioru mental causáu pola sífilis.[335] Según unu de los médicu cubanos que lu atendía, al momentu del so derrocamientu topar nuna fase terminal d'esta enfermedá.[348]

Macías yera hipocondríacu y los sos médicos personales faíen-y exámenes de sangre y mexa tolos díes.[170] Productu del so tanatofobia, taba encegoláu cola so salú. En más d'una ocasión sancionó a miembros del so gobiernu por intentar habelo "contamináu", cuando por casu tusíen cerca del.[14] Munches vegaes Macías autorizaba a los sos funcionarios a tomase llargues vacaciones cuando taben daqué enfermos, y a que tornaren cuando taben dafechu curaos.[14] Macías abrigar al mas llixeru cambéu de temperatura y años dempués de curase de tuberculosis, siguía tomando melecines pa combatila.[14] Les melecines qu'inxería per vía oral teníen d'abrir delantre del, y les inyeiciones debíen tamién preparar na so presencia.[14] Llegó hasta'l puntu d'anular dafechu los sos viaxes al estranxeru, porque consideraba que tando fuera del país cualesquier podría matalo.[14] La so tanatofobia foi l'orixe de munchos de los asesinatos cometíos durante la so dictadura, yá qu'empezó a ver perdayures enemigos que supuestamente lo queríen asesinar.[14] Inclusive resabiaba de les sos esposes, y escasamente dormía na mesma habitación qu'elles.[14] Nes sos visites oficiales, había un enorme esplegue de seguridá.[14]

Viaxó dos veces a España pa tratar un tumor cerebral[18][185] y otres enfermedaes que nunca se revelaron.[28]

El so notable sordera tamién aportó a un problema durante'l so xuiciu en 1979, yá que Macías nun escuchaba dalgunes de les entrugues formulaes pol Tribunal.[349][350] Mientres los sos últimos años, atopábase abondo aveyuscáu.[6]

[editar | editar la fonte]

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. 1,0 1,1 Afirmao en: Dictionary on African Biography. Editorial: Oxford University Press. Llingua de la obra o nome: inglés. Data d'espublización: 2012.
  2. URL de la referencia: http://www.nytimes.com/2013/10/12/world/asia/fond-recollections-of-dictators-colored-later-by-the-lessons-of-history.html.
  3. Biblioteca Nacional de Francia. «autoridaes BNF» (francés). Consultáu'l 10 ochobre 2015.
  4. Identificador del Boletín Oficial del Estado: BOE-A-1968-49206.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 El dictador tresformó al so país nun "campu de concentración". 11 d'agostu de 1979. https://elpais.com/diario/1979/08/11/internacional/303170401_850215.html. Consultáu'l 13 de xunu de 2016. 
  6. 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 6,16 6,17 6,18 6,19 6,20 6,21 6,22 6,23 6,24 6,25 6,26 6,27 6,28 6,29 6,30 6,31 6,32 6,33 6,34 6,35 6,36 6,37 6,38 6,39 6,40 6,41 6,42 6,43 6,44 6,45 6,46 6,47 6,48 6,49 6,50 6,51 6,52 6,53 6,54 6,55 6,56 «Cronología de Guinea Ecuatorial: 1950 / 1979 De la independencia al xuiciu contra Macías». Consultáu'l 7 d'avientu de 2016.
  7. 7,0 7,1 7,2 «España - Guinea, 1969: la estratexa de la tensión». Consultáu'l 4 de febreru de 2017.
  8. MACÍAS QUERÍA TAR ESCOLTÁU POLA GUARDIA CIVIL. 30 de marzu de 1969. http://store.diariodelaltoaragon.es/cgi-bin/Pandora?xslt=exemplar;filename=NE19690330;place=none;publication=Nueva%20Espa%C3%B1a;day=30;month=03;year=1969;page=0008;id=0000409036;collection=prensa;url_high=http://store.diariodelaltoaragon.es/prensa/Nueva%20Espa%C3%B1a/1969/196903/19690330/NE19690330-0008.pdf;lang=es;archivu=;encoding=utf-8. Consultáu'l 3 d'abril de 2017. 
  9. 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 9,13 9,14 9,15 9,16 9,17 9,18 9,19 9,20 9,21 9,22 9,23 Caden, Cynthia GUINEA ECUATORIAL EL AUSCHWITZ D'ÁFRICA. Consultáu'l 6 d'avientu de 2016.
  10. 10,0 10,1 Revista La Guinea Ecuatorial, númberu 1.630, ochobre-payares de 1968, páxina 24, Depósitu Llegal: F.P.-10-1959 (PDF).
  11. «Edición del 4 d'ochobre de 1968» páx. 45. Consultáu'l 1 de febreru de 2017.
  12. 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 12,12 12,13 12,14 12,15 12,16 12,17 12,18 12,19 12,20 12,21 12,22 12,23 12,24 12,25 12,26 12,27 12,28 12,29 12,30 12,31 12,32 12,33 El sexu y la violencia: el casu de Masié Nguema Biyogo. 2010. http://www.raco.cat/index.php/Orafrica/article/view/225168/306400. Consultáu'l 27 de febreru de 2017. 
  13. 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 «La traxedia d'un DICTADOR azotáu por tolos llaos» (20 de xineru de 2012). Consultáu'l 28 de febreru de 2017.
  14. 14,000 14,001 14,002 14,003 14,004 14,005 14,006 14,007 14,008 14,009 14,010 14,011 14,012 14,013 14,014 14,015 14,016 14,017 14,018 14,019 14,020 14,021 14,022 14,023 14,024 14,025 14,026 14,027 14,028 14,029 14,030 14,031 14,032 14,033 14,034 14,035 14,036 14,037 14,038 14,039 14,040 14,041 14,042 14,043 14,044 14,045 14,046 14,047 14,048 14,049 14,050 14,051 14,052 14,053 14,054 14,055 14,056 14,057 14,058 14,059 14,060 14,061 14,062 14,063 14,064 14,065 14,066 14,067 14,068 14,069 14,070 14,071 14,072 14,073 14,074 14,075 14,076 14,077 14,078 14,079 14,080 14,081 14,082 14,083 14,084 14,085 14,086 14,087 14,088 14,089 14,090 14,091 14,092 14,093 14,094 14,095 14,096 14,097 14,098 14,099 14,100 14,101 14,102 14,103 14,104 14,105 14,106 14,107 14,108 14,109 14,110 14,111 14,112 14,113 14,114 14,115 14,116 14,117 14,118 14,119 14,120 14,121 14,122 14,123 14,124 14,125 14,126 14,127 14,128 14,129 14,130 14,131 14,132 14,133 14,134 Nze Nfumu, Agustín (2006) Macias, Verdugo O Victima. ISBN 1411683242, 9781411683242. Consultáu'l 25 de xunetu de 2017.
  15. 15,0 15,1 15,2 L'ANTIGUA GUINEA ESPAÑOLA: ANALÍS Y PERSPECTIVES..  páxs. 22 y 23. http://www.cmeyanchama.com/Documents/Guinee/trabajoceseden_Seminariu.pdf. Consultáu'l 27 de xunu de 2016. 
  16. 16,0 16,1 (2012) Retazo de la hestoria del pueblu ndowe, páx. 48. Consultáu'l 27 de marzu de 2017.
  17. 17,0 17,1 17,2 «Strange Statesmen». Fortean Times. 1 d'agostu de 2017. https://www.pressreader.com/uk/fortean-times/20170801/281586650628830. Consultáu'l 5 de payares de 2017. 
  18. 18,00 18,01 18,02 18,03 18,04 18,05 18,06 18,07 18,08 18,09 18,10 18,11 18,12 18,13 18,14 18,15 18,16 18,17 18,18 18,19 18,20 «Equatorial Guinea-Macías Country» (inglés) (1978). Consultáu'l 30 de xunetu de 2017.
  19. 19,00 19,01 19,02 19,03 19,04 19,05 19,06 19,07 19,08 19,09 19,10 19,11 19,12 19,13 19,14 19,15 «Francisco Macías, el Hitler africanu» (2014). Consultáu'l 26 d'avientu de 2016.
  20. 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 Francisco Macías, un tiranu frutu del colonialismu español. 5 d'agostu de 1979. https://elpais.com/diario/1979/08/05/internacional/302652002_850215.html. Consultáu'l 30 de mayu de 2016. 
  21. «Francisco Macias Nguema, unique miracle of Equatorial Guinea.» (inglés) (11 de payares de 2011). Archiváu dende l'orixinal, el 2017-07-31. Consultáu'l 10 d'abril de 2017.
  22. 22,00 22,01 22,02 22,03 22,04 22,05 22,06 22,07 22,08 22,09 22,10 22,11 22,12 22,13 22,14 22,15 22,16 22,17 22,18 22,19 22,20 22,21 22,22 22,23 22,24 22,25 22,26 22,27 22,28 22,29 22,30 22,31 22,32 22,33 22,34 22,35 22,36 22,37 22,38 22,39 22,40 22,41 22,42 22,43 22,44 22,45 Mansueto Nsí Owono - Okomo (2014) EL PROCESU POLÍTICU DE GUINEA ECUATORIAL. edit.um. ISBN 978-84-695-9920-4.
  23. 23,00 23,01 23,02 23,03 23,04 23,05 23,06 23,07 23,08 23,09 23,10 23,11 23,12 23,13 Francisco Pascual de la Parte. Les Puertes del Paraiso. Lulu.com, páx. 418. ISBN 1409222365, 9781409222361. Consultáu'l 23 de marzu de 2017.
  24. 24,0 24,1 24,2 24,3 24,4 24,5 24,6 «Biografia de Francisco Macías Nguema». Consultáu'l 22 d'ochobre de 2016.
  25. 25,0 25,1 (2012) Dictionary of African Biography. OUP USA, páx. 458. ISBN 0195382072, 9780195382075. Consultáu'l 25 d'abril de 2017.
  26. 26,00 26,01 26,02 26,03 26,04 26,05 26,06 26,07 26,08 26,09 26,10 26,11 Gardner, Dan (6 de payares de 2005). «The Pariah President: Teodoro Obiang is a brutal dictator responsible for thousands of deaths. So why is he treated like an elder statesman on the world stage?». The Ottawa Citizen. Archiváu dende l'orixinal, el 12 de xunu de 2008.
  27. 27,0 27,1 27,2 27,3 27,4 «Guinea Ecuatorial: l'olvidu español n'África» (16 de payares de 2013). Consultáu'l 4 d'avientu de 2016.
  28. 28,00 28,01 28,02 28,03 28,04 28,05 28,06 28,07 28,08 28,09 28,10 28,11 28,12 28,13 28,14 28,15 28,16 28,17 28,18 28,19 28,20 28,21 28,22 28,23 28,24 Mereth, Martin (2011) África. Intermón Oxfam Editorial. ISBN 8484525953, 9788484525950. Consultáu'l 4 d'abril de 2017.
  29. 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 «Historia de Guinea - Macías». Archiváu dende l'orixinal, el 2022-05-28. Consultáu'l 8 d'avientu de 2016.
  30. 30,0 30,1 30,2 30,3 Buale Borikó, Emiliano (1989) El llaberintu guineanu. Editorial IEPALA. Consultáu'l 23 de febreru de 2017.
  31. Meredith, Martin (2011) The State of Africa: A History of the Continent Since Independence. Simon and Schuster. ISBN 0857203894, 9780857203892. Consultáu'l 24 d'abril de 2017.
  32. 32,00 32,01 32,02 32,03 32,04 32,05 32,06 32,07 32,08 32,09 32,10 32,11 32,12 32,13 32,14 Guinea Ecuatorial: de colonia a sultanatu Archiváu 2016-03-03 en Wayback Machine, Paula García Ascanio, 2010
  33. 33,00 33,01 33,02 33,03 33,04 33,05 33,06 33,07 33,08 33,09 33,10 33,11 33,12 33,13 33,14 «dignidá/ GUINEA ECUATORIAL: EL PAÍS ONDE OCCIDENTE PERDIÓ LA DIGNIDÁ» (27 de xunu de 2007). Consultáu'l 20 d'ochobre de 2016.
  34. 34,00 34,01 34,02 34,03 34,04 34,05 34,06 34,07 34,08 34,09 34,10 34,11 34,12 34,13 34,14 34,15 34,16 34,17 34,18 34,19 34,20 34,21 34,22 34,23 34,24 34,25 34,26 34,27 34,28 34,29 34,30 34,31 34,32 34,33 34,34 34,35 34,36 34,37 34,38 34,39 34,40 34,41 FRANCISCO MACÍAS: NUEVU ESTÁU, NUEVU RITUAL. 2016. http://e-spacio.uned.es/fez/eserv/bibliuned:Endoxa-2016-37-5035/Francisco_Macias_nuevu_estáu.pdf. Consultáu'l 22 de febreru de 2017. 
  35. Constitúyese, per vegada primera, l'Asamblea Xeneral de Guinea Ecuatorial. 14 de mayu de 1964. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1964/05/14/048.html. Consultáu'l 2 de marzu de 2017. 
  36. CONSTITUYÓSE LA PRIMER ASAMBLEA XENERAL DE GUINEA. 14 de mayu de 1964. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1971/06/01/pagina-6/32677023/pdf.html?search=Francisco%20Mac%C3%ADas%20Nguema. Consultáu'l 6 de marzu de 2017. 
  37. LOS CONSEYEROS DE GOBIERNU DE LA GUINEA ECUATORIAL. 22 de mayu de 1964. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1968/10/10/pagina-10/32678319/pdf.html?search=Francisco%20Mac%C3%ADas%20Nguema. Consultáu'l 7 de marzu de 2017. 
  38. Condecoraciones daes con ocasión del 1 d'ochobre. 1 d'ochobre de 1965. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1965/10/01/026.html. Consultáu'l 2 de marzu de 2017. 
  39. EL TRUNFU DE FRANCISCO MACÍAS SOBRE BONIFACIO ONDO FOI, AL PAECER, ARROLLADOR. 2 d'ochobre de 1968. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1968/10/02/pagina-7/34342620/pdf.html?search=Francisco%20Mac%C3%ADas%20Nguema. Consultáu'l 7 de marzu de 2017. 
  40. Francisco Maclas, virtual presidente de la República de Guinea. 2 d'ochobre de 1968. http://store.diariodelaltoaragon.es/cgi-bin/Pandora?xslt=exemplar;filename=NE19681002;place=none;publication=Nueva%20Espa%C3%B1a;day=02;month=10;year=1968;page=0001;id=0000408287;collection=prensa;url_high=http://store.diariodelaltoaragon.es/prensa/Nueva%20Espa%C3%B1a/1968/196810/19681002/NE19681002-0001.pdf;lang=es;archivu=;encoding=utf-8. Consultáu'l 14 de marzu de 2017. 
  41. 41,00 41,01 41,02 41,03 41,04 41,05 41,06 41,07 41,08 41,09 41,10 41,11 EL CONTESTU COLONIAL Y POSCOLONIAL NA NARRATIVA HISPANU-GUINEANA. 2014. http://dspace.uah.es/dspace/bitstream/handle/10017/22582/Tesis%20de%20Clarence%20Mengue.pdf?sequence=1. Consultáu'l 23 de febreru de 2017. 
  42. El collar del méritu civil al presidente electu de Guinea. 1 d'ochobre de 1968. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1968/10/01/012.html. Consultáu'l 1 de marzu de 2017. 
  43. Condecoraciones daes pol Xefe d'Estáu con ocasión del 1° d'ochobre. 1 d'ochobre de 1968. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1968/10/01/039.html. Consultáu'l 1 de marzu de 2017. 
  44. CONCESIÓN DE CONDECORACIONES CON MOTIVU DEL DÍA DEL CAUDIELLU». 1 d'ochobre de 1968. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1976/12/28/pagina-7/34342544/pdf.html?search=Francisco%20Mac%C3%ADas%20Nguema. Consultáu'l 7 de marzu de 2017. 
  45. Nació un nuevu país hispanu. 13 d'ochobre de 1968. http://store.diariodelaltoaragon.es/cgi-bin/Pandora?xslt=exemplar;filename=NE19681013;place=none;publication=Nueva%20Espa%C3%B1a;day=13;month=10;year=1968;page=0004;id=0000408344;collection=prensa;url_high=http://store.diariodelaltoaragon.es/prensa/Nueva%20Espa%C3%B1a/1968/196810/19681013/NE19681013-0004.pdf;lang=es;archivu=;encoding=utf-8. Consultáu'l 18 de marzu de 2017. 
  46. 46,0 46,1 Bartrop, Paul (2012) A Biographical Encyclopedia of Contemporary Genocide: Portraits of Evil and Good. ABC-CLIO, páx. 195. ISBN 031338679X, 9780313386794. Consultáu'l 7 d'abril de 2017.
  47. 47,0 47,1 47,2 47,3 47,4 47,5 47,6 47,7 47,8 «FRANCISCO MACIAS NGUEMA. The mad man from Equatorial Guinea.» (19 de xineru de 2010). Archiváu dende l'orixinal, el 2017-04-08. Consultáu'l 7 d'abril de 2017.
  48. 48,0 48,1 «10 Normal Things That Were Feared And Despised By Tyrannical Rulers» (inglés) (5 de setiembre de 2015). Consultáu'l 15 d'abril de 2017.
  49. 49,0 49,1 el%207%20de%20agostu%20mac%C3%ADas Teodoro Obiang, el bruxu de Mongomo. 21 de payares de 1993. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1988/04/03/pagina-8/33735523/pdf.html?search=del%204%20a el%207%20de%20agostu%20mac%C3%ADas. Consultáu'l 22 de marzu de 2017. 
  50. INFORME SOBRE LA CRISIS EN GUINEA ECUATORIAL. 9 d'abril de 1969. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1968/10/10/pagina-5/33582486/pdf.html?search=Francisco%20Mac%C3%ADas%20Nguema. Consultáu'l 7 de marzu de 2017. 
  51. 51,0 51,1 51,2 51,3 «La llarga Marcha de Macías» (13 d'ochobre de 2003). Consultáu'l 2 d'abril de 2017.
  52. España pide a los políticos guineanos que superen les sos reñedielles. 19 de xunetu de 1968. http://hemeroteca.sevilla.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1968/07/19/027.html. Consultáu'l 14 de marzu de 2017. 
  53. Desalcuerdu ente políticos guineanos nel comité de descolonización. 18 de xunetu de 1968. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1968/07/18/035.html. Consultáu'l 16 de marzu de 2017. 
  54. España pide a los políticos guineanos que superen les sos reñedielles (continuación). 19 de xunetu de 1968. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1968/07/19/028.html. Consultáu'l 17 de marzu de 2017. 
  55. Nun hai unidá ente los políticos.... 19 de xunetu de 1968. Archivado del original el 2022-12-27. https://web.archive.org/web/20221227074100/http://store.diariodelaltoaragon.es/cgi-bin/Pandora?xslt=exemplar;filename=NE19680719;place=none;publication=Nueva%20Espa%C3%B1a;day=19;month=07;year=1968;page=0001;id=0000408003;collection=prensa;url_high=http://store.diariodelaltoaragon.es/prensa/Nueva%20Espa%C3%B1a/1968/196807/19680719/NE19680719-0001.pdf;lang=es;archivu=;encoding=utf-8. Consultáu'l 18 de marzu de 2017. 
  56. 56,0 56,1 56,2 56,3 56,4 56,5 56,6 «hestoria-la independencia-de-guinea-capitulo-12/ “Escritu pa la Hestoria”: La independencia de Guinea (Capítulu 12)» (20 d'abril de 2012). Consultáu'l 5 d'avientu de 2016.
  57. Balance de la descolonización africana. Problemes y desafío ante'l sieglu XXI. 2000.  p. 166. Archivado del original el 2018-08-20. https://web.archive.org/web/20180820061411/http://revistas.um.es/analeshc/article/viewFile/57301/55191. Consultáu'l 14 d'agostu de 2017. 
  58. 58,0 58,1 58,2 58,3 58,4 «memoria-historica-güei-y-cuarenta-ano-de-deliverada-amnesia-publica Xineru de 1969. La "memoria histórica" güei y cuarenta años d'apostada amnesia pública» (29 de mayu de 2007). Consultáu'l 2 de xineru de 2017.
  59. 59,0 59,1 59,2 Luis Suárez Fernández (1987). Historia xeneral d'España y América. 19,2. La dómina de Franco, Volume 2;Volume 19, páx. 332. ISBN 8432123595, 9788432123597.
  60. 60,0 60,1 «terror-esta-sirvíu Febreru de 1969: dos provincies españoles sol terror» (5 de xunetu de 2007). Consultáu'l 29 d'abril de 2017.
  61. «El Xefe d'Estáu español refugó una absurda acusación de Macías contra la Guardia Civil» (9 d'abril de 1969). Consultáu'l 20 de febreru de 2017.
  62. 62,0 62,1 «"El derrocamientu de Macías. La cayida del tigre"» (30 de xunetu de 2009). Consultáu'l 24 de setiembre de 2016.
  63. Situación xurídica de les propiedaes españoles en Guinea. 24 d'agostu de 1979. https://elpais.com/diario/1979/08/24/internacional/304293613_850215.html. Consultáu'l 8 de febreru de 2017. 
  64. «suerte-de-les families-espanolas-abandonaes-en-guinea Marzu de 1969. La suerte de les families españoles abandonaes en Guinea» (16 de xunu de 2008). Consultáu'l 29 d'abril de 2017.
  65. 65,0 65,1 65,2 65,3 Españoles en Guinea Ecuatorial: descolonización a punta de pistola. 12 de xineru de 2016. https://www.elmundo.es/la-aventura-de-la-historia/2016/01/12/5693dd5cca4741d7618b4627.html. Consultáu'l 9 de febreru de 2017. 
  66. «caos-y-la-indefension-de-300000-espanoles Febreru de 1969 - el caos y la indefension de 300.000 españoles» (25 de setiembre de 2007). Consultáu'l 9 de febreru de 2017.
  67. «llei-de-la memoria-historica Febreru de 1969. Notes pa la llei de la memoria histórica» (14 de payares de 2007). Consultáu'l 9 de febreru de 2017.
  68. Núñez Torres, Sara (2012) renta+per+c%C3%A1pita+macias&hl=es&source=gbs_navlinks_s La Tierra de Bisila (Memories de Fernando Póo 1958-1969) (Bioko - Guinea Ecuatorial), páx. 318. Consultáu'l 12 de marzu de 2017.
  69. 69,0 69,1 69,2 69,3 69,4 69,5 69,6 La Sociedá Civil en Guinea Ecuatorial. Un enfoque analíticu. 2009-2010. http://www.icnl.org/research/library/files/Equatorial%20Guinea/ESTUDIO%20DE%20LA%20SOCIEDÁ%20CIVIL%20-%20joint.pdf. Consultáu'l 22 d'ochobre de 2016. 
  70. Landsford, Tom (2012) Political Handbook of the World 2012. SAGE, páx. 437. ISBN 1608719952, 9781608719952. Consultáu'l 21 d'abril de 2017.
  71. Macías instaura una verdadera dictadura en Guinea Ecuatorial, diariu ABC, 09/03/1969, páxina 31 y páxina 32.
  72. Macías asume'l poder absoluto en Guinea Ecuatorial, diariu ABC, 09/03/1969, páxina 23.
  73. Una supuesta intriga, en 1969, sirvió al dictador pa empecipiar l'estermín de la oposición. 8 d'agostu de 1979. https://elpais.com/diario/1979/08/08/internacional/302911203_850215.html. Consultáu'l 30 de mayu de 2016. 
  74. 74,0 74,1 74,2 74,3 74,4 Bien engrasado. Petroleu y derechos humanos en Guinea Ecuatorial. Human Rights Watch, 2009.
  75. 75,0 75,1 75,2 «Ley Constitucional Númberu 1 -1972 (Guinea Ecuatorial)» (castellanu) (14 de xunetu de 1972). Consultáu'l 26 d'abril de 2017.
  76. 76,0 76,1 «Biografía de Francisco Macías Nguema». Consultáu'l 25 d'ochobre de 2016.
  77. Jessup, John (1998) An Encyclopedic Dictionary of Conflict and Conflict Resolution, 1945-1996. Greenwood Publishing Group, páx. 441. ISBN 0313281122, 9780313281129. Consultáu'l 8 d'abril de 2017.
  78. 78,00 78,01 78,02 78,03 78,04 78,05 78,06 78,07 78,08 78,09 78,10 78,11 78,12 78,13 Otabela, Joseph-Désiré (2009) Ente Estética Y Compromisu. la Obra de Donato Ndongo-bidyogo. ISBN 8436258258, 9788436258257. Consultáu'l 23 de marzu de 2017.
  79. 79,0 79,1 79,2 79,3 «Historia de la República de Guinea Ecuatorial». Consultáu'l 21 de setiembre de 2016.
  80. «Ley Númberu 1 -1971 (Guinea Ecuatorial)» (castellanu) (18 d'ochobre de 1971). Consultáu'l 26 d'abril de 2017.
  81. 81,0 81,1 81,2 «guineano-l'horror-espanol L'horror guineano, l'horror español» (7 de xunu de 2010). Consultáu'l 8 de marzu de 2017.
  82. «Decreto Númberu 115 -1971 (Guinea Ecuatorial)» (castellanu) (7 de mayu de 1971). Consultáu'l 26 d'abril de 2017.
  83. «Equatorial Guinea (11/03)». Consultáu'l 27 d'abril de 2017.
  84. Santa Isabel: DESARTICULACIÓN D'otru INTRIGA CONTRA EL GOBIERNU GUINEANU. 13 de mayu de 1971. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1971/06/01/pagina-49/34305509/pdf.html?search=Francisco%20Mac%C3%ADas%20Nguema. Consultáu'l 7 de marzu de 2017. 
  85. 85,00 85,01 85,02 85,03 85,04 85,05 85,06 85,07 85,08 85,09 85,10 85,11 85,12 85,13 85,14 «so-maxima-expresion-delles frases-de-los-tristemente-celebres-dictadores-africanos/ La “Incontinencia Oratoria” na so máxima espresión: Delles frases de los tristemente célebres dictadores africanos» (18 de setiembre de 2012). Consultáu'l 21 de febreru de 2017.
  86. Núñez Torres, Sara (2012) renta+per+c%C3%A1pita+macias&hl=es&source=gbs_navlinks_s La Tierra de Bisila (Memories de Fernando Póo 1958-1969) (Bioko - Guinea Ecuatorial), páx. 319. Consultáu'l 12 de marzu de 2017.
  87. 87,0 87,1 87,2 87,3 87,4 87,5 87,6 87,7 87,8 Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes uned
  88. Historia. Archivado del original el 2017-03-07. https://web.archive.org/web/20170307203748/http://embassyofequatorialguinea.co.uk/es/history/. Consultáu'l 7 de marzu de 2017. 
  89. 89,0 89,1 89,2 «"El derrocamientu de Macías. La cayida del tigre"» (30 de xunetu de 2009). Consultáu'l 24 de setiembre de 2016.
  90. 90,0 90,1 90,2 90,3 La fuxida del puma sanguinario. 14 d'agostu de 1979. https://elpais.com/diario/1979/08/14/internacional/303429603_850215.html. Consultáu'l 8 de febreru de 2017. 
  91. 91,0 91,1 91,2 91,3 91,4 91,5 91,6 91,7 91,8 «Equatorial Guinea - Mass Atrocity Endings» (7 d'agostu de 2015). Consultáu'l 7 d'abril de 2017.
  92. MaIabo: Cuasi tolos guineos pasaron poles celdes de Macías. 19 d'agostu de 1979. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1979/08/14/pagina-15/33437516/pdf.html?search=Guinea%20Ecuatorial. Consultáu'l 13 de marzu de 2017. 
  93. 93,0 93,1 «soledá-de-macias Navidad de 1968: la esplosiva soledá de Macías» (13 d'abril de 2007). Consultáu'l 29 d'abril de 2017.
  94. 94,0 94,1 94,2 94,3 Macías xustificaba los asesinatos por apaliamientos como "suicidios". 9 d'agostu de 1979. https://elpais.com/diario/1979/08/09/internacional/302997603_850215.html. Consultáu'l 30 de mayu de 2016. 
  95. Denuncia al presidente guineanu por "liquidar" ensin piedá a los sos opositores. 20 d'avientu de 1978. https://elpais.com/diario/1978/12/20/internacional/282956413_850215.html. Consultáu'l 30 de mayu de 2016. 
  96. Alejandro Artucio. The Trial of Macias in Equatorial Guinea. Comisión Internacional de Xuristes, páx. 31.
  97. El nuevu réxime guineanu nun controla tol país. 8 d'agostu de 1979. https://elpais.com/diario/1979/08/08/internacional/302911202_850215.html. Consultáu'l 9 de febreru de 2017. 
  98. La OUA conderga la tiranía de Macías Nguema. 20 de xunetu de 1979. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1979/07/20/009.html. Consultáu'l 1 de marzu de 2017. 
  99. 99,0 99,1 99,2 Guinea yá nun ye de Macías. 5 d'agostu de 1979. http://archivo.elperiodico.com/ed/19790805/pag_001.html?search_Testu=francisco%20macias%20nguema. Consultáu'l 6 de marzu de 2017. 
  100. (1979) The Living Church, Volume 178. Morehouse-Gorham Company. Consultáu'l 13 d'abril de 2017.
  101. Amnistía Internacional pide a la OUA que prima a Macías. 11 d'ochobre de 1978. https://elpais.com/diario/1978/10/11/internacional/276908411_850215.html. Consultáu'l 8 de febreru de 2017. 
  102. Once años de dictadura arruinaron a Guinea Ecuatorial. 5 d'agostu de 1979. https://elpais.com/diario/1979/08/05/internacional/302652003_850215.html. Consultáu'l 9 de febreru de 2017. 
  103. Robert H. Jackson, Carl Gustav Rosberg (1982) Personal Rule in Black Africa: Prince, Autocrat, Prophet, Tyrant. ilustrada, páx. 248. ISBN 0520041852, 9780520041851. Consultáu'l 10 d'abril de 2017.
  104. ESTUDIO SOBRE LA SITUACIÓN DE LOS DERECHOS HUMANOS EN GUINEA ECUATORIAL. 12 de febreru de 1980.  p. 4. http://www.cmeyanchama.com/Documents/Guinee/G8010640.pdf. Consultáu'l 14 de xunetu de 2017. 
  105. 105,0 105,1 105,2 105,3 105,4 «Francisco Macias Nguema, l'espeyu de Teodoro Obiang». Archiváu dende l'orixinal, el 14 d'ochobre de 2016. Consultáu'l 8 d'ochobre de 2016.
  106. «Historia de Malabo». Consultáu'l 1 d'avientu de 2016.
  107. «HISTORY OF EQUATORIAL GUINEA». Consultáu'l 19 d'abril de 2017.
  108. 108,0 108,1 108,2 «Guinea Ecuatorial, de colonia a Estáu con derechu». Revista Pueblos. 2 de marzu de 2009. http://www.revistapueblos.org/old/spip.php?article1529. Consultáu'l 30 de payares de 2016. 
  109. Dickovick, J. Tyler (2008). The World Today Series: Africa 2012. Lanham, Maryland: Stryker-Post Publications. ISBN 978-1-61048-881-5.
  110. «The Curious Bonds of Oil Diplomacy». Consultáu'l 19 d'abril de 2017.
  111. Suzanne Cronjé (1976). Equatorial Guinea, the forgotten dictatorship: forced labour and political murder in central Africa. Anti-Slavery Society. ISBN 978-0-900918-05-6.
  112. Torture and Poverty in Equatorial Guinea. 2006. http://www.spiegel.de/international/spiegel/rich-in-oil-poor-in-human-rights-torture-and-poverty-in-equatorial-guinea-a-434691.html. Consultáu'l 14 d'abril de 2017. 
  113. Vidal, Bill (2010) The Aztec. Random House, páx. 233. ISBN 1409064948, 9781409064947. Consultáu'l 14 d'abril de 2017.
  114. Osama Van Halen and the 50 Cent dictator. 16 de xineru de 2010. https://www.theguardian.com/music/2010/jan/16/osama-ipod-guardian-guide. Consultáu'l 15 d'abril de 2017. 
  115. 115,0 115,1 115,2 «Black History Month 2014: Papa Macías, The Pol Pot of Africa» (inglés) (6 de febreru de 2014). Consultáu'l 15 d'abril de 2017.
  116. 116,0 116,1 (en rumanu) Blestemul numit Francisco Macias Nguema. 10 de febreru de 2017. http://anonimus.ro/2017/02/blestemul-numit-francisco-macias-nguema/. Consultáu'l 5 de payares de 2017. 
  117. http://www.didacticamultimediacr.com/EST_SOC_CR/atles/span_htm/eqguinea.htm
  118. Sengupta, Kim (11 de mayu de 2007). Coup plotter cares life in Africa's most notorious jail. The Independent. Archivado del original el 2007-12-29. https://web.archive.org/web/20071229043459/http://news.independent.co.uk/world/africa/article2530772.ece. Consultáu'l 2018-10-14. 
    Wansell, Geoffrey (18 de mayu de 2007). True hell on earth: Simon Mann cares imprisonment in the cruellest jail on the planet. The Daily Mail. http://www.dailymail.co.uk/news/article-455635/True-hell-earth-Simon-Mann-cares-imprisonment-cruellest-jail-planet.html. Consultáu'l 17 d'abril de 2016. 
  119. Núñez Torres, Sara (2012) renta+per+c%C3%A1pita+macias&hl=es&source=gbs_navlinks_s La Tierra de Bisila (Memories de Fernando Póo 1958-1969) (Bioko - Guinea Ecuatorial), páx. 319. Consultáu'l 25 de marzu de 2017.
  120. La reflexón postcolonial en contestos urbanos d'alta diversidá cultural: La so aplicación al casu africanu de Malabo (Guinea Ecuatorial).  p. 8. 
  121. «deshonor-en-guinea 12 d'ochobre de 1968 - El deshonor en Guinea» (10 de payares de 2006). Consultáu'l 29 d'abril de 2017.
  122. Minahan, James (2009) The Complete Guide to National Symbols and Emblems [2 Volumes]. ABC-CLIO, páx. 826. ISBN 0313344973, 9780313344978. Consultáu'l 25 d'abril de 2017.
  123. «Estáu y poder en Guinea Ecuatorial». Consultáu'l 16 d'ochobre de 2017.
  124. 124,0 124,1 «LA DICTADURA. 1970-1976». Archiváu dende l'orixinal, el 2019-10-27. Consultáu'l 9 de febreru de 2017.
  125. «FRANCISCO MACÍAS NGUEMA Y LOS NDOWE». Consultáu'l 13 d'abril de 2017.
  126. «Rafael Evita Ika: DENUNCIA “EL DIABÓLICU PLAN DE LLIMPIEZA ÉTNICA CONTRA LOS NDÔWÉ EN GUINEA ECUATORIAL”» (1 de marzu de 2012). Consultáu'l 7 de mayu de 2017.
  127. 127,0 127,1 Muakuku Rondo Igambo, Fernanado (2006) Conflicto etnicos y gobernabilidad / Ethnic conflicts and governance: Guinea Ecuatorial. Editorial Cumio, páx. 80. ISBN 8496357384, 9788496357389. Consultáu'l 23 de marzu de 2017.
  128. EL CASU DEL ESPAÑOL EN GUINEA ECUATORIAL.  p. 74. http://cvc.cervantes.es/lengua/anuario/anuario_06-07/pdf/paises_08.pdf. Consultáu'l 24 de xunetu de 2016. 
  129. Díaz Navarro, Inmaculada (2015) Lliteratures hispanoafricanas: realidaes y contestos. Verbum Editorial,, páx. 371. Consultáu'l 12 de mayu de 2017.
  130. Agustín Nze: «En Guinea Ecuatorial l'español ye innegociable». 22 d'avientu de 2009. http://www.fundeu.es/noticia/agustin-nze-en-guinea-ecuatorial-el-espanol-ye-innegociable-2613/. Consultáu'l 16 de mayu de 2017. 
  131. 131,0 131,1 Casadey Jarai, Cristian Guinea Ecuatorial: Cavilgues, páx. 32. Consultáu'l 12 de mayu de 2017.
  132. 132,0 132,1 132,2 132,3 132,4 132,5 «If you think this one's bad you should have seen his uncle» (inglés). Consultáu'l 27 d'ochobre de 2016.
  133. Ente'l tribalismu y la democracia. 13 de marzu de 1988. https://elpais.com/diario/1988/03/13/internacional/574210803_850215.html. Consultáu'l 21 de febreru de 2017. 
  134. «Pol Decretu Númberu 115 –1971 de Mayu de 1971 oficializábase la instauración de la primer dictadura«nguemista» na República de Guinea Ecuatorial.». Sàngo à Mboka (31):  p. 2. 1 d'ochobre de 2011. https://es.scribd.com/document/91737027/Sango-a-Mboka-Compilacion-de-los-numeros-31-al-40. Consultáu'l 2 de mayu de 2017. 
  135. 135,0 135,1 «presidente fundador-sacrificar de-nuevu_9048/ Obiang: el Presidente Fundador sacrificar de nuevu» (13 de payares de 2015). Consultáu'l 17 de setiembre de 2016.
  136. 136,0 136,1 Despot's Fall. 20 d'agostu de 1979. Archivado del original el 2010-12-10. https://web.archive.org/web/20101210034719/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,947351,00.html?promoid=googlep. Consultáu'l 2021-02-25. 
  137. La conflictologia politica y la xusticia social en Guinea Ecuatorial. 2015.  p. 14. https://hera.ugr.es/tesisugr/24749011.pdf. Consultáu'l 13 d'abril de 2017. 
  138. Robert af Klinteberg, "Equatorial Guinea--Macias Country: The Forgotten Refugees," Geneva, International University Exchange Fund, 1978.
  139. World Bank, "Equatorial Guinea," World Development Indicators; see download file.
  140. 140,0 140,1 «RUINOSA OPULENCIA (I) HESTORIA RECIÉN DE GUINEA ECUATORIAL». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-03-04. Consultáu'l 12 de marzu de 2017.
  141. «CONOZA A TEODORO OBIANG, DICTADOR DE GUINEA ECUATORIAL» (24 d'agostu de 2012). Consultáu'l 29 d'ochobre de 2016.
  142. «Francisco Macias Nguema - Global Security» (inglés). Consultáu'l 10 d'abril de 2017.
  143. LA COOPERACIÓN MILITAR ESPAÑOLA EN GUINEA ECUATORIAL: PRIMER MISIÓN NEL ESTERIOR NA RECIÉN HESTORIA DE LES FAS ESPAÑOLES. Xunu de 2013. http://e-spacio.uned.es/fez/eserv/bibliuned:master-IUGM-PSD-Jalatorre/Latorre_Remon_Jose_Antonio_TFM.pdf. Consultáu'l 12 de marzu de 2017. 
  144. (2015) Africa: An Encyclopedia of Culture and Society [3 volumes: An Encyclopedia of Culture and Society]. ABC-CLIO, páx. 405. ISBN 1598846663, 9781598846669. Consultáu'l 17 d'abril de 2017.
  145. «Equatorial Guinea -- History». Consultáu'l 19 d'abril de 2017.
  146. 146,0 146,1 146,2 146,3 Macías caltién que desconocía les matances en Guinea Ecuatorial. 27 de setiembre de 1979. https://elpais.com/diario/1979/09/27/internacional/307231207_850215.html. Consultáu'l 7 de xunu de 2016. 
  147. «Guinea Ecuatorial». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-10-21. Consultáu'l 21 de setiembre de 2016.
  148. 148,0 148,1 Un campu d'estermín particular. 18 d'agostu de 1979. https://elpais.com/diario/1979/08/18/internacional/303775209_850215.html. Consultáu'l 8 de xunu de 2016. 
  149. Edición del Domingo 5 d'Agostu de 1979. 5 d'agostu de 1979. http://archivo.elperiodico.com/ed/19790805/pag_005.html?search_Testu=francisco%20macias%20nguema. Consultáu'l 6 de marzu de 2017. 
  150. 150,0 150,1 Guinea: Tirón del cobertor. 30 d'ochobre de 1976. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/blanco.y.negro/1976/10/30/020.html. Consultáu'l 8 de marzu de 2017. 
  151. Golpe d'Estáu en Guinea. 7 d'agostu de 1979. http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=2&path=5079536&presentacion=pagina&idBusqueda=219040&idImagen=50424515. Consultáu'l 8 de marzu de 2017. 
  152. «THE WORLD'S MOST RESPECTABLE CRIMINAL» (inglés) (2005). Archiváu dende l'orixinal, el 2017-04-16. Consultáu'l 15 d'abril de 2017.
  153. «L'antigua África Española: evolución de Guinea Ecuatorial.». Consultáu'l 6 d'abril de 2017.
  154. «Masié volvió, vive Obiang» (15 d'abril de 2'15). Consultáu'l 6 de mayu de 2017.
  155. «Xenocidios N'Hestoria». Consultáu'l 20 de mayu de 2017.
  156. 156,0 156,1 La cuestión bracera. Cientu cincuenta años de busca de mano d'obra en Guinea Ecuatorial. 
  157. «Macías Nguema, Francisco (1924-1979).». Consultáu'l 4 d'abril de 2017.
  158. «Murray Steele, 'Equatorial Guinea', in Encyclopedia of African History, ed. Kevin Shillington, vol. 1, 3 vols (New York: Fitzroy Dearborn, 2005), 833–37.». Consultáu'l 23 d'abril de 2017.
  159. Marcovitz, Hal (2011) Dictatorships. ABDO Publishing Company, páx. 115. ISBN 1617840777, 9781617840777. Consultáu'l 26 d'abril de 2017.
  160. 160,0 160,1 160,2 Rodríguez, Junius (2011) Slavery in the Modern World: A History of Political, Social, and Economic Oppression [2 volumes: A History of Political, Social, and Economic Oppression]. ABC-CLIO. ISBN 1851097880, 9781851097883. Consultáu'l 11 d'abril de 2017.
  161. Fernando Muakuku Rondo Igambo (2003) Pobreza, desenvolvimientu y globalizacion nel sur del sur. Carena Editores. ISBN 8496357996, 9788496357990. Consultáu'l 1 de payares de 2017.
  162. La reflexón postcolonial en contestos urbanos d'alta diversidá cultural.  páxs. 8-9. https://repositorio.iscte-iul.pt/bitstream/10071/2310/1/CIEA7_17_AIXEL%C3%80_La%20reflexi%C3%B3n%20postcolonial%20en%20contestos%20urbanos.pdf. Consultáu'l 14 d'agostu de 2017. 
  163. (2015) Percorríu morfogenético de la obra novelística de José Fernando Siale Djangany. Verbum Editorial, páx. 62. Consultáu'l 31 de marzu de 2017.
  164. 164,0 164,1 164,2 164,3 Revisiones lliteraries na era poscolonial y dixital. 2015. https://www.ruor.uottawa.ca/bitstream/10393/32950/1/Ismail_Heba_2015_thesis.pdf. Consultáu'l 7 d'abril de 2017. 
  165. 165,0 165,1 165,2 165,3 165,4 Lectura del espaciu en Los poderes de la torbonada de Donato Ndongo Bidyogo.. 2004. 
  166. «Equatorial Guinea Background Info». Lonely Planet. Archiváu dende l'orixinal, el 9 de marzu de 2007.
  167. 167,0 167,1 Roberts, Adam. The Wonga Coup, p. 20
  168. 168,0 168,1 Fernando Po camuda de nome. 14 d'agostu de 1979. http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=10&path=5079542&presentacion=pagina&idBusqueda=228349&idImagen=50424611. Consultáu'l 10 de marzu de 2017. 
  169. «PAYASOS Y BISARMES (1)». Consultáu'l 13 d'abril de 2017.
  170. 170,0 170,1 170,2 Aguirre, Pedro (2014) Historia mundial de la megalomanía: Almaresíes, desvaríos y fantasíes del cultu a la personalidá na política. Penguin Random House Grupu Editorial Méxicu. ISBN 6073123558, 9786073123556. Consultáu'l 13 d'abril de 2017.
  171. GENOCIDE / MASS KILLINGS AFTER 1950.  p. 17. Archivado del original el 2018-02-19. https://web.archive.org/web/20180219131135/http://adst.org/wp-content/uploads/2012/09/Genocide-and-Mass-Killing-Reader.pdf. Consultáu'l 11 d'abril de 2017. 
  172. 172,0 172,1 172,2 172,3 172,4 172,5 Jones, Derek (2001) Censorship: A World Encyclopedia. Routledge. ISBN 1136798641, 9781136798641. Consultáu'l 10 d'abril de 2017.
  173. De Baets, Antoon (2008) Responsible History. Berghahn Books, páx. 62. ISBN 1845458788, 9781845458782. Consultáu'l 11 d'abril de 2017.
  174. 174,0 174,1 174,2 174,3 «THE MISSING LINK: AFRICAN HISPANISM AT THE DAWN OF THE MILLENIUM» (inglés). Consultáu'l 19 d'abril de 2017.
  175. 175,0 175,1 175,2 African Hispanic literature: Identity and National Discourse. 2001.  páxs. 20 a 22. Archivado del original el 2015-12-28. https://web.archive.org/web/20151228190609/http://www.afrst.illinois.edu/news/archive/seminar/documents/sem-ngom-2001.pdf. Consultáu'l 20 d'abril de 2017. 
  176. Andres-Suárez, Irene (2004) Migración y lliteratura nel mundu hispánicu. Verbum Editorial, páx. 119. ISBN 847962597X, 9788479625979. Consultáu'l 12 de mayu de 2017.
  177. 177,0 177,1 ENTE LES DICTADURES Y EL PETROLEU: LES MIGRACIONES TRANSNACIONALES DE GUINEA ECUATORIAL. 2011.  p. 85. http://www.revistaandaluzadeantropologia.org/uploads/raya/n3/yolanda.pdf. Consultáu'l 12 de mayu de 2017. 
  178. Macías nun cesa de faltar a España y al Gobiernu. 16 de marzu de 1979. http://3.bp.blogspot.com/-xgC1xBrfVrA/O9PayLmlmpI/AAAAAAAAdeA/fyOYr75oOEk/s1600/Leandro+Mbomio+-+Front+anti+Macias+1979.jpg. Consultáu'l 22 de mayu de 2017. 
  179. «Loony Dictators #3 Francisco Macías Nguema: President of the Dachau of Africa». Consultáu'l 5 de payares de 2017.
  180. 180,0 180,1 180,2 180,3 Dictadura Despintada-Informe-F-A-M-Barcelona-Lliga-dels-Dret Guinea Ecuatorial. Una dictadura despintada. https://es.scribd.com/doc/121627432/Frente-Anti-Macias-and-Lliga-dels-Drets-dels-Pobles-Sabadell-Guinea-Ecuatorial-Una Dictadura Despintada-Informe-F-A-M-Barcelona-Lliga-dels-Dret. Consultáu'l 4 de xunetu de 2017. 
  181. 181,00 181,01 181,02 181,03 181,04 181,05 181,06 181,07 181,08 181,09 181,10 181,11 181,12 181,13 «pueblos/ FRANCISCO MACIAS NGUEMA SOFITÓ EL DERECHU A L'AUTODETERMINACIÓN D'OTROS PUEBLOS» (16 d'abril de 2016). Consultáu'l 16 de mayu de 2017.
  182. Tillis, Antonio (2012) Critical Perspectives on Afro-Latin American Literature. Routledge, páx. 142. ISBN 1136662553, 9781136662553. Consultáu'l 19 d'abril de 2017.
  183. Hispania. 76. 3 de setiembre de 1993.  p. 414. 
  184. «Lliteratura y Opresión: cultura y resistencia en Guinea Ecuatorial». Consultáu'l 18 d'abril de 2017.
  185. 185,0 185,1 185,2 «Dictator of the Month: Teodoro Obiang Nguema of Equatorial Guinea» (inglés) (25 de xunetu de 2011). Consultáu'l 20 d'abril de 2017.
  186. 186,0 186,1 «Francisco Macias Nguema - Equatorial Guinea». Consultáu'l 6 d'abril de 2017.
  187. 187,0 187,1 187,2 187,3 Guinea: Tirón del cobertor. 30 d'ochobre de 1976. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/blanco.y.negro/1976/10/30/025.html. Consultáu'l 8 de marzu de 2017. 
  188. Demagogia presidencial. 9 d'abril de 1969. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1969/04/09/049.html. Consultáu'l 13 de marzu de 2017. 
  189. «Archivo Tarreza - Aventures televisives en Guinea» (18 de xineru de 2013). Consultáu'l 26 de marzu de 2017.
  190. HISTORIA DE LA PRENSA EN GUINEA ECUATORIAL NEL SIEGLU XX CIEN AÑOS DE PUBLICACIONES PERIODICAS.  p. 14. Archivado del original el 2017-04-20. https://web.archive.org/web/20170420144754/https://static.cambridge.org/resource/id/urn:cambridge.org:id:binary:20161006142641579-0756:S026667311500001X:S026667311500001Xsup001.pdf. Consultáu'l 20 d'abril de 2017. 
  191. 191,0 191,1 191,2 191,3 191,4 191,5 dictadores-mas-llocos-en-la hestoria/ Cuatro de los dictadores más llocos na hestoria. http://marcianosmx.com/cuatro-de-el dictadores-mas-llocos-en-la hestoria/. Consultáu'l 2 de mayu de 2017. 
  192. 192,0 192,1 «THE WORLD'S MOST RESPECTABLE CRIMINAL» (2005). Archiváu dende l'orixinal, el 2017-04-16. Consultáu'l 16 d'abril de 2017.
  193. «A History of Africa - Chapter 9: THE INDEPENDENCE ERA, PART I» (inglés). Consultáu'l 16 d'abril de 2017.
  194. The Informer: So you think this is crazy?. 22 de payares de 2016. http://www.goldcoastbulletin.com.au/news/opinion/the-informer-so-you-think-this-is-crazy/news-story/y3y053f6c995007ce9824fbbbfb73876. Consultáu'l 18 d'abril de 2017. 
  195. 195,0 195,1 «7 Modern Dictators Way Crazier Than You Thought Possible» (inglés) (3 d'avientu de 2010). Consultáu'l 18 d'abril de 2017.
  196. 196,0 196,1 196,2 «Macias Nguema: Ruthless and bloody dictator». Afroarticles.com. Archiváu dende l'orixinal, el 4 de payares de 2014.
  197. Hitler is not the only one: Tyrant dictators around the world. 15 d'avientu de 2016. http://economictimes.indiatimes.com/slideshows/people/hitler-is-not-the-only-one-tyrant-leaders-around-the-world/francisco-macas-nguema/slideshow/55999095.cms. Consultáu'l 29 de marzu de 2017. 
  198. Güei puede dictase sentencia contra Macías. 26 de setiembre de 1979. https://elpais.com/diario/1979/09/26/internacional/307144817_850215.html. Consultáu'l 8 de xunu de 2016. 
  199. 199,0 199,1 Macías, en paradoriu. 13 d'agostu de 1979. http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=2&path=1000257439&presentacion=pagina&idBusqueda=228426&idImagen=1001980763. Consultáu'l 9 de marzu de 2017. 
  200. «FOREIGN INVESTMENT CLIMATE AND STATISTICS FOR EQUATORIAL GUINEA» (30 d'abril de 1974). Consultáu'l 10 d'agostu de 2017.
  201. «AMERICAN PETROLEUM INTERESTS IN EQUATORIAL GUINEA» (21 d'ochobre de 1974). Consultáu'l 11 d'agostu de 2017.
  202. Scafidi, Oscar (2015) Equatorial Guinea. Bradt Travel Guides. ISBN 1841629251, 9781841629254. Consultáu'l 13 d'abril de 2017.
  203. Millones y corrupción a "go-go". 30 d'ochobre de 1976. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/blanco.y.negro/1976/10/30/021.html. Consultáu'l 14 de marzu de 2017. 
  204. (2013) Morals and Markets: The Dangerous Balance. Springer. ISBN 1137331526, 9781137331526. Consultáu'l 18 d'abril de 2017.
  205. 205,0 205,1 205,2 «LA CAIDA DEL TERCER HOME» (25 d'agostu de 2007). Consultáu'l 20 de febreru de 2017.
  206. «World : Africa : Equatorial Guinea». Archiváu dende l'orixinal, el 2012-03-14. Consultáu'l 19 d'abril de 2017.
  207. «Equatorial Guinea (11/04)» (inglés). Consultáu'l 20 d'abril de 2017.
  208. 208,0 208,1 ESCALA EN BARAJAS DE UN MINISTRO GUINEANO, EN VIAJE HACIA NUEVA YORK. 14 de setiembre de 1972. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1972/09/14/017.html. Consultáu'l 2 de marzu de 2017. 
  209. «verdá-sobre-mbane-max-liniger-goumaz-mundu-negru-non-476-xunetu-agostu-2003/ “La verdá sobre Mbañé” Max Liniger-Goumaz, Mundu Negru, nº 476, xunetu-agostu 2003». Consultáu'l 3 d'agostu de 2017.
  210. «GOEG SILENCE ON DISPUTED ISLANDS PUZZLES GABONESE ENVOY» (inglés) (7 de xunu de 1974). Consultáu'l 11 d'agostu de 2017.
  211. 211,0 211,1 El conflictu ente Gabón y Guinea Ecuatorial, resueltu. 19 de setiembre de 1972. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1972/09/19/020.html. Consultáu'l 2 de marzu de 2017. 
  212. Reconciliáronse Guinea y Gabón. 19 de setiembre de 1972.  p. 1. 
  213. 213,0 213,1 213,2 «Historia de Guinea». Consultáu'l 8 d'avientu de 2016.
  214. Alcuerdo ente Gabón y Guinea Ecuatorial sobre la neutralización de la zona confiictiva. 14 de payares de 1972. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1976/12/28/pagina-25/33609497/pdf.html?search=Francisco%20Mac%C3%ADas%20Nguema. Consultáu'l 6 de marzu de 2017. 
  215. El conflictu ente Gabón y Guinea Ecuatorial, resueltu en principiu. 19 de setiembre de 1972. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1979/08/26/pagina-3/33612785/pdf.html?search=Francisco%20Mac%C3%ADas%20Nguema. Consultáu'l 7 de marzu de 2017. 
  216. Francisco Macías foi executáu ayeri, diariu El País, domingu, 30 de setiembre de 1979.
  217. «GUINEA ECUATORIAL NEL DESENVOLVIMIENTU DE LA ECONOMÍA-MUNDU CAPITALISTA». Consultáu'l 23 d'abril de 2017.
  218. 218,0 218,1 «ALBUM DE SEMEYES DE D. FORTUNATO OKENVE MITUY». Consultáu'l 22 de mayu de 2017.
  219. 219,0 219,1 «Cómo almirar al empar a Marx, Lenin, Mao, Hitler y Franco (4)» (13 d'avientu de 2008). Consultáu'l 12 de xunetu de 2017.
  220. REASONS BEHIND THE SILENCE OF THE SPANISH PRESS AROUND MACÍAS NGUEMA'S REGIME (1968-1979). Julio de 2013. https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/24169/ASC-075287668-3443-01.pdf?sequence=2. Consultáu'l 10 d'abril de 2017. 
  221. «Equatorial Guinea» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 2017-04-10. Consultáu'l 10 d'abril de 2017.
  222. 222,0 222,1 222,2 222,3 222,4 Tenaille, Frank (1981) Les 56 Áfricas: guía política. Sieglu XXI. ISBN 968231058X, 9789682310584. Consultáu'l 22 de marzu de 2017.
  223. Archivos históricos espuestos nel documental Memoria negra.
  224. Nel décimu aniversariu de la independencia de Guinea Ecuatorial. 12 d'ochobre de 1978. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1997/07/01/pagina-16/33731871/pdf.html?search=Francisco%20Mac%C3%ADas%20Nguema. Consultáu'l 6 de marzu de 2017. 
  225. «Denuncia d'ANRD a les Naciones Xuníes (agostu 1975)». Archiváu dende l'orixinal, el 2007-10-22. Consultáu'l 3 d'agostu de 2017.
  226. «WEEKLY REVIEW OF THE PEOPLE'S REPUBLIC OF CHINA NON.33» (14 d'agostu de 1974). Consultáu'l 10 d'agostu de 2017.
  227. «Guinea espunxo claramente'l so deséu unánime: aportar a la independencia». 16 de mayu de 1967. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1971/06/01/pagina-8/34367909/pdf.html?search=Francisco%20Mac%C3%ADas%20Nguema. Consultáu'l 7 de marzu de 2017. 
  228. La nación española va ser tratada con preferencia en Guinea Ecuatorial. 6 d'ochobre de 1968. Archivado del original el 2021-01-18. https://web.archive.org/web/20210118015348/http://store.diariodelaltoaragon.es/cgi-bin/Pandora?fn=commandselect;query=id:0000408314;command=show_pdf;testu=%20-%20Nueva%20Espa%C3%B1a%20(none)%2006/10/1968.%20P%C3%A1gina%206#view=FitH&pagemode=none. Consultáu'l 7 de marzu de 2017. 
  229. 229,0 229,1 229,2 «Capítulu 9. MACÍAS VUÉLVESE LLOCU, 1976-1979». Archiváu dende l'orixinal, el 2019-10-27. Consultáu'l 17 d'abril de 2017.
  230. Landry-Wilfrid Miampika y Patricia Regueru Calderón (2010) De Guinea Ecuatorial a les lliteratures hispanoafricanas. Editorial Verbum. ISBN 8479626402, 9788479626402. Consultáu'l 31 de marzu de 2017.
  231. ¿QUÉ QUEDA EN GUINEA ECUATORIAL DE LA EDUCACIÓN ESPAÑOLA? DE LA EDUCACIÓN COLONIAL A LA REALIDÁ ACTUAL. 2011.  p. 119. https://gredos.usal.es/jspui/bitstream/10366/121062/1/%C2%BFQue_queda_en_Guinea_Ecuatorial_de_la_ed.pdf. Consultáu'l 21 d'abril de 2017. 
  232. Macías acusa a España d'asesinar a millones de persones. 24 de marzu de 1977. https://elpais.com/diario/1977/03/24/espana/228006007_850215.html. Consultáu'l 29 de mayu de 2016. 
  233. Macías ataca y falta a España. 22 de setiembre de 1977. https://elpais.com/diario/1977/09/22/internacional/243727212_850215.html. Consultáu'l 30 de mayu de 2016. 
  234. Guinea Ecuatorial: Diecisiete años de la segunda dictadura nguemista (1979-1996). 1996. Archivado del original el 2016-10-25. https://web.archive.org/web/20161025053523/http://aleph.academica.mx/jspui/bitstream/56789/30187/1/31-101-1996-0645.pdf. Consultáu'l 24 d'ochobre de 2016. 
  235. Ocho años de rellaciones inestables. 23 de marzu de 1977. https://elpais.com/diario/1977/03/23/espana/227919607_850215.html. Consultáu'l 8 de febreru de 2017. 
  236. Guinea: llevántase'l telón. 20 d'ochobre de 1976. https://elpais.com/diario/1976/10/20/opinion/214614006_850215.html. Consultáu'l 8 de febreru de 2017. 
  237. Dexa de ser secretu oficial la información rellacionada con Guinea. 20 d'ochobre de 1976. 
  238. «Cronoloxía Histórica de Guinea Ecuatorial». Consultáu'l 27 de xunetu de 2017.
  239. «xefe-de-la guardia.html#more ACABAR (ECHAR) COL XEFE DE LA GUARDIA COLONIAL” QU'ESTERMINA AL NUESU PUEBLU.» (9 d'ochobre de 2017). Consultáu'l 17 d'ochobre de 2017.
  240. Cincuenta xefes d'estáu unviaron cordiales mensaxes na fiesta del 18 de xunetu. 20 de xunetu de 1975. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1975/07/20/014.html. Consultáu'l 2 de marzu de 2017. 
  241. PREPARACIÓN D'UN CONVENIU DE COOPERACIÓN CULTURAL ENTE LA REPÚBLICA DE GUINEA ECUATORIAL Y ESPAÑA. 10 de xunu de 1969. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1968/10/02/pagina-7/33588265/pdf.html?search=Francisco%20Mac%C3%ADas%20Nguema. Consultáu'l 7 de marzu de 2017. 
  242. VISITA D'UNA DELEGACIÓN OFICIAL ESPAÑOLA A LA REPUBUCA DE GUINEA ECUATORIAL. 11 d'ochobre de 1970. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1970/10/11/pagina-44/34316813/pdf.html?search=guinea%201%20de%20xineru%20de%201964. Consultáu'l 25 de marzu de 2017. 
  243. Remata la primer fase de les conversaciones hispanu-guineanes. 1 de xunu de 1971. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1971/06/01/027.html. Consultáu'l 2 de marzu de 2017. 
  244. Comunicáu conxuntu de les negociaciones hispanu-guineanes. 1 de xunu de 1971. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1971/06/01/pagina-5/33588285/pdf.html?search=Francisco%20Mac%C3%ADas%20Nguema. Consultáu'l 6 de marzu de 2017. 
  245. «22 de marzu de 1977». Consultáu'l 16 de xineru de 2017.
  246. «EQUATORIAL GUINEA: ANNUAL REVIEW FOR THE YEAR 1979» (inglés) (22 de xineru de 1980). Consultáu'l 19 d'abril de 2017.
  247. 150 años de rivalidaes hispanu-franceses nel Golfu de Guinea.  p. 92. http://publicaciones.sodepaz.org/images/uploads/documents/revista020/08_rivalidadeshispano_franceses.pdf. Consultáu'l 14 d'agostu de 2017. 
  248. «Macias Nguema: Ruthless and bloody dictator». Afroarticles.com. Archiváu dende l'orixinal, el 13 de marzu de 2016.
  249. «Doing Business In Africa: Equatorial Guinea» (10 de marzu de 2014). Archiváu dende l'orixinal, el 2019-01-12. Consultáu'l 8 d'abril de 2017.
  250. 250,0 250,1 Oldale, John (2012) A World of Curiosities: Surprising, Interesting, and Downright Unbelievable Facts from Every Nation on the Planet. Penguin. ISBN 1101580402, 9781101580400.
  251. Macías cierra toles ilesies de Guinea Ecuatorial. 5 de xunetu de 1978. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1997/07/01/pagina-3/33731576/pdf.html?search=Francisco%20Mac%C3%ADas%20Nguema. Consultáu'l 6 de marzu de 2017. 
  252. «cielu.html LA GUINEA D'OBIANG NGUEMA: Ó, EL CIELU METÍU NEL INFIERNU.» (17 d'avientu de 2011). Consultáu'l 22 de mayu de 2017.
  253. Shillington, Kevin (2013) Encyclopedia of African History 3-Volume Set. Routledge, páx. 486. ISBN 1135456704, 9781135456702. Consultáu'l 10 d'abril de 2017.
  254. 254,0 254,1 254,2 254,3 LOS PASTORES PRESBITERIANOS NDÒW!. 2007.  p. 96. http://www.raco.cat/index.php/Orafrica/article/viewFile/136796/186985. Consultáu'l 22 de mayu de 2017. 
  255. 255,0 255,1 255,2 Iglesia y educación en Guinea Ecuatorial: 1875-1994. 2011. 
  256. «Macías fala de relixón». La Guinea Ecuatorial (1633):  p. 115. Xunu-Agostu de 1969. http://www.bioko.net/guineaespanola/1969/1969060708_01.pdf. Consultáu'l 21 d'ochobre de 2017. 
  257. Silverstein, Ken (2008) Turkmeniscam: How Washington Lobbyists Fought to Flack for a Stalinist Dictatorship. Random House Publishing Group, páx. 97. ISBN 1588367541, 9781588367549. Consultáu'l 12 de mayu de 2017.
  258. «EL TIRANU FAVORITU D'OCCIDENTE. Pa llectura del Embaxador escribán y compañía.» (5 de xineru de 2003). Consultáu'l 23 de mayu de 2017.
  259. 259,0 259,1 «CRONOLOXÍA HISTÓRICA». Archiváu dende l'orixinal, el 2018-05-06. Consultáu'l 6 d'avientu de 2016.
  260. «Flag and Arms used during the Nguema regime (1973-1979)» (inglés). Consultáu'l 24 de marzu de 2017.
  261. Clarke, Duncan (2010) Africa: Crude Continent: The Struggle for Africa's Oil Prize. Profile Books. ISBN 184765455X, 9781847654557. Consultáu'l 18 d'abril de 2017.
  262. «golpe-de-estado-de-1979-obiang.html EL GOLPE D'ESTÁU DE 1979 - OBIANG NGUEMA MBASOGO - Y LA UNION SOVIÉTICA.» (19 d'ochobre de 2015). Consultáu'l 12 de xunu de 2017.
  263. «africanos.html LOS OTROS "12 D'OCHOBRE" AFRICANOS» (12 d'ochobre de 2012). Consultáu'l 11 de xunu de 2017.
  264. La poderosa flota soviética. 3 de setiembre de 1979. http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=14&path=7155640&presentacion=pagina&idBusqueda=219043&idImagen=70888623. Consultáu'l 8 de marzu de 2017. 
  265. El "Yu-Yu" del Teniente Coronel Obiang. 12 d'agostu de 1979. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1979/08/12/023.html. Consultáu'l 12 d'agostu de 2017. 
  266. 266,0 266,1 Anthony Appiah, Henry Louis Gates (2010) Encyclopedia of Africa, Volume 2. Oxford University Press, páx. 419. ISBN 0195337700, 9780195337709. Consultáu'l 25 d'abril de 2017.
  267. 267,0 267,1 Cinco millones de dólares pol rescate d'once cadáver. 28 d'avientu de 1976. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1976/12/28/068.html. Consultáu'l 2 de marzu de 2017. 
  268. 268,0 268,1 GUINEA ECUATORIAL: Macías obliga a la URSS a pagar «rescate» polos cadabre. 28 d'avientu de 1976. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1976/12/28/pagina-23/33633481/pdf.html?search=Francisco%20Mac%C3%ADas%20Nguema. Consultáu'l 6 de marzu de 2017. 
  269. Moderner Caligula. 27 d'avientu de 1976. http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-41066698.html. Consultáu'l 12 de mayu de 2017. 
  270. 270,0 270,1 270,2 A policy of plunder: the development and normalisation of neo-patrimonialism in Equatorial Guinea. 2014. 
  271. Ex-ministru de Macías quier ser sepulturero de Benicasim. 27 de febreru de 1983. http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=15&path=5081880&presentacion=pagina&idBusqueda=231304&idImagen=50483232. Consultáu'l 10 de marzu de 2017. 
  272. «EQUATORIAL GUINEAN PRESIDENT VISITS NORTH KOREA, VIETNAM, AND PRC» (23 de setiembre de 1977). Consultáu'l 11 d'agostu de 2017.
  273. «L'antigua África Española: evolución de Guinea Ecuatorial.». Consultáu'l 11 de xunu de 2017.
  274. «Pulsio de Guinea Ecuatorial». La Guinea Ecuatorial (1631):  p. 10. Xineru-Febreru de 1969. http://www.bioko.net/guineaespanola/1969/19690102_01.pdf. Consultáu'l 22 d'ochobre de 2017. 
  275. Declaraciones de Macías nel documental Memoria negra.
  276. «A Guide to the United States' History of Recognition, Diplomatic, and Consular Relations, by Country, since 1776: Equatorial Guinea». Consultáu'l 12 de xunetu de 2017.
  277. U.S. Outpost Feels Threat Of Budget Ax. 27 d'ochobre de 1987. http://www.nytimes.com/1987/10/27/world/us-outpost-feels-threat-of-budget-ax.html. Consultáu'l 14 d'abril de 2017. 
  278. 278,0 278,1 Equatorial Guinea Perspectives on the United States: The Significance of American Missionary Activities and Internal Equatoguinean Politics. https://kb.osu.edu/dspace/bitstream/handle/1811/45281/1/Equatoguinean.pdf. Consultáu'l 19 d'abril de 2017. 
  279. A LOOK BACK AT THE ERDOS CASE. 1998. http://www.adst.org/OH%20TOCs/Erdos%20Case.pdf. Consultáu'l 21 d'abril de 2017. 
  280. 280,0 280,1 280,2 280,3 Macías, encegoláu contra tou lo español. 18 d'agostu de 1979. https://elpais.com/diario/1979/08/18/internacional/303775208_850215.html. Consultáu'l 1 de xunu de 2016. 
  281. Guinea: Tirón del cobertor (portada). 30 d'ochobre de 1976. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/blanco.y.negro/1976/10/30/019.html. Consultáu'l 8 de marzu de 2017. 
  282. Donato Ndongo-Bidyogo (1977) Historia y traxedia de Guinea Ecuatorial (fragmentos).
  283. «REPLY TO CONGRATULATORY MESSAGE FROM PRESIDENT FRANCISCO MACIAS NGUEMA» (20 de setiembre de 1974). Consultáu'l 10 d'agostu de 2017.
  284. «FOURTH OF JULY MESSAGE» (17 de xunetu de 1973). Consultáu'l 10 d'agostu de 2017.
  285. «SOVIET MISSILE CRUISER VISIT EQUATORIAL GUINEA» (inglés) (18 de febreru de 1974). Consultáu'l 10 d'agostu de 2017.
  286. «REPORT OF SOVIET SHIPS AND CUBANS IN EQUATORIAL GUINEA» (16 de xineru de 1976). Consultáu'l 11 d'agostu de 2017.
  287. Buale Borikó, Emiliano (1989) llaberintu guineanu+1+de+xineru+macias&source=bl&ots=6w7PEbYD8N&sig=ojYwzGNIVcEPS5yWeCtFTmJCuek&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwiWuYHz-_DUAhXDcD4KHb34BTgQ6AEIIDAA#v=onepage&q=el%20llaberintu%20guineanu%201%20de%20xineru%20macias&f=false El llaberintu guineanu, páx. 98. ISBN 8485436733, 9788485436736. Consultáu'l 5 de xunetu de 2017.
  288. «FRANSISCO MACIAS NGUEMA - Trial International» (4 de xineru de 2017). Archiváu dende l'orixinal, el 2017-04-26. Consultáu'l 26 d'abril de 2017.
  289. Diariu ABC. 10 d'ochobre de 1968.  p. 43. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1968/10/10/043.html. Consultáu'l 30 de payares de 2016. 
  290. Foi constituyíu'l Gobiernu de .Guinea. Ecuatorial. 11 d'ochobre de 1968. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2009/11/29/pagina-9/34313152/pdf.html?search=Francisco%20Mac%C3%ADas%20Nguema. Consultáu'l 7 de marzu de 2017. 
  291. 291,0 291,1 291,2 291,3 «Guinea Ecuatorial». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-06-28. Consultáu'l 27 de marzu de 2017.
  292. 292,0 292,1 292,2 «Equatorial Guinea» (8 de setiembre de 2012). Consultáu'l 20 d'abril de 2017.
  293. Alejandro Artucio. The Trial of Macias in Equatorial Guinea. Comisión Internacional de Xuristes, páx. 63.
  294. 294,0 294,1 Casadey Jarai, Cristian Poesíes, cuentos y lleendes, páx. 33-34. Consultáu'l 2 d'abril de 2017.
  295. 295,0 295,1 La cooperación militar española con Guinea Ecuatorial. Ochobre de 2006.  p. 14. http://www.defensa.gob.es/ceseden/Galerias/destacados/publicaciones/docSegyDef/ficheros/005_COOPERACION_MILITAR_ESPANOLA_CON_GUINEA_ECUATORIAL.pdf. Consultáu'l 15 de xunetu de 2017. 
  296. «La Guinea Ecuatorial, al traviés de los sos medios de comunicación» (2001). Consultáu'l 23 d'ochobre de 2016.
  297. «Les portes de l'Afrique» (francés). Consultáu'l 13 de xunu de 2016.
  298. Cola llegada al poder de Macías la economía esbarrumbóse. 10 d'agostu de 1979. https://elpais.com/diario/1979/08/10/internacional/303084002_850215.html. Consultáu'l 7 de febreru de 2017. 
  299. Núñez Torres, Sara (2012) renta+per+c%C3%A1pita+macias&hl=es&source=gbs_navlinks_s La Tierra de Bisila (Memories de Fernando Póo 1958-1969) (Bioko - Guinea Ecuatorial), páx. 317. Consultáu'l 12 de marzu de 2017.
  300. GUINEA ECUATORIAL: INFORME ECONÓMICU INICIAL. 15 de xunu de 1983.  p. 2. http://documents.worldbank.org/curated/en/974891468233716575/pdf/40110SR0SPANIS101Official0Use0Only1.pdf. Consultáu'l 9 de febreru de 2017. 
  301. La vida cotidia en Guinea Ecuatorial dempués de la velea de Macías. 7 d'ochobre de 1979. https://elpais.com/diario/1979/10/07/internacional/308098814_850215.html. Consultáu'l 8 de febreru de 2017. 
  302. Plan español pa la reconstrucción de Guinea. 12 d'ochobre de 1979. http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=13&path=5091095&presentacion=pagina&idBusqueda=219120&idImagen=50592196. Consultáu'l 9 de marzu de 2017. 
  303. 303,0 303,1 Guinea Ecuatorial: La velea africana. 29 de xineru de 1979. http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=17&path=1000321225&presentacion=pagina&idBusqueda=219065&idImagen=1002344006. Consultáu'l 9 de marzu de 2017. 
  304. Alejandro Artucio. The Trial of Macias in Equatorial Guinea. Comisión Internacional de Xuristes, páx. 6–8.
  305. «Guinée équatoriale» (francés). Consultáu'l 13 de xunu de 2016.
  306. 306,0 306,1 Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes puzzle
  307. «Dictators: Francisco Macias Nguema unseen» (inglés) (13 de mayu de 2016). Consultáu'l 29 de marzu de 2017.
  308. «Top 10 Craziest Modern Dictators» (inglés) (20 de xunu de 2011). Consultáu'l 15 d'abril de 2017.
  309. Malabo: EI fiscal pide la peña de muerte para. Macías. 28 de setiembre de 1979. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1979/08/14/pagina-17/33435818/pdf.html?search=Guinea%20Ecuatorial. Consultáu'l 1 de marzu de 2017. 
  310. Malabo, ciudá pantasma. 9 d'agostu de 1979. https://elpais.com/diario/1979/08/09/internacional/302997604_850215.html. Consultáu'l 7 de febreru de 2017. 
  311. Alejandro Artucio. The Trial of Macias in Equatorial Guinea. Comisión Internacional de Xuristes, páx. 54.
  312. «Equatorial Guinea - Genocide Watch» (inglés). Consultáu'l 7 d'abril de 2017.
  313. 313,00 313,01 313,02 313,03 313,04 313,05 313,06 313,07 313,08 313,09 313,10 «Morrió en Bata Clara Angué Osá, la primer muyer de Macías» (21 de mayu de 2007). Consultáu'l 2 d'avientu de 2016.
  314. «LA VILBA DEL PRESIDENTE MACÌAS ABLAYADA POLA DETENCIÒN DEL SO FÍU» (8 de setiembre de 2000). Consultáu'l 2 d'avientu de 2016.
  315. 315,0 315,1 Cinco muyeres na vida del dictador. 12 d'agostu de 1979. https://elpais.com/diario/1979/08/12/internacional/303256805_850215.html. Consultáu'l 31 de mayu de 2016. 
  316. España va ayudar a entamar a la policía guineana. 28 d'agostu de 1979. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1979/08/28/021.html. Consultáu'l 1 de marzu de 2017. 
  317. 317,0 317,1 La esposa del presidente Macías pue tar n'España. 1 de febreru de 1978. https://elpais.com/diario/1978/02/01/internacional/255135617_850215.html. Consultáu'l 1 d'avientu de 2016. 
  318. «Francisco Macias Nguema». Consultáu'l 13 d'abril de 2017.
  319. (2008) The Revolution Has Non Tribe: Contemporary Poetry on African History, Culture and Society, páx. 112. ISBN 0955794013, 9780955794018. Consultáu'l 7 d'abril de 2017.
  320. 320,0 320,1 El Periódico de Catalunya - Ed. Xeneral. Edición del Martes 14 d'Agostu de 1979. 14 d'agostu de 1979. Archivado del original el 2019-01-12. https://web.archive.org/web/20190112150105/http://archivo.elperiodico.com/ed/19790814/pag_003.html. Consultáu'l 13 de xineru de 2017. 
  321. «1979: Francisco Macías Nguema, President for Life» (inglés) (29 de setiembre de 2008). Consultáu'l 9 d'abril de 2017.
  322. (n'inglés) My exile in North Korea: Daughter of African dictator tells of life growing up in the world's most secretive country and how founding leader Kim Il-sung would nag like a 'typical grandfather'. Ochobre de 2013. http://www.dailymail.co.uk/news/article-2442059/Monique-Macias-Daughter-African-dictator-tells-life-growing-North-Korea.html. Consultáu'l 2 d'avientu de 2016. 
  323. amparu-de-dos-historicos-dictadores_kKifjDNNKEhilFyXCXEpH1/ Mónica Macías, la neña que creció al amparu de dos históricos dictadores. 25 d'ochobre de 2013. http://noticias.lainformacion.com/disturbios-conflictos-y-guerra/conflicto-xeneral/monica-macias-la-nina-que-crecio-al amparu-de-dos-historicos-dictadores_kKifjDNNKEhilFyXCXEpH1/. Consultáu'l 31 de mayu de 2016. 
  324. infancia coreana-de-la fía-de-un dictador africanu-19844 Mónica Macías: la infancia coreana de la fía d'un dictador africanu. 14 d'ochobre de 2013. http://periodistas-es.com/monica-macias-la infancia coreana-de-la fía-de-un dictador africanu-19844. Consultáu'l 18 de febreru de 2017. 
  325. «Secretarios Xenerales del PDGE». Consultáu'l 4 de payares de 2017.
  326. «FILIBERTO NTUTUMU NGUEMA, (FÍU DE MACIAS NGUEMA), MARCÁU COLA CRUZ N'ASPA, COMO EL SO PADRE, POR OBIANG NGUEMA» (5 d'abril de 2017). Consultáu'l 5 de payares de 2017.
  327. «Biography of Francisco Macías Nguema (1924-1979)» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 2018-10-18. Consultáu'l 5 de payares de 2017.
  328. Medicines, billetes nuevos y dos Mercedes, nel "bunker" vacíu de Macías. 14 d'agostu de 1979. https://elpais.com/diario/1979/08/14/internacional/303429613_850215.html. Consultáu'l 1 de xunu de 2016. 
  329. 329,0 329,1 329,2 329,3 Malabo: los díes dramáticos de la cayida de Macías. 26 d'agostu de 1979. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1979/08/26/pagina-12/33438691/pdf.html?search=francisco%20macias%20nguema%20condecor%C3%B3%20pintor%20palaciu. Consultáu'l 13 de marzu de 2017. 
  330. 330,0 330,1 330,2 330,3 330,4 Destruyíu'l "muriu de la vergüenza" en Guinea Ecuatorial. 28 de xunetu de 1981. http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1981/07/28/028.html. Consultáu'l 9 de febreru de 2017. 
  331. Teodoro Nguema afirma qu'España nun va tener preferencia con Guinea. 10 d'agostu de 1979. https://elpais.com/diario/1979/08/10/internacional/303084003_850215.html. Consultáu'l 9 de febreru de 2017. 
  332. "El mio pueblu quier ver al Rei d'España". 17 d'agostu de 1979. https://elpais.com/diario/1979/08/17/internacional/303688802_850215.html. Consultáu'l 9 de febreru de 2017. 
  333. «dictadores-m%C3%A1s-crueles-del mundu/ss-AAnE8SB#image=11 Los vezos más raros de los dictadores más crueles del mundu». Consultáu'l 29 de marzu de 2017.
  334. «la bisarma La Guinea de Macías. L'espertar de la bisarma» (8 d'avientu de 2008). Consultáu'l 2 de xineru de 2017.
  335. 335,0 335,1 335,2 Núñez Torres, Sara (2012) renta+per+c%C3%A1pita+macias&hl=es&source=gbs_navlinks_s La Tierra de Bisila (Memories de Fernando Póo 1958-1969) (Bioko - Guinea Ecuatorial), páx. 312. Consultáu'l 12 de marzu de 2017.
  336. “Visión" y conocencia : l'arte Fang de Guinea Ecuatorial. 2001.  p. 46. Archivado del original el 2017-03-28. https://web.archive.org/web/20170328110902/http://eprints.ucm.es/1717/1/AH1008401.pdf. Consultáu'l 27 de marzu de 2017. 
  337. «"Guinea Ecuatorial y los sos presuntos criminales de guerra. Ute Ute, Florencio Mayie Elá Mangué" del blogue de Pedro Nolasco, en Periodistes n'Español, España H24, 9 d'agostu de 2011». Consultáu'l 17 d'abril de 2017.
  338. Declaraciones de Millan nel documental Memoria negra.
  339. 339,0 339,1 African Cup of Nations 2015: Rich history of Africa's stand-in football hosts. 16 de xineru de 2015. http://www.independent.co.uk/sport/football/international/african-cup-of-nations-2015-rich-history-of-africas-stand-in-football-hosts-9984532.html. Consultáu'l 8 d'abril de 2017. 
  340. David Casavis, “Teasing Out Psychopathic Behaviors of African Leaders: Francisco Macías”, en "Between Three Continents: Rethinking Equatorial Guinea on the Fortieth Anniversary of its Independence from Spain," 2009, nel Hofstra University's Cultural Center.
  341. Rene Pelissier, "Equatorial Guinea: Autopsy of a Miracle," Africa Report, Vol. 25, Non. 3, Mayu-Xunu de 1980.
  342. Why UPDF deployed in Equatorial Guinea. 18 de febreru de 2017. http://www.monitor.co.ug/News/National/UPDF-deployed-Equatorial-Guinea/688334-3817210-4s19spz/index.html. Consultáu'l 19 d'abril de 2017. 
  343. «XUEGOS PUERCOS CONTRA SEVERU MOTO Y EL PARTÍU DEL PROGRESU» (25 d'abril de 2015). Consultáu'l 28 d'abril de 2017.
  344. Kwame Anthony Appiah, Henry Louis Gates, Jr. (2005) Africana: The Encyclopedia of the African and African American Experience. Oxford University Press, páx. 675. ISBN 0195170555, 9780195170559. Consultáu'l 9 d'abril de 2017.
  345. Evocación del periodista Ibongo. 16 de setiembre de 1979. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1979/08/07/pagina-6/33442439/pdf.html?search=macias%20guinea%2060%20a%C3%B1vos%20xuiciu. Consultáu'l 7 de mayu de 2017. 
  346. «¡¡¡¡TOU LO QU'EMPIEZA MAL…ACABA MAL!!!!» (11 de mayu de 2017). Consultáu'l 17 d'ochobre de 2017.
  347. El sexu y la violencia: el casu de Masié Nguema Biyogo. 2010. 
  348. el%207%20de%20agostu%20mac%C3%ADas Teodoro Obiang, el bruxu de Mongomo. 21 de payares de 1993. http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1988/04/03/pagina-8/33735523/pdf.html?search=del%204%20a el%207%20de%20agostu%20mac%C3%ADas. Consultáu'l 22 de marzu de 2017. 
  349. «XUICIU Y MUERTE DE MACIAS - Historia de Guinea». Archiváu dende l'orixinal, el 2021-09-27. Consultáu'l 2 d'ochobre de 2016.
  350. Archived copy. 26 de setiembre de 1979. Archivado del original el 2022-12-27. https://web.archive.org/web/20221227085631/http://store.diariodelaltoaragon.es/cgi-bin/Pandora?xslt=exemplar;filename=NE19790926;place=none;publication=Nueva%20Espa%C3%B1a;day=26;month=09;year=1979;page=0011;id=0000443827;collection=prensa;url_high=http://store.diariodelaltoaragon.es/prensa/Nueva%20Espa%C3%B1a/1979/197909/19790926/NE19790926-0011.pdf;lang=es;archivu=;encoding=utf-8. Consultáu'l 7 de marzu de 2017. 
  351. «Macías, ensayu xeneral sobre'l poder y la gloria (1985)». Consultáu'l 12 de marzu de 2017.
  352. «B-1 Fundíu». Consultáu'l 5 de xunetu de 2017.

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]

Ye obligatoriu indicar l'idioma de Wikisource.

Predecesor:
Francisco Núñez Rodríguez

(Gobiernu colonial español)

Presidente de Guinea Ecuatorial
1968-1979
Socesor:
Teodoro Obiang Nguema