Ver la fonte de Eudoxo de Cnido

{{persona}}
{{Estremar|Eudoxo de Cícico}}
'''Eudoxo de Cnido''' (en [[idioma griegu|griegu]] Εὔδοξος ὁ Κνίδιος [''Eúdoxos ho Knídios'']; [[Cnido]], actual [[Turquía]], [[Circa|c.]] [[390 e.C.|390 e.C. ]]-c. [[337 e.C.|337 e.C. ]]) foi un [[filósofu]], [[astrónomu]], [[matemáticu]] y [[médicu]] de l'[[Antigua Grecia]], pupilu de [[Platón]]. Nada de la so obra llegó a los nuesos díes; toles referencies coles que cuntamos provienen de fontes secundaries, como'l poema d'[[Arato]] sobre astronomía.

Eudoxo foi'l primeru en plantegar un modelu planetariu basáu nun modelu matemáticu, polo que se-y considera'l padre de l'astronomía matemática.<ref>Centru Virtual de Divulgación de les Matemátiques, páxina desenvuelta pola Comisión de Divulgación de la [[Real Sociedá Matemática Española]].</ref>

== Biografía ==
Eudoxo nació en [[Cnido]], quiciabes nel añu [[408 e.C.|408 e.C. ]], anque otros autores treslladar 8 años hasta [[400 e.C.|400 e.C. ]] o 18 hasta [[390 e.C.|390 e.C. ]] Probablemente nació nuna familia rellacionada cola [[medicina]], una y bones esos fueron los sos primeros estudios, baxu tutelar de [[Filisto]], y exerció l'oficiu mientres dellos años.<ref name="astromia">[http://www.astromia.com/biografias/eudoxo.htm Eudoxo de Cnido y les esferes] en Astromía.com</ref> Aprendió tamién matemátiques d'[[Arquitas]]. En [[Atenes]] allegó a l'[[Academia d'Atenes|Academia de Platón]] y darréu, encamentáu pol rei [[Agesilao II]] al faraón [[Nectanebo I]], estudió astronomía en [[Heliópolis]] mientres más d'un añu.<ref name="y2">[http://www.divulgamat.net/weborriak/historia/MateOspetsuak/Eudoxo2.asp Eudoxo de Cnido, p. 2/3] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111126005848/http://www.divulgamat.net/weborriak/historia/MateOspetsuak/Eudoxo2.asp |date=2011-11-26 }}. Centru Virtual de Divulgación de les Matemátiques, páxina desenvuelta pola Comisión de Divulgación de la [[Real Sociedá Matemática Española]].</ref>

A la so vuelta, fundó en [[Cícico]] una escuela de filosofía, matemátiques y astronomía; tamién enseñó n'otres ciudaes del [[Anatolia|Asia Menor]]. De nuevu n'Atenes, sobre l'añu [[368 e.C.|368 e.C. ]], volvió tomar contautu con Platón y figuró como unu de los miembros más brillosos de l'Academia. La so rellación con Platón ye unu de los puntos más comentaos de la so biografía y la naturaleza de dicha rellación nun ye clara: según [[Diógenes Laercio]], Platón recibir hostilmente, celosu de la so popularidá; [[Plutarcu]] afirma que resabiaba de les idees matemátiques de Eudoxo. Otres fontes, sicasí, afirmen que la rellación foi cordial y Eudoxo siguió les orientaciones de Platón.<ref name="y2" /> Alredor del añu [[350 e.C.|350 e.C. ]], Eudoxo retornó a Cnido, onde acababa d'instaurase un réxime democráticu y encargóse-y redactar la nueva constitución.<ref name="astromia" />

[[Filóstrato d'Atenes|Filóstrato]] incluyir nel Llibru I de la so obra ''Vides de los [[Sofista|Sofistes]]'' en razón del ornatu del so llinguaxe y la so facilidá pa la improvisación. Eudoxo morrió na so ciudá natal nel añu [[355 e.C.|355 e.C. ]] (nel [[347 e.C.|347 e.C. ]] si consideramos la nacencia nel 400 e.C. , en [[337 e.C.|337 e.C. ]] si considerar en 390 e.C. ).

== Llabor n'astronomía ==
La so fama n'astronomía matemática deber a la invención de la [[esfera celeste]] y a les sos precoces aportaciones pa entender el movimientu de los [[planeta|planetes]], que recreó construyendo un modelu d'esferes homocéntricas que representaben les [[estrelles fixes]], la [[Tierra]], los planetes conocíos, el [[Sol]] y la [[Lluna]], y estremó la esfera celeste en graos de [[llatitú]] y [[llargor]].

El so modelu cosmolóxicu afirmaba que [[Teoría xeocéntrica|la Tierra yera'l centru del universu]] y el restu de cuerpos celestes arrodiar afitaos a un total de ventisiete esferes<ref>[http://www.tayabeixo.org/historia/his_helenica.htm Eudoxio de Cnido] L'astronomía helénica, na Web de l'Asociación Larense d'Astronomía.</ref> aconceyaes en siete grupos. Nesti modelu basóse [[Aristóteles]] pa desenvolver el so propiu modelu cosmolóxicu.<ref>[http://www.astromia.com/biografias/aristoteles.htm Aristóteles: Filosofía y Tierra redonda] en Astromía.com</ref> Hai referencies a esplicaciones sos cícliques de los fenómenos naturales de la Tierra, en [[Pliniu'l Vieyu]].<ref>[http://www.historia-del-arte-erotico.com/Plinio_el_viejo/llibru2.htm#130 Pliniu'l Vieyu - Historia Naturalis] Llibru II, 130.</ref> 

Pa esplicar les [[Retrogradación de los planetes|retrogradaciones]] que se reparaben nel movimientu de los planetes (aparentemente, vistos dende la Tierra, reculen na so [[órbita]]), Eudoxo introdució la ''hipopede'' o [[lemniscata]] esférica, que ye resultáu de la combinación del movimientu de los dos esferes más internes del so modelu. Sobre esta figura rotaría cada cuerpu celeste en correspondencia cola so [[Periodu orbital|periodu sinódico]]. Pela so parte, el tiempu de rotación sobre la esfera en que s'atopa correspuende al so periodu sideral.<ref name="y3">[http://www.divulgamat.net/weborriak/historia/MateOspetsuak/Eudoxo3.asp Eudoxo de Cnido, p. 3/3] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111126000653/http://www.divulgamat.net/weborriak/historia/MateOspetsuak/Eudoxo3.asp |date=2011-11-26 }}. Centru Virtual de Divulgación de les Matemátiques, páxina desenvuelta pola Comisión de Divulgación de la [[Real Sociedá Matemática Española]].</ref>

== Llabor en matemátiques ==
Foi discípulu d'[[Arquitas]] de Tarento. El so trabayu sobre la [[teoría de la proporcionalidad]] denota una amplia comprensión de los [[númberu|númberos]] y dexa el tratamientu de les cantidaes continues, non namái de los [[Númberu enteru|númberos enteros]] o [[númberu racional|númberos racionales]]. Cuando nesta teoría foi resucitada por [[Niccolò Fontana Tartaglia|Tartaglia]] y otros estudiosos nel [[sieglu XVI]], convertir na base de cuantitatives obres de ciencies mientres un sieglu, hasta que foi sustituyida polos métodos alxebraicos de [[René Descartes|Descartes]]. A él debe'l ''métodu de exhausción'' - que puede ser consideráu'l llogru más destacáu de la matemática antigua- y, amás, la teoría xeneral de de les magnitúes xeométriques.<ref>I.M. Yaglom. ''La matemática nel mundu real'' ISBN 978-5-396-00062-9 distribuyíu por Hayka llibros dende Sevilla, España</ref>

Eudoxo demostró que'l volume d'una [[pirámide (xeometría)|pirámide]] ye la tercer parte del d'un [[Prisma (xeometría)|prisma]] de la so mesma base y altor; y que'l volume d'un [[Conu (xeometría)|conu]] ye la tercer parte del d'un [[cilindru]] de la so mesma base y altor, teoremas yá albidraos por [[Demócrito]].<ref name="y3" /> Pa demostralo ellaboró'l llamáu [[métodu refechu]],<ref>Ruiz, Ángel. [https://web.archive.org/web/20071120115319/http://www.cimm.ucr.ac.cr/aruiz/llibros/Non%20euclidianes/Capitulo_01/Cap_01_01.htm#3 Eudoxo]. Xeometríes non eucladianas. Capítulu I: una introducción. Na Antigüedá griega</ref> antecedente del [[Integración|cálculo integral]],<ref name="astromia" /> pa calcular árees y volúmenes. El métodu foi utilizáu magistralmente por [[Arquímedes]]. El trabayu de dambos como precursores del [[cálculu]] foi namái superáu en sofisticación y [[rigor matemático]] por [[Isaac Newton|Newton]] y [[Gottfried Leibniz|Leibniz]].

Una [[curva alxebraica]] lleva'l so nome, la [[campila de Eudoxo]]:
:<math>a^2\, x^4\, = b^4 \left ( x^2\, + y^2 \right )</math>

== Reconocencies ==
* El [[Eudoxus (cráter)|cráter llunar ''Eudoxus'']] lleva esti nome na so memoria.
* El [[Eudoxus (cráter marcianu)|cráter marcianu ''Eudoxus'']] tamién conmemora'l so nome.

== Ver tamién ==
* [[Astrónomos y astrofísicos]]
* [[Atalo de Rodas]]

== Referencies ==
{{llistaref|2}}

== Enllaces esternos ==
* [[Diógenes Laercio]]: ''[[Vides, opiniones y sentencies de los filósofos más pernomaos]]''; VIII, 86 - 91: ''Eudoxo''.
** [http://bib.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/12140528718935940987213/ima0531.htm Testu español] na [[Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes]].
*** [[:m:s:el:%CE%92%CE%AF%CE%BF%CE%B9_%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CF%83%CF%8C%CF%86%CF%89%CE%BD/%CE%97#.CE.95.CF.8D.CE.B4.CE.BF.CE.BE.CE.BF.CF.82|Testu]] [[Griegu antiguu|griegu]] en [[Wikisource]].

* Leptine: ''[[Didascalia]] celeste'' o ''L'arte de Eudoxo''.
** [http://remacle.org/bloodwolf/erudits/leptine/didascalie.htm Testu] [[Idioma francés|francés]], con anotaciones nesti idioma, nel [http://remacle.org/ sitio] de Philippe Remacle (1944 - 2011): trad. de Paul Tannery (1843 – 1904); ed. de 1893.

{{NF|el sieglu IV e.C.|el sieglu IV e.C.}}










{{Tradubot|Eudoxo de Cnido}}

[[Categoría:Astrónomos y astrónomes de Grecia antigua]]
[[Categoría:Sofistes]]
[[Categoría:Matemáticos y matemátiques de Grecia antigua]]
[[Categoría:Cultura de Turquía]]
[[Categoría:Númberos irracionales]]
[[Categoría:Matemáticos y matemátiques de l'Antigua Grecia del sieglu IV e.C.]]
[[Categoría:Filósofos y filósofes de Grecia antigua]]
[[Categoría:Antiguos cnidios]]
[[Categoría:Polímates]]
[[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]]
[[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]]