Diferencies ente revisiones de «Laos»
Sin resumen de edición |
|||
| Llinia 62: | Llinia 62: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
===Historia antigua=== |
===Historia antigua=== |
||
La presencia humana documentada en Laos remóntase polo menos 46.000 años atrás. En [[2009]] alcontrose na cueva de Tam Pa Ling, al norte del país, el fósil humanu modernu más antiguo atopáu nel sureste asiáticu, una calavera al que se-y atribúi esa datación<ref>http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22908291/ Reseña del artículu que dató'l fósil na base de datos PubMed (n'inglés)</ref>. Les evidencies arqueolóxiques suxeren que, demientres el |
La presencia humana documentada en Laos remóntase polo menos 46.000 años atrás. En [[2009]] alcontrose na cueva de Tam Pa Ling, al norte del país, el fósil humanu modernu más antiguo atopáu nel sureste asiáticu, una calavera al que se-y atribúi esa datación<ref>http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22908291/ Reseña del artículu que dató'l fósil na base de datos PubMed (n'inglés)</ref>. Les evidencies arqueolóxiques suxeren que, demientres el IV mileniu enantes de Cristu, desarrollose nel país una sociedá basada na agricultura. La presencia d'urnes funeraries y diversos complexos d'enterramientu amuesen la presencia d'una sociedá complexa na qu'apaecen los oxetos de bronce alredor del añu 1500 edC y les ferramientes de fierro nel 700 edC. El periodu protohistóricu del país caracterízase pol contactu coles civilizaciones chines ya indies, y dende'l [[sieglu IV]] al [[sieglu VIII|VIII]] les comunidaes humanes asitiaes a la vera'l [[ríu Mekong]] entamaron a formar conceyos nomaos muang<ref>http://web.archive.org/web/20110304223831/http://www.tourismlaos.org/web/show_content.php?contID=6 ''Facts on Laos'', resume de la historia del país na páxina web oficial turística del país (guardada nel Internet Machine Wayback Machine). Consultáu'l [[27 d'agostu]] de 2014.</ref>. |
||
[[Imaxe:Pha_That_Luang,_Vientiane,_Laos.jpg|right|thumb|250px|El Pha That Luang ye'l símbolu nacional de Laos.]] |
|||
===El reinu de Lan Xang=== |
|||
El reinu de Lan Xang (el reinu del millón d'elefantes) foi fundáu nel [[sieglu XVI]] pol príncipe Lao [[Fa Ngum]], que tomó'l control de Vientiane con 10.000 soldaos khmer. Ngum yera'l descendiente d'una llarga dinastía de reis Lao, que'l so fundador fora Khoun Boulom. Ngum convirtió'l [[budismu]] na relixón del so reinu, y dirixó'l so espoxigue. Namái venti años dempués de la so fundación el reinu teníase espardío hacia l'oriente, hasta ocupar tierres de la [[cordelera Annamita]], nel actual Vietnam. Los sos ministros, fartos de la so crueldá, obligáronlu a esiliase a l'actual provincia tailandesa de Nan en [[1373]]<ref>http://web.archive.org/web/20100308201136/http://www.history.com/topics/fa-ngum Biografía de Fa Ngum na web history.com (guardada nel Internet Machine Wayback Machine). Consultáu'l [[27 d'agostu]] de 2014.</ref>, na que morrió. El so mayorazu, [[Oun Heuan]], xubió al tronu col nome de Samsenthai, y reinó 43 años. Demientres el so reináu Lan Xang convirtiose nún prosperu centru comercial. Los bonos tiempos, sicasí, duraron poco, porque dempués de qu'elli morriera, en [[1421]], el reinu entamó un periodu de lluches pol poder que había durar un sieglu. |
|||
[[Imaxe:Fa_Ngum-Vtne1.JPG|right|thumb|250px|Estatua de Fa Ngum, fundador del reinu de Lan Xang.]] |
|||
En [[1520]] [[Photisarath]] xubió al tronu, y movió la capital, que daquella taba en Luang Prabang, pa Vientiane ante'l peligru d'una invasión birmana. El so fíu [[Settathirat]] xubió al trono tres de la muerte de so pa, en [[1548]], y mandó construyir una estupa (monumentu funerariu budista), el [[Pha That Luang]], que había convertise col tiempu nel símbolu del país. Setthathirat desapaeció nes montañes de la que volvía d'una espedición militar a Camboya, y el reinu entamó una rápida decayencia. Nun había ser hasta [[1637]], cuando [[Sourigna Vongsa]] xubiera al tronu, qu'el reinu recuperara puxu. Tantu, qu'el so reináu ye recordáu como la edá dorada del país. Al morrer ensin heriede el reinu dividiose en trés principaos: Luang Prabang, Vientiane y Champasak. Ente [[1763]] y [[1769]] l'exércitu birmanu atacó'l norte de Laos, anesionándose Luang Prabang. Champasak convirtiose nún protectoráu siamés (tailandés), y tamién Vientiane, una y bones [[Chao Anouvong]] foi xubíu al tronu como un rei vasallu del de Siam. Pesie a ello, promocionó'l renacimientu del arte y la lliteratura laosiana, y ameyoró les relaciones con Luang Prabang. Forciáu pola presión vietnamita rebelose escontra Siam; el fracasu de la so revuelta provocó que Vientiane fora saqueada. Elli foi lleváu presu a [[Bangkok]], onde morrió. |
|||
===La dómina de la colonización francesa=== |
===La dómina de la colonización francesa=== |
||
== Política == |
== Política == |
||
Revisión a fecha de 12:05 27 ago 2014
 | Artículu en desendolcu. Polo menos hai un wikipedista trabayando nel desendolcu d'esta páxina. Puen alcontrase errores y nun s'encamienta tenelu como referencia. Enantes de facer un cambéu bultable del artículu notifícalu nel alderique. |
.svg)
Laos (en laosianu ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ, pronunciáu Sathalanalat Paxathipatai Paxaxon Lao), oficialmente República Democrática Popular de Laos, ye un país del sureste d'Asia. Llenda al norte y noreste con Birmania y la República Popular China, con Vietnam al este, con Camboya al sur y con Tailandia al oeste. Tien una estensión de 236.800 km² y una población estimada (xunetu de 2014) de 6.803.699 habitantes[7].
Laos ocupaba, en 2013, el puestu 138 del mundu nel ránking del índice del desarrollu humanu[8].Un terciu de la so población vive perbaxu del nivel de la probitú, esto ye, con menos d'un dólar y 25 centavos al día, y ye'l vixésimu quintu país del mundu con más xente pasando fame acordies al Global Hunger Index[9]. El país tamién ocupa un llugar destacáu nos llistaos de países con menor respetu polos derechos humanos, especialmente no que cinca al xenocidiu cometíu escontra la so población d'etnia Hmong.
La historia de Laos remóntase hasta'l reinu de Lan Xang, qu'esistió ente los sieglos XIV y XVIII, nel que se partió en trés reinos. En 1893 Francia formó'l protectoráu de Laos a partir de la xuntura d'esos trés reinos: Luang Prabang, Vientiane y Champasak. Tres de ser ocupáu polos xaponeses demientres la Segunda Guerra Mundial, el país foi independiente dende qu'estos colaron en 1945 hasta que volvió a pasar a dominiu francés. Esti país concedió-y l'autonomía en 1949, y en 1953 Laos algamó la independencia en 1953 con una monarquía constitucional como forma de gobiernu. El reináu de Sisavang Vong, sicasí, nun foi tranquilu nin duraderu. Poco dempués de la independencia entamó una llarga guerra civil qu'acabó cola xubida al poder del movimientu comunista Pathet Lao en 1975. De magar Laos ye una república socialista de partíu únicu gobernada por un partíu comunista controláu polos xenerales del exércitu. La República Socialista de Vietnam, y el so exércitu, tienen una influyencia perimportante na política del país.
La so capital ye Vientiane, y otres ciudaes importantes son Luang Prabang, Savannakhet y Pakse. El so idioma oficial ye'l laosianu. No que cinca a la so composición étnica, ye un país multiétnicu con una mayoría (60%) de población d'etnia Lao, que vive mayormente nes tierres baxes del país. La zona montañosa del país ta poblada por los Hmong, los Mon-Khmer y otros grupos étnicos. La estratexa económica del país básase na xeneración d'ellectricidá d'orixe hidráulicu pa vendé-yla a los sos vecinos, y ta desarrollándose enforma la esplotación de los sos recursos minerales, que fain medrar con fuercia el so productu interior brutu nos caberos años.
El país forma parte del Acuerdu de Comerciu Asia-Pacíficu, de l'Asociación de Naciones del Sureste Asiáticu (ASEAN) y de La Francophonie. Tamién pertenez, dende'l 2 de febreru de 2013, a la Organización Mundial del Comerciu[10].
Etimoloxía
El nome del país en laosianu ye Muang Lao (ເມືອງລາວ) or Pathet Lao (ປະເທດລາວ), dos espresiones equivalentes que signifiquen el país de los Lao. Los franceses, que xuntaron los trés reinos Lao separtaos na Indochina Francesa en 1893, diéron-y al país el nome en plural de la etnia dominante. Sicasí, como en francés la lletra s al final de la pallabra ye xeneralmente muda, el nome del país pronunciase tamién Lao nesta llingua.
Historia
Historia antigua
La presencia humana documentada en Laos remóntase polo menos 46.000 años atrás. En 2009 alcontrose na cueva de Tam Pa Ling, al norte del país, el fósil humanu modernu más antiguo atopáu nel sureste asiáticu, una calavera al que se-y atribúi esa datación[11]. Les evidencies arqueolóxiques suxeren que, demientres el IV mileniu enantes de Cristu, desarrollose nel país una sociedá basada na agricultura. La presencia d'urnes funeraries y diversos complexos d'enterramientu amuesen la presencia d'una sociedá complexa na qu'apaecen los oxetos de bronce alredor del añu 1500 edC y les ferramientes de fierro nel 700 edC. El periodu protohistóricu del país caracterízase pol contactu coles civilizaciones chines ya indies, y dende'l sieglu IV al VIII les comunidaes humanes asitiaes a la vera'l ríu Mekong entamaron a formar conceyos nomaos muang[12].
El reinu de Lan Xang
El reinu de Lan Xang (el reinu del millón d'elefantes) foi fundáu nel sieglu XVI pol príncipe Lao Fa Ngum, que tomó'l control de Vientiane con 10.000 soldaos khmer. Ngum yera'l descendiente d'una llarga dinastía de reis Lao, que'l so fundador fora Khoun Boulom. Ngum convirtió'l budismu na relixón del so reinu, y dirixó'l so espoxigue. Namái venti años dempués de la so fundación el reinu teníase espardío hacia l'oriente, hasta ocupar tierres de la cordelera Annamita, nel actual Vietnam. Los sos ministros, fartos de la so crueldá, obligáronlu a esiliase a l'actual provincia tailandesa de Nan en 1373[13], na que morrió. El so mayorazu, Oun Heuan, xubió al tronu col nome de Samsenthai, y reinó 43 años. Demientres el so reináu Lan Xang convirtiose nún prosperu centru comercial. Los bonos tiempos, sicasí, duraron poco, porque dempués de qu'elli morriera, en 1421, el reinu entamó un periodu de lluches pol poder que había durar un sieglu.
En 1520 Photisarath xubió al tronu, y movió la capital, que daquella taba en Luang Prabang, pa Vientiane ante'l peligru d'una invasión birmana. El so fíu Settathirat xubió al trono tres de la muerte de so pa, en 1548, y mandó construyir una estupa (monumentu funerariu budista), el Pha That Luang, que había convertise col tiempu nel símbolu del país. Setthathirat desapaeció nes montañes de la que volvía d'una espedición militar a Camboya, y el reinu entamó una rápida decayencia. Nun había ser hasta 1637, cuando Sourigna Vongsa xubiera al tronu, qu'el reinu recuperara puxu. Tantu, qu'el so reináu ye recordáu como la edá dorada del país. Al morrer ensin heriede el reinu dividiose en trés principaos: Luang Prabang, Vientiane y Champasak. Ente 1763 y 1769 l'exércitu birmanu atacó'l norte de Laos, anesionándose Luang Prabang. Champasak convirtiose nún protectoráu siamés (tailandés), y tamién Vientiane, una y bones Chao Anouvong foi xubíu al tronu como un rei vasallu del de Siam. Pesie a ello, promocionó'l renacimientu del arte y la lliteratura laosiana, y ameyoró les relaciones con Luang Prabang. Forciáu pola presión vietnamita rebelose escontra Siam; el fracasu de la so revuelta provocó que Vientiane fora saqueada. Elli foi lleváu presu a Bangkok, onde morrió.
La dómina de la colonización francesa
Política
Xeografía
Economía
Cultura
Referencies
- ↑ URL de la referencia: https://www.interpol.int/Member-countries/World. Editorial: Interpol. Data de consulta: 7 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/. Editorial: Organización pa la Prohibición d'Armes Químiques. Data de consulta: 7 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp.
- ↑ URL de la referencia: https://public.wmo.int/en/members/lao-peoples-democratic-republic. Data de consulta: 26 mayu 2020.
- ↑ URL de la referencia: https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/. Data de consulta: 21 xunetu 2020.
- ↑ URL de la referencia: https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf. Data de consulta: 16 marzu 2024. Páxina: 9. Supports qualifier: data de principiu.
- ↑ Laos nel The World Factbook de la CIA
- ↑ Informe sobro'l desarrollu humanu 2013 de les Naciones Xuníes (n'inglés)
- ↑ Global Hunger Index 2013 (n'inglés)
- ↑ Laos y la so entrada na OMC (n'inglés)
- ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22908291/ Reseña del artículu que dató'l fósil na base de datos PubMed (n'inglés)
- ↑ http://web.archive.org/web/20110304223831/http://www.tourismlaos.org/web/show_content.php?contID=6 Facts on Laos, resume de la historia del país na páxina web oficial turística del país (guardada nel Internet Machine Wayback Machine). Consultáu'l 27 d'agostu de 2014.
- ↑ http://web.archive.org/web/20100308201136/http://www.history.com/topics/fa-ngum Biografía de Fa Ngum na web history.com (guardada nel Internet Machine Wayback Machine). Consultáu'l 27 d'agostu de 2014.
| Países d'Asia | ||
| Afganistán | Arabia Saudita | Armenia | Azerbaixán | Baḥréin | Bangladex | Brunéi | Bután | Camboya | China | Corea del Norte | Corea del Sur | Emiratos Árabes Xuníos | Filipines | India | Indonesia | Iraq | Irán | Israel | Kazakstán | Kirguistán | Kuwait | Laos | El Líbanu | Malasia | Maldives | Mongolia | Myanmar | Nepal | Omán | Paquistán | Qatar | Rusia | Singapur | Siria | Sri Lanka | Tailandia | Taxiquistán | Timor Oriental | Turkmenistán | Uzbequistán | Vietnam | Xapón | Xeorxa | Xordania | Yeme | ||