Diferencies ente revisiones de «Principáu d'Asturies»
Esfacer la revisión 732720 de 93.156.232.173 (alderique) |
Sin resumen de edición |
||
| Llinia 19: | Llinia 19: | ||
| capital_coor = |
| capital_coor = |
||
| ciudá_principal = [[Xixón]] |
| ciudá_principal = [[Xixón]] |
||
| llingües = [[Idioma asturianu|Asturianu]], [[Idioma gallegu|gallegu]] |
| llingües = [[Castellanu]], [[Idioma asturianu|Asturianu]], [[Idioma gallegu|gallegu]], [[Gallego-asturianu|gallego-asturianu]] |
||
| idioma_oficial = |
| idioma_oficial = [[Castellanu]] {{Infobox ref|1}} |
||
| gobiernu = [[Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies|Xunta Xeneral]] |
| gobiernu = [[Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies|Xunta Xeneral]] |
||
| dirixentes_títulos = [[Presidente d'Asturies|Presidente]] |
| dirixentes_títulos = [[Presidente d'Asturies|Presidente]] |
||
Revisión a fecha de 23:13 23 xnt 2013
 | Importante: Esta páxina ye sospechosa de nun respetar la neutralidá nel puntu de vista. Esti avisu nun ha quitase hasta que s'esclarie na páxina d'alderique la supuesta falta de neutralidá. |
| Principáu d'Asturies | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| Estáu |
{{Xeodatos España España | bandera iconu | variante = | tamañu = | alt = }} | ||||
| ISO 3166-2 | ES-AS | ||||
| Tipu d'entidá | comunidá autónoma | ||||
| Capital | Uviéu | ||||
| Presidente del Principáu d'Asturies | Adrián Barbón | ||||
| Nome oficial |
Principado de Asturias (es) Principáu d'Asturies (ast) | ||||
| Nome llocal |
Principado de Asturias (es) Principáu d'Asturies (ast) | ||||
| Llingües oficiales | castellanu | ||||
| División | |||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 43°21′41″N 5°50′52″W / 43.3614°N 5.8478°O | ||||
.svg) | |||||
| Superficie | 10,603,57 km² (Puestu:10ᵘ) | ||||
| Llenda con | Galicia, Castiella y Lleón y Cantabria | ||||
| Puntu más altu | La Torre Cerréu | ||||
| Puntu más baxu | nivel de la mar | ||||
| Demografía | |||||
| Población | 1,081,487 (2011) hab. (2021) | ||||
| Densidá | Error d'espresión: Pallabra "small" non reconocida. hab/km² | ||||
| Xentiliciu |
asturianu (xéneru masculín) asturiana (xéneru femenín) asturiano (xéneru neutru) | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 y UTC+02:00 | ||||
| asturias.es | |||||
 | |||||
El Principáu d'Asturies (Principao d'Asturias en gallego-asturianu, Principado de Asturias en castellanu) ye una comunidá autónoma española. Asítiase nel noroeste de la Península Ibérica llendando al norte col mar Cantábricu, al oeste con Galicia, al este con Cantabria y al sur con Castiella y Lleón.
Recibe'l nome de Principáu por razones históriques, al ostentar l'herederu de la Corona d'España'l títulu nobiliariu de «Príncipe d'Asturies».
Asturies tien una población, en retrocesu, de 1.081.487 habitantes repartíos per un territoriu de 10.603,57 km² dividíu alministrativamente en 78 conceyos. La so capital ye la ciudá d'Uviéu, mentes que Xixón ye la llocalidá más poblada. Otros conceyos con mayor población son Avilés, Siero, Mieres o Llangréu.
Asturies según el so Estatutu d'Autonomía ta considerada comunidá histórica nel so artículu 1. Poseye un muérganu d'autogobiernu d'orixe medieval llamáu Xunta Xeneral del Principáu fundáu nel añu 1388, como consecuencia de la so tresformación en Principáu por orde de Xuan I de Castiella. Tamién poseye dos idiomes propios, l'asturianu y el gallego-asturianu, llingües que, nun siendo consideraes oficiales, cuenten con un estatus xurídicu de proteición.
Etimoloxía
El términu Asturies, vien dau pol nome de los sos antiguos pobladores, los ástures, primitivos habitantes de les ribes del ríu Ástura (l'Esla) hasta la dominación romana. El nome d'Ástures englobaba non solo a los de la Meseta (cismontanos) sinón tamién a la xente del norte (tresmontanos).
Ye bien dable que l'etnónimu Ástures designare nun principiu a una de los munches tribus que más tarde pasaren a definir un conxuntu de xentilidaes baxo un mesmu nome por asemeyu, como asina asocedió ente los Galaicos colos Kallaekos. De toles maneres, nun paez haber dulda que los Stures tomaren el nome del ríu qu'habitaben, el Stura (Esla).
La etimoloxía rellaciona Astura cola raíz pie (protoindoeuropéu) *Steu-r (Pokorny: 1004-1010) "ampliu, enancháu" qu'aplicao a una corriente fluvial pudiere significar tamién "pasu abegosu". Amás de ser un axetivu afayadizu pa designar al ríu más importante del territoriu ástur, nun ofrez oxeción llingüística nenguna. Ye propio del celta camudar el diptongu ie *Eu, primero en *Ou, y dempués en *U (Teutates > Touta > Tutatis). Y una bona prueba d'ello dánosla Estrabón cuando trescribe'l nome antiguu na forma Astoures.
El raigañu caltiénse nel sánscritu Sthūrá "enancháu, trupu"; avésticu Stūra "ampliu, enancháu, llargu"; xermanu Stūr "ampliu"; islandés Stūra y les más variaes formes del alemán y anglosaxón Stieren, Stiuri, Stiura, Stiure, Steuer, Stēor, etc. Y, magar que nun s'afayen fácilmente vocablos derivaos d'esta raíz nes llingües celtes de güei, tuvo de ser d'usu común nel galu, darréu la bayura d'hidrónimos conseñaos: na Bretaña, Pliniu glosa'l Stur y un Sturia na boca l'Elba. Na Galia Cisalpina asitiábase la tribu de los esturos y un ríu Stura.
Anguaño trés ríos en Kent, Suffolk y Dorset, llámense Stour, amás del Esla en Lleón (Astura) y un regatu de nome Astuera en Llastres (Colunga).
Suxeríerase otra hipótesis: Astura pue remanecer del euskera: asturu (suerte), aztikeria (maxa), aztura (vezu), o asta y ura (peña y agua respeutivamente), y en tal casu sedría orixinalmente una designación de los vascones pa los celtes o la rexón qu'ocupaben.
El mesmu hidronímicu Ástura documéntase como Estola nel oriente d'Asturies nun escritu de 1147 pa referise al ríu Seya, al que los romanos llamaríen simplemente como fluvium.
Historia
.png)
Ocupada por grupos humanos dende'l Paleolíticu Inferior, nel superior Asturies carauterizóse poles pintures rupestres de la so rexón oriental. Nel Mesolíticu desendolcóse una cultura orixinal, l'asturiense, introduciéndose darréu la Edá de Bronce identificada polos sos megalitos y túmulos. Na Edá de Fierro, el territoriu tuvo sometíu a la influyencia cultural celta. Con raíces na tradición llocal del Bronce Final Atlántico, desenrolláronse un conxuntu de comunidaes que construyiríen y habitaríen en castros. Estes poblaciones evolucionaríen llocalmente a lo llargo de tol primer mileniu enantes de la nuesa era, hasta l'arribada de los romanos al Noroeste peninsular, que percibiríen a diches poblaciones como parte d'una materialidá étnica (los ástures) que nun correspondería cola realidá, ya que difícilmente eses comunidaes caltendríen una conciencia clara de pertenencia a una estructura socio-política más allá d'entidaes llocales, comarcales, estructuraes n'unidaes territoriales como valles o cuenques fluviales.
La conquista romana ente 29 y 19 edC, fadría entrar a Asturies na Historia. Nesti períodu romanu destaquen les esplotaciones auríferes realizaes pol Estáu Romanu, col oru del occidente asturianu como centru del esquema territorial n'época alto-imperial. La esplotación minera decayería nos sieglos II-III d. C., en favor de les mines romanes de la rexón de la Dacia, conquistada pal Imperiu entóncenes. L'otru esquema complementariu d'estos momentos sedríen les esplotaciones agropecuaries; les villes romanes como les de Veranes (Xixón) o Memorana (Ḷḷena), amás del surdimientu de núcleos fortificaos como Sessio (Xixón).
Tres dalgo más d'un sieglu ensin presencia forana, los suevos y los visigodos ocuparon el territoriu nel sieglu VI, anque'l so grau d'influyencia cultural y política ye tovía discutíu ente los historiadores. L'abanicu va ente los que defenden la independencia dafechu del Reinu de Toledo hasta los que falen d'una total visigotización. Magar, les escavaciones arqueolóxiques más recientes faen suponer la presencia d'una estructura política indíxena estable dende mediaos del sieglu VII, dando mayor verosimilitú a la postura primera[1]. Nel sieglu VIII nel contestu de la conquista musulmana de la Península Ibérica Asturies amuésase como un área de difícil penetración y influyencia, si bien el grau de presencia musulmana tamién ye un tema debatíu. D'acuerdu col mitu, establezse en 722 la independencia del Reinu d'Asturies tres la victoria de Pelayu na batalla de Cuadonga. De magar entós, esti reinu escomienza la so espansión, incorporando baxo la so órbita'l desiertu demográficu dende'l ríu Eo hasta'l Dueru, creando per esti períodu un arte propiu, l'arte prerrománicu asturianu, qu'estendióse pelos sos dominios, hasta'l sur de Galicia. Nel sieglu X el centru de poder treslládase dende Uviéu a Lleón, dando llugar al Reinu de Lleón. Dende esi momentu l'aislamientu favorecíu pola Cordelera Cantábrica, el treslláu de los centros de decisión del Reinu y el movimientu de la frontera colos reinos de taifes d'al-Ándalus fai que les referencies históriques seyan escases. Tres la rebelión del fíu d'Enrique II de Trastámara, créase'l Principáu d'Asturies. Hebo dellos intentos d'independencia, los más conocíos fueron los del conde Gonzalo Peláez o la reina Urraca, qu'inda consiguiendo importantes victories al final fueron derrotaos poles tropes de Castiella.
Nel sieglu XVI algamó pela primer vegada los 100.000 habitantes, duplicándose cola llegada del maíz americano nel sieglu siguiente.
El 8 de mayu de 1808, la Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies declárase soberana y declára-y la guerra a Francia, siendo la primer institución d'España en refugar la invasión. Asturies solicida ayuda a Inglaterra de manera oficial, unviando emisarios a esti país. Nesi momentu fórmense cuerpos militares propios como'l Reximientu de Candás y Lluanco. El 1 de xineru de 1820, l'oficial Rafael de Riego, oriundu de Tuña (Tinéu), sublévase en Cádiz proclamando la Constitución de 1812.
Dende 1830 entama la esplotación del carbón, aniciando la revolución industrial nel país, especialmente na zona centru del Principáu. Más tarde establécense otres industries siderúrxiques puxantes en La Felguera, Mieres y Xixón nel sieglu XIX, y n'Avilés na segunda metá del XX, arriendes de la industria naval dende'l XIX.
El 6 d'ochobre de 1934 la cuenca minera entama un alzamientu revolucionariu contra'l gobiernu de la CEDA recién constituyíu, dalgo qu'entendíen como un avance del facismu n'España y el so cabezaleru José María Gil Robles yera consideráu por munchos como'l «Hitler» español. La Revolución de 1934 duró 14 díes, siendo reprimida duramente pol exércitu de la República Española. Nel corriente d'esta sulevación minera proclámase la República d'Obreros y Campesinos d'Asturies.
Na revolución d'ochobre, protagonizada polos mineros de les Cuenques, Uviéu queda afarada en bona parte: lleguen a quemase, ente otros edificios, el de la Universidá, atacáu polos revolucionarios, que cuntaba con una biblioteca na que guardaba fondos bibliográficos de valor estraordinariu que nun se pudieron recuperar, o'l teatru Campoamor, nesti casu prendíu poles fuercies gubernamentales. La Cámara Santa na Catedral, foi dinamitada, anque pudieron salvase les sos ayalgues.
El 18 de xunetu de 1936, col xeneral Francisco Franco Bahamonde como cabezaleru, una parte del exércitu español sulevóse contra'l Gobiernu de la II República, dando empiezu a la Guerra Civil. N'Astuties el conflictu divídese en dos bandos, al sumase Uviéu al güelpe d'estáu del 18 de xunetu.
El 24 d'agostu de 1937 proclámase en Xixón el Conseyu Soberanu d'Asturies y Lleón, presidíu pol dirixente sindical y socialista Belarmino Tomás que llegó a solicitar l'ingresu na Sociedá de Naciones. El 20 d'ochobre de 1937 acaba'l conflictu cola victoria de les tropes nacionalistes nel frente norte, y l'exiliu de los miembros del Conseyu Soberanu.
Nos años 60 y 70, nel términu d'una dura represión a lo llargo de los cuarenta años de dictadura franquista, la política proteicionista fadría d'Asturies la sesta provincia más rica d'España, propiciao tamién poles nacionalizaciones de la minería, siderurxa y del sector naval. Nel añu 1974 apaez el llamáu surdimientu, época de renacencia cultural y llinguística asturianes promovida por organizaciones asturianistes como Conceyu Bable, al tiempu qu'esporpollaba movimientu autonomista. En 1979 recupérense los ayuntamientos democráticos y en 1982 concédese l'Autonomía. Destaca tamién la influyencia escasa del asturianismu políticu, encabezada entóncenes pol Partíu Asturianista, que solo algamó representación na Xunta Xeneral en dos ocasiones (III y IV llexislatures)
Fuertemente afeutáu pola reconversión industrial de la década de 1990, el Principáu tenta güei de potenciar los sos recursos paisaxísticos y naturales con vistes al sector turísticu.
Xeografía
Asturies tien una superfície aproximada de 10.603,57 km². Llenda al norte col mar Cantábricu, al oeste con Galicia, al sur cola provincia de Lleón y al este con Cantabria. La so situación xeográfica favoreció un aislamientu históricu cola Meseta y un acercamientu de les rellaciones mercantiles y de comunicación col llamáu Arcu Atlánticu.
Cerca del 73% del territoriu asturianu dedícase a superficie forestal; el 24,7% a cultivu y paciones y el 2,27% a aries urbanes o d'usu artificial del suelu.[2]
Llocalización
Tres la muerte del rei Pelayo (737), el territoriu asturianu algamaba cásique'l d'anguaño.
Ye nel llibru Liber Testamentorum pelayanu del sieglu XII, onde se define'l territoriu de la provincia asturiense del Reinu de Lleón:
Intra fines asturiarum a pirineis montibus usque in ora maris a flumine magno quod dicitur Ove usque in flumin quod dicitur Deva
(Según elli, el territoriu asturianu defínese ente los montes cantábricos y la mar, y dende'l ríu Eo fasta'l ríu Deva).
Nos más de los mapes cartográficos fechos del sieglu XVI endelantre vese una división alministrativa doble: les Asturies d'Uviéu y les Asturies de Santillana. La d'Uviéu tenía la llende occidental nel ríu Eo, mentes que pela parte oriental llegaba hasta'l ríu Seya onde entamaba l'Asturies de Santillana que llegaría hasta cerca de Santander (San Andero), perteneciendo al territoriu de Vizcaya nun primer momentu, y constituyendo llueu xunto con Laredo, Santoña y Cabezón de la Sal el territoriu de les Cuatro Villes d'onde surdirá Cantabria. Pel sur les Asturies llendaben cola Cordelera Cantábrica.
Nel mapa cartográficu editáu en 1700 por Charles Hubert (primer xeográfu del rei d'España) entama a nomase Principáu d'Asturies tando entovía dividíu na Asturies d'Uviéu y l'Asturies de Santillana.
De magar 1835 cola división provincial a imitación de la francesa dibúxase la contorna d'anguaño. Dende esti momentu desapaez de la cartografía l'Asturies de Santillana pasando esi territoriu dende'l ríu Deva a la Provincia de Santander.
Güei'l territoriu asturianu asítiase na zona templada del hemisferiu norte, nel norte de la Península Ibérica, ente los 43º y los 42º de llatitú norte y los 4º y los 7º de llonxitú oeste.
Topografía
El relieve asturianu ta marcáu pola fragmentación del Macizu Ibéricu na oroxenia alpina, polo que se da un anovamientu na Cordelera Cantábrica. También foi importante'l sometimientu costeru sufríu nel terciariu pola dinámica llitoral. A rasgos xenerales carauterízase poles siguientes dos unidaes morfoestructurales:
- La Rasa Costera: Les rases asturianes son amplies llaneres qu'empiecen nel veril de los cantiles y terminen por confundire coles estribaciones montesines más cercanas a la mar. Ye la única unidá qu'homoxeniza'l relieve asturianu y enánchase a lo llargo de tol llitoral, seicionada namás polos calces fluviales principales siendo, poro, la única unidá común a tou esti territoriu.
- La Cordelera Cantábrica: El borde meridional d'Asturies ye percorríu por un cordal de montes peraltos que s'empobina haza'l mar al traviés de les sierres llitorales y se funde al sur colos relieves llanos de la meseta lleonesa. La Cordelera Cantábrica estiéndese dende Galicia hasta cuasi'l País Vascu. Sicasí, ye nel tramu asturianu onde presenta relieves más acusaos y cotes más altes
Otro rasgos importantes son:
- Fuertes pendientes; Asturies ye mui montesina, con una pendiente media del 33% y 2/3 del territoriu con pendientes superiores al 30%.
- Alta altitú media; la metá del territoriu asítiase penriba de los 700 metros d'altor.
- Disposición complexa; tien una rasa llitoral al norte y la llinia de cumes de la Cordelera Cantábrica al sur. Ente dambes, la disposición orográfica ye pervariada, según seya de la fastera occidental, central o de la oriental.
Dientro del relieve asturianu estrémense dos unidaes d'importancia desigual: la rasa llitoral (10% del territoriu) y el Macizu Asturianu.
Hidrografía
Asturies tien abondanza d'agua. Los ríos, llagos y banzaos son alimentaos davezu poles numberoses precipitaciones que recibe.
- Ríos:
Los más de los ríos asturianos son curtios, con fuerte pendiente y caudal intensu por mor de la proximidá de los montes a la mar, faciendo altes cabeceres. Los únicos ríos que cuenten con una cuenca más o menos definida coinciden colos que ofrecen unes dimensiones superiores al restu, ello ye: el Nalón-Narcea, el Navia y el Seya, les trés cuenques fluviales más importantes.
El complexu Nalón-Narcea, que riega la parte central d'Asturies ye'l de mayor estensión llonxitudinal y tamién el más caudalosu; el ríu Nalón naz nel puertu de Tarna, treviesa'l valle de Llangréu y pasa pel conceyu d'Uviéu, recoyendo les agües del Caudal y del Nora; na redolada de Pravia, axúntase'l Narcea, hasta aportar al Cantábricu, formando, al morrer, la ría de San Esteban de Pravia. El ríu Navia, que naz na provincia de Lugo, riega'l postreru occidental d'Asturies y termina'l so percorríu na villa que lleva'l so nome, formando una pequeña ría na so boca. El ríu Seya, el más representativu del oriente asturianu, naz nel macizu de los Picos d'Europa y tres recibir aportaciones de los ríos de monte y, dempués, del Piloña y del Zardón, muerre, formando ría, a l'altura de Ribeseya. Rexistren un caudal mediu como consecuencia de les precipitaciones abondantes. La direición dominante de los cursos fluviales (Eo, Navia, Sella, Deva...) ye Sur-Norte, sacantes el Nalón, que presenta una direición SE-NO.
- Llagos y banzaos:
- Los llagos y llagunes asturianos son pequeños y poco abondantes, la zona de mayor abondancia llacustre alcuéntrase nos conceyos de Cangas del Narcea, Somiedu (El Ḷḷau del vaḷḷe ye'l mayor d'Asturies) y área del monte de Cuadonga. Los más son d'orixe glaciar, ocupando sectores de valle d'antiguos circos; otros tienen el so orixe en depresiones o na alimentación de dalgún ríu soterrañu o nel desxelu.
- Los banzaos o pantanos suelen tar asitiaos en depresiones naturales del terrén y de manera artificial pretenden retener l'agua pa estremaos usos. Rescamplen los del ríu Navia (Arbón, Doiras y Salime), los del Nalón (Tañes y Rusecu), asina como'l de La Barca nel ríu Narcea.
Clima
El clima xeneral n'Asturies ye oceánicu, con precipitaciones abondoses repartíes a lo llargo del añu y temperatures seles tanto n'iviernu como en branu. Debío a lo accidentao de la xeografía asturiana hai infinidá de microclimes, de los que se podríen distinguir trés:
- La franxa climática del llitoral: oceánicu lluviosu, mui influenciada pola mar.
- La franxa climática suroeste: oceánicu interior, con un clima más continetalizáu.
- La franxa central: con menor influyenciada marítima y una evidente presencia del clima alpín como en toles rexones del Cordal Cantábrica.
Mediu ambiente
El Plan d'Ordenación de los Recursos Naturales d'Asturies (PORNA) estableció nel añu 1994 (como desenrollu de la llei de mayu de 1991) la proteición de los diferentes espacios naturales del país. Esta llei de proteición autonómica ye'l desenrollu autonómicu de la llei estatal de proteición y conservación de los espacios naturales, flora y fauna. Esisten n'Asturies cinco parques naturales: el Parque Natural de Las Ubinas-La Mesa, el Parque Natural de Ponga, el Parque Natural de les Fontes del Narcea y del Ibias, el Parque Natural de Redes y el Parque Natural de Somiedu; asina como un parque nacional, el de los Picos d'Europa.
Política y gobiernu
El Principáu d'Asturies
Asturies exerce'l so autogobiernu que la constitución española-y garantiza como comunidá autónoma. La norma institucional básica ye l'Estatutu d'Autonomía. D'acuerdu con ello, el Principáu d'Asturies ta formáu por una serie d'instituciones de gobiernu, ente elles:
- la Xunta Xeneral, ye'l muérganu supremu de representación del pueblu asturianu. Los sos miembros son elexíos polos ciudadanos de forma democrática pa desempeñar el papel llexislativu. Ta constituyíu por 45 diputaos, escoyíos por representación proporcional con llistes de partíos zarraes, per un total de 4 años. Asinamesmo correspuende a la Xunta Xeneral aprobar los presupuestos de la comunidá autónoma.
- la Presidencia del Principáu, encabezada pol presidente. Esti escueye'l Conseyu de Gobiernu que'l so llabor ye controláu pola cámara. El presidente ye la representación más alta d'Asturies; polo tanto ye'l representante del poder executivu d'esti territoriu.
- el Gobiernu o Conseyu de Gobiernu (conocíu popularmente como'l Gobiernín) ye'l muérganu superior colexáu que dirixe la política y l'alministración del Principáu. El Gobiernu ta presidíu pol presidente del Principáu, el vicepresidente y los de les otres conseyeríes. Con too ello, guarda una serie de competencies de distintu ámbitu; como la educación, la sanidá o la economía.
Eleiciones autonómiques
Los últimos resultaos de les eleiciones a la Xunta Xeneral fueron:
| Eleiciones autonómiques | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Partíu | 1983 | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 | 2011 | 2012 |
| FSA-PSOE | 26 | 20 | 21 | 17 | 24 | 22 | 21 | 15 | 17 |
| FAC | 16 | 12 | |||||||
| AP/PP | 14 | 13 | 15 | 21 | 15 | 19 | 20 | 10 | 10 |
| IX* | 5a | 4 | 6 | 6 | 3 | 4b | 4c | 4e | 5 |
| CDS | 0 | 8 | 2 | 0 | |||||
| PAS | 0 | 1d | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
| URAS | 3 | 0 | |||||||
| UPyD | 1 | ||||||||
| Total | 45 | 45 | 45 | 45 | 45 | 45 | 45 | 45 | 45 |
|
|
Demografía
Anguaño la población carauterízase por tener una tasa de mortalidá del 12 por mil (la mayor del Estáu) y una tasa de natalidá del 6 por mil (la menor del Estáu), polo que dende 1987 la población ta menguando. Les ciudaes grandes malpenes caltienen la so población.
| 1800 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 1996 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2011 |
| 350.000 | 627.069 | 685.131 | 743.726 | 791.855 | 836.642 | 888.149 | 989.344 | 1.045.635 | 1.127.007 | 1.098.725 | 1.087.885 | 1.081.834 | 1.084.314 | 1.076.567 | 1.075.329 | 1.073.971 | 1.075.381 | 1.073.761 | 1.076.635 | 1.076.896 | 1.054.549 |
Fuente: INE
Economía
| Númberu de trabayadores | Tantu por cientu | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| TOTAL | 410.143 | 100 | |||
| Agricultura, ganadería y pesca | 20.631 | 5,03 | |||
| Industria | 60.428 | 14,73 | |||
| Construcción | 50.252 | 12,25 | |||
| Servicios | 278.832 | 67,98 | |||
| * Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2006, SADEI | |||||
| Usu | Superficie (km²) | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Tierres de llabrantíu | 261,06 | ||||
| Praderíes | 3.057,79 | ||||
| Terrenu forestal | 4.580,89 | ||||
| Otros usos (industrial, residencial, tierra ermo...) | 2.703,83 | ||||
| * Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2006, SADEI | |||||
Arte
Asturies tien un ricu legáu artísticu del que rescampla una arquiteutura propia prerrománica (Arte asturianu) con monumentos como Santa María del Naranco y Samiguel de Lliño d'estilu prerrománicu ramirense (debíu a Ramiro I) o Santullano d'estilu prerrománicu alfonsín (debíu a Alfonso II), toos ellos n'Uviéu. Nel conceyu de Villaviciosa hai otra ilesia mui conocida, la de San Salvador de Valdediós.
L'arte románicu ta mui presente yá que tola rexón taba cruzada por una de les rutes xacobees, destacando'l monesteriu de San Pedro de Villanueva (cerca de Cangues d'Onís) y Santa María de Xuncu (Ribeseya).
El góticu nun abunda, anque puen vese amueses d'esti estilu na Catedral d'Uviéu.
Ente los pintores del sieglu XX destaquen Darío de Regoyos (1857-1913), Mariano Moré (1899-1974), Evaristo Valle (1878-1951) y Nicanor Piñole.
Como amuesa d'arte contemporaneo, el Centru Cultural Internacional Oscar Niemeyer, asitiáu n'Avilés. Diseñáu pol famosu arquiteutu brasileñu que-y da nome, la so única obra n'España, ye un iconu de l'Asturies actual.
Gastronomía
El platu más conocíu ye la fabada, cocíu fechu con fabes, acompañaes de chorizu, morciella, llacón, y tocín. Esto tien el nome de compangu y sírvese por separao. Ente los cocíos destaca tamién el Pote asturianu y les fabes con amasueles.
Amás de la variedá de pescaos y mariscos del Cantábricu y la calidá de la so carne de xatu.
Esiste una gran variedá de quesos, de los que'l quesu Cabrales ye'l más popular. Ente los postres más tradicionales tán: l'arroz con lleche, los frixuelos y les casadielles.
La bebida asturiana por escelencia ye la sidra frutu de la gran variedá de mazanes llariegues.
Lliteratura
Música
- Instrumentos tradicionales asturianos
- Grupos de musica n'asturianu: Avientu, Beleño, Llan de Cubel, Felpeyu, N'Arba, Skanda, Dixebra, Nuberu, Chus Pedro, Hevia, Los Berrones,Tuenda,La bandina, K-NalóN, Skama la Rede, Kursk, Trasgu, Galan, Xera, La col.la propinde, Adizion Etilika, La cirigüeña, Marasmo, FalaNonCaduca, Los Boinas, C4UT10N,Uter Glutem.
Natura
Problemes medioambientales
Delles aiciones humanes inflúin negativamente sobre'l medio natural asturianu y xeneren dellos problemes medioambientales.
- Quemes forestales. Esti ye ún de los problemes más graves a los qu'ha enfrentase la nuesa comunidá. La mayoría pudieron ser provocaes por estremaos intereses económicos, como pagar precios más baratos pola madera d'un terrén calcináu. Esti problema xorrez, amás, pola composición de munches viesques asturianes, feches por pinos o ocalitos qu'amburen con mayor facilidá que los árboles llariegos.
- Contaminación. La mayor parte'l territoriu asturianu sufre problemes de contaminación del agua, del suelu o de l'atmósfera, remanecíos de la elevada producción de residuos urbanos y de les emisiones contaminantes de los vehículos y la industria. Los vertíos de petroleu al mar, les agües de los ríos que va mui pocos años corríen prietes pol carbón, o les arribaes de carbón como les producíes pol barcu "Castillo de Sala" fundíu frente a la sablera de Xixón, son exemplos nidios d'esta problemática.
- Ensugamientu de los humedales. Los humedales son zones nes que desendolca una bayura d'especies animales y vexetales. Sicasí, delles d'estes árees foron desecaes pa convertiles en terrenos cultivables o edificables (como nes sableres de Salines o Verdiciu).
- Perda de la biodiversidá. Asturies tien una gran variedá d'especies vexetales y animales. Sicasí, la sobrevivencia de dalgunes d'elles, como l'osu pardu o'l gallu montés, ta en peligru por mor de l'esfarrape del so habitat natural.
Deporte
Los dos principales equipos de fútbol d'Asturies, Real Sporting de Xixón y Real Uviéu son antiguos equipos de Primera División que cunten con numberosos aficionaos,y qu'anguaño alcuéntrense en Primera División y Segunda División-B respeutivamente. Otru equipu hestóricu ye'l Real Avilés Industrial, xurdíu de la fusión del Real Avilés (Stadium Avilesín fasta'l franquismu) y del Ensidesa Club Deportivo.
En baloncestu rescampla'l Gijón Baloncesto equipu qu'agora s'alcuentra na Lliga LEB, pero que tuvo 4 temporaes na máxima categoría, l'ACB.
El pilotu uviedín Fernando Alonso ye doble campeón del mundu de Fórmula 1 nos años 2005 y 2006.
L'Esfer Oviedo de ḥoquei, el Gijón FF y l'Oviedo Moderno de fútbol femenín ocupen una plaza nes máximes categoríes.
Un acontecimientu deportivu perpopular tanto n'Asturies como nel restu d'España ye'l Descensu Internacional del Seya, prueba de piragüismu con participantes de varios países y que tien llugar añalmente nel tramu final del ríu Seya, ente Les Arriondes y Ribeseya, el primer sábadu d'agostu, dende los años trenta del sieglu XX. Con esti asocedíu entama la Selmana Internacional de Piragüismu n'Asturies, que fina col Descensu Internacional del Cares. Asturies cunta con dellos piragüistes destacaos como Manuel Busto varies veces campeón del mundu y del mesmu Descensu del Seya.
L'Uviéu Rugby Club, milita en División d'Honor-B, demientres que'l Belenos Rugby Club, fai lo propio en 1ª Nacional.
N'Asturies esisten tamién deportes llariegos con ampliu siguimientu d'aficionaos. D'ente estos los bolos son el más importante y n'Asturies prautícase en varies modalidaes: cuatriada, batiente, palma (o birle), celta (o de Tinéu), etc. Asina como otros deportes tradicionales como son:
Amás ye de rescamplar los deportes ivernales y de monte. Destacando la estación de Valgrande-Payares, siendo una de les primeres estaciones d'esquí del estáu (inaugurada en 1954).
Ver tamién
- Aeropuertu d'Asturies
- Llista de conceyos d'Asturies
- Provincies d'España
- Comarques historiques d'Asturies
- Centru Cultural Internacional Oscar Niemeyer
Referencies
- ↑ González (1 de febreru de 2008). «La datación de los restos encontrados en El Peñón de Raíces obliga a revisar la creación del reino de Asturias». La Voz de Avilés. http://www.elcomerciodigital.com/aviles/20080201/castrillon/datacion-restos-encontrados-penon-20080201.html. Consultáu'l 1 de payares de 2011.
- ↑ Gaspar Melchor de Xovellanos. Discurso económico sobre los medios de promover la felicidad en Asturias, 1781: «http://www.elcomercio.es/20130514/asturias/superficie-asturias-corresponde-forestal-201305141328.html»
Enllaces esternos
- Información turística
- Estaya d'Asturies nel Open Directory Proyect
- Estaya d'Asturies nel Open Directory Proyect en castellán
- Estaya d'Asturies nel Open Directory Proyect n'alemán
- Estaya d'Asturies nel Open Directory Proyect n'inglés
- Asturies Natural Páxina con informacion de la comunidá (en castellán)
- Radio Sele (única radio n'asturianu - pue escuchase on-line)
- Imáxenes d'Asturies (Grao y Yernes y Tameza n'imáxenes - Cordillera Cantábrica)
- Semeyes d'Asturies en Flickr (Imáxenes d'Asturies - Flickr)
- Grupo de Semeyes d'Asturies en Flickr (Imáxenes d'Asturies - Flickr)
- Imáxenes d'Asturies (Tinéu n'imáxenes - El paisaxe, la natura y la fauna y flora d'Asturies)
- Centru Niemeyer d'Asturies
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Asturies.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Alacant · Álava · Albacete · Almería · Asturies · Ávila · Badajoz · Barcelona · Bizkaia · Burgos · Cáceres · Cádiz · Cantabria · Castelló · Ciudad Real · Córdoba · A Coruña · Cuenca · Gipuzkoa · Girona · Granada · Guadalajara · Huelva · Islles Baleares · Jaén · Lleida · Lleón · Lugo · Madrid · Málaga · Murcia · Navarra · Ourense · Palencia · Las Palmas · Pontevedra · La Rioxa · Salamanca · Santa Cruz de Tenerife · Segovia · Sevilla · Soria · Tarragona · Teruel · Toledo · Uesca · València · Valladolid · Zamora · Zaragoza |  | |
Hoc signo tuetur pius, Hoc signo vincitur inimicus (latín: 'Con este signo se protege al piadoso, con este signo se vence al enemigo')2