Idioma albanés

L'albanés ( shqip o gjuha shqipe) ye una llingua indoeuropea que falen alredor de seis millones de persones, de los que trés millones viven n'Albania; los otros falantes repártense mayormente ente Kosovo, Macedonia, Serbia y Montenegru y el noroeste de Grecia. Hai tamién una comunidá albanófona importante nel sur d'Italia, la de los arbëresh (arbëresci n'italianu), qu'anició nel país coles emigraciones del sieglu XVI. Tamién s'alcuentren grupinos mas pequeños de falantes en Bulgaria, Rumanía, Turquía, Ucrania y ente la diáspora albanesa d'Estaos Uníos y Australia.

Dialectos

L'albanés tien dos dialectos estremaos, el toscu (tosk), y el guegu (geg), separaos pol ríu Shkumbi.

El toscu ye'l dialectu del centru - sur d'Albania, y de les minoríes albanófones d'Italia y Grecia. El guegu fálase nel norte d'Albania, en Serbia y Montenegru y en Macedonia.

Ente los dos hai diferencies lésiques y fonolóxiques. Por exemplu, la /m/ o la /n / del guegu correspuende munches veces a una /r/ en toscu, como se pue ver comparando el nome d'Albania nos dos dialectos ( Shqipnija y Shqipëria respectivamente)

La normativación de la la llingua escrita standard que s'emplega anguaño fízose a partir del dialectu toscu.

Escritura

Los primeros testos escritos n'albanés son abondo serondos y daten de la segunda metá del sieglu XV.

Tres varies tentatives de crear alfabetos autóctonos ( como l'elbasan, el büthakukye y l'argyrokastron, basaos los tres na escritura cursiva griega ) o d'usar l'alfabetu griegu y el cirílicu, l'albanés empezó a escribise col alfabetu llatinu a partir de principios del sieglu XX.

Orde alfabéticu y valor de los grafemes

(La trescripción faise d'alcuerdu coles normes de l'alfabetu fonéticu internacional).

A

B

C

Ç

D

DH

E

Ë

F

G

GJ

H

I

J

K

L

LL

M

N

NJ

O

P

Q

R

RR

S

SH

T

TH

U

V

X

XH

Y

Z

ZH

a

b

c

ç

d

dh

e

ë

f

g

gj

h

i

j

k

l

ll

m

n

nj

o

p

q

r

rr

s

sh

t

th

u

v

x

xh

y

z

zh

a

b

ʦ

ʧ

d

ð

ɛ

ə

f

ɡ

ɟ

h

i

j

k

l

ɫ

m

n

ɲ

ɔ

p

c

ɾ

r

s

ʃ

t

θ

u

v

ʣ

ʤ

y

z

ʒ

Estatus oficial

L'albanés ya la llingua oficial d'Albania. Ye tamién una de les llingües oficiales de Kosovo (col serbiu) y de delles rexones de Macedonia.

Escritores en llingua albanesa

• Naim Frashëri (1846-1900)
• Ismail Kadare ( nacíu en 1936)