Catalán occidental

Mapa dialectolóxicu del catalán-valencianu

El catalán occidental o bloque occidental del catalán ye'l conxuntu de dialectos del catalán falaos al oeste de Cataluña (casi tola provincia de Lleida, oeste de Tarragona y Tierres del Ebro), na Franxa de Poniente, n'Andorra y na Comunidad Valenciana. La característica principal d'estos dialectos, a diferencia del catalán oriental al que se contrapón, ye l'ausencia de neutralización en vocales átones, esto ye, nin el pasu d'a y e átones a [ə], nin el d'o átona a [o]. Esta variente dialectal nun ye'l dialectu de referencia culta en Cataluña, pero sí lu ye ente los falantes de la Comunidad Valenciana.

Característiques

Fonética

Amás del non amenorgamientu del sistema vocálicu átonu, la mayor traza qu'estrema'l catalán occidental del oriental ye que les e provenientes de les Ē (y llarga) y Ǐ (i curtia) tóniques del llatín pronúnciense como [e] (e zarrada) (cadena [kaˈðena], alé [aˈle], què [ˈke]), ente que nel catalán oriental ye una [ɛ] (y abierta) o [ə] (vocal neutra) nestes pallabres. Tamién la vocal átona [e] puede amenorgase a [a] delantre de consonantes nasales y sibilantes: enveja [aɱˈveiʒa]/[amˈbeʒɛ], espill [asˈpiʎ], eixugar [ajʃoˈɣa(ɾ)].

Morfoloxía

• Caltenimientu del soníu [w] nos posesivos (meua, teua, seua).
• La x inicial o post-consonántica en [ʧ] (esceición Xàtiva, Xixona onde se realiza [ʃ]).
• Verbos incoativos en -ix, -ixen, -isca, etc.
• Ciertu caltenimientu de la nasal nos plurales d'antiguos proparoxítonos acabaos en -n (hòmens, jóvens).
• Cierta presencia de [j] ante palatal sorda (caixa ['kajʃa]) nel dígrafu -ix-.
• El pronome débil ens/-nos conviértese en mos en toles posiciones.

Léxicu

Como en tolos idiomes, en catalán hai localismos, y dalgunos presenten una distribución que reflexa más o menos la división ente los dos conxuntos dialectales. Dacuando la palabra occidental tópase tamién nel dialectu balear oponiéndose a un localismu propiu del catalán oriental peninsular.

Catalán oriental	Catalán occidental	Aragonés	Asturianu
xai	corder	corderu	corderu
mirall	espill	espiello	espeyu
encomanar	apegar	apegar	apegar
gla	abiyota	billota, glan	abiyota
bregar	agramar	agramar	agramar
lludrigó	catxap	cachapo	gazapu
arada	aladre	aladro	llabráu
verola	pigota	picueta	viruela
llombrígol	melic	melico	embelicu
nen	xiquet	nino	neñu

Dacuando'l catalán occidental y l'aragonés oriental (o a lo menos l'aragonés ribagorzano) tienen traces que los estremen del catalán oriental y del aragonés occidental.

Asturianu	Aragonés occidental	Aragonés oriental	Catalán occidental	Catalán oriental
páxaru	paixaro	muixón	moixó/pardal	ocell