Legio X Gemina

De Wikipedia
Legio X Gemina
País Antigua Roma
Función Infantería pesada d'asaltu con caballería de sofitu tamañu = Aproximao 5250 homes más les unidaes de sofitu.
Acuartelamiento Galia Narbonense (70-27 e. C.)
Hispania Tarraconense (27 e. C.-63)
Panonia (63-68)
Nijmegen (71-103)
Viena (103-sieglu V)
Comandantes
Comandantes de
renombre
Xuliu César
Marcu Antoniu
Cultura ya historia
Mascota Toro

La Legio X Gemina[lower-alpha 1] foi una lexón romana reclutada hacia l'añu 70 e. C. na Galia Cisalpina y unviada a la Galia Narbonense como guarnición de defensa d'esta provincia. Les pruebes atopaes nel so campamentu de Vindobona[lower-alpha 2] y lo descrito na Notitia dignitatum indiquen que la so esistencia enllargar hasta empiezos del sieglu V. Como casi toles lexones de Xuliu César, el so símbolu foi'l toru. Primeramente esta lexón llevó'l nomatu de Equestris [1] por cuenta de que Xuliu César utilizar una vegada como caballería; tamién foi conocida como Legio X Venerea,[2] yá que el mesmu Xuliu César dicía que la gens Julia baxaba de la diosa Venus.

De los oríxenes a la fin de la segunda guerra civil (70-44 e. C.)[editar | editar la fonte]

Campañes de Xuliu César na Galia. La Legio X Equestris participó en toes.
La campaña de Xuliu César en Britania del añu 54 e. C.

La Legio X fuera reclutada posiblemente hacia l'añu 70 e. C. y destinada a la Galia Narbonense, participando na década de los años 60 e. C. na guerra contra la tribu gala de los alóbroges.

La Lex Vatinia de 59 e. C., ampliada con un senatusconsultum d'esi mesmu añu, asignó a Xuliu César el gobiernu de les provincies d'Ilírico, Galia Cisalpina y Galia Tresalpina pa un proconsulado de cinco años qu'empezaba nel añu 58 e. C. Nesta última provincia taba aparcada la Legio X,[3] convirtiéndose nuna de les unidaes claves por que Xuliu César conquistara la Galia, una y bones esti considerar la lexón más segura y fiable.[4]

A lo llargo de toles campañes de Xuliu César na Galia xugó un importante papel nel so ésitu militar y por esta razón tresformar na so lexón preferida. L'epítetu Equestris consiguir al escoltar a Xuliu César mientres la so entrevista col caudiellu suevu Ariovisto, cuando los sos infantes fueron montaos a caballu pa poder compensar, si fuera precisu, a la caballería del pueblu xermanu.[5]

Al empiezu de la guerra de les Galies, la Legio X Equestris participó nes operaciones que conducieron a la contención [6] y derrota de los helvecios,[7] que la so migración afectara a les tribus gales aliaes con Roma, na batalla de Bibracte.

Mientres les campañes que Xuliu César llevó a cabu a lo llargo de la conquista de les Galies, tuvo presente na batalla contra los nervios y el restu de les tribus belgues,[8] nes espediciones de castigu contra los xermanos cruciando'l ríu Rin,[9] la primer espedición contra Britania,[10] na pacificación de los mórinos por Tito Labieno al retornar de Britania,[11] na segunda campaña contra Britania [12] y les campañes contra Vercinxétorix, particularmente na derrota romana nel sitiu de Gergovia, onde los sos soldaos estremar nun difícil combate cubriendo la retirada del restu de les tropes,[13] y en batalla d'Alesia, aición que terminó cola derrota total de Vercingetórix y los galos.

Nel añu 49 e. C., la lexón caltuvo la so fidelidá a Xuliu César na guerra civil que la enfrentó a Pompeyu, participando na campaña de Hispania que remató na batalla de Ilerda en 49 e. C. Al añu siguiente, 48 e. C., siguió a Xuliu César na invasión del Epiru y Macedonia,[14] provincies usaes por Pompeyo como bases de reorganización, participando na batalla de Dirraquium[lower-alpha 3] y na decisiva batalla de Farsalia, na que Pompeyo y los sos siguidores fueron derrotaos, sirviendo na ala derecha del esplegue de Xuliu César,[15] arrodiando la unidá l'ala izquierda de Pompeyo [16] y recibiendo honores pol so brillosu actuación.[17] Nesta batalla estremóse especialmente'l primopilo de la unidá Cayo Crastino,[18] quien resultó muertu.[19]

La unidá volvió a Italia y a Roma, onde foi puesta a les órdenes de Marcu Antoniu, qu'actuaba como gobernador de la Urbe n'ausencia de Xuliu César; ellí, xunto col restu del exércitu protagonizó un motín pidiendo'l llicenciamientu de los sos veteranos y l'entrega de les tierres y pagos debíos, motín que solo foi aseláu al llegar Xuliu César, quien utilizó la psicoloxía de los sos soldaos p'apangalos y faer que deseyaren permanecer a los sos órdenes.[20]

Nel añu 46 e. C., parte de los sos veteranos acompañaron al dictador al norte d'África,[21] pasando a esta provincia con Xuliu César,[22] quien espulsó de vuelta a Italia al tribunu Cayo Avieno pol so comportamientu deshonroso,[23] participando na batalla de Tapso, que terminó cola muerte de Catón de Útica.[24] A lo último, nel añu 45 e. C., Xuliu César llicenció a los veteranos de la lexón asitiándolos na Colonia Narbo Martia,[25] l'actual Narbona, pero'l reagrupamientu de los fíos de Pompeyo en Hispania fizo que la unidá fora reactivada y los sos veteranos pidieron voluntariamente la vuelta al serviciu; asina, treslladar con Xuliu César a la península Ibérica, tomando parte na batalla de Munda na que la so actuación, a les órdenes personales del dictador na ala derecha,[26] decidió la batalla.

Les sos aiciones sol mandu de Xuliu César na guerra contra los galos —los sos cuatro mil ochocientos lexonarios vencieron a más de trescientos cincuenta mil helvecios cerca de Xinebra— y belgues, aguantando cerca del ríu Sambre l'ataque de sesenta mil guerreros nervios cuando la batalla paecía perdida, como na posterior guerra givil, acabando ella sola con tola ala izquierda pompeyana en Farsalia, faen que munchos historiadores militares considerar como una de les unidaes de combate más famoses de tola historia.

Ente l'asesinatu de Xuliu César y el final de la República (44-27 e. C.)[editar | editar la fonte]

La Legio X combatió a les órdenes Marco Antonio na batalla de Actium. Denariu de Marco Antonio en que'l so aviesu nomar a esta lexón.
As emitíu so Claudio I na Colonia Patras en Acaya, en que'l so aviesu apaecen los estandartes de les lexones X y XII, con que los sos veteranos foi fundada.

Muertu Xuliu César, la lexón pasó a ser controlada por Marco Emilio Lépido, collaborando los sos soldaos viviegamente en 43 e. C. na reconciliación y asociación ente Lépido, Marcu Antoniu y Augustu,[27] herederu del dictador, alcuerdu que se tresformó nel Segundu Triunviratu. Na repartida resultante d'esti alcuerdu, la unidá foi asignada a Marco Antonio, so que'l so mandu lluchó na batalla de Filipos contra los asesinos de Xuliu César. Dempués d'esto siguió a Marco Antonio a Oriente nes sos infructuoses campañes contra l'Imperiu parto, pa ser ganada, a lo último, xunto a él na batalla de Actium nel añu 31 e. C.

Augustu tomó entós el control de la lexón y asitió a los sos veteranos en Patras.[28] La lexón remontóse, anque se desconoz por qué motivu, y como castigu perdió'l so nomatu de Equestris, refundir con veteranos d'otres lexones y pasó a llamase Gemina o doble, anque una inscripción nel templu de Marte, del Foru d'Augustu, foi alzada polos centuriones de la Legio X Equestris Gemina.[29]

Hispania (27 e. C.-63 d. C.)[editar | editar la fonte]

Nel añu 27 e. C. la Legio X Gemina foi treslladada a la Hispania Tarraconense pa intervenir nes guerres contra cántabros, ástures y galaicos, posiblemente sol mandu d'Estatilio Tauro. A partir del añu 25 e. C. combatió nel frente ástur a les órdenes del legáu de la nueva provincia de Lusitania Publio Carisio, participando, ente otres, na aición que dexó vencer a los ástures mientres l'ataque nel iviernu del añu 25 e. C., que condució a la ocupación de la ciudá de Lancia.[lower-alpha 4] En dalgún momentu de les operaciones ente los años 25 y 19 e. C., la Lexón instaló'l so campamentu en Petavonium,[lower-alpha 5] anque les escavaciones nesti llugar fueron bien someres.[30]

Rematada la guerra, caltuvo un destacamentu en Asturica Augusta,[lower-alpha 6] collaborando nel procesu d'urbanización y monumentalización d'esta ciudá.[31]

La lexón permaneció acantonada en Hispania mientres un llargu periodu de tiempu y los sos veteranos fueron los primeros habitantes d'Augusta Emerita,[lower-alpha 7], según tresmiti Casio Dion,[32] y de Caesaraugusta,[lower-alpha 8] fundaes dambes por orde d'Augustu con veteranos d'esta lexón y con otros de la Legio V Alaudae nel primer casu (25 e. C.) y de la Legio IV Macedonica y de la Legio VI Victrix pal segundu (ente 19 y 13 e. C.).

Nes proximidaes del so campamentu de Petavonium, na cercana llocalidá lleonesa de Castrocalbón, los lexonarios construyeron tres campamento de tipu cola usaos pa realizar práutiques de castrametación. Coles mesmes, la unidá esplotó unos prata legionis delimitados por termini augustales,[33] de los cualos caltenemos unu que dixebraba les camperes de la lexón del territorium de la ciudá ástur de Bedunia.[lower-alpha 9]

Los soldaos de la unidá collaboraron na construcción de la calzada de les Cinco Villes,[34] que comunicaba Pompaelo[lower-alpha 10] con Caesaraugusta, na construcción de la ponte de Martorell (Barcelona)[35] sobre'l flumen Rubicatus[lower-alpha 11] na Vía Augusta escontra la Galia Narbonense y Italia, na construcción del puertu fluvial [36] y de les muralles de Caesaraugusta, y na urbanización de Asturica Augusta.

Tamién apurrió personal pal entamu de la esplotación de les mines d'oru del Bierzo, norte de Portugal, Lugo y Salamanca, y caltuvo soldaos destacaos nes capitales de les provincies de Lusitania, Augusta Emerita, y Tarraconense, Tarraco,[37] a les órdenes de los sos respeutivos gobernadores, integraos dientro de los sos officia, pa realizar xeres d'escolta y de sofitu alministrativu.

Augustu fixo cargu de la lexón favorita del so tíu dempués de Actium y unviar a Hispania nel añu 27 e. C. Na imaxe'l Augustu de Prima Porta, Museos Vaticanos (Roma).
Augustu fixo cargu de la lexón favorita del so tíu dempués de Actium y unviar a Hispania nel añu 27 e. C. Na imaxe'l Augustu de Prima Porta, Museos Vaticanos (Roma).  
Restos del puertu fluvial de Zaragoza, en que los sos sillares apaecen les marques IV, VI y X, referíes a les Lexones IV Macedonica, VI Victrix y X Gemina.
Restos del puertu fluvial de Zaragoza, en que los sos sillares apaecen les marques IV, VI y X, referíes a les Lexones IV Macedonica, VI Victrix y X Gemina.  
Ponte del Diañu na llocalidá de Martorell (reconstrucción gótica fecha en 1289). La ponte ye parte de la calzada romana que xune Llobregat y la Vía Augusta, en que los sos estribos apaecen lladriyos sellaos colos numberales de les lexones X Gemina, IV Macedonica y VI Victrix.
Ponte del Diañu na llocalidá de Martorell (reconstrucción gótica fecha en 1289). La ponte ye parte de la calzada romana que xune Llobregat y la Vía Augusta, en que los sos estribos apaecen lladriyos sellaos colos numberales de les lexones X Gemina, IV Macedonica y VI Victrix.  

Panonia (63-68) y l'añu de los cuatro emperadores[editar | editar la fonte]

Nel añu 63, Nerón ordenó'l treslláu de la Legio X Gemina al limes del Danubiu, a la provincia Panonia, al campamentu de Carnuntum,[lower-alpha 12] pa substituir a la Legio XV Apollinaris, unviada a Xudea.[38] Nesti campamentu danubiano, recibió reclutes procedentes de la Galia Narbonense qu'entraron en files al traviés d'un dilectus estraordinariu ordenáu por Nerón,[39] parte de los cualos morrieron en files con periodos de serviciu bien amenorgaos.[40]

Posiblemente una vexillatio de la unidá integrar nel exércitu que Nerón axuntara pa la so proyeutada guerra contra los albanos nel Caspio y que fixera tornar pa combatir la revuelta de Cayo Julio Vindex na Galia.[41] En Roma, taben acampaes nel porticus Vipsanii.[42] Esti destacamentu tomó partíu por Otón contra Galba.[43]

A la muerte de Nerón, la lexón permaneció a la mira, xurando llealtá socesivamente a los nuevos y efímeros emperadores Galba, Otón [44] y Vitelio.

Por orde del emperador Vitelio, la lexón tornó a finales de 68 a Hispania.[45] Anque se desconoz ónde foi acuartelada, lo más probable ye que fuera unviada a la Bética pa intentar prevenir les aiciones de Lucio Clodio Macro, quien, dende África Proconsular, fixérase col control de les provincies del norte d'África, dirixendo la Legio III Augusta y reclutando la efímera Legio I Macriana liberatrix.

La unidá, xunto col restu de les tropes en Hispania, nun fixo casu del llamamientu de Vitelio pa reforzar el so exércitu n'Italia y enfrentase a les fuercies de Vespasiano,[46] hasta que la intervención d'unu de los sos tribuni angusticlavii, Lucio Bebio Avito,[47] natural de Saguntum,[lower-alpha 13] supunxo qu'en 69 la unidá abandonara a Vitelio y xurara llealtá a Vespasiano, abasnando consigo a les otres dos lexones que nesi momentu formaben la guarnición de la península ibérica: la Legio VI Victrix y la Legio I Adiutrix,[48] xunto con toles unidaes auxiliares que teníen asignaes.

Ruines del anfiteatru de Carnuntum, edificáu orixinariamente pola Legio XV Apollinaris y utilizáu polos milites de la Legio X Gemina ente los años 63 y 68.
Ruines del anfiteatru de Carnuntum, edificáu orixinariamente pola Legio XV Apollinaris y utilizáu polos milites de la Legio X Gemina ente los años 63 y 68.  
Sestercio de Nerón emitíu en Lugdunum en 66 con contramarca posterior X, realizada nel limes del Rin pola officina de la Legio X Gemina.
Sestercio de Nerón emitíu en Lugdunum en 66 con contramarca posterior X, realizada nel limes del Rin pola officina de la Legio X Gemina.  
Aulo Vitelio unvió la lexón a Hispania pa faer frente a la rebelión que Clodio Macro encabezaba n'África. Na imaxe, bustu atribuyíu a Vitelio. Copia del sieglu XVI d'un orixinal de dómina adrianea.
Aulo Vitelio unvió la lexón a Hispania pa faer frente a la rebelión que Clodio Macro encabezaba n'África. Na imaxe, bustu atribuyíu a Vitelio. Copia del sieglu XVI d'un orixinal de dómina adrianea.  
La lexón poner a les órdenes de Vespasiano en negándose a siguir a Vitelio. Na imaxe, semeya de Vespasiano. Copia d'un orixinal del muséu del Louvre.
La lexón poner a les órdenes de Vespasiano en negándose a siguir a Vitelio. Na imaxe, semeya de Vespasiano. Copia d'un orixinal del muséu del Louvre.  

Germania Inferior (70-104)[editar | editar la fonte]

Disposición de les lexones imperiales nel añu 80. La Legio X Gemina taba acampada en Noviomagus Batavorum (n.º 4). Ente los años 63 y 68 tenía la so base en Carnuntum (n.º 11).

Nel añu 70, pa collaborar na represión de la rebelión de los bátavos, Vespasiano ordenó'l so treslláu al exércitu de Quintu Petilio Cerial en Germania Inferior,[49] ayudando a construyir el campamentu d'Arenacum (Ridern, Alemaña),[50] nel que s'atrincheró; como los rebeldes arrenunciaron d'intentar asaltalo, decidieron hostigar a los forrajeadores de la Legio X Gemina.[51]

Ente 71 y 103 la lexón foi aparcada na base construyida sobre la cortil de la esfarrapada capital bátava pola Legio II Adiutrix n'Ulpia Noviomagus Batavorum (Nijmegen, Países Baxos) pa controlar el limes xermanu de la provincia Germania Inferior.

Nesta zona, collaboró na reconstrucción de la rede d'aldegues bátavas, na esplotación de les canteres d'arenisca de Brohl,[52] na provincia Germania Cimera, de la cantera de Mediomatrici (Norroy-lès-Pont-à-Mousson, Francia),[53] na provincia de la Galia Bélxica, y nel afianzamientu y reconstrucción de los campamentos del restu de les lexones de la frontera, Vetera (Xanten, Alemaña) [54] y Novaesium (Neuss, Alemaña)[55] gravemente estropiaos mientres la revuelta bátava, y na monumentalización del so propiu campamentu. Coles mesmes, collaboró na construcción del castellum Albaniana (Alphen aan den Rijn, Países Baxos), al otru llau del Rin.[56]

Cuando Domiciano nel periodu 82-83 dirixir escontra'l limes Germanicus pa entamar una espedición contra la tribu xermana de los catos, la Legio X Gemina participó nes operaciones,[57] que fueron rápides y eficaces, recibiendo l'emperador el títulu de Xermánicu.

En 89, la lexón permaneció lleal a Domiciano cuando se sublevó'l gobernador de Germania Cimeru, Lucio Antonio Saturnino, collaborando na represión de la revuelta, polo que l'emperador dio-y los títulos de Pia Fidelis Domitiana,[58] que, a la muerte de Domiciano y la so damnatio memoriae pol Senáu, fueron amenorgaos a Pia Fidelis.[59]

Nel añu 103, la unidá foi destinada a Panonia, en concretu a Aquincum (Budapest), pa ser treslladada dempués, escontra 106, a Vindobona (Viena, Austria), onde s'escavaron restos de la muralla campamental, qu'indiquen que'l campamentu nun yera regular por cuenta de la disposición del cursu del ríu Danubiu, de les víes decumana y cardu maximus y de dellos barracones y agospiamientos d'oficiales, documentándose cerámiques, armes, monedes y un importante conxuntu d'epígrafes votivos y funerarios de los sos homes.

Impresión del llaráu d'unes caligae d'un lexonariu de la Legio X Gemina sobre un lladriyu en Noviomagus Batavorum (Nijmegen, Países Baxos), base de la unidá a finales del sieglu I.
Impresión del llaráu d'unes caligae d'un lexonariu de la Legio X Gemina sobre un lladriyu en Noviomagus Batavorum (Nijmegen, Países Baxos), base de la unidá a finales del sieglu I.  
Lladriyu con lleenda L(egio) X G(emina) procedente de Forum Hadriani (Arentsburgh, Países Baxos), llocalidá bátava reconstruyida con ayuda de la unidá ente 70 y 89.
Lladriyu con lleenda L(egio) X G(emina) procedente de Forum Hadriani (Arentsburgh, Países Baxos), llocalidá bátava reconstruyida con ayuda de la unidá ente 70 y 89.  
Ara funeraria del centurión Tito Casio Flaviano, natural de Tarraco, que sirvió na Legio X Gemina a principios del sieglu II.
Ara funeraria del centurión Tito Casio Flaviano, natural de Tarraco, que sirvió na Legio X Gemina a principios del sieglu II.  

Panonia (104-192)[editar | editar la fonte]

Mientres los años 104 a 106, participó na segunda campaña de Traxano contra los dacios, collaborando nel caltenimientu del castellum Sucidava (Cartierul Celei, Rumanía),[60] quedando finalmente acantonada en Viena [61] hasta empiezos del sieglu V.

Nel sieglu II, unvió dos tales vexillationes a la campaña pártica de Traxano (113-117), a la represión de la revuelta xudaica con Adriano (132-135),[62] a la guerra contra los mauritanos d'Antonino Pío (150-152),[63] y a la campaña pártica de Lucio Vero (163-167), dirixendo'l destacamentu formáu por tropes de la unidá y por otres de la Legio I Adiutrix y de la Legio XIII Gemina el legáu d'esta lexón Publio Julio Geminio Marcianu.[64]

Baxu Marco Aurelio (172-180), la lexón participó nes guerres contra cuados y marcomanos; esti emperador utilizó Vindobona como base d'operaciones y morrió ellí,[65] campañes que tuvieron continuidá, por curtiu tiempu, sol so fíu y socesor Cómodu (180-182).

Mientres los sieglos II y III, unvió pequeños destacamentos a distintos partes de Panonia Cimeru, Dalmacia y Nórico, incluyendo dalgunos nes capitales d'estes provincies integraos nel officium de cada unu de los sos gobernadores provinciales. Tamién mandó vexillationes al otru llau del Danubiu, na vera xermana d'esti ríu, como, por casu, al pequeñu fortín de media hectárea de superficie en Stupava (República Checa),[66] a dieciséis quilómetros al nordeste de Vindobona, o al castellum Gerulata (Bratislava, República Checa).[67] Coles mesmes, collaboró nel caltenimientu y renovación de la vía que trescurría paralela al ríu Danubiu dende Carnuntum hasta Aquincum (Budapest, Hungría).

Tropaeum Traiani. Monumentu conmemorativo alzáu por Traxano en 109, na Dobruja meridional, pa conmemorar la so victoria sobre los dacios na batalla de Tapae, na que participaron lexonarios de la Legio X Gemina.
Tropaeum Traiani. Monumentu conmemorativo alzáu por Traxano en 109, na Dobruja meridional, pa conmemorar la so victoria sobre los dacios na batalla de Tapae, na que participaron lexonarios de la Legio X Gemina.  
Ara votiva procedente de Vindobona, dedicada a Xúpiter Óptimo Máximu pol soldáu Ulpio Secundo a finales del sieglu II.
Ara votiva procedente de Vindobona, dedicada a Xúpiter Óptimo Máximu pol soldáu Ulpio Secundo a finales del sieglu II.  

Los Severos (192-235)[editar | editar la fonte]

Vindobona hacia l'añu 250

Cuando Cómodu foi asesináu en 192 y sustituyíu por Pertinax, la Legio X Gemina xuró llealtá al nuevu emperador, pero al ser asesináu esti y asocedíu por Didio Xulianu, la unidá foi una de les lexones que sofitaron a Septimio Severu, gobernador de Panonia Cimeru, nel so ascensu a la púrpura imperial,[68] participando en toles sos campañes, sacante la británica.

Asina, bona parte de la Legio X Gemina foi integrada nel exércitu qu'acompañó a Septimio Severu a Italia en 193-194 contra Didio Xulianu, y soldaos d'esta lexón fueron utilizaos por Septimio Severu p'anovar la guardia pretoriana[69] y les Cohortes Urbanes,[70] que la so actuación determinara l'asesinatu de los sos predecesores Pertinax y Didio Xulianu, polo cual los soldaos orixinales d'esos dos unidaes, mayoritariamente itálicos, fueren llicenciaos.

En 195, una vexillatio de la lexón foi integrada nel exércitu movíu a Oriente pa ganar a Pescenio Níxer,[71] participando dempués na expeditio Parthica de Septimio Severu.[72] A lo último, otra vexillatio de la unidá foi unviada en 198 a Occidente pa combatir contra Clodio Albín, lluchando na decisiva batalla de Lugdunum (Lyon, Francia),[73] qu'apurrió'l control de tol Imperiu a Septimio Severu. Este, al tornar d'Oriente, visitó los campamentos del exércitu nel limes del Danubiu, incluyendo na so visita'l d'esta lexón en Vindobona.[74]

Una vegada restablecida la unidá del Imperiu, la Legio X Gemina contribuyó al caltenimientu de la vía que percorría'l limes paralela al Danubiu nel tramu ente Carnuntum y Vindobona, calteniéndose un miliario [75] d'esta dómina na llocalidá d'Ala Nova (Schwechat, Austria).

Caracalla visitó, tal que fixera'l so padre, la base de la unidá en 213.[76]Más tarde, en 214, otra vexillatio de la unidá foi tresllada por orde d'este mesmu emperador a la pars Orientalis del Imperiu pa collaborar na so campaña contra los partos, recibiendo la unidá l'epítetu de Antoniniana, anque pocu dempués xuró llealtá a Macrino, asesín y herederu de Caracalla, quien la devolvió a Panonia, y, tres el so asesinatu, xuró fidelidá a Heliogábalo.

Baxu Alexandru Severu, una vexillatio de la lexón foi movida nuevamente a Oriente pa collaborar na campaña qu'espulsó a los perses sasánidas del Imperiu en 230-231.

Restos de barracones de la lexón en Vindobona, na Michaelerplatz de Viena.
Restos de barracones de la lexón en Vindobona, na Michaelerplatz de Viena.  
Septimio Severu, gobernador de Panonia Cimeru, fizo que les sos tropes proclamáren-y emperador contra Didio Xulianu, entamando socesives campañes n'Italia, Oriente y Occidente, participando nelles los milites de la Legio X Gemina.
Septimio Severu, gobernador de Panonia Cimeru, fizo que les sos tropes proclamáren-y emperador contra Didio Xulianu, entamando socesives campañes n'Italia, Oriente y Occidente, participando nelles los milites de la Legio X Gemina.  
Inscripción dedicada a Tiberio Claudio Cándido, gobernador de la Tarraconense, por Silio Hospes, centurión de la Legio X Gemina a principios del sieglu III.
Inscripción dedicada a Tiberio Claudio Cándido, gobernador de la Tarraconense, por Silio Hospes, centurión de la Legio X Gemina a principios del sieglu III.  

La crisis del sieglu III[editar | editar la fonte]

L'emperador Galieno consiguió caltener el control sobre Italia y les provincies de la península balcánica col exércitu del Danubiu, utilizando a la Legio X Gemina como unu de les pilastres de la so reserva estratéxica.
Antoniano emitíu por Aureliano cola lleenda CONCORDIA MILITVM nel aviesu. Esti emperador utilizó a la lexón pa recomponer la unidá del Imperiu perdida so Galieno.

Asesináu Alexandru Severu, la lexón xuró llealtá a Maximino el Traciu y, formando parte de les sos tropes, baxó a Italia pa intentar entartallar la rebelión del Senáu, qu'había entronizado a Balbino y Pupieno.

Muertu violentamente l'emperador Maximino, aceptó a Gordianu III como emperador, recibiendo por ello l'epítetu de Gordiana, —apaez nes figlinae de la unidá como LEG X GEM(inae) GORDIANAE—. Un destacamentu de la unidá acompañó a Gordianu III a Oriente pa combatir nuevamente a los sasánidas en 242-244; asesináu Gordianu, emprestó llealtá a Filipo l'Árabe. Con esti emperador, combatió contra godos y sármatas nel Danubiu.

La unidá proclamóse partidaria de Decio en 248 —apaeciendo nes sos figlinae como LEG X GEM(inae) DEC(ianae)—, combatiendo xunto a esti emperador contra Filipo l'Árabe nel norte d'Italia y contra los godos nel Danubiu.

A lo llargo de la segunda metá del sieglu III, collaboró colos distintos emperadores panonios nel caltenimientu del orde nel limes danubiano y mientres les guerres qu'enfrentaron a estos con el usurpadores.

En dómina de Galieno, la lexón permaneció fiel a esti emperador mientres les rebeliones d'Inocente en 258 y de Regaliano en 260, como indiquen les monedes emitíes col emblema d'esta lexón y les lleendes sextam piam sextam fidelem y septimam piam septimam fidelem.[77] Coles mesmes, esti emperador amontó la caballería de les lexones a los sos órdenes de cientu venti caballeros hasta setecientos cincuenta y seis y terminó per dixebrar les de les sos unidaes pa formar una reserva de caballería al mandu d'un magister equitum, acuartelando les tropes nel norte d'Italia en Mediolanum (Milán, Italia) —ellí permaneció hasta 284, embrión de los exércitos de maniobra bajoimperiales—; nel casu de la caballería de la Legio X Gemina, foi conocida como Decumani y tresformóse nuna unidá d'élite a les órdenes direutes de magister equitum, cargu que desempeñaron, socesivamente, los futuros emperadores Claudio II, Aureliano [78] y Probo.[79]

Un destacamentu de la lexón tuvo integráu nel exércitu que, a les órdenes de Claudio II, ganó a los godos en 268 na batalla de Naissus (Nïs, Serbia), trunfu pol que foi honrada con una moneda pol emperador del Imperiu galu Victorino.

Baxu Aureliano, en 272, destacamentos de la lexón ayudaron a reintegar a l'autoridá imperial al reinu de Palmira, participando na batalla d'Emesa,[80] y al Imperiu galu en 274.

En 276, la Lexón sofitó al emperador Floriano —apaeciendo nos sos figlinae como LEG X GEM(inae) FLOR(ianae)—,[81] y ayudando a esti emperador a ganar nuevamente a los godos, anque aína xuró llealtá al nuevu emperador Probo.

La lexón declaróse partidaria en 283 del emperador Carino —apaeciendo como LEG X GEM(inae) CARIN(ianae) nos sos figlinae,[82] acompañando a esti emperador na so espedición a Mesia pa combatir a Diocleciano, tamién proclamáu emperador poles sos tropes, quien, magar ser derrotáu, consiguió faese cola púrpura imperial en 284, xurándo-y llealtá la lexón.

Los sieglos IV y V y la desapaición de la lexón[editar | editar la fonte]

Recreación d'un soldáu romanu d'infantería na zona norte d'Europa nel sieglu IV

Yá que la unidá sofitara a los rivales de Diocleciano, esti emperador punxo-y poca atención. Sicasí, ente los años 295 y 298, un destacamentu de la lexón integrar nel exércitu que Diocleciano y Galerio utilizaron contra los perses sasánidas,[83] y col que recuperaron el terrén perdíu nos cincuenta años anteriores nel norte de Mesopotamia. Baxu Maximiano, ente los años 298 y 305, la unidá caltuvo un destacamentu nel norte d'Italia a les órdenes del praepositus Aurelio Vicencio.[84]

La Notitia dignitatum asigna a la lexón les bases de Arrabona y Vindobona a les órdenes del dux Pannoniae I et Norici

Yá en dómina de Constantín I, la unidá foi estremada en dos de resultes de los numberosos conflictos internos y esternos a los qu'esti emperador tuvo que faer frente. Asina, una parte, posiblemente la movida pa lluchar contra Licinio nel añu 320, foi integrada nel exércitu de maniobra d'Oriente.[85] Nes sos files, combatió contra los perses so la direición Constancio II y Xulianu l'Apóstata, y foi destruyida na batalla d'Adrianópolis a les órdenes del emperador Valente nel añu 378. La otra parte, acordies cola Notitia dignitatum,[86] permaneció na so base de Vindobona dientro de la nueva provincia de Panonia I na prefeutura del pretorio del Ilírico, adscrita al dux Pannoniae I, calteniendo coles mesmes un destacamentu en Arrabona (Raba, Hungría), conxuntu cola Legio XIV Gemina. En dambes partes, les tropes taben dirixíes por dos talos praefecti legionis y teníen de tar formaes per unos mil lexonarios.

Nel añu 351, la unidá asitiada en Vindobona, al igual que'l restu de les tropes de guarnición nes provincies panónicas, proclamó emperador a Vetranio, magister per Illyricum, frente a Constancio II, anque cuando esti emperador avanzó con un exércitu escontra la zona, Vetranio sometióse voluntarimente;[87] poco dempués, nel mesmu añu, toles tropes tuvieron que faer frente al usurpador Magnencio, venciendo al so exércitu na batalla de Mursa Maior.[88]

Los soldaos d'esta unidá collaboraron na fortificación del limes de Panonia I baxu Valentiniano I, a les órdenes del magister militum Ursicino, como prueben les figlinae de la unidá en distintes fortificaciones de la frontera.

La desapaición de les tropes limitanei procedentes d'esta lexón producir a finales del sieglu IV o principios del sieglu V, por cuenta de los movimientos de pueblos aniciaos polos hunos y los visigodos, que terminaron cola presencia romana na llanura panonia, una y bones l'emperador Graciano, dempués del desastre d'Adrianópolis y de les correríes del visigodu Fritigerno, ver na necesidá d'apurrir la zona a estos pueblos y ordenar la evacuación de les bien menguaes guarniciones romanes neses provincies. La lexón nun sobrevivió a esti treslláu.

Inscripciones de los decimanos en Hispania[editar | editar la fonte]

  • Lucius Lavius Luci filius Aemilia tri(bu) Tuscus Felicitis Iulia miles legionis X Geminae Victricis- Porto (Portus), Portugal. AE 1953, 268.
  • sacrum Caius Valerius Carus miles legionis X Geminae votum solvit libens merito. Lugo (Lucus Augusti), . Hisp. Epi. 19118.
  • Caius Iulius Sergia Hispali (f) Victor miles legionis X Gemina ) centuria Fabi Celtiberi annorum XLII aerum / XVIII hic (...). Pontevedra. CIL II 2545.
  • Iovi Augustu Ultori sacrum Lucius Valerius Paternus miles legionis X Geminae optio centuria Censoris exs (...). Pontevedra. AE 1908, 147.
  • Gaius Iulius Primus miles veteranus legionis X Geminae / hic situs estsit tibi terra levis. Xaén. CIL II2/5, 5.
  • Dis Manibus Gaio Urbanio Firmino militi legionis X / Iulius Ingenuus miles legionis. Xaén. CIL II 1691
  • Capito Sunnae filius decurio equitum alae geminae legionis X Rustica Galli filia. Sevilla (Hispalis). CIL II2/5, 1136.
  • Publius Talius Quinti filius Papiria (tribu) legionis X hic situs est sit tibi terra (...). Beja (Pax Iulia) Portugal. Hisp. Epi. 23031.
  • Marcus Aurelius Marci filius Galeria (tribu) Abbicus miles legionis X decimae. Beja (Pax Iulia) Portugal. AE 1980, 562.
  • Lucius Octavius Luci fillius Pupinia (tribu) Baeterensis Magiusannorum XXXVII / aerorum XIX tubicen / miles legionis X Geminae (...). Astorga (Asturica). AE 1928, 163.
  • Caius Pelgus Luci filius Scaptia (tribu) Clemens veteranus legionis) X Geminae vixit annos LVI hic situs est/ Caius Pelgus (...). Astorga (Asturica). CIL II 5076 = CIL II 5662 = AE 1904, 160.
  • Caius Coelius Cai filius Papiria (tribu) Valens Narniense miles legionis X Geminae centuria Castellani annorum XXXV aerorum XIII (...). Astorga (Asturica). IRPLe 79.
  • Marcus Persius Marci filius Pollia (tribu) Blaesus domo Hasta miles legionis X Geminae centuria (...). Astorga (Asturica). AE 1904, 160.
  • Lucius Herennius Luci filius) Galeria (tribu) Callicus domo Ugia miles legionis X Geminae / centuria Licini Clementis annorum / (...). Zamora. CIL II 5076 = CIL II 5662 = AE 1904, 180.
  • Publius Cosconius Publi fillius / Galeria Arsensis / miles legionis X Geminae centuria Etrili annorum XXXI aerorum XI / hic situs (...). Zamora. AE 1928, 179.
  • Marcus Cornelius Marci filius Aniensi Foru Iulii miles legionis X Geminae centuriae Terebrae annorum XXII aerorum (...). Zamora. Hisp. Epi. 15846.
  • Rufus miles legionis X Geminae fecit. Zamora. AE 1997, 867.
  • Marcus Volumnius Cai filius Aniensi / Cremona miles legionis X hic situs est. Zamora. CIL II 2631.
  • Dis Manibus Tito Cassio Flavino centurioni legionis X Geminae Chrysampelus patronu optimo pecunia sua fecit. Tarragona (Tarraco). CIL II 4152.
  • Severus Marci filius (...) miles legionis X Geminae centuriae (...). Burgos. Hisp. epi. 16472.

Ver tamién[editar | editar la fonte]

El limes del Danubiu nes provincies panonias, con indicación de les principales fortaleces lexonaries, incluyida Vindobona, y les fortificaciones auxiliares, xunto cola rede de calzaes que les comunicaben.

Notes[editar | editar la fonte]

  1. N'español, Décima Lexón Ximielga.
  2. Na actualidá, Viena (Austria).
  3. Dirraquium, na actualidá, Durres (Albania).
  4. Na actualidá, Villasabariego, España.
  5. Na actualidá, Rosinos de Vidriales, España.
  6. Na actualidá, Astorga, España.
  7. Na actualidá, Mérida, España.
  8. Na actualidá, Zaragoza, España.
  9. Na actualidá, San Martín de Torres, España.
  10. Na actualidá, Pamplona, España.
  11. Na actualidá, el ríu Llobregat, España.
  12. Na actualidá, Petronell (Austria).
  13. Na actualidá, Sagunto (España).

Referencies[editar | editar la fonte]

Inscripción funeraria procedente de Tardemezar (Zamora, España) alzada cerca de la base de la Lexón en Petavonium n'honor del soldáu de la Legio X Gemina Marcu Cornelio na primer metá del sieglu I.
Tegula con figlina Rufus / mil(ye) / l(egionis) X G(eminae) f(ecit), procedente del campamentu de la Lexón en Petavonium (Rosinos de Vidriales, Zamora, España)
Inscripción funeraria procedente de Astorga (Lleón, España) alzada en Asturica Augusta (Astorga, Lleón, España) honor Lucio Optavio Magio, tubicen de la Legio X Gemina a mediaos del sieglu I.
Inscripción de Augusta Emerita (Mérida, Badayoz) dedicada a un vetereno de la Legio X Pia Fidelis, quien sirvió na unidá na segunda metá del sieglu I en Germania Inferior.
El desenvolvimientu de Noviomagus Batavorum a lo llargo del sieglu I, incluyendo'l capa de la Legio X Gemina.
Inscripción funeraria romana procedente de Nijmegen (Países Baxos), l'antigua Ulpia Noviomagus, base de la Legio X Gemina nel postreru terciu del sieglu I, dedicada n'honor d'unu de los sos lexonarios, Marcu Escanio Máximu, natural d'Anfípolis, en Macedonia.
Lucio Casio Clemente Tauro, d'orixe itálicu, finó en Ulpia Novionamgus con 40 años y 21 de serviciu na Legio X Gemina ente 70 y 89.
Inscripción funeraria dedicada a Lucio Valerio Marín, natural de Tolosa na Galia Narbonense, soldáu de la Legio X Gemina, reclutado en 63 en Pannonia y fináu 75 en Noviomagus Batavorum en Germania Inferior.
Altar dedicáu a Hercules Saxano nes canteres de Brohl (Alemaña) dedicada por Coetio Marcelo, centurión de la Legio X Gemina nel postreru terciu del sieglu I.
Estazo d'ara votiva procedente de les canteres de Brhol, dedicáu por una vexillatio del ejércitod y Germania Inferior, del que formaben parte la Legio X Gemina y la Legio VI Victrix.
Epitafio dedicáu al veteranu Gayo Julio Pudente, natural de la Colonia Iulia Emona (Liubliana, Eslovenia), quien emprestó serviciu na Legio X Gemina na so base de Ulpia Noviomagus y asitióse nel so cannabae al llicenciase.
Inscripción procedente de Colonia (Alemaña) alzada a finales del sieglu I n'honor d'un veteranu d'orixe hispanu de la Legio X Gemina, asitiáu na Colonia Agrippina quien apaez recostado nun Triclinium nuna escena de llacuada
Inscripción noritálica n'honor del Tribunus Militum C. Placidius Casdianus, que sirvió na Legio X Gemina a principios del sieglu II.
Miliarios procedentes de l'antigua Ala Nova (Schwechat, Austria), el segundu de los cualos a partir de la esquierda, foi talláu so Septimio Severu por soldaos de la Legio X Gemina Pia Fidelis al trabayar na reconstrucción de la calzada paralela al Danubiu ente la so base de Vindobona y el campamentu de la Legio XIV Gemina Martia Victrix en Carnuntum
Inscripción funeraria del veteranu de la Legio X Gemina Iulius Dolens, antiguu Beneficiariu Consular, asitiáu cola so esposa na Colonia Claudia Salona (Solin, Croacia) a finales del sieglu II
Estremu d'un imbrex en forma de antefija pa cerrar una zona de texas curves nuna esquina, procedente del campamentu de Vindobona. Paez representar la cabeza d'un lleón marcáu na frente con una tira cola inscripción [L(egio)] X G(emina).
Imbrex o texa curva de finales del sieglu II procedente del campamentu de Vindobona con 'figlina L(egio) X G(emina)
Inscripción procedente de Vindobona dedicada a Xúpiter Doliqueno pola salú del emperador Cómodu pol centurión de la lexón G. Espurio Silvano y la so esposa.
Inscripción dedicada a la Fortuna pol Primus pilus M. Aurelius Cocceius Florianus so Severu Alexandru.
Calquier d'una caliga que sirve de cartela a la figlina de la Leg(io) X G(emina) P(ia) Fidelis) nel castellum Ala Nova n'Austria, dientro del dispositivu defensivu del limes danubiano, en direición escontra Aquimcum (Budapest, Hungría).
Altar mitraíco dedicáu por Ulpio Segunda, soldáu de la Legio X Gemina nel Mitreo de Vindobona, xunto a la base de la unidá.
  1. Xuliu César, Guerra de les Galies. I, 38, 42, 43, 46; CIL III 503: C(aio) Aurelio P(ubli) f(ilio) Quir(ina) veter(anu) leg(ionis) X Eq(uestris) aedil(iciis) ornament(is)/ D I[---] datis [---]o C(ai) [f(ilio)] Qu[i]r(ina) [P]rocu[---]/ CI[---]IAROVIV[---]T aedi[l]i d(ecreto) d(ecurionum) [---]/ LINNAE[--- hon]orato IOCOONES[--- h]onorato [---]/ FPRIQE[---]/ C(aio) Aurelio C(ai) f(ilio) IA[---]IRX[---] Prisco Vivir(o); CIL III 508: C(aius) Vetullus M(arci) f(ilius)/ Qui(rina) signifer/ leg(ionis) X Equ(estris); Patras 156: L(ucio) Aemilio L(uci) f(ilio) Qui(rina)/ cent(urioni) [l]eg(ionis) X Eq(uestris) IIvir(o)/ P(ublio) Aem[ilio L(uci) f(ilio) Qui(rina)]/ cent(urioni) l[eg(ionis) eiusdem, los trés inscripciones vienen de Patras (Grecia)
  2. CIL V 4191, Bagnolo, Italia: C(aius) Lanius/ C(ai) f(ilius) Ani(ensi) de/ leg(ione) X Vener(ia) C(aius) Lanius C(ai) l(ibertus)/ Eros filius/ de suo
  3. Xuliu César, La guerra de les Galies. I, 7, 2: Provinciae toti quam maximum potest militum numerum imperat (erat omnino in Gallia ulteriore legio una), pontem, qui erat ad Genavam, iubet rescindi.
  4. Julia César, La guerra de les Galies. I, 40, 15: Quod si praeterea nemo sequatur, tamen se cum sola decima legione iturum, de qua non dubitet, sibique eam praetoriam cohortem futuram. Huic legioni Caesar et indulserat praecipue et propter virtutem confidebat maxime; íb. I, 41, 2: X. legio per tribunos militum ei gratias egit quod de se optimum iudicium fecisset, ensugue esse ad bellum gerendum paratissimam confirmavit; Casio Dion. XXXVIII, 46, 3; íb. XXXVIII, 47, 2; Frontino, Estrataxemes. I, 11, 3: C. Caesar adversus Xermanos et Ariovistum pugnaturus confusis suorumanimis pro contione dixit, nullius se eo die opera nisi decimae legionis usurum: quo consecutus est, ut decimani tamquam praecipuae fortitudinis atestiguo cogerentur et ceteri pudore, ne penes alios gloria virtutis esset.
  5. Xuliu César, La guerra de les Galies. I, 42: Cognito Caesaris adventu Ariovistus legatos ad eum mittit: quod antea de conloquio postulasset, id per se fieri licere, quoniam propius accessisset ensugue id sine periculo facere posse existimaret. Non respuit condicionem Caesar iamque eum ad sanitatem reverti arbitrabatur, cum id quod antea petenti denegasset ultro polliceretur, magnamque in spem veniebat pro suis tantis populique Romani in eum beneficiis cognitis suis postulatis fore uti aporfiadura desisteret. Dies conloquio dictus est ex eo die quintus. Interim saepe cum legati ultro citroque inter eos mitterentur, Ariovistus postulavit ne quem peditem ad conloquium Caesar adduceret: vereri se ne per engalimes ab eo circumveniretur; uterque cum equitatu veniret: alía ratione sese non esse venturum. Caesar, quod neque conloquium interposita causa tolli volebat neque salutem suam Gallorum equitatui committere audebat, commodissimum esse statuit omnibus xe Gallis equitibus detractis eo lexonarios milites legionis X., cui quam maxime confidebat, imponere, ut praesidium quam amicissimum, si inquiz opus facto esset, haberet. Quod cum fieret, non inridicule quidam ex militibus X. legionis dixit: plus quam pollicitus esset Caesarem facere; pollicitum se in cohortis praetoriae llocu X. legionem habiturum ad equum rescribere.
  6. Xuliu César, La guerra de les Galies. I, 8, 1: Interea hala legione quam secum habebat militibusque, qui ex provincia convenerant, a lacu Lemanno, qui in flumen Rhodanum influit, ad montem Iuram, qui fines Sequanorum ab Helvetiis dividit, milia passuum XVIIII murum in altitudinem pedum sedecim fossamque perducit.
  7. Xuliu César, La guerra de les Galies. I, 24, 2-3: Ipse interim in colle mediu triplicem aciem instruxit legionum quattuor veteranarum; in summo iugo duas lexones quas in Gallia citeriore proxime conscripserat et omnia aida conlocavit, ita ut supra se totum montem hominibus compleret; impedimenta sarcinasque in unum locum conferri et eum ab iis qui in superiore acie constiterant muniri iussit. Helvetii cum omnibus suis carris secuti impedimenta in unum locum contulerunt; ipsi confertissima acie, reiecto nostro equitatu, phalange facta sub primam nostram aciem successerunt.
  8. Xuliu César, La guerra de les Galies. II, 8, 5: Hoc facto, duabus legionibus quas proxime conscripserat in castris relictis ut, si quo opus esset, subsidiu duci possent, reliquas VI lexones pro castris in acie constituit. Hostes item suas copies ex castris eductas instruxerunt; íb. II, 21, 1-2: Caesar, necessariis rebus imperatis, ad cohortandos milites, quam [in] partem fors obtulit, decucurrit et ad legionem decimam devenit. Milites non longiore oratione cohortatus quam uti suae pristinae virtutis memoriam retinerent neu perturbarentur animo hostiumque impetum fortiter sustinerent, quod non longius hostes aberant quam quo telum adigi posset, proelii committendi signum dedit. Atque in alteram item cohortandi causa profectus pugnantibus occurrit; íb. II, 23, 1: Legionis VIIII. et X. milites, ut in sinistra parte aciei constiterant, pilis emissis cursu ac lassitudine exanimatos vulneribusque confectos Atrebates (nam his hala pars obvenerat) celeriter ex llocu superiore in flumen compulerunt et transire conantes insecuti gladiis magnam partem eorum impeditam interfecerunt; íb. II, 25, 1: Caesar ab X. legionis cohortatione ad dextrum cornu profectus...; íb. II, 26, 4:...et T.Labienus castris hostium potitus et ex llocu superiore quae res in nostris castris gererentur conspicatus X.legionem subsidiu nostris misit; íb. II, 27, 1-2: Horum adventu tanta rerum commutatio est facta ut nostri, etiam qui vulneribus confecti procubuissent, scutis innixi proelium redintegrarent, calones perterritos hostes conspicati etiam inermes armatis occurrerent, equites vero, ut turpitudinem fugae virtute delerent, omnibus in locis pugnae se legionariis militibus praeferrent.
  9. Xuliu César, La guerra de les Galies. IV, 6, 1-2: Qua consuetudine cognita Caesar, ne graviori bellu, occurreret, maturius quam consuerat ad exercitum proficiscitur. Eo cum venisset, hala quas fore suspicatus erat facta cognovit: missas legationes ab non nullis civitatibus ad Xermanos invitatos eos uti ab Rheno discederent: omnia quae[que] postulassent ab se fore parata; íb. IV, 18, 1: Diebus X, quibus materia coepta erat comportari, omni opere effecto exercitus traducitur. Caesar ad utramque partem pontis roblo praesidio relicto in fines Sugambrorum contendit; pa ver les carauterístiques téuniques de la ponte: íb. IV, 17.
  10. Xuliu César, La guerra de les Galies. IV, 22, 3: Navibus circiter LXXX onerariis coactis contractisque, quot satis esse ad duas transportandas lexones existimabat, quod praeterea navium longarum habebat quaestori, legatis praefectisque distribuit; íb. IV, 25, 3: Atque nostris militibus cunctantibus, maxime propter altitudinem maris, qui X legionis aquilam gerebat, obtestatus deos, ut hala res legioni feliciter eveniret, ' desilite', inquit, ' milites, nisi vultis aquilam hostibus prodere; ego certe meum rei publicae atque imperatori officium praestitero.'
  11. Xuliu César, La guerra de les Galies. IV, 38, 1-2: Caesar postero die T. Labienum legatum cum iis legionibus quas ex Britannia reduxerat in Morinos qui rebellionem fecerant misit. Qui cum propter siccitates paludum quo se reciperent non haberent, quo perfugio superiore anno erant usi, omnes fere in potestatem Labieni venerunt.
  12. Julia César, La guerra de les Galies. V, 8, 2: ipse cum quinque legionibus et pari numbero equitum, quem in continenti reliquerat, ad solis occasum naves solvit et leni Africo provectus media circiter nocte vento intermisso cursum non tenuit, et longius delatus aestu orta lluz sub sinistra Britanniam relictam conspexit.
  13. Xuliu César, La guerra de les Galies. VII, 51, 1: Nostri, cum undique premerentur, XLVI centurionibus amissis deiecti sunt llocu. Sei intolerantius Gallos insequentes legio decima tardavit, quae pro subsidiu paulo aequiore llocu constiterat.
  14. Xuliu César, La guerra de les Galies. III, 2: His rebus et feriis Latinis comitiisque omnibus perficiendis XI dies tribuit dictaturaque se abdicat et ab urbe proficiscitur Brundisiumque pervenit. Eo lexones XII, equitatum omnem venire iusserat. Sei tantum navium repperit, ut anguste XV milia legionariorum militum, DC equites transportari possent. Hoc unum Caesari ad celeritatem conficiendi belli defuit. Atque hae ipsae copiae hoc infrequentiores imponuntur, quod multi Gallicis tot bellis defecerant, longumque iter ex Hispania magnum numerum deminuerat, et gravis autumnus in Apulia circumque Brundisium ex saluberrimis Galliae et Hispaniae regionibus omnem exercitum valetudine temptaverat.
  15. Xuliu César, La guerra de les Galies. III, 89, 1: Caesar superius institutum servans decimam legionem in dextro cornu, nonam in sinistro collocaverat, tametsi erat Dyrrachinis proeliis vehementer attenuata, et huic sic adiunxit octavam, ut paene unam ex duabus efficeret, atque alteram alteri praesidio esse iusserat. APIANO, Bel. Civ. II, 79.
  16. Apiano, Guerres civiles. II, 79.
  17. Apiano, Guerres civiles. II, 82.
  18. Xuliu César, Guerra civil. III, 91: Erat C. Crastinus evocatus in exercitu Caesaris, qui superiore anno apud eum primum pilum in legione X duxerat, vir singulari virtute. Hic signu dato, "sequimini me," inquit, "manipoliares mei qui fuistis, et vestro imperatori quam constituistis operam date. Unum hoc proelium superest; quo confecto et ille suam dignitatem et nos nostram libertatem recuperabimus." Simul respiciens Caesarem, "faciam," inquit, "hodie, imperator, ut aut vivu mihi aut mortuo gratias agas." Haec cum dixisset, primus ex dextro cornu procucurrit, atque eum electi milites circiter CXX voluntarii eiusdem cohortis sunt prosecuti.
  19. Xuliu César, Guerra civil. III, 99, 2: Interfectus est etiam fortissime pugnans Crastinus, cuius mentionem supra fecimus, gladio in vos adversum coniecto. Neque id fuit falsum, quod ille in pugnam proficiscens dixerat. Sic enim Caesar existimabat, eo proelio excellentissimam virtutem Crastini fuisse, optimeque eum de se meritum iudicabat; Apiano, Guerres civiles. II, 82.
  20. Suetonio, Vides de los césares, «Xuliu César». 70: Decimanos autem Romae cum ingentibus minis summoque etiam urbis periculo missionem et praemia flagitantes, ardente tunc in Africa bellu, neque adire cunctatus est, quanquam deterrentibus amicis, neque dimittere; sei una uoce, qua 'Quirites' eos pro militibus appellarat, tam facile circumegit et flexit, ut ei milites esse confestim responderint et quamuis recusantem ultro in Africam sint secuti; ac sic quoque seditiosissimum quemque et praedae et agri destinati tertia parte multauit; Apiano, Guerres civiles. II 92-94; Casio Dion. XLII, 52, 1-2.
  21. Xuliu César, Guerra d'África. 16: Labienus in equo capite nuedu versari in prima acie, simul suos cohortari, nonnumquam lexonarios Caesaris ita appellare: 'Inquiz el to' inquit 'miles tiro, tam feroculus ye? Vos quoque iste verbis infatuavit? In magnum mehercule vos periculum impulit. Misereor vestri.' Tum miles, 'Non sum' inquit 'tiru Labiene, sei de legione X veteranus.' Tum Labienus, 'Non agnosco' inquit 'signa decumanorum.' Tum ait miles: 'Iam me quis sim intelleges'; simul cassidem de capite deiecit ut cognosci ab eo posset, atque ita pilum viribus contortum, dum in Labienum mittere contendit, equi graviter adversu pectori adfixit et ait: 'Labiene, decumanum militem qui te petit scito esse.' Omnium tamen animi in terrorem coniecti, et maxime tironum: circumspicere enim Caesarem neque amplius facere nisi hostium iacula vitare.
  22. Xuliu César, Guerra d'África. 53: Dum haec circum Uzittam ab utrisque ducibus administrantur, lexones duae, X et VIIII, ex Sicilia navibus onerariis profectae, cum iam non longe a portu Ruspinae abessent, conspicati naves Caesarianas quae in statione apud Thapsum stabant, veriti ne in adversariorum ut insidiandi gratia ibi commorantium classem inciderent imprudentes, vela in altum dederunt ac diu multumque iactati tandem multis post diebus siti inopiaque confecti ad Caesarem perveniunt.
  23. Xuliu César, Guerra d'África. 54: Quibus legionibus eitis memor in Italia pristinae licentiae militaris ac rapinarum certorum hominum parvulam manera causulam nactus, quod C. Avienus tribunus militum X legionis navem [ex] commeatu familia sua atque iumentis occupavisset neque militem unum ab Sicilia sustulisset, postero die de suggestu convocatis omnium legionum tribunis centurionibusque 'Maxime vellem' inquit 'homines suae petulantiae nimiaeque libertatis aliquando finem fecissent meaeque lenitatis modestiae patientiaeque rationem habuissent. Sei quoniam ipsi sibi neque modum neque terminum constituunt, quo ceteri dissimiliter se gerant, egomet ipse documentum more militari constituam. C. Avien, quod in Italia milites populi Romani contra rem publicam instigasti rapinasque per municipia fecisti quodque mihi reique publicae inutilis fuisti et pro militibus tuam familiam iumentaque in naves imposuisti tuaque opera militibus tempore necessario res publica caret, ob eas res ignominiae causa ab exercitu mexo te removeo hodieque ex Africa abesse et quantum pote proficisci iubeo. (...)
  24. Xuliu César, Guerra d'África. 81: Quo postquam Caesar pervenit et animadvertit aciem pro vallo Scipionis [contra] elephantis dextro sinistroque cornu collocatis, et nihilo minus partem militum castra non ignaviter munire, ipse acie triplici collocata, legione X + secundaque dextro cornu, VIII et VIIII sinistro oppositis, quinque legiones + in quarta acie ad ipsa cornua quinis cohortibus contra bestias collocatis, sagittariis funditoribus in utrisque cornibus dispositis, levique armatura inter equites interiecta, ipse pedibus circum milites concursans virtutesque veteranorum proeliaque superiora commemorans blandeque appellans animos eorum excitabat. Tirones autem qui numquam in acie dimicassent, hortabatur ut veteranorum virtutem aemularentur eorumque famam locum nomen victoria parta cuperent possidere.
  25. Plinio el Viejo, Historia natural. III, 32: in ora regio Sordonum intusque Consuaranorum, flumina Tecum, Vernodurum, oppida Illiberis, magnae quondam urbis tenue vestigium, Ruscino Latinorum, flumen Ataz, y Pyrenaeo Rubrensem permeans lacum, Narbo Martius Decumanorum colonia XII p. mari distans, flumina Araris, Liria. oppida de cetero rara praeiacentibus stagnis.
  26. Xuliu César, Guerra de Hispania. 30: Erat acies XIII aquilis constituta, quae lateribus equitatu tegebatur, cum levi armatura milibus sex; praeterea auxiliares accedebant prope alterum tantum. Nostra praesidia LXXX cohortibus, octo milibus equitum. Ita cum in estrema planitie iniquum in locum nostri adpropinquassent, paratus hostis erat cimeru, ut transeundum superius iter vehementer esset periculosum. Quod cum a Caesare esset animadversum, nequid temere culpa secus admitteretur, eum locum definire coepit. Quod cum hominum auribus esset obiectum, fadie et acerbe accipiebant se inpediri quominus proelium conficere possent. Haec mora adversarios alacriores efficiebat: Caesaris copies timore inpediri ad committendum proelium. Ita se efferen tes iniquo llocu sui potestatem faciebant, ut magno tamen periculo accessus eorum haberetur. Hic decumani suum locum, cornum dextrum, tenebant, sinistrum III et V, itemque et cetera [aida equitatus]. Proelium clamore facto committitur.
  27. Cicerón, Cartes. Familiares. X, 11: (...) Si nudus huc se Antonius conferet, facile mihi videor per me sustinere posse remque publicam ex vestra sententia alministrara, quamvis ab exercitu Lepidi recipiatur; si vero copiarum aliquid secum adducet et si decima legio veterana, quae nostra opera revocata cum reliquis est, ad eundem furorem redierit, tamen, ne inquiz detrimenti fiat, dabitur opera a me, idque me praestaturum spero, dum istinc copiae traiiciantur coniunctaeque nobiscum facilius perditos opprimant (...); Apiano, Guerres civiles. III, 83.
  28. Veteranos nesta colonia, CIL III 503 y 508 y Patras 156, ver más arriba xunto con monedes conmemorativas
  29. AE 1934, 152: ] / leg[---]/ legion(is) eius pe[---] [leg(ione)]/ X Gemina eque[stre]/ centuriones y[t --]/ clupeum aura[tum]/ M(arti) O(ltori) v(otum) [s(olverunt)]
  30. Lladriyos con figlinae de la lexón:
    • AE 1984, 555, Rosinos de Vidiriales (Zamora): L(egionis) X G(eminae)
    • AE 1997, 867 = AE 2002, 782, Rosinos de Vidiriales (Zamora): Rufus / mil(ye) / l(egionis) X G(eminae) f(ecit)
    Inscripciones funeraries de decimanos:
    • AE 1928, 179 = AE 1967, 23, Rosinos de Vidiriales (Zamora): P(ublius) Cosco/nius P(ubli filius)/ Gal(eria) Ars(a) / mil(ye) l(egionis) X G(eminae) ) (centuria) Etrili an(norum) XXXX ae/ror(um) XI / h(ic) s(itus) est
    • AE 1928, 180, Rosinos de Vidiriales (Zamora): L(ucius) Herenniu[s ¿L(uci)?] / f(ilius) Gal(eria) Callicus / domo Ugia / mil(ye) leg(ionis) X Gem(inae) / ) (centuria) Li[cini] Cle/me[ntis a]nn(orum) / XXIX aer(orum) IX / h(ic) s(itus) y(st)
    • AE 1990, 558 = AE 1993, 1036 = HEp. 4, 949, Tardemézar (Zamora): M(arcus) Corneli(us) / M(arci) f(ilius) Ani(ensi) For/o Iuli(i) miles / l(egionis) X G(eminae) ) (centuria) Tereb/rai an(n)o(rum) XXII / [aer(orum) II]I h(ic) s(itus) y(st)
    • CIL II 2629, Fuente Encalada (Zamora): C(aius) Pelusius C(ai) f(ilius) / Pop(lilia?) Polent(ia) / [miles L(egionis) X G(eminae/-----
    • CIL II 2630, Fuente Encalada (Zamora): M(arcus) Valerius P(ubli) / f(ilius) Ani(ensi) Secundus / veter(anus) h(ic) s(itus) y(st)
    • CIL II 2631, Fuente Encalada (Zamora): M(arcus) Volum/nius C(ai) f(ilius) Anie(nsi) / Crem(ona) miles / leg(ionis) X h(ic) s(itus) y(st)
  31. Sillares con indicación de la unidá:
    • HEp. 8, 320a y b: L(egio) X G(emina).
    Inscripciones de decimanos:
    • CIL II 5076 = CIL II 5662 = EE IX, 111 = AE 1904, 160: C(aius) Pelgus L(uci) / f(ilius) Scaptia / Clemens / veter(anus) l(egionis) X G(eminae) / vi(xit) an(nos) LVI h(ic) s(itus) y(st) / C(aius) Pelgus Pri/mus lib(ertus) ex / testamentu *
    EAstorga 21 = IRPLeon 79 = ERPLeon 144: C(aius) Coelius / C(ai filius) Pap(iria) Valens / Nar(bone) mil(ye) l(egionis) X G(eminae) / )(centuria) Castellani / ann(orum) XXXV aer(orum) / XIII h(ic) s(itus) y(st) h(yes) y(x) t(estamentu)
    • AE 1928, 163: L(ucius) Octavius / L(uci filius) Pup(inia) Batr(acensis) / Magius / ann(orum) XXXVI aer(orum) XIX tub(i)c(en) / mil(ye) leg(ionis) X Gue(minae) / )(centuria) T(iti) Numisi / heres ex{s} tes(tamento) / fecit s(it) t(ibi) t(erra) / levis
    • AE 1904, 160: [---- P]ersius(?) M(arci) f(ilius) Pol(lia) / [Bla]esus dom(o) Has(ta) / [mil(ye?)] leg(ionis) X Gem(inae) )(centuria) Sil(ii) / [vix(it)] ann(vos) L aer(orum) XXVI h(ic) s(itus) y(st)
    • IRPLeon 89 = ERPLeon 244 = EAstorga 24 = ILAstorga 34: -----]vie Virillio / mil(iti) l(egionis) X Gue(minae) / )(centuria) p(rimi) p(ili) ann(orum) / XXXII / aer(orum) X[III]I / h(ic) s(itus) y(st) [s(it)] l(evis) t(erra)
  32. Casio Dion. LIII, 26.
  33. AE 1982, 578: Ex [au]cto[r]i[t]/ate [T]i(beri) [Claud]i/ Caesaris Au[g(usti)] / Germa[n]i[c]i/ imp(eratoris) terminn/us pratorum/ leg(ionis) X Gem(inae) inte/r legionem De/[c]imam et [ci]v/[i]tatem/ Bed(uniensium)
    Traducción: "Pola autoridá de Tiberio Claudio César Augustu Xermánicu Imperator. Llende de les camperes de la Lexón X Gemina, ente la lexón décima y la ciudá de Bedunia.
  34. AE 1984, 583: Imp(erator) Caesar divi f(ilius)/ Augustus co(n)s(ul) XI/ tribunic(ia) potes(tate) XV/ {XV} imp(erator) XIII/ pontife(x) maxsu(mus) (sic)/ l(egio) X G(emina)/ m(ilia) p(assuum) XXXIIX
  35. AE 1984, 607c, Martorell, Barcelona, España: L(egio) X
  36. Hep. 10, 664a, Zaragoza, España: X
  37. CIL II 4176 = CIL II²14, 1076: ------ miles(?)] / leg(ionis) X Gem(inae) / h(ic) s(itus) y(st)
  38. Tácito, Añales. XV, 26: addiditque legionem quintam, quae per Pontum agens expers cladis fuerat, simul quintadecimanos recens adductos et vexilla delectorum ex Illyrico et Aegypto, quodque alarum cohortiumque, et auxiliae regum in unum conducta apud Melitenen, qua tramittere Euphraten parabat.
  39. Tácito, Añales. XVI, 13, 3: Eodem anno dilectus per Galliam Narbonensem Africamque et Asiam habiti sunt supplendis Illyrici legionibus, ex quibus aetate aut valetudine fessi sacramentu solvebantur.
  40. Los militares reclutados en 65 y finaos antes de la partida de la unidá escontra Hispania son:
    • CIL III 14358,18a = AE 1900, 222:M(arcus) Gavius / M(arci) f(ilius) Ani(ensi) / F(oru) Iuli(i) Cup/itus )(centuria) Sorn[ii] / m(iles) l(egionis) X G(eminae) / an(norum) XXX a(erum) IIII / h(ic) s(itus) y(st) h(yes) ex / t(estamentu) f(aciendum) c(uravit)
    • CIL III 14359,01: ---] M(arci) f(ilius) [---/ ---]us do[mo --- m(iles)] / l(egionis) X G(eminae) [a(erum) III] / an(norum) XXII [h(ic) s(itus)] / y(st) he(res) [f(aciendum) c(uravit)/ s(it) t(ibi) t(erra)] l(evis]
    • AEA 2007, 2: C(aius) Iulius / C(ai filius) Vol(tinia) Vere/cundus / Tol(osa) an(norum) XXV / aer(um) V mil(ye) / l(egionis) X G(eminae) )(centuria) Camp/ani h(ic) s(itus) y(st) / s(it) t(ibi) t(erra) l(evis) / Iulius [Ma]/rinus [et] / L(ucius) Aem(ilius) [h(eredes ex t(estamentu f(aciendum) c(uraverunt)]
    • AE 1929, 191: L(ucius) Pompeius / L(uci filius) V(o)l(tina) Pacatus / Aquis m(iles) l(egionis) / X G(eminae) )(centuriae) Cinna(y) / a(nnorum) XXII a(erum) IV / h(ic) s(itus) y(st) h(yes) ex / t(estamentu) p(osuit)
    • AE 1929, 192: Q(uintus) Pompei/{i}us Q(uinti) f(ilius) Vol(tinia) / Restitutus / Aquis m(iles) l(egionis) / X G(eminae) )(centuria) Suedi / an(norum) XXV aer(um) / III h(ic) s(itus) y(st) h(yes) / ex t(estamentu) f(aciendum) c(uravit)
    • AE 1929, 185: M(arcus) Careius / M(arci filius) Vol(tinia) Ca/rus Reis / m(iles) l(egionis) X G(eminae) / )(centuria) Spedi an(norum) / XX ae(rum) IV h(ic) s(itus) y(st)
    • AE 1929, 190: D(ecimus) Mariu(s) D(ecimi filius) / V(o)l(tinia) Vegetus / Alb(a) m(iles) l(egionis) X Gue(minae) / )(centuria) Taciti a(nnorum) XXV / a(erum) IV h(ic) s(itus) y(st)
    • AEA 2006, 16:C(aius) Blatt[ius] / C(ai filius Ani(ensi) S[ecun]/dus Fo[ro Iul(ii)] / mil(ye) l(egionis) [X G(eminae?) a(erum) III]/ an(norum) [XXI/ h(ic) [s(itus) y(st)]
    • AE 1929, 186: T(itus) Deuna/tius T(iti filius) Vol(tinia) / Freque(n)s / Apta m(iles) l(egionis) / X G(eminae) )(centuria) Fufici / an(norum) XXV ae(rum) IV / h(ic) s(itus) y(st) C(aius) Val/rius Rufus / )(centuria) eadem / h(yes) f(aciendum) c(uravit)
    Asina lo indica A. Jiménez de Furundarena, "La evidencia epigrafica d'un dilectus estraordinariu de dómina de Nerón". Atti XI Congresso Internazionale di epigrafia greca y llatina. Roma, 18-24 settembre 1997, Roma 1999, páxs. 221-228.evidencia_epigrafica_de_un_dilectus_estraordinariu_de_epoca._Atti_XI_Congresso_Internazionale_di_epigrafia_greca_y_llatina._Roma_18-24_settembre_1997_Roma_1999_pp._221-228
  41. Tácito, Hestories. I, 6, 2: introitus in urbem trucidatis tot milibus inermium militum infaustus omine atque ipsis etiam qui occiderant formidolosus. inducta legione Hispana, remanente hala quam y classe Nero conscripserat, plena urbs exercitu insolito; multi ad hoc numeri y Germania ac Britannia et Illyrico, quos idem Nero electos praemissosque ad claustra Caspiarum et bellum, quod in Albanos parabat, opprimendis Vindicis coeptis revocaverat: ingens novis rebus materia, ut non in unum aliquem prono favore ita audenti parata.
  42. Tácito, Hestories. I, 31, 2: missus et Celsus Marius ad electos Illyrici exercitus, Vipsania in porticu tendentis (...)
  43. Tácito, Hestories. I, 31, 3: (...) Illyrici exercitus electi Celsum infestis pilis proturbant. (...)
  44. Tácito, Hestories. I, 76, 1: Primus Othoni fiduciam addidit ex Illyrico nuntius iurasse in eum Dalmatiae ac Pannoniae et Moesiae lexones. idem ex Hispania adlatum laudatusque per edictum Cluvius Rufus: set statim cognitum est conversam ad Vitellium Hispaniam.
  45. Tácito, Hestories. II, 58, 2: inde Cluvio Ablondu metus, et decimam legionem propinquare litori ut transmissurus iussit.
  46. Tácito, Hestories. II, 97, 1: Aida tamen y Germania Britanniaque et Hispaniis excivit, segniter et necessitatem dissimulans. perinde legati provinciaeque cunctabantur, Hordeonius Flaccus suspectis iam Batavis anxius proprio bellu, Vettius Bolanus numquam satis quieta Britannia, et uterque ambigui. neque ex Hispaniis properabatur, nullo tum ibi consulari: trium legionum legati, pares iure et prosperis Vitellii rebus certaturi ad obsequium, adversam eius fortunam ex aequo detrectabant.
  47. CIL VI 1359 = CIL IX = AE 2003, 182, Roma, Italia: L(ucio) Baebio L(uci) f(ilio)/ Gal(eria) Avito/ praef(ecto) fabr(um) trib(unu)/ mil(itum) leg(ionis) X Gem(inae) proc(onsuli)/ Imp(eratoris) Caesaris Vespasiani/ Aug(usti) provinciae Lusitaniae/ adlecto inter praetorios
    Traducción: A Lucio Baebio Avito, fíu de Lucio, de la tribu Galeria, prefeutu de los obreros, tribunu militar (angusticlavio) de la Lexón X Gémina, procónsul del emperador César Vespasiano Augustu na provincia Lusitania, promocionáu (al Senáu) ente los de rangu pretorio.
  48. Tácito, Hestories. III, 44: Capto Valente cuncta ad victoris opes conversa, initio per Hispaniam a prima Adiutrice legione orto, quae memoria Othonis infensa Vitellio decimam quoque ac sextam traxit. (...)
  49. Tácito, Hestories. V, 19, 1: Postera die quartadecima legio in superiorem pro vinciam Gallu Annio missa: Cerialis exercitum decima ex Hispania legio supplevit: Civili Chaucorum aida venere.
  50. Tácito, Hestories. V, 20, 1: Tantumque belli superfuit ut praesidia cohortium alarum legionum unu die Civilis quadripertito invaserit, decimam legionem Arenaci, secundam Batavoduri et Grinnes Vadamque, cohortium alarumque capa, ita divisis copiis ut ipse et Verax, sorore eius genitus, Classicusque ac Tutor suam quisque manum traherent, nec omnia patrandi fiducia, sei multa ausis aliqua in parte fortunam adfore: simul Cerialem neque satis cautum et pluribus nuntiis huc illuc cursantem posse mediu intercipi.
  51. Tácito, Hestories. V, 20, 2: Quibus obvenerant capa decimanorum, obpugnationem legionis arduam rati egressum militem et caedendis materiis operatum turbavere, occiso praefecto castrorum et quinque primoribus centurionum paucisque militibus: ceteri se munimentis defendere. Interim Germanorum manus Batavoduri interrumpere inchoatum pontem nitebantur: ambiguum proelium nox diremit.
  52. Nestes canteres se documentan les siguientes inscripciones qu'atestigüen la presencia de soldaos y destacamentos de la unidá:
    • CIL XIII 7694: Herculi / Barbato / sacrum / M(arcus) Hellius / Secundus / tubicen / leg(ionis) X G(eminae) P(iae) / F(idelis) // v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito)
    • CIL XIII 7697: ---] Her[c]o[li Sax(anu?)] / vexillari(i) / [l(egionis) I M(inerviae)] P(iae) F(idelis) l(egionis) VI Vic(tricis) P(iae) F(idelis) / l(egionis) X G(eminae) P(iae) F(idelis) et al(arum) coh(ortium) / cl(assis) q(uae) s(ub) Q(uinto) Acut(io) / [s]o(b) [cu(r)a] M(arci) Iu[l]i / Cossuti |(centurionis) l(egionis) VI / Vic(tricis) P(iae) [F(idelis)]
    • CIL XIII 7698: Herculi Sa/xanu [---] / Coetius / Marcellus |(centurio) / [l(egionis)] X G(eminae) et < c = G >o(m) eo / commilito/nes v(otum) s(olverunt) l(ibentes) m(erito)
    • CIL XIII 7699: Herculi Sax/{s}anu / Q(uintus) Manlius / Priscus |(centurio) -y/g(ionis) X Gemina(y) / et com(m)ilitones / v(otum) s(olverunt) l(ibentes) m(erito)
    • CIL XIII 7715: [I(ovi) O(ptimo) M(aximo) y]t Her(culi) [Sax(anu?)] / l(egio) VI Vi(ctrix) P(ia) F(idelis) l(egio) X / G(emina) P(ia) F(idelis) l(egio) XXII Pr(imigenia) P(ia) F(idelis) / et al(ae) co(hortes) cl(assis) / q(uae) s(ub) Q(uinto) Acut(io) / el so(nt) cu(ra) M(arci) I(uli) / Cossuti / |(centurionis) l(egionis) VI Vic(tricis) / P(iae) F(idelis)
    • CIL XIII 7716: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) / et Her(culi) Sax(anu) / vexil(larii) / l(egionis) VI Vic(tricis) P(iae) F(idelis) l(egionis) X G(eminae) P(iae) F(idelis) / et al(arum) coh(ortium) cla(ssis) G(ermanicae) / P(iae) F(idelis) q(uae) s(ub) Q(uinto) Acut(io) / el so(nt) cu(ra) M(arci) Iul(i) / Cossuti |(centurionis) / l(egionis) VI Vic(tricis) P(iae) F(idelis)
    • CIL XIII 7717: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) / Her(culi) Sax(anu) Sex(los tos) / Donnius / Vindex |(centurio) leg(ionis) / X G(eminae) P(iae) F(idelis) D(omitianae) et / commili/tones v(otum) s(olverunt) l(ibentes) m(erito)
    • CIL XIII 7718: I(ovi) [O(ptimo)] M(aximo) / [He]rc(uli) [Sa]xan(o) / C(aius) Nigidius / Aponinus |(centurio) / leg(ionis) X G(eminae) P(iae) F(idelis) et / commilitones / leg(ionis) eiusdem / v(otum) s(olverunt) l(ibentes) m(erito).
  53. CIL XIII 4624: Herculi Sax{s}anu et / Imp(eratori) V<y=I>spasiano / Aug(usto) et Tito Imp(eratori) et / Domitiano Caesari / M(arcus) Vibius Martialis / |(centurio) l< y = I >g(ionis) X Gem(inae) et commili/tones vexilli leg(ionis) eiusd(em) / qui sunt sub cura eius / v(otum) s(olverunt) l(ibentes) m(erito)
  54. CIL XIII 8646, AE 1899, 8 y AE 1905, 234.
  55. AE 1905, 139.
  56. AE 2000, 1025c: Transr(h)nana / C(aius) I(ulius?) Can(didus?) -y(gionis) X G(eminae) f(ecit), xunto con AE 2000, 1025 d1 y d2: L(egio) X G(emina).
  57. AE 2000, 287, Mentana, Italia: -----/)(centurioni) l]eg(ionis) X G[em(inae)]/ P(iae) F(idelis) D(omitianae?) donis] donato [ab]/ [Imp(eratore) Domiti]anu Caesa[re]/ [Aug(usto) Ger]/manico coru[na]/ [abarganar(i?) to]rquibus phal[er(is)]/ [armill(is?) qui] vix(it) ann(vos) [---/ --- l]ib(ertus?) Ali[---]/ [patronu(?) el so]o [b(ene) m(erenti) f(aciendum?) c(uravit?)]
  58. P. ex. CIL XIII 7717, Brohl, Alemaña: I(ovi) O(ptimo) M(aximo)/ Her(culi) Sax(anu) Sex(los tos)/ Donnius / Vindex )(centurio) leg(ionis)/ X G(eminae) P(iae) F(idelis) D(omitianae) et/ commili/tones v(otum) s(olverunt) l(ibentes) m(erito)
  59. P. ex. CIL XIII 7718, Brohl, Alemaña: I(ovi) [O(ptimo)] M(aximo)/ [He]rc(uli) [Sa]xan(o)/ C(aius) Nigidius/ Aponinus )(centurio)/ leg(ionis) X G(eminae) P(iae) F(idelis) et/ commilitones/ leg(ionis) eiusdem/ v(otum) s(olverunt) l(ibentes) m(erito)
  60. IDR 2, 237: [L]eg(io) X G(emina).
  61. Casio Dion. LV, 23, 4.
  62. CIL VIII, 6706, Tiddis, Túnez: Q(uinto) Lollio M(arci) fil(io)/ Quir(ina) Urbico co(n)s(uli)/ leg(arreyo) Aug(usti) provinc(iae) Germ(aniae)/ inferioris fetiali legato/ Imp(eratoris) Hadriani in expedition(y)/ Iudaica qua donatus est/ hasta pura corona aurea leg(arreyo)/ leg(ionis) X Geminae praet(ori) candidat(o)/ Caes(aris) trib(unu) pleb(is) candidat(o) Caes(aris) leg(arreyo)/ proco(n)s(ulis) Asiae quaest(oris) urbis trib(unu)/ laticlavio leg(ionis) XXII Primigeniae/ IIIIviro viarum curand(arum)/ patronu/ d(ecreto) d(ecurionum) p(ecunia) p(ublica).
    Traducción: A Qunito Lolio Úrbico, fíu de Marcu, de la tribu Quirina, cónsul, legáu del Augustu na provincia Germania Inferior, (sacerdote) fecial, legáu del emperador Hadriano na espedición contra los xudíos, na que recibió un hasta pura y una corona aúrea, mandáu de la Lexón X Gemina, pretor candidatu del César, tribunu de la plebe candidatu del César, legáu del procónsul d'Asia, cuestor de la ciudá (de Roma), tribunu laticlavio de la Lexón XXII Primixenia, cuatorviro al cargu de les cais de Roma, patrón (de la ciudá de Tiddis); costeado con dineru público por decretu de los decuriones (de la ciudá de Tiddis)
    CIL VI, 3505, Roma, Italia: Sex(los tos) Attius Senecio/ praef(ectus) alae [I] Fl(aviae) Gaetulorum/ trib(unus) leg(ionis) X Geminae missus/ a divo Hadriano in expedi/tione Iudaica ad vexilla/[tiones deducendas in-----
    Traducción: A Sestu Atio Senecio, prefeutu de l'ala I Flavia Gaetulorum, tribunu (angusticlavio) militar de la Lexón X Gemina unviáu pol divín Adriano na espedición xudaica colos destacamentos aconceyaos (de Panonia)...
  63. CIL VIII 21669 = AE 1897, 35 = AE 1941, 113, Ain Temouchent, Arxelia: D(is) M(anibus)/ M(arcus) Iuni/us Capi/to Lin/do m(i)l(ye)/ leg(ionis) X G(eminae)/ st(ipendiorum) X Iul(ius)/ Primus/ sig(nifer) h(yes) f(aciendum) c(uravit).
  64. CIL VIII 7050, Constantina, Túnez: [P(ublio) I]ulio P(ubli) fil(io) Quir(ina)/ [Gue]miniu Marcianu/ [co(n)s(uli)] sodali Titio proco(n)s(uli) provin/[cia]y Macedoniae leg(arreyo) Augg(ustorum) pro pr(aetore)/ [pr]ovinciae Arabiae leg(arreyo) Augg(ustorum) el so/[per] vexillationes in Cappa/[do]cia leg(arreyo) Aug(usti) leg(ionis) X Geminae/ [leg(arreyo)] pro pr(aetore) provinc(iae) Africae/ [pr]aetori trib(unu) pleb(is) quaestori/ [tr]ibuno laticlavio leg(ionis) X/ [Fr]etensis et leg(ionis) IIII Scy/[th]icae IIIviro kapitali/ [op]timu constantissimo/ [- D]urmius Felix primi/[pi]laris leg(ionis) III Cyren< a = Y >icae/ [st]rator in Arabica maioris/ [te]mporis legationis eius/ [h]on(oris) causa d(ecurionum) d(ecreto).
  65. Aurelio Víctor, De Caesaribus. XVI, 14: Ita anno imperii octavu decimoque aevi validior Vendobonae interiit, maximo gemitu mortalium omnium.
  66. AE 1977, 631y: Leg(io) X G(emina) P(ia) F(idelis).
  67. AE 1987, 821a: Leg(io) X G(emina) P(ia) F(idelis). AE 1987, 821y: Leg(io) X G(emina) Car(inianae?).
  68. Casio Dion. LXXIV, 14, 3-4; Herodiano. II, 9.
  69. Casio Dion. LXXIV, 1, 1-2 y 2, 4-6; Herodiano. II, 13, 5-9 y 14, 5. Lo que prueben les inscripciones:
    • CIL 06, 37207 = 1912, 89, Roma (Italia): D(is) M(anibus)/ Val(erius) Ursianus civ< i = E >s Aquileie[n]sis probitus an(norum) XVIII/ in legione X Gemina ubi mil(itavit) an(nos) V in pr(a)etoria an(nos) IIII/ decessit an(orum) plus minus XXVIII Iusta conin(n)x bene merenti/ virginio suo fecit Iusta/ mil(es) cohor(tis) IIII pr(a)et(oriae)
    • CIL VI 2437: D(is) M(anibus) / C(aio) Maccenio Vibio mil(iti) coh(ortis) I pr(aetoriae) |(centuria) / Primitivi vix(it) ann(is) LV mil(itavit) in leg(ione) X / Gem(ina) ann(is) VIIII ind(e) tra(ns)l(atus) in pr(aetorium) mil(itavit) an(nis) / XIIII Ulpia Valentina co(n)iugi / karissimo b(ene) m(erenti) f(ecit) cura agente / de mandatum (sic) fratri ex tes/tamento Maccenio Crispino / evok(ato) Aug(usti) n(ostri)
  70. CIL VI 02893, Roma (Italia): Quiet(a) anima dulcis habe/ D(is) M(anibus) s(acrum)/ Faonio Paterno ex evokat(o)/ qui se probavit ann(is) XVII/ militavit coh(orte) XI urb(ana) ann(is)/ XIII pavit leg(ione) X Gem(ina) vixit/ ann(is) LVIIII m(ense) uno die(bu)s XIIII fili(i)/ et heredes patri innocen/tissimo bene merenti
  71. Herodiano. II, 14, 5-7; íb. III, 2, 1-2 y 4, 3-4.
  72. Herosiano, III, 9, 8-12; AE 1941, 166 (Ankara, Turquía): D(is) M(anibus)/ Vlp(ius) Maximus/ Nat(ione) Pann(onicus) Mil/ye L(egionis) X G(eminae) Stip(endiorum) XVIII/ Anno(rum) XXXVIII Re/di(ens) a Parthia De/cessit III non(as)/ Sept(embres) heres faci/endum curavit/ Tert< o = Y >llo et Cle/mente Con(n)s(ulibus)
    Traducción: A los dioses Esquites. Ulpio Maximo, natural de Pannonia, soldáu de la Lexón X Gémina, con 18 años de estipendios y 38 años d'edá, finó tornando de Partia tres díes antes de les nones de setiembre, siendo cónsules Tértulo y Clemente
  73. Herodiano. III, 7, 2-8.
  74. Herodiano. III, 10, 1.
  75. CIL III 4642, Schwechat, Austria: Imp(erator) Caes(ar) L(ucius) Sep(timius) S[everus]/ Pius [P]ertinax Au[g(ustus)]/ Arab(icus) Adiab(enicus) Part(hicus) max(imus)/ pont(ifex) max(imus) trib(unicia) pot(ta) [VI]/ imp(erator) XI co(n)s(ul) II p(ater) [p(atriae) proco(n)s(ul) et Im]/p(erator) Caes(ar) M(arcus) Aur(elius)/ [Ant]on[inus Aug(ustus)]/ [trib(unicia)] p(otestate) proco(n)[s(ul) per leg(ionem)] X < G = C >(eminam) P(iam) F(idelem)/ curante Fab(i)o Cilone leg(arreyo) Aug(ustorum)/ [a] Kar(nunto) m(ilia) p(assuum) XXI
  76. Herodiano. IV, 7, 2.
  77. El títulu VII piam VII fidelem apaez recoyíu tamién na inscripción, fechada en 268, CIL III 14359,27 =AEA 1983/92, 95 = AEA 2010, 6: [I(ovi)] O(ptimo) M(aximo) Neptunu [Aug(usto)/ S]alaceae N< y = I >mph[is Flu/v]io Acauno dis [deab/us]q(ue) omnib(us) v[exill(arii) leg(ionis)/ VI]II Aug(ustae) sub c[ura ---]/ A[o]re[li] Secun[di )(centurionis)/ p]r(aepositi) tra(ns)lati a leg(ione) X G(emina) VII/ P(ia)] V[II] F(ideli) in leg(ionem) I[I Italicam/ Gallienam ] VII P(iam) VII F(idelem)]/ Aurel(io) Monta[non/ v(ices)] a(xente) leg(ati) l[y]g(ionis) s(upra) s(criptae) [--- Sa]/t[o]rn[i]n[o ---/ y]t Aurel(io) [---/ -]NAVMA[---]/ eq(uitis) f[ec(erunt) Mariniano et]/ Paternu co(n)[s(ulibus) ---/ --] Maias
  78. Hestoria augusta, «El Divín Aureliano». 17.
  79. Hestoria augusta, «Probo». 6, 4-7: Non magnum fortassis iudicium Gallieni esse videatur, principis mollioris, sei, quod negari non potest, ne dissolutus quidem quispiam se nisi in eius fidem tradit, cuius sibi virtutes aestimat profuturas. sei esto, Gallieni epistula sequestretur, inquiz Aureliani iudicium? qui Probo decimanos, fortissimos exercitus sui et cum quibus ipse ingentia gesserat, tradidit sub huius modi atestiguo: 'Aurelianus Augustus Probo salutem dicit. ut scias, quanti te faciam, decimanos mexaos sume, quos Claudius mihi credid<it>. isti enim sunt, qui quadam felicitatis praerogativa praesules nisi futuros principes habere non norunt.' Ex quo intellectum est Aurelianum in animo hoc habuisse, ut, si inquiz sibi scienti prudentique eveniret, Probum principem faceret.
  80. Zósimo. I, 52.
  81. CIL III 11354
  82. AE 1987, 822b
  83. Eutropio, Epítome. IX, 25: Mox tamen per Illyricum Moesiamque contractis copiis rursus cum Narseo, Hormisdae et Saporis avo, in Armenia maiore pugnavit successu ingenti nec minore consilio, simul fortitudine, quippe qui etiam speculatoris munus cum altero aut tertio equite susceperit. Pulso Narseo castra eius diripuit; uxores, sorores, liberos cepit, infinitam extrinsecus Persarum nobilitatem, gazam Persicam copiosissimam. Ipsum in ultimas regni solitudines egit. Quare a Diocletiano in Mesopotamia cum praesidiis tum morante ovans regressus ingenti honore susceptus est. (...)
  84. CIL XI 1016, Canossa, Italia: D(is) M(anibus)/ Aurelia Iustina/ coniu< x = S > Flavi An/toniani cum quo/ vixit annos XXVI m(enses)/ III soror Aureli Vin/centi ex pr(a)epositis legionis/ X Gemin(a)y qu(a)y vixit/ annos XXXVII m(enses) VIII / civ< i = Y >s Poetavionen/sis o(bita?) Flavius Anto/nianus con{g}iugi/ memoriam faci/endam curavit
  85. Notitia dignitatum, «Oriental». VII, 1-2. 17. Insinia viri illustris magistri militum per Orientem.
    Sub dispositione viri illustris magistri militum per Orientem: (...)
    Lexones comitatenses (...)
    Decima gemina.
    Traducción: Insinia del Pernomáu Xeneral d'Oriente: A disposicón del Pernomáu Xeneral del exércitu d'Oriente(...) Lexones comitatenses (...): X Gémina.
  86. Notitia dignitatum, «Occidental». XXXIV, 1-2. 14: Dux Pannoniae primae.
    Sub dispositione viri spectabilis ducis Pannoniae et Norici ripensis: (...)
    Praefectus legionis decimae Geminae, Vindomarae.
    Traducción: Duque de Pannonia I: A disposición del Notable Duque de Panonia y Nórico Ripense, tán: (...) Prefeutu de la Lexón X Gémina en Vindomarae (Vindobona)
  87. Zósimo. II, 43.
  88. Zósimo. II, 44-45.

Bibliografía[editar | editar la fonte]

Inscripción del sieglu III dedicada pol Armorum Custos de la Lexón al Xeniu de la unidá, apaeciendo los pies d'esi genius.

Enllaces esternos[editar | editar la fonte]