Malí preimperial
Malí preimperial entiende la historia del territoriu, les xentes y los gobernantes que darréu formaríen l'Imperiu de Malí. Toma un periodu históricu que va, aproximao, dende empiezos del sieglu X hasta mediaos del sieglu xiii. El so ámbitu d'influencia xeográficu atopar nos actuales Malí, Mauritania y Senegal.
Fontes históriques[editar | editar la fonte]
Fontes escrites[editar | editar la fonte]
Esisten unes poques referencies fragmentaries al Malí pre imperial en fontes escrites. La fonte más antigua provién del rellatu sobre'l Sudán Occidental d'Al-Bakri, escritu en 1068. Nesta seición, noma dos países, "Daw" y "Malal", allugaos cerca del ríu Níxer y próximos a les mines d'oru, zona que bien posiblemente sería tamién el nucleu del posterior Imperiu de Malí. Al-Bakri da en describir la manera en que'l gobernante ensin nome del reinu convertir al Islam gracies a un comerciante cuando guardó una milagrosa nube d'agua que dio per terminada una seca. Esti eventu asocedió siquier una xeneración antes de 1068, yá que Al-Bakri afirma que los descendientes del gobernante y los sos nobles caltuvieron l'Islam, entá cuando la xente común nun foi convertida.[1] Ibn Khaldun, historiador norteafricano que vive n'Exiptu entrevistó a Shaykh Uthman, quien fora faqih de Ghana. Uthman facilitó-y información sobre reinos pasaos a partir de la tradición oral esistente nel so tiempu, 1394, apurriendo'l nome del primer rei musulmán Barmandana.[2] Nel rellatu d'al-Idrisi, de 1154, este afirma que les dos ciudaes de Daw y Malal atopar a cuatro díes de viaxe ente elles, tando alcontraes nun valle del ríu que xune'l Nilo (queriendo dicir el Níxer). Malal yera descrita como una "pequeña ciudá, con una gran villa ensin muriu circundante, construyida nuna llomba insaltable de tierra colorada."[3]
Arqueoloxía[editar | editar la fonte]
En 1965 un equipu arqueolóxicu polacu llevó a cabo excavación en Niani, llocalidá reputada por ser l'antigua capital del Imperiu de Malí. Mientres los trabayos, afayáronse los restos d'edificios y otros artefautos que probaben una ocupación intensiva de la zona dende siquier el sieglu VI DC, magar l'allugamientu nun podía clasificase como urbanu hasta un periodu bien posterior, quiciabes escontra'l sieglu XIV. Nel so puntu álgido, Niani entendía tou un númberu de clústers densamente ocupaos tremaos nel campu, incluyendo un númberu remarcable d'allugamientos de producción de fierro, lo qu'indicaría que la ciudá o pueblu yera un centru industrial importante. Esisten tamién evidencies de presencia islámica, lo que sofitaría la idea de qu'esistió una llocalidá musulmana o comercial según una llocalidá real. Estes escavaciones sofiten el sofitu fundamental a la tesis tradicional qu'afirma qu'un estáu de cierta complexidá pre esistió al periodu imperial na historia de Malí.[4]
Tradición oral[editar | editar la fonte]
Parte de lo que los historiadores escribieron sobre'l Malí pre imperial ta basáu na tradición oral recogda a partir del sieglu XIX. Bona parte de la tradición centrar na "Epopeya de Sunyata", un conxuntu de rellatos relativos al Imperiu de Malí ceo que los griots han compilado en llargues versiones. Esisten numberoses versiones impersas, la más famosa de les cualos ye la del historiador D. T. Niane, gracies al so vívido estilu y temprana traducción a otros idiomes. El trabayu de Niane, sicasí, nun ye una traducción lliteral d'un discursu oral orixinal, magar ta verdaderamente basáu nos rellatos d'un tal Mamadou Kouyate de Keyla.[5] Otres versiones más lliterales fueron escrites en francés, inglés y mandinga.[6]
D'alcuerdu a estes tradiciones, los Reinos Manginga de Malí o Manden esistieren mientres dellos sieglos antes de la unificación llevada a cabu por Sundiata como un pequeñu estáu escontra'l sur del Imperiu soninke de Wagadou, más conocíu como Imperiu de Ghana.[7] Esta área taba formada per montes, sabana y montes, qu'aprovíen de proteición y recursos perfectos pa la población de cazadores.[8] Aquellos que nun vivíen nos montes formaron pequeñes ciudaes estáu como Toron, Ka-Ba y Niani. La dinastía Keita de la que práuticamente tolos emperadores de Malí baxen atopa l'orixe del so llinaxe en Bilal,[9] el fervosu muecín del profeta del Islam Mahoma. Yera práctica común mientres la Edá Media, tantu pa los gobernantes cristianos como pa los musulmanes, enllazar la so llinia de sangre hasta una figura clave na so historia relixosa. Los cronistes orales caltuvieron una llista de gobernantes Keita dende Lawalo (unu de los siete fíos de Bilal que s'establecieron en Malí) hasta Maghan Kon Fatta (padre de Sundiata Keïta).
Historia del Malí pre imperial[editar | editar la fonte]
L'alministrador colonial ya historiador francés Maruice Delafosse foi unu de los primeros historiadores occidentales qu'ensayó una historia comprensiva de la rexón nel so llibru Haut-Sénégal-Niger (1912)[10] produciendo una cronoloxía averao y detallao de Malí. Sicasí, nunca esplicó cómo algamara a conocer les feches que presentaba, y les fontes primaries nes que se basaba nun sirvíen pa dar una indicación clara del detalle de la so cronoloxía. De magar, los académicos, magar remarquen esti fechu, aceptaron esta cronoloxía y ye por tanto llargamente referenciada y repitida. Esisten poques duldes sobre la so validez, yá que los materiales n'árabe son abondosos y dan un bon númberu de claves, pero sería sía que non erróneu repitir esta cronoloxía como material orixinal confirmáu.
La provincia de Kangaba[editar | editar la fonte]
D'alcuerdu a les tradiciones modernes, mientres el cénit del poder de Ghana, la tierra del Manden convertir nuna de les sos provincies. Ye precisu destacar, sicasí, que la evidencia contemporánea a esta afirmación recoyida por Al-Bakri nun sofita que Ghana estendiera hasta tal llende'l so poderíu.[11] De acuerod a les tradiciones, la ciudá estáu manden o mandinga de Ka-ba (actual Kangaba) sirvía como capital y daba nome a la provincia. Dende siquier l'empiezu del sieglu XI, los reis mandinga, probablemente conocíos como faames, gobernaron el Manden dende Ka-ba[12]
Los Dolce Reinos[editar | editar la fonte]
La tradición oral moderna caltién que, tres la cayida del Imperiu de Ghana, la provincia de Kangaba dixebrar en doce reinos col so propiu maghan (que significa príncipe) o faama cada unu.[13] El Manden partir pola metá, col territoriu Dodougou escontra'l nordés y el territoriu Kri escontra'l suroeste. El pequeñu reinu de Niani yera unu de los múltiples del área Kri del Manden. El trabayu arqueolóxicu asitia Niani, que los escritos posteriores consideraríen la capital del país, nesta rexón.[14]
La hexemonía Sosu[editar | editar la fonte]
D'alcuerdu a les tradiciones corrientes nel sieglu XIV y regogidas pol historiador Ibn Khaldun a partir d'información de 1394 del faqih de Ghana, Shaykh Uthman, el movimientu almorávide debilitó Ghana, hasta l'estremu de que "l'autoridá de los gobernantes de Ghana se difuminó, y fueron superaos polos Susu, un pueblu vecín del Sudán, quien los apoderaron y absorbieron."[15] Les tradiciones en Malí afirmen que los Sosu atacaron y tomaron Malí tamién, y que'l gobernante de Sosu, Sumaouro Kanté, facer cola so tierra.[16]
Sundiata[editar | editar la fonte]
La tradición del surdimientu final de Malí como poder imperial foi revelada per primer vegada, tamién, por Shaykh Uthman, cuando rellató a Ibn Khaldun que Malí remaneció a partir de la derrota de los Sosu. "El so mayor rei, aquel que venció al Susu, conquistó'l so país y tomó el so poder de les sos manes, llamábase Mari Jata."[17] La historia del ascensu de Sundiata (o Sunyata), como ye conocíu na tradición moderna, ye inda la tradición más recitada ente los pueblos mandinga. Trátase d'un conxuntu de rellatos que faen referencia al so reináu y que se conocen como Epopeya de Sundiata. Magar esisten ensame de versiones d'esta historia, la mayoría tán d'alcuerdu en que yera fíu del faam de Niani, Nare Fa (tamién conocíu como Maghan Kon Fatta, que significa formosu príncipe). La madre de Sundiata yera la segunda esposa de Maghan Kon Fatta, Sogolon Kédjou.[9] Yera una gorrumba del país de Do, al sur de Malí. El fíu d'esti matrimoniu recibió'l primer nome de la so madre, Sogolon, y l'apellíu del so padre, Djata. Combinaos nel rápido faláu idioma mandinka, el nome formó Sondjata o Sunyata.[9] La versión anglófona d'esti nome, Sundiata, tamién ye popular. D'alcuerdu a Shaykh Uthman en 1394 tal que lo recueye Ibn Khaldun, el nome yera "Mari, que na so llingua significa 'príncipe de la llinia real' y Jata, que signfica 'lleón.'"[18]
Profetizárase que Sundiata convertir nun gran conquistador. Pa terror del so padre, el príncipe nun tuvo un empiezu prometedor. Sundiata, d'alcuerdu a la tradición oral, nun andar hasta la edá de siete años.[13] Sicasí, una vegada que Sundiata llogró l'usu de les sos piernes creció en fuercia y pasó a ser bien respetáu. Tristemente pa Sundiata, esto nun asocedió primero que'l so padre morriera. A pesar de los deseos del faama de Niani de respetar la profecía y poner a Sundiata nel tronu, el fíu de la so primer esposa, Sassouma Bérété, foi coronáu en llugar de Sundiata. Asina'l fíu de Sassouma, Dankaran Touman, tomó'l tronu, él y la so madre forzaron al crecientemente impopular Sundiata a exiliase xunto a la so madre y dos hermanes. Primero que Dankaran Touman y la so madre pudieren esfrutar el so poder ensin torgues, el Rei Soumaoro punxo'l so interés en Niani forzando a Dankaran a escapar a Kissidougou.[9][19]
Tres munchos años nel exiliu, primero na corte de Wagadou y dempués en Mema, Sundiata foi buscáu por una delegación de Niani, que-y clamió que combatiera a los Sosu y que lliberara los reinos del Manden pa siempres.
Batalla de Kirina[editar | editar la fonte]
Tornando colos exércitos combinaos de Mema, Wagadou y les demás rebeliones de les ciudaes estáu mandinka, Sundiata lideró una revuelta contra'l Reinu Kaniaga escontra 1234. Les fuercies combinaes del Manden norte y sur ganaron al exércitu Sosu na Batalla de Kirina (entós conocida como Krina) escontra alredor de 1235.[13] Esta victoria traxo por consecuencia la cayida del Reinu de Kaniaga y l'ascensu del Imperiu de Malí. Tres la victoria, el rei Soumaoro sumió, y los mandinga acabaron colo que quedaba de les ciudaes Sosu. Maghan Sundiata foi declaráu "faama de faamas" y recibíu sol títulu de "mansa", que se traduz aproximao como emperador. A la edá de 18 años, llogró l'autoridá sobre los dolce reinos nuna alianza conocida como'l Manden Kurufa. Foi coronáu nel tronu sol nome de Mari Djata convirtiéndose nel primer emperador mandinga.[13]
Ver tamién[editar | editar la fonte]
Referencies[editar | editar la fonte]
- ↑ al-Bakri in Nehemiah Levtzion and J. F. P. Hopkins, eds and trans, Corpus of Early Arabic Sources for West African History (Nueva York y Londres: Cambridge University Press, 1981, reprint ed. Princeton, NJ,: Marcus Wiener, 2000), p. 82-83.
- ↑ ibn Khaldun in Levtzion and Hopkins, eds, and transl. Corpus, p. 333.
- ↑ al-Idrisi in Levtzion and Hopkins, eds. and transl, Corpus, p. 108.
- ↑ Los afayos del equipu pueden atopase en W. Filipowiak, "L'expédition archéologique Polono-Guinéean à Niani," Africana Bulletin, 4 (1966): 116-127. Tamién en "L'expédition archéologique Polono-Guinéean à Niani en 1968," Africana Bulletin 11 (1970): 107-17.
- ↑ Djibril Tamsir Niane, Sundiata; An Epic of Old Mali (Tr. G. D. Pickett, Essex: Longmans, 1965; orixinal francés de 1960)
- ↑ Youssef Cissé y Wa Kamissoko, eds. y traductores. Soundiata, la gloire du Mali. La grande xeste du Mali, (2 vols., Paris: Karthala, 1991)
- ↑ Wagadou or Empire of Ghana Traducíu del francés. Soninkara.org
- ↑ History of Africa
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Niane, D.T: "Sunyata: o la epopeya mandinga". Ediciones Bellaterra y Casa África, 2011
- ↑ Maurice Delafosse, Haut-Sénégal-Niger (Soudan Français) (3 vols, París, 1912, reeditáu en 1972), 2: 56-59; 155; 162-64; 173-184.
- ↑ A. W. Massing, "The Wangara, an Old Soninke Diaspora in West Africa."
- ↑ Heusch, Luc de: "The Symbolic Mechanisms of Sacred Kingship: Rediscovering Frazer". The Journal of the Royal Anthropological Institute, 1997
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Niane, D.T.: "Recherches sur l'Empire du Mali au Moyen âge". Presence Africaine. París, 1975
- ↑ W. Filiopowiak, "Recherches archeologiques"
- ↑ Ibn Khaldun en Levtzion y Hopkins, eds. y traductores. Corpus, p. 333.
- ↑ Nehemia Levtzion, Ancient Ghana and Mali (Nueva York, 1973), pp. 51-2; 58-60.
- ↑ Ibn Khaldun en Levztion y Hopkins, eds. y traductores. Corpus, p. 333.
- ↑ Ibn Khaldun en Levztion y Hopkins, eds. y traductores. Corpus, p. 333.
- ↑ Levtzion, Ancient Ghana and Mali, pp. 58-61
| Control d'autoridaes |
|
|---|
Datos: Q7239164