Saltar al conteníu

Esferes de piedra de Costa Rica

De Wikipedia
Asentamientos cacicales precolombinos con esferes de piedra de Diquís
Patrimoniu de la HumanidáUNESCO
Parte de les esferes retornaes a Osa, nel Parque de les Esferes.
Esferes de piedra de Costa Rica alcuéntrase en Costa Rica
Esferes de piedra de Costa Rica
Esferes de piedra de Costa Rica (Costa Rica)
Llugar Costa Rica Costa Rica
Criterios Cultural: iii
Referencia 1453
Inscripción 2014 (XXXVIII Sesión)
Área Llatinoamérica y
el Caribe
Cambiar los datos en Wikidata
Esfera de piedra nel Muséu Nacional de Costa Rica, parte fundamental de l'arqueoloxía, del imaxinariu coleutivu ya iconu de la identidá nacional.
Esfera precolombina de piedra allugada na embaxada de Costa Rica en Washington (EE. UU.) como símbolu d'identidá nacional.
Escultura d'Ibo Bonilla basada nes esferes precolombines y la Flor de la Vida. Con 18m ye la más alta de Costa Rica
Imaxe Cósmica, obra sobre'l misticismu aborixe, Muséu d'Arte Costarricense, San José, Costa Rica, escultura de Jorge Jiménez Deredia.
Esfera precolombina de piedra, allugada na Universidá de Costa Rica como símbolu de tradición y sabiduría ancestral.
Parque escultóricu en Valdesol, cosmogonía ancestral interpretada con figures precolombines de Costa Rica, obra de Rafa Víquez.
Conxuntu escultóricu-arquiteutónicu en Plaza de la Xusticia, San José, basada nos sólidos platónicos. Obra d'Ibo Bonilla

Les esferes de piedra de Costa Rica son un grupu de más de quinientes petroesferes precolombines allugaes principalmente nel sur de Costa Rica, na llanura aluvial del delta del ríu Diquís (confluencia del ríu Sierpe y el ríu Grande de Térraba), na península d'Osa y na Isla del Cañu. La zona pertenez al distritu de Sierpe, nel cantón d'Osa.

Como conxuntu, les esferes considérense úniques nel mundu pol so númberu, tamañu, perfeición, formación d'esquemes entamaos y astracción ayena a modelos naturales. El so gran valor anicia en que se fixeron so condiciones teunolóxiques y sociales consideraes bien difíciles na actualidá. Sicasí, les sociedaes indíxenes que les esculpieron facer cuasi de forma perfecta, con acabaos bien finos en munchos casos, y con tamaños que van dende los pocos centímetros a cerca de 2.6 m de diámetru. Les esferes produciéronse y utilizaron mientres un periodu que va del 400-500 d.C hasta la conquista española, nun ralu cercanu a los 1000 años.

Na actualidá, les esferes de piedra considérense como la manifestación artística por excelencia de la escultura precolombina costarricense. En 2014, la Unesco escoyó'l conxuntu d'asentamientos cacicales precolombinos con esferes de piedra de Diquís como Patrimoniu de la Humanidá.[1] El 16 de xunetu de 2014, l'Asamblea Llexislativa de Costa Rica declarar símbolu nacional del país.[2]

Descripción

[editar | editar la fonte]

Les dimensiones de les esferes bazcuyen nun rangu de los 10 centímetros hasta los 2,57 metros de diámetru y el so pesu llega a superar les 16 tonelaes. La mayoría tán feches en piedres dures como granodiorita, gabros y delles poques en caliar. Los arqueólogos al traviés de la estratigrafía del so allugamientu y d'otros oxetos atopaos na so cercanía, envaloren que les piedres fueron allugaes polos indíxenes de la zona ente'l 300 e.C. y el 300 d. C., pero'l trabayu escultóricu entá nun pudo ser datáu científicamente.

Tamién s'atoparon xunto a oxetos del tipu cerámica polícroma de Buenos Aires» (1500-1000 e.C. ) y establecióse que la zona tuvo habitada siquier dende'l 6000 e.C. . Afayáronse 34 sitios arqueolóxicos, dende'l delta del Diquís nel sur, la Isla del Cañu a 17 quilómetros de la mariña, llanures del Pacíficu hasta en Papagayu, Golfu de Nicoya (a 300 km al norte del delta del ríu Diquís).

Güei cientos d'estes esferes pequeñes atópase en coleiciones privaes y museos esvalixaos pel mundu.

La primer incursión española na zona data de 1516, cuando Hernán Ponce y Bartolomé Hurtado partieron de la península de Azuero en Panamá hasta les mariñes del delta. Depués en 1522 Gil González Dávila xunto al so pilotu Andrés Neñu, saleó dende'l golfu de Chiriquí hasta'l mesmu delta del ríu Diquís. Con un grupu d'esploradores, Gil González coló per tierra hasta la zona conocida güei col nome de Palmar, non ensin antes tomar por asaltu la villa del cacique Coto allugada nes cercaníes del ríu que güei lleva'l so nome. Nengún informó como llamativu namás que l'abondosu oru qu'usaben los xabaces» de la zona.

En Costa Rica afayáronse oxetos ya influencies artesanales tantu de mayes (de Guatemala), olmeques y azteques (de Méxicu, bien lloñe dende'l norte) como de chibchas (de Colombia), quechuas y inques (dende Perú, bien lloñe nel sur). Per otra parte, esistió en Costa Rica un sitiu ceremonial en Guayabo, allugáu en Turrialba de Cartago, que'l so asentamientu foi esploráu un envaloráu d'un 10 %. El Monumentu Nacional Guayabo foi declaráu Patrimoniu Mundial de la Inxeniería nel 2009 según la Sociedá Americana d'Inxeniería Civil (American Society of Civil Engineers ASCE).

Cuando'l conquistador español Juan Vázquez de Coronado nel añu 1563 tuvo nel valle del Diquís, informó al rei Felipe II ―con carta fechada'l 2 de xunetu d'esi añu― en detalle tou lo que vio y «recoyó», pero nun describió nada asemeyao a esferes de piedra, lo cual fai suponer que yá pa eses feches atopábense soterrañes por cuenta de la erosión de los montes, o bien, fueron omitíes en reportar.

Descubrimientu

[editar | editar la fonte]

Les esferes de piedra fueron afayaes en 1939, cuando la compañía bananera estauxunidense United Fruit Company empezó a deforestar aquellos territorios pa cultivar banano.[3] Dende entós consideráronse como un misteriu y los estauxunidenses dinamitaron dalgunes d'elles, pola creencia de que nel so interior podría haber oru.

La primer mención internacional foi un pequeñu artículu arqueolóxicu de Doris Stone publicáu en 1943 na revista American Antiquity, atrayendo l'atención de Samuel Kirkland Lothrop (del Peabody Museum y la Universidá de Harvard), quien en 1948 taba en Costa Rica. Contautó en San Xosé con Doris Stone, quien-y apurrió información y contactos pa investigar en zona más conocida onde taben apaeciendo les esferes de piedra. A lo último Lothrop publicó les sos investigaciones nel so llibru Archaeology of the Diquís Delta. Costa Rica, 1963.

Dende 1970, les autoridaes del Gobiernu protexen les esferes de piedra precolombines y los sos allugamientos. Dalgunes de les dinamitadas hanse reensamblado sol cuidu del Muséu Nacional el cual, col sofitu de la llei, ta recuperando otres que particulares treslladaron a empreses, residencies ya instituciones públiques.

Los estudiantes y vecinos de Palmar Norte bloquiaron les cais pa torgar la salida de dellos camiones qu'intentaben robales, creando conciencia nacional de la so proteición como responsabilidá ciudadana.[ensin referencies]

Situación actual

[editar | editar la fonte]

El Muséu Nacional ―acomuñáu a universidaes nacionales ya internacionales―, realizó delles investigaciones arqueolóxiques. Anguaño na Finca 6 de Palmar Sur (Cantón d'Osa), constrúyese'l parque Can Basat Roje ('esferes de piedra' en dialeutu indíxena) o Parque de les Boles de Piedra, propuestu orixinalmente pol escultor y arquiteutu Ibo Bonilla en 1979, p'allugar les esferes recuperaes, que'l so allugamientu yera un terrén allegante al actual proyeutu, propiedá de Bruce Masís Dibiassi, quien por intermediación del investigador esotéricu Ivar Zapp, al traviés de Coopesur, donaron les tierres pal actual Parque de les Esferes.[4] L'ex-ministru d'agricultura Bruce Masís arrexuntó oxetos arqueolóxicos de la zona, que güei se conocen como Coleición Bruce Masís y amás foi parte del equipu gubernamental que xunto al presidente José Figueres decretaron la creación del Muséu Nacional nel antiguu Cuartel Bella Vista, como símbolu de l'abolición del exércitu.[5] Esti parque ye parte d'un ampliu proyeutu arqueolóxicu, so la guía del Muséu Nacional de Costa Rica y el padrinazgo del reconocíu escultor Jorge Jiménez Deredia.

Ente los exemplares d'esferes alcontraes nel estranxeru, destaquen los dos que s'atopen nes bodegues de Fairmount Park Association (en Filadelfia) y la otra na Embaxada de Costa Rica (en Washington D. C.), que fueron dexar el 10 de febreru de 1971 cola autorización del Muséu Nacional de Costa Rica, xestionáu pol estauxunidense Samuel Adams Green, conocíu coleicionista y restaurador d'arte, que depués se dedicó a estudiar y protexer distintos sitios sagraos del mundu, al traviés de la Landmarks Foundation (organización creada en 1977), polo cual vieno a Costa Rica en 1998 y collaboró efeutivamente en llograr la torna en 1999 de les primeres ocho esferes al Cantón d'Osa, el so llugar d'orixe.

Nel añu 2010 los investigadores John Hoopes (de la Universidá de Kansas), Nuria Sanz (del Centru de Patrimoniu Mundial de la Humanidá), Helaine Silverman (del Conseyu Internacional de Museos) y otres autoridaes académiques, visitaron el sitiu de les esferes de piedra pa evaluar la elegibilidad y proteición de la Unesco como Patrimoniu de la Humanidá.

Mientres el 2011 les comunidaes de la zona entamaron actividaes, como'l Festival de les Esferes, pa promoveles cultural y turísticamente. Nel 2012, la Unión de Municipalidaes d'Osa acoyó la iniciativa de Vicente Cassanya, conocíu astrólogu y estudiosu de sitios sagraos de la Humanidá, pa crear el Proyeutu Esferes coles mires de consolidar la reconocencia internacional del valor de les esferes de piedra, incentivar un turismu respetuosu d'esti patrimoniu mundial, pa collaborar col desenvolvimientu sustentable de les comunidaes de la rexón como herederes llexítimes y principales encargaes de la so proteición. N'ochobre del 2012 el Proyeutu Esferes entamó con gran ésitu una serie d'actividaes como'l Festival Internacional de Música Osastok, talleres, alcuentros, percorríos y un ciclu de conferencies con estudiosos de les esferes y otros sitios megalíticos, ente ellos Ivar Zapp, Alberto Sibaja, Ibo Bonilla, Alfredo González, Vicente Cassanya, Abel Salazar y Miguel Blanco. Les actividaes xeneraron una gran cobertoria mediática y revesoses opiniones d'espertos, arqueólogos, antropólogos, políticos, artistes, arquiteutos, comunicadores, líderes comunales ya indíxenes, funcionarios, etc. qu'arreyaron a la sociedá polo xeneral y a la comunidá en particular.

Pa payares del 2012 el país yá apurriera los documentos riquíos pola Unesco pa formalizar la denominación buscada. En xunu de 2014, la Unesco escoyó'l conxuntu d'asentamientos cacicales precolombinos con esferes de piedra de Diquís como Patrimoniu de la Humanidá.[1] Consiste un conxuntu de cuatro sitios: Finca 6, Batambal, El Silenciu y Grijalba-2, que s'alluguen nel Delta del Diquís, nel cantón d'Osa, que constitúin una representación acertada de les sociedaes cacicales del Delta del Diquís, siendo un testimoniu escepcional de les complexes estructures polítiques, sociales y granibles que caracterizaron a les sociedaes entamaes precolombines.[6]

Les esferes de la piedra na cultura costarricense

[editar | editar la fonte]

Les esferes de piedra tán íntimamente amestaes a la memoria coleutiva de los costarricenses, quien faen reproducciones en piedra, bronce, aceru, vidriu y formigón armao, p'allugar a la entrada de cases ya instituciones ya indiquen que'l so fin ye más que decorativu, ye sentíu d'identidá, pol so simbolismu xeométricu y espiritual. Dende los sos entamos, los edificios de l'Asamblea Llexislativa, Corte Suprema de Xusticia, Caxa del Seguru Social, Universidá de Costa Rica, Muséu del Neñu y la Embaxada de Costa Rica en Washington (EE. UU.) ente otros, instalaron esferes de piedra como primer símbolu fáctico.

El motivu de la esfera foi recuperáu por artistes costarricenses contemporáneos, principalmente escultores, como Jorge Jiménez Deredia, Ibo Bonilla, Domingo Ramos y José Sancho, ente otros. Les esferes son consideraes símbolos d'identidá nacional y son símbolos patrios de Costa Rica dende 2014.

Les esferes nel arte y arquiteutura de Costa Rica

[editar | editar la fonte]

Al tar la esfera dientro del inconsciente coleutivu, munchos artistes haber usáu como inspiración en pintura, escultura, lliteratura, poesía y arquiteutura, inclusive ta nes ilustraciones de los antiguos billetes de cinco mil colonos. Ente otros exemplos destaquen:

2007: La Plaza de la Xusticia, allugada nel Circuitu Xudicial en San José, foi remocicada polos arquiteutos Ibo Bonilla y Hernán Hernández, que nun conxuntu escultóricu de 200 metros de llargu y 47 metros d'altu, allugaron dos esferes de 3,14 metros d'altu, alliniaes con una pirámide (qu'alluma y ventila una sala pa 500 persones nel sosuelu) y el paralepípedo de mármol del edificiu de la Corte Suprema de Xusticia. Asitiando nuna sola exa los 3 sólidos platónicos nel paisaxe urbano.

2009: L'escultor Jorge Jiménez Deredia remató una declarada influencia de les esferes na so obra, cola esposición nel Foru Romanu (Italia) d'escultures monumentales basaes nel conceutu de les esferes precolombines, siendo l'entamu d'una xira internacional denomada Ruta de la Paz. Foi la primer esposición d'arte contemporáneo nesi emblemáticu sitiu históricu.

2010: El Muséu Nacional constrúi pola Plaza de la Democracia un nuevu antepar basáu nuna esfera de cristal de 8 metros de diámetru con una auténtica esfera de piedra nel so interior. El 8 de mayu de 2010, el trespasu presidencial d'Óscar Arias Sánchez (Premiu Nobel de la Paz) a Laura Chinchilla (primer presidente muyer de Costa Rica), tuvo a les esferes precolombines como tema escenográfica.

2011: L'escultor y arquiteutu Ibo Bonilla crea en Terra Campus, Tres Río, la escultura más alta de Costa Rica: "La espiral del ésitu" venceyando les esferes de piedra col perantiguu y universal conceutu místicu de la Flor de la Vida, a partir de lo cual constrúyense los seis sólidos platónicos, siendo la esfera la so culminación y epítome de la perfeición xeométrica. El conxuntu escultóricu componer la "grana", la "realización" y la "plenitú" y les sos proporciones tán daes pola "Xeometría sagrada" basada nel "Númberu áureo", venceyándolos a los cristales de l'agua y a los círculos nos cultivos.

2012: Inaugúrase'l "Barriu chinu de San José / Paséu de los Estudiantes". La so obra arquitectónica más notable ye'l so arcu d'entrada. Anque ta inspiráu na dinastía Tang, tamién se-y integraron ocho esferes de granitu que simbolicen les esferes precolombines esistentes en Costa Rica, como una forma de simbolizar la unión de cultures dende la construcción del Ferrocarril al Atlánticu.

Simbolismu

[editar | editar la fonte]

atribuyóse-yos distintos significaos al traviés del tiempu: símbolos de rangu, marcadores territoriales, xardinos astronómicos, ayudes de memoria, ensin faltar les teoríes esotériques, sobrenaturales y atribución a estraterrestres. La hipótesis más recién, ellaborada por aciu reconstrucción etnohistórica, apunta a un significáu míticu relixosu, acomuñada col dios del truenu Tlachque y los dioses del vientu y los furacanes (serkes) de la mitoloxía talamanqueña. Na cosmogonía bribri, compartida por cabécares y otres etnies ancestrales d'América, les esferes de piedra son «bales de Tara» (Tara o Tlachque ye'l dios del truenu) que con una inmensa cerbatana llanzar a los serkes (dioses de los vientos y los furacanes) p'alloñar d'estes tierres.[7]

Surdieron munchos mitos ya hipótesis alredor d'estes esferes, el so significáu, los sos constructores, fines, téuniques constructives y de tresporte, fecha y canteres de les piedres: feches por descendientes de l'Atlántida, geomorfosis natural, mestranzos secretos p'allandiar la piedra, que nel centru tienen una grana de café, participación d'estraterrestres, exes enerxétiques complementarios a Naza y la isla de Pascua, delimitación territorial, afitaos conmemorativos, representación del eternu femenín, dispositivos navegacionales, símbolu perfectu de la divinidá, fontes d'enerxía y bienestar, dispositivos d'equilibriu teutónicu, puertes dimensionales. Enfoques esotéricos fueron trataos en múltiples llibros como los del escritor suizu de best sellers Erich von Däniken, l'escritor español de ciencia ficción Juan José Benítez y l'antropólogu estoniu Ivar Zapp col llibru “Atlantis in America: Navigators of the Ancient World”.

Popularizáronse mundialmente cola película d'Indiana Jones "Raiders of the Lost Ark" y por múltiples documentales de la Society Research Reports y les revistes y canales de televisión de National Geographic qu'incidieron na multiplicación de producciones mediátiques de too tipu, imaxinación y fondura académica.

La idea de que fueron xardinos astronómicos con fines de calendarizar ciclos agrícoles o que sirvíen pa establecer el rangu social dientro de la tribu son les esplicaciones, dica agora, más aceptaes pola arqueoloxía, pero qu'acaldía son más cuestionaes.[8] Les esferes de piedra considérense un finxu del pasáu prehispánicu costarricense polo xeneral, y de la escultura precolombina en particular. La so síntesis formal, la concepción de la esfera como motivu artísticu, denota un grau de maduror plásticu únicu nel continente.

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Bibliografía

[editar | editar la fonte]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. 1,0 1,1 Unesco (23 de xunu de 2013). «Seis sitios sumir a la Llista del Patrimoniu Mundial de la UNESCO» (castellanu). Unesco.org. Consultáu'l 7 de xunetu de 2014.
  2. Cambronero, Natasha (16 de xunetu de 2014). Esferes precolombines son declaraes símbolu nacional. La Nación editorial=. http://www.nacion.com/nacional/politica/Declaren-esperes-precolombines-simbolo-nacional_0_1427057531.html. Consultáu'l 3 d'agostu de 2014. 
  3. «University of Kansas researcher investigates mysterious stone spheres in Costa Rica». EurekAlert!.
  4. Alberto Sibaja (2 d'agostu de 2010). «El parque temáticu de les esferes» (castellanu). Consultáu'l 23 d'agostu de 2014.
  5. Xunta Fundadora de la Segunda República (11 d'ochobre de 1949). «L'Espíritu del 48, decretu 749:Creación del Muséu Nacional» (castellanu). Consultáu'l 23 d'agostu de 2014.
  6. Muséu Nacional (14 de xunu de 2014). «Sitio con Esferes de Piedra del Diquís declaraos Patrimoniu de la Humanidá» (castellanu). Reportaxe. Consultáu'l 23 d'agostu de 2014.
  7. Alfredo González Chaves: Los awapa (xamanes): les sos otres formes de comunicación, tesis doctoral, Universidá de la Llaguna, 2002
  8. Díaz, Doriam (25 de mayu de 2003). Tierra d'esferes. La Nación editorial=. http://wvw.nacion.com/viva/2003/mayu/25/portada.html. Consultáu'l 9 de marzu de 2015. 

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]