Diversidá llingüística
La diversidá llingüística referir a una midida de la cantidá de llingües esistentes nun país o área xeográfica.
Anguaño esiste una gran variabilidá de la diversidá llingüística según les rexones xeográfiques. Polo xeneral les árees que dende l'antigüedá formaron una unidá política, nes cualos esistieron migraciones, comerciu y/o influencies culturales , son menos diverses dende'l puntu de vista llingüísticu. Dalgunes de les zones con mayor diversidá llingüística son de fechu rexones bien aisllaes del planeta y aquelles qu'históricamente tuvieron poblaes por grupos humanos de pequeñu tamañu que nun s'imponíen unos sobre otros. La más diversa del mundu anguaño ye Nueva Guinea y la menos diversa dende va sieglos ye Europa. N'América la estinción de llingües indíxenes menguó enforma la diversidá, anque inda esisten rexones bien diverses como son el sureste de Méxicu y Guatemala, l'Amazonia y les zones circundantes. El camín entamáu poles Llingües romániques dende'l momentu qu'estremaron claramente del llatín clásicu, implicó una serie de cambeos que reflexen múltiples aspeutos, como'l tipu, separación, etc. de delles pallabres.
Introducción[editar | editar la fonte]
Anguaño hai más de 6000 llingües nel mundu, de les cualos la metá d'elles tán a puntu de sumir. Amás, la distribución de les llingües polos distintos continentes resulta bien irregular. Les llingües asiátiques representen alredor del 32 % del total de llingües, y les llingües africanes otru 32 %, les del continente americanu'l 15 % y les del Pacíficu alredor del 18 %. Pela so parte, el continente européu solo abarca'l 3 % de les llingües del mundu.
La metá de les llingües del mundu concentrar n'ocho países: Papúa Nueva Guinea (832), Indonesia (731), Nixeria (515), India (400), Méxicu (295), Camerún (286), Australia (268) y Brasil (234). A pesar del gran númberu de llingües esistentes y de la necesidá de calteneles, poques gocien de bona salú. La globalización puede provocar que delles comunidaes abandonen les sos llingües. Sicasí, tamién puede ser una oportunidá pa espublizar con más facilidá les distintes llingües que conviven nel planeta. Según la UNESCO, alredor del 50 % de les aproximao 7000 llingües esistentes nel mundu tán en peligru d'estinción, el 96% son falaes por solamente'l 4 % de la población mundial y más del 90 % del conteníu d'internet amenorgar a solu 12 llingües.
Conozse amás un númberu significativu de llingües muertes que nun son falaes por naide o que nun son adquiríes como llingua materna. Una "llingua viva" ye a cencielles una que ye emplegada llargamente por un grupu específicu de persones que viven y que ye adquirida como llingua materna (n'Europa hasta'l sieglu XVIII el llatín yera llargamente usáu y conocíu a pesar de ser una llingua muerta). El númberu exactu de llingües vives, anque se cifra n'alredor de 7000, ye desconocíu. Diversos autores dan cifres que varien ente 5000 y 10 000, según la precisión de la definición de "idioma" ysobremanera, sobre cómo s'estrema ente dialeutos d'una mesma llingua y llingües cercanes.
La rexón del mundu con más diversidá llingüística ye Nueva Guinea, onde hai más de 800 llingües falaes. A nivel continental, África y Asia son los dos continentes con mayor númberu de llingües, con cerca de 2000 llingües distintes cada unu. América ocupa una posición entemedia, porque inda se falen unes 900 llingües indíxenes, anque la mayoría de les llingües americanes tán amenaciaes y posiblemente van sumir nunes cuantes xeneraciones más. Brasil ye'l país d'América del Sur onde más llingües hai, y tamién esiste una gran diversidá en Bolivia, Perú y Colombia. Estaos Xuníos ye'l país d'América del Norte que más llingües perdió, debíu al xenocidiu de los pueblos indios[2] y l'imposición del inglés a los nativos americanos. Esto significa que nos países onde colonizaron otres llingües, cuérrese peligru de perder l'idioma autóctonu.
La mayor parte de los idiomes del mundu nun son llingües con una tradición escrita, lo qu'implica que tienen un usu local y acutao a pequeñes rexones ya inclusive aldegues. Amás munches poblaciones indíxenes sufrieron un procesu de sustitución llingüística, na que debíu al desprestixu o estigma que frecuentemente acompañó a munches d'estes poblaciones, los adultos billingües nun tresmitieron el so llingua materna a les xeneraciones más nueves. Asina, los postreros falantes de munches llingües del planeta son billingües (frecuentemente semihablantes) y solo pueden usar la so llingua con persones de la so mesma xeneración y cuasi nunca colos sos nietos. El ritmu d'estinción, a principios del sieglu XXI, ye tan eleváu que cada dos selmanes pierde una llingua minoritaria, polo qu'a finales del sieglu XXI sumiríen previsiblemente cerca de la metá de los idiomes.
Llistes refeches de llingües[editar | editar la fonte]
Resulta bien difícil numberar con precisión les llingües vives en tol mundu por dellos motivos: ente ellos, porque se tien una conocencia incompleta, resulta difícil estremar si dos variedaes llingüístiques son dialeutos d'una mesma llingua o llingües distintes. Amás el númberu de llingües ye un "blancu móvil".[3]
Cola 15ª edición de Ethnologue, les 103 acabante amestar llingües nun son nueves, pero reclasificadas por cuenta de meyores na definición de la llingua. Tien De tenese en cuenta que Ethnologue ye en realidá un catálogu incompletu, nel que s'inclúin solu idiomes que los sos editores fueron capaces de documentar. Con cada edición, el númberu d'idiomes catalogáu creció. A partir de la 14ª edición (2000), tratar d'incluyir a toles llingües vives conocíes. SIL Internacional utiliza un códigu de tres lletres (similar a los códigos d'aeropuertu) pa identificar idiomes. Este foi'l precursor de la moderna norma ISO 639-3, a la que contribuyó SIL. La norma dexa catalogar potencialmente más de 14 000 llingües. De la mesma, la 15ª edición foi revisada p'afaela a la espera de la norma ISO 639-3. De los idiomes catalogaos, 497 marcáronse como "cuasi estinguíos" pola mor de la escayencia nel númberu de falantes.
Llingua y dialeutu[editar | editar la fonte]
Esisten dellos problemes pa establecer el númberu exactu de llingües esistentes. Unu d'ellos ye que delles llingües tán pocu documentaes y nun puede conocese si son llingües distintes de les otres meyor conocíes o en realidá solo son dialeutos d'otres llingües conocíes. Nun hai una clara distinción ente un idioma y un dialeutu. La distinción básase de cutiu en criterios políticos o culturales y otros factores extralingüísticos. Nesa llinia, un famosu aforismu humorísticu por cuenta de Max Weinreich de que «Una llingua ye un dialeutu con un exércitu y una marina». N'otres pallabres, la distinción puede depender de considerancies polítiques tanto como de diferencies culturales, sistemes d'escritura distintivo o'l grau d'inteligibilidad mutua.
Polo xeneral dos dialeutos mutuamente intelixibles comparten ente un 85 % y un 95 % de les pallabres básiques, y suelen corresponder a variantes qu'empezaron a divergir hai unos 500 años. Cuando se comparen llingües derivaes d'una llingua ancestral fai daqué más de 1000 o 1500 años, empiecen a notase diferencies importantes, y lo mesmo pasa cuando se compara una llingua con testos más antiguos escritos na llingua antecesora d'esa. Asina, por casu, les Llingües romániques nun son mutuamente intelixibles col llatín, nin el griegu modernu col antiguu griegu, nin el persa modernu col persa mediu o'l persa antiguu, nin el modernu chinu estándar col chinu clásicu, nin l'hindi o'l bengalí col antiguu sánscritu.
Midíes de la diversidá[editar | editar la fonte]
Una midida de la diversidá ye un índiz numbéricu correlacionado cola diversidá llingüística d'un país o rexón. Esisten diverses midíes posibles del índiz:
- Índiz de diversidá de Greenberg ye l'índiz usáu por Ethnologue y resulta igual a la probabilidá de que dos persones d'un país (o más xeneralmente una rexón) tengan distintes llingües maternes.[4] El valor mínimu teóricu de dichu índiz ye 0 cuando tola población d'un país tien la mesma llingua materna, y el valor máximu posible ye 1 indicando que ye bien improbable que dos persones al azar compartan la mesma llingua materna.
Índiz de Greenberg pa dellos países[editar | editar la fonte]
De siguío amuésase l'índiz de diversidá de dellos países d'alta diversidá y otru de poca diversidá:[5]
| País | Cantidá de llingües autóctones |
Cantidá de llingües alóctonas |
Índiz de Greenberg |
|---|---|---|---|
| Méxicu | ~250 | 6 | 0,137 |
| Brasil | ~180 | 12 | 0,103 |
| Colombia | ~80 | 3 | 0,034 |
| Perú | ~80 | 1 | 0,388 |
| Bolivia | ~35 | 4 | 0,681 |
| Alemaña | ~25 | 42 | 0,369 |
| Finlandia | ~10 | 11 | 0,148 |
| España | ~10 | 7 | 0,509 |
| Francia | ~15 | 39 | 0,267 |
| Gran Bretaña | ~12 | 44 | 0,133 |
| Indonesia | ~700 | 3 | 0,816 |
| Papúa Nueva Guinea | ~830 | 0 | 0,990 |
| Vanuatu | ~100 | 6 | 0,974 |
| Rep. Centroafricana | ~70 | 10 | 0,959 |
| Nixeria | ~510 | 7 | 0,869 |
| Estaos Xuníos | ~175 | 188 | 0,319 |
| Xapón | ~12 | 1 | 0,028 |
| China | ~280 | 4 | 0,509 |
| India | ~400 | 7 | 0,940 |
Estensión del dominiu llingüísticu[editar | editar la fonte]
Otra midida de la diversidá llingüística d'una rexón o país ye la estensión media del dominiu llingüísticu o área qu'ocupa caúna de les llingües falaes nesa rexón. Para América tiénense les siguientes cifres, antes de la estinción masiva de llingües pol procesu de colonización europea:
Llingües indíxenes d'América País Cantidá
de llingüesEstensión
(km²)Dominiu mediu
(km²/llingua)Diversidá
(leng/km²·10⁴)Canadá 62 10008000 161419 0,062 Estaos Xuníos 235 9635700 41003 0,244 Méxicu 108 2100650 19450 0,514 Guatemala 62 108889 161419 2,388 Colombia 83 1141748 13756 0,727 Venezuela 42 916445 21820 0,458 Perú 85 1285220 15120 0,661 Ecuador 23 283560 12329 0,811 Bolivia 47 1098581 23374 0,428 Chile 10 756102 75610 0,132 Arxentina 31 2791446 90047 0,111 Brasil 186 8514977 45779 0,218
Na tabla anterior emplegóse como midida de diversidá l'inversu del área del dominiu lingüítisco reescalado por un factor 10⁴. Como puede trate, la diversidá varia enforma según la zona.
Otra área de gran diversidá ye Oceanía, que ye'l continente onde más llingües conocíes esisten, con cuasi'l 50% del total mundial, a pesar de ser el continente menos pobláu. Pa esta rexón tiénense los siguientes datos:
Oceanía País Cantidá
de llingüesEstensión
(km²)Dominiu mediu
(km²/llingua)Diversidá
(leng/km²·10⁴)Australia 264 7686850 29117 0,343 Nueva Guinea (total) 1117 869798 779 12,8 Irian Jaya 276 406958 1474 6,78 Papúa Nueva Guinea 841 462840 550 18,1
Europa ye dende l'entamu de la Edá Media la rexón lingüísticamente menos diversa del planeta, anque na Antigüedá, antes de la formación de los grandes imperios, foi muncho más diversa. Por casu, pa l'antigua Italia, antes de la formación y espansión del Imperiu romanu tenía unes 23 llingües distintes, lo cual daba un tamañu mediu del dominiu llingüísticu d'unos 13 000 km² y una diversidá en redol a 0,763, del mesmu orde de magnitú que la esistente nos Andes septentrionales antes de la conquista europea. Por esa razón cabo pensar que, primero que se formaren los Estaos centralizaos, el sur d'Europa yera una rexón bastante diversa dende'l puntu de vista llingüísticu.
Teunoloxía al serviciu de la diversidá[editar | editar la fonte]
Miembros de los pueblos orixinarios de Canadá tán intentando caltener llingües aboríxenes cola ayuda d'un nuevu sitio web internacional desenvueltu por Google; el mesmu foi presentáu en xunu de 2012.[6]
Importancia del caltenimientu de la diversidá llingüística[editar | editar la fonte]
De la mesma manera que s'intenta caltener la diversidá biolóxica, la diversidá llingüística, que tamién ye diversidá biolóxica, merez ser respetada y defendida xunto a los derechos humanos. Les llingües nun son solo ferramientes de comunicación, tamién pueden ser un conxuntu de conocencies tresmitíes mientres munchos años. Les distintes formes de comunicase posibiltan distintes formes d'entender la realidá, como, por casu: distintos métodos de faer les cuentes, diverses formes d'espresar l'espaciu (por aciu pallabres o estructures qu'espresen la direición d'una forma concreta), distinta organización de los meses o les selmanes que puede otorgar conocencies precises(por casu, hai llingües en que los meses tienen el nome de la fruta qu'hai que recoyer), etc.
Referencies[editar | editar la fonte]
- ↑ ver mapa de ethnologue.
- ↑ ver, por casu, Indian Massacres (EW)
- ↑ Ver detalle Introducción a la edición impresa de Ethnologue, páxs. 7-8.
- ↑ Lieberson, 1981
- ↑ Linguistic diversity table (ethnologue
- ↑ «Calteniendo les llingües indíxenes cola ayuda de Google» (inglés). The Vancouver Sun. Consultáu'l 26 de xunu de 2012.
Referencies bibliográfiques[editar | editar la fonte]
- Bastardes Boada, Albert (2003). Ecodinámica sociollingüística: comparances y analoxíes ente la diversidá llingüística y la diversidá biolóxica,Revista de llengua i dret 39, páxs. 119-148.
Enllaces esternos[editar | editar la fonte]
- «Llingües en peligru» nel sitiu web de la Unesco.
- Proyeutu «Idiomes en peligru d'estinción» de l'Alianza pa la diversidá llingüística en collaboración con Google.org.
- Mapes llingüísticos de toles rexones
| Control d'autoridaes |
|
|---|
Datos: Q3821344