Calendariu de Coligny

Calendariu de Coligny
	calendario celta (es) , hallazgo arqueológico (es) , calendario lunisolar (es) y inscripción
Llocalización
Coordenaes	46°23′N 5°21′E / 46.38°N 5.35°E
	Calendariu de Coligny Calendariu de Coligny (Tierra)
Historia y usu
Descubrimiento (es)	1897
Arquiteutura
Materiales	bronce
Altor	0,9 m
Llargor	1,48 m
Grosor	valor desconocíu

El calendariu de Coligny galu atopar en Coligny, Ain, Francia (46°23′N 5°21′E / 46.383°N 5.350°E / 46.383; 5.350) cerca de Lyon en 1897, xunto cola cabeza d'una estatua de bronce d'una figura masculina xuvenil. Ye un calendariu lunisolar.

Foi grabáu nuna placa de bronce, calteníu en 73 fragmentos que orixinalmente yeren de 1.48 m d'anchu y 0.9 m d'altu, siendo probable que'l so orixe date del final del sieglu II.^[1] Ta escritu n'inscripciones capitales llatines y en idioma galu.^[2] La placa restaurada contién dieciséis columnes verticales, con 62 meses distribuyíos sobre cinco años.

L'arqueólogu francés J. Monard especuló qu'ésti foi grabáu por druides que deseyaben caltener la so tradición de caltener el tiempu nel periodu nel cual el calendariu xulianu foi impuestu a lo llargo del Imperiu romanu. Sicasí, la forma xeneral del calendariu fai pensar nos calendarios públicos (o parapegmata) atopaos en distintes partes del mundu griegu y romanon.^[3]

Un calendariu similar atópase cerca de Villards d'Heriad (46°25′N 5°44′E / 46.417°N 5.733°E / 46.417; 5.733), del cual namái caltener ocho fragmento pequeños. Anguaño ta calteníu nel Musée d'Archéologie du Jura en Lons-le-Saunier.

Sistema[editar | editar la fonte]

El calendariu célticu continental foi reconstruyíu de los calendarios de Coligny y d'Heria de Villards y tien les siguientes propiedaes:

yera un calendariu lunisolar, intentando sincronizar l'añu solar y el mes llunar.
los meses yeren llunares. Los investigadores discrepen alrodiu de si l'entamu del mes yera la lluna nueva o la lluna llena.
l'añu llunar común constaba de 354 o 355 díes.
l'añu calendariu empezaba con Samonios, que de normal s'asume que correspuende al antiguu Samain irlandés, dando'l seronda como empiezu del añu. Sicasí, como Samon en galu significa branu,^[1] l'entamu del calendariu ye discutible. -y Contel y Verdier (1997) argumenten que l'entamu del añu ye'l solsticiu de branu, ente que Monard (1999) afirma que l'entamu ye'l equinocciu de seronda.
la entrada TRINVX[tion] SAMO[nii] SINDIV ("güei tres-nueches de Samonios") el 17 de Samonios suxure que la fiesta de Samhain foi considerada siquier mientres tres nueches.
el añu solar averar pol insertamientu d'un décimotercer mes intercaladamente cada dos años y mediu (distintu al calendariu islámicu, onde l'añu calendariu sigue camudando en rellación al añu solar). Los meses adicionales entrepolábense antes de Samonios nel primer añu, y ente Cutios y Giamonios nel tercer añu. El nome del primer mes entrepolar nun ye conocíu con certidume, el testu ye fragmentariu y solo conozse Mid; el segundu mes entrepolar ye Ciallos bis Sonnocingos.^[1]
los meses taben estremaos en dos metaes; el principiu de la segunda metá denominar col términu Atenoux. La unidá básica del calendariu célticu yera d'esta forma la quincena o mediu mes, como tamién lo suxuren dellos fragmentos del folclor célticu. La primer metá siempres taba constituyida por 15 díes, y la segunda variaba de 14 a 15 díes en meses alternaos (similar al calendariu hindú).
los meses de 30 díes denominábense Matos, afortunaos, ente que los de 29 díes yeren denominaos Anmatos, desafortunaos.
un simple ciclu de cinco años paecería ser insuficientemente exactu; la socesión de meses entrepolares complétase cada trenta años, dempués de cinco ciclo de 62 llunaciones con dos meses entrepolares cada unu, y un ciclu de 61 llunaciones, con un solu mes entrepolar, o dempués d'un total de 11 meses entrepolares. Esto asume qu'hai esautamente 371 llunaciones en 30 años, lo que ye exactu pa un día cada 20 o 21 años en permediu (esto ye menos exactu que'l calendariu xulianu, que camuda un día n'aprosimao 130 años, pero qu'ignora los meses llunares). Puede asumise qu'un "ciclu de 30 años" nun yera prescriptivu, y que un mes extra podría ser omitíu por necesidá (esto ye, alredor d'unos 300 años dempués del entamu del calendariu).

La interpretación de atenoux como "nueche retornada" ye improbable^[4] y "anovando" paecería ser más probable; asina'l mes empezaría cola lluna nueva, polo que atenoux indicaría la renovación, la lluna llena.

Fontes históriques del calendariu galu[editar | editar la fonte]

Pliniu'l Vieyu[editar | editar la fonte]

Na Historia Natural de Pliniu'l Vieyu, nun discutiniu sobre la recueya druídica del arfueyu^[5]

L'arfueyu, sicasí, atópase raramente sobre'l carbayu; y cuando lo atopen, recoyer con ritos apinaos de medrana relixosa. Esto fai más particularmente nel quintu día de lluna, el día que ye'l principiu de los sos meses y años, lo mesmo que de les sos eres que, según ellos, ye por trenta años. Esi día ellos escoyer porque la lluna, anque inda nun s'atopa na metá del so cursu, yá tien influencia y poder considerable; y ellos llamar por un nome que significa, nel so idioma, la curatodo.

Esti comentariu sofita los grupos de cinco años nel Calendariu de Coligny con sieglos de 30 años, cola sustracción d'un mes entrepolar por sieglu pa encuadrar los ciclos solar y llunar con más precisión.

Xuliu César[editar | editar la fonte]

Xuliu César en Les Guerres Gáliques^[6] menta que los díes, meses y años empiecen con una metá escura siguida por una metá clara.

Los galos afirmen que son descendientes del dios Dis y que eso -yos foi tresmitíu polos druíes. Por esa razón ellos calculen les divisiones de cada estación, non pol númberu de díes, sinón pol de nueches; los aniversarios de nacencies y los entamos de los meses y de los años cúntense como que'l día sigue a la nueche.

Esto concuerda con un mes qu'empieza a la escuridá de la lluna, o al sestu día de la lluna como menta Plinio; nun concordar con un mes qu'empieza cola lluna llena, como se menta en munchos discutinios neopaganas del Calendariu de Coligny.

Meses[editar | editar la fonte]

La socesión de nomes de mes de la siguiente tabla asume que'l calendariu empieza col equinocciu de seronda y derívase del analís de Monard (1999) y otros.

#	Nome del Mes	Mes Xulianu	Comentariu
1	SAMON[IOS]	(Oct/Nov)
2	DVMANN[OSIOS]	(Nov/Dic)	del proto-IE dh³- y del irlandés dumhach* "brumoso"
3	RIVROS	(Dic/Ene)	del irlandés reu "escarcha"
4	ANAGANTIO[S]	(Ene/Feb)
5	OGRONIOS	(Feb/Mar)	del proto-IE ow-, ougro- "fríu, frescor"
6	CVTIOS	(Mar/Abr)	del irlandés cith/cioth "agua"
	(SONNOCINGOS)		"empiezu de primavera"?
7	GIAMONIOS	(Abr/May)	ver etimoloxía de samain, del irlandés geimhreadh "iviernu"
8	SIMIVISONNA[COS]	(May/Jun)	"metá-primavera"?
9	EQVOS	(Jun/Jul)	del proto-IE ek'w- y del irlandés ech "caballu"
10	ELEMBIV[IOS]	(Jul/Ago)	del irlandés elit "venáu, venado"
11	EDRINI[VOS]	(Ago/Sep)	del proto-IE aidh- "quemar" y del irlandés aed* "fueu"
12	CANTLOS	(Sep/Oct)	del proto-IE kantlo- y del irlandés caint* "cantar"

Les festividaes de Beltane (Giammonios la lluna llena) y Lughnasadh (Elembivios la lluna llena) indicar por un sellu pequeñu. Nun s'indica una correspondencia con Imbolc (Anagantios la lluna llena).

Notes y referencies[editar | editar la fonte]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Lambert, Pierre-Yves (2003). La langue gauloise. Paris, Ediciones Errance. 2ª edición. ISBN 2-87772-224-4. Capítulu 9 tituláu "Un calandrier gaulois".
↑ Duval, Paul-Marie y Pinault, Georges (eds) (1986). Receuil des Inscriptions Gauloises (R.I.G.), Vol. 3: Les calendriers du Coligny (73 fragments) et Villards d'Heria (8 fragments). París, Ediciones du CNRS.
↑ Lehoux, D. R. Parapegmata: or Astrology, Weather, and Calendars in the Ancient World. PhD Dissertation, University of Toronto, 2000.
↑ Delamarre, Xavier (2003). Dictionnaire de la langue gauloise: une approche linguistique du vieux-celtique continental. 2ª edición, Paris, Ediciones Errance. ISBN 2-87772-237-6
↑ Bostock, John and H.T. Riley (eds) (1855). Pliny the Elder, The Natural History Book 16, "the natural history of the forest trees". Chapter 95, Historical facts connected with the mistletoe. Traducción al inglés (disponible online). Orixinal en llatín (tamién disponible). El testu en llatín d'esti pasaxe específicu diz: est autem id rarum admodum inventu et repertum magna religione petitur et ante omnia sesta lluna, quae principia mensum annorumque his facit et saeculi post tricesimum annum, quia iam virium abonde habeat nec sit sui dimidia.
↑ Julius Caesar, The Gallic Wars 6.18. traducción al inglés (disponible online). Orixinal en Latin (tamién diponible). El testu en llatín d'esti pasaxe específicu diz: Ob eam causam spatia omnis temporis non númberu dierum sei noctium finiunt; dies natales et mensum et annorum initia sic observant ut noctem dies subsequatur.

Bibliografía[editar | editar la fonte]

-y Contel, Jean-Michel y Verdier, Paul (1997). Un calendrier celtique: -y calendrier gaulois de Coligny. París: Errance. ISBN 2-87772-136-1.
Monard, Joseph (1996). About the Coligny Calendar. Privately published monograph.
Monard, Joseph (1996). Découpage saisonnier de l'année celtique.. Privately published monograph.
Monard, Joseph (1999). Histoire du calendrier gaulois: -y calendrier de Coligny.. París: Burillier. ISBN 2-912616-01-8.

Enllaces esternos[editar | editar la fonte]

El Calendariu Celta

N'inglés[editar | editar la fonte]

The Coligny Tablet (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
Coligny Calendar Page (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
Coligny Calendar

[La_Llingua_Gauloise-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Lambert, Pierre-Yves (2003). La langue gauloise. Paris, Ediciones Errance. 2ª edición. ISBN 2-87772-224-4. Capítulu 9 tituláu "Un calandrier gaulois".

[2] Duval, Paul-Marie y Pinault, Georges (eds) (1986). Receuil des Inscriptions Gauloises (R.I.G.), Vol. 3: Les calendriers du Coligny (73 fragments) et Villards d'Heria (8 fragments). París, Ediciones du CNRS.

[3] Lehoux, D. R. Parapegmata: or Astrology, Weather, and Calendars in the Ancient World. PhD Dissertation, University of Toronto, 2000.

[4] Delamarre, Xavier (2003). Dictionnaire de la langue gauloise: une approche linguistique du vieux-celtique continental. 2ª edición, Paris, Ediciones Errance. ISBN 2-87772-237-6

[5] Bostock, John and H.T. Riley (eds) (1855). Pliny the Elder, The Natural History Book 16, "the natural history of the forest trees". Chapter 95, Historical facts connected with the mistletoe. Traducción al inglés (disponible online). Orixinal en llatín (tamién disponible). El testu en llatín d'esti pasaxe específicu diz: est autem id rarum admodum inventu et repertum magna religione petitur et ante omnia sesta lluna, quae principia mensum annorumque his facit et saeculi post tricesimum annum, quia iam virium abonde habeat nec sit sui dimidia.

[6] Julius Caesar, The Gallic Wars 6.18. traducción al inglés (disponible online). Orixinal en Latin (tamién diponible). El testu en llatín d'esti pasaxe específicu diz: Ob eam causam spatia omnis temporis non númberu dierum sei noctium finiunt; dies natales et mensum et annorum initia sic observant ut noctem dies subsequatur.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]