Brassica oleracea var. sabellica

Brassica oleracea var. sabellica;
Clasificación científica
Reinu:	Plantae
División:	Magnoliophyta
Clas:	Magnoliopsida
Orde:	Brassicales
Familia:	Brassicaceae
Xéneru:	Brassica
Especie:	B. olearacea
Nome trinomial
	Brassica oleracea var. sabellica L., 1753
Sinonimia
	(=) Brassica oleracea var. acephala auct.; (=) Brassica oleracea var. selenisia L.;
Consultes
Royal Botanic Gardens, Kew	Royal Botanic Gardens, Kew
World Flora Online	World Flora online
	[editar datos en Wikidata]

Kale o col crespa^[1] ·^[2] o col rizada,^[3] (Brassica oleracea var. sabellica L.) ye una variedá de col, del grupu de cultivares de la berza.^[2] Esta planta algama ente los 30 y 40 cm d'altor y tien fueyes verdes carauterístiques bien rizaes.

Cultivu[editar | editar la fonte]

La col rizada ye una col de color verde con fueyes rizaes propia del norte d'Alemaña.^[3]
Cultívase mayoritariamente nel norte d'Europa y na mariña noroeste d'América del Norte. El so cultivu ye senciellu y rique un clima fríu, la densidá de cultivu algama a 5-7 plantes per metru cuadráu y tien una testura apropiada pal consumu si cortar a les 14 o 20 selmanes del so cultivu (96-140 díes). Suelse recoyer cuando fai abondo fríu, que suel ser nos meses d'avientu o xineru (el so consumu ta rellacionáu nestos países cola Navidá). Na contorna d'Oldenburg (Alemaña), por casu, ye costume recoyer los díes nos que cayó una xelada o nevó.

Ye tamién la col ornamental,^[2] la col crespa verde, la col crespa azul o violeta.

Composición[editar | editar la fonte]

La col crespa ye rica en vitamina C (100 mg/100 g), A, calciu y β-carotenu, amás de tener un altu conteníu de fibra, daqué bien común nes Brassicaceae.

Usos[editar | editar la fonte]

L'usu ye puramente gastronómicu y ta rellacionáu con una cultura gastronómica bien especial. Na cocina alemana, por casu, ye bien popular en ciudaes de la contorna Oldenburg y denominar Grünkohlessen. Cola llegada de les primeres xelaes sobre los campos (avientu), empieza la dómina de la col crespa. Ye costume nesta zona xugar na cai o en campu dafechu neváu a xuegos tradicionales (Boßeln que ye un xuegu con boliches (bolos) y el Klootschießen ye'l llanzamientu d'una escoba) y beber aguardiente de trigu hasta que'l mambís obliga a dir a una chigre a comer "col rizada con Pinkel", la Pinkelwurst ye una salchicha afumada. Suel ser habitual escoyer un Rei de la col rizada ente los comensales que mayor cantidá inxirieron. Ye habitual atopala por estes feches nos mercaos siempres arrodiada de xelu picao o nieve.

Nos Países Baxos comer nun platu consideráu platu nacional d'iviernu denomináu stamppot boerenkool que ye un amiestu de col rizada y pataques sirvida con una salchicha denomada Gelderse rookworst igualmente afumada. N'España, na zona de los Pirineos de Puigcerdà, celébrase cada añu la "Festa del Trinxat" na que se sirve un platu de col rizada con pataques y panceta frita como estrella principal.

Ye bien frecuente oyer a la xente del norte d'Europa dicir que les xelaes nocherniegues tresformen y ameyoren, faciéndolo más duce, y menten que les xelaes de la nueche tresformen el almidón de les fueyes n'azucres y de esta forma llógrase un gustu más prestosu. Pero nun ye la xelada la responsable postrera d'estremar les cadenes llargues d'almidón nos sos componentes del azucre, esta operación realizar les enzimes esistentes na planta. Los mecanismos que faen a la col rizada más duce col tiempu fríu vien de los mecanismos metabólicos de la planta que van más amodo, en parte por cuenta de que la col precisa menos del so combustible natural: l'azucre. Les enzimes (Fosfofructoquinasa) frénense fuertemente coles baxes temperatures ente que coles mesmes la fotosíntesis sigui produciendo los azucres. D'esta forma la planta faise más duce. Esti arriquecimientu de glucosa nel texíu solo puede funcionar mientres la col ta llantada; si collechóse la fotosíntesis detiense.