Ríu Yukón
El ríu Yukón (inglés: Yukon River ) ye un llargu ya importante ríu del noroeste d'América del Norte, que flui en direiciones N y O al traviés de les provincies o territorios canadianos de Columbia Británica y Yukón, y del estáu norteamericanu d'Alaska, desaguando nel mar de Bering. Tien un llargor de 3185 km y forma una gran cuenca de 854 000 km².
Na so desaguada forma un delta en forma d'abanicu casi semicircular, con un brazu de mayor tamañu y unos cuantos enforma menores. L'anchor del so calce ye abondo variable, ente un quilómetru y más de trés mientres los postreros 1000 km del so cursu. Antes d'abrir pa formar el delta na badea de Norton, el so anchor ye de casi dos quilómetros y mediu.
La metá del cursu del ríu trescurre por Alaska (Estaos Xuníos), y el restu pel Territoriu del Yukón —el territoriu canadiense al que da nome— y Columbia Británica. Ye'l ríu más llargu d'Alaska y foi unu de los principales medios de tresporte mientres la fiebre del oru del Klondike, ente 1898 y 1899.
Yukón, en gwich'in, significa «gran ríu». El ríu llámase Kwiguk, o gran corriente en yupik. D'antiguo, conocíase como ríu Lewes al cursu cimeru del Yukón, dende'l llagu Marsh hasta la confluencia del ríu Pelly en Fort Selkirk.
El tramu canadiense conocíu como «The Thirty Mile», dende'l llagu Laberge hasta la confluencia del ríu Teslin, d'aproximao 48 km, foi declaráu en 1991 integrante del Sistema de ríos del patrimoniu canadiense.
En 2017 el ríu sufrió un cambéu sópitu nel so corriente frutu del destemple d'un glaciar, según paez efeutu del cambéu climáticu.[1]
Xeografía[editar | editar la fonte]
Tramu canadiense[editar | editar la fonte]
El ríu Yukón naz en Canadá, na provincia de la Columbia Británica, na Boundary Ranges, parte de los montes Costeros, a apenes 40 km de la mariña (la otra aguada desagua nel Lynn Canal, parte del parque nacional de la Badea de los Glaciares). El Yukón emponer nesti primer tramu en direición norte, llegando aína a lo cabero d'unu de los brazu del llagu Tagish, el Taku Arm. El llagu Tagish tien más de 100 km de llargu, y más o menos na so metá ta la frontera del territoriu del Yukón. A la fin d'esti llagu atopa la pequeña llocalidá de Tagish (solo 206 hab. en 2001) y aína entra'l Yukón n'otru llagu, el llagu Marsh (d'unos 30 km de llargu). Sigue'l Yukón escontra'l norte, virando daqué escontra l'este, acompañáu a partir d'equí nel valle pela autopista Alaska. Algama depués la pequeña ciudá de Whitehorse, la capital del territoriu del Yukón, que con 20.461 hab. ye la llocalidá más poblada de la rexón y cuenta con aeropuertu internacional.
Sigue'l ríu la so meyora llegando a un nuevu llagu, el llagu Laberge (d'unos 50 km de llargor y 2-5 km d'anchor), xusto dempués del que recibe pela derecha al ríu Teslín (393 km), que procede tamién del sur. El ríu empieza a volvese en direición noroeste, recibiendo dempués, tamién pela derecha, al ríu Big Salmon. Alcana dempués la pequeña llocalidá de Carmacks (426 hab. en 2007) y llega a la zona conocida como Five Finger rapids, na que delles islles estremen el ríu en cinco canales del que solo unu d'ellos ye navegable.
Llega dempués el ríu a Fort Selrik, un antiguu fuerte de la HBC establecíu en 1848 asitiáu na confluencia, tamién pela derecha, col llargu ríu Pelly (608 km). Depués encétalu, pela esquierda, el ríu White (320 km), y aína, pela otra mano, el ríu Stewart (644 km). Sigue'l Yukón y llega a Dawson City (1.327 hab. en 2006). Sigue la so meyora en direición noroeste y recibe pela esquierda, al ríu Fortymiles. Al poco, el Yukón abandona Canadá y entra nos Estaos Xuníos.
Tramu d'Estaos Xuníos[editar | editar la fonte]
El ríu enfusar en territoriu d'Estaos Xuníos más o menos escontra la metá de la frontera occidental del estáu d'Alaska, llegando aína a la pequeña llocalidá de Eagle (129 hab. en 2000), que cunta con un pequeñu aeropuertu. Llega depués el tramu nel que'l ríu escurre pela Reserva Nacional de los Ríos Yukon-Charley. En pasando por Circle (100 hab. en 2000), llega a otru tramu protexíu, el Yukon Flats National Wildlife Refuge (34.942,6 km²) y algama la llocalidá de Fort Yukón, el so puntu más septentrional, na desaguada d'unu de los sos principales afluentes, el ríu Porcupine, que llega dende Canadá y encétalu pela derecha. Fort Yukón cuntaba con 595 habitantes nel añu 2000.
El Yukón vuélvese entós escontra l'este, llixeramente sur, nuna zona bien llana y pantanosa, con frecuentes pequeños llagos, conocida como Yukon Flats. Recibe equí, pela marxe derecha y procedente del norte, al ríu Chandalar (529 km). Depués sigue nesti tramu peles pequeñes llocalides de Beaver y Stevens Village (87 hab. en 2000). Sale del área protexío y continuo cada vez más escontra'l sureste, pasando por Rampart (45 hab. en 2000) y llegando dempués a Tanana (308 hab. en 2000), na desaguada del ríu del mesmu nome, el ríu Tanana (1.060 km), que lu enceta pela esquierda llegando del sureste. Continua por Ruby (188 hab. en 2000), Galena (675 hab. en 2000) y Koyukuk (101 hab. en 2000), na desaguada del ríu Koyukuk (805 km), que -y abroda pela derecha procedente del norte. Vira'l Yukón escontra'l sur y llega a Nulato (336 hab. en 2000), Kaltag (230 hab. en 2000), Grayling (194 hab. en 2000) y Anvik (104 hab. en 2000), onde recíbe, pela derecha, al ríu del mesmu nome (ríu Anvik, de 230 km). Continua por Holy Cross (227 hab. en 2000) y depués vira nuevamente escontra l'este. Algama Russian Mission (296 hab. en 2000), Marshall (394 hab. en 2000), Pilot Station (550 hab. en 2000), St. Mary's (500 hab. en 2000), Alakanuk (652 hab. en 2000) y Sheldont Point (164 hab. en 2000), na desaguada.
Historia[editar | editar la fonte]
El ríu Yukón tuvo gran relevancia histórica mientres les glaciaciones del Pleistocenu yá que el so valle formó un corredor llibre de xelos ente los Montes Rocosos y el glaciar del Nordeste de Canadá que sirvió de ruta d'entrada a la población que proveniente d'Asia enfusar nel continente americanu.
Esa población travesó en distintes folaes l'estrechu de Bering, que formaba un ismu al baxar el nivel del mar unos 100 m (la fondura del estrechu de Bering ye menor d'esta cifra) pela acumuladura de xelu nos grandes glaciares de Canadá y d'Europa del Norte y Central.
Foi estudiáu per primer vegada por William Ogilvie na década de 1880.[2]
Afluentes[editar | editar la fonte]
Los sos principales afluentes, en direición agües abaxo, son los siguientes ríos:
- nel tramu canadiense:
- ríu Teslin, con un llargor de 393 km y una cuenca de 35.500 km²;
- ríu Pelly, con un llargor de 608 km y una cuenca de 51 000 km²;
- ríu White, con un llargor de 320 km;
- ríu Stewart, con un llargor de 644 km y una cuenca de 51 000 km²;
- ríu Klondike, con un llargor de 160 km y una cuenca de 8 000 km²;
- regueru Beaver, con un llargor de 290 km;
- nel tramu d'Estaos Xuníos:
- ríu Porcupine, con 916 km y una cuenca de 117 900 km²; tien como principales subafluentes a los ríos Black (260 km), Sheenjek (320 km) y Old Crow (282 km);
- ríu Christian, con un llargor de 230 km;
- ríu Chandalarr, con un llargor de 529 km (inclúi al East Fork Chandalar y al North Fork East Fork Chandalar);
- regueru Birch, con un llargor de 240 km;
- ríu Hodzana, con un llargor de 201 km;
- ríu Tanana, con un llargor de 1.060 km y una cuenca de 114 000 km²; tien como principales subafluentes a los ríos Nenana (230 km) y Salcha (201 km);
- ríu Nowitna, con un llargor de 455 km;
- ríu Melozitna,, con un llargor de 217 km;
- ríu Koyukuk, con un llargor de 805 km (inclúi al South Fork); tien como principales subafluentes a los ríos Kanuti (282 km), Alatna (233 km) y John (201 km);
- ríu Anvik, con un llargor de 230 km;
- ríu Bonasila, con un llargor de 201 km;
- ríu Innoko, con un llargor de 800 km; tien como principal subafluente al ríu Iditarod (523 km);
- ríu Atchuelinguk, con un llargor de 266 km;
- ríu Andreafsky, con un llargor de 421 km (col East Fork Andreafsky);
Referencies[editar | editar la fonte]
- ↑ País, El títulu=El derretimiento d'un glaciar fai sumir un ríu de Canadá en cuatro díes (18 d'abril de 2017) (en castellanu). EL PAÍS. https://elpais.com/elpais/2017/04/18/ciencia/1492502358_058663.html. Consultáu'l 19 d'abril de 2017.
- ↑ Biografía de William Ogilvie, de Alberta's Survey History (n'inglés)
Enllaces esternos[editar | editar la fonte]
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Ríu Yukón 
.- Páxina del Canadian Council for Geographic Education con una serie d'artículos de la historia del ríu Yukón (n'inglés).
- La ponte sobre'l ríu Yukon en Dawson City (n'inglés).
Datos: Q104437- Multimedia: Yukon River