Llingües d'Europa

De Wikipedia
Llingües d'Europa. Indoeuropeos: Games de verde: Llingües xermániques y báltiques. Games d'azul y violeta: Llingües itáliques o romances. Games de colloráu y naranxa: Llingües eslaves. Games de mariellu: Llingües celtes. Grupu aislláu: Games de marrón: Llingües uráliques. Otres Llingües: euskera, albanés y griegu.
Les escritures. utilizaes n'Europa::      alfabetu llatín      alfabetu cirílicu      alfabetu griegu      alfabetu llatín y cirílicu      alfabetu griegu y llatín

Les llingües d'Europa son los idiomes falaos diariamente poles distintes comunidaes establecíes de manera permanente nel continente cultural y xeográficu européu.

L'estudiu d'éstes, el so desenvolvimientu históricu, los sos condicionantes sociollingüísticos y otros aspeutos constitúin en sí mesmu un campu de conocencia denomada eurolingüística.

La gran mayoría de les llingües europees atópense emparentaes filoxenéticamente ente sigo, formando parte de la familia de llingües indoeuropees.

Introducción[editar | editar la fonte]

La gran mayoría de llingües d'Europa cunten con dalgún estándar escritu o lliterariu reconocíu pola mayoría de los sos falantes. Esto oldea llargamente cola situación ente les llingües autóctones d'África, América, Oceanía y un númberu importante de llingües d'Asia, que nun tienen una ortografía estandarizada nin son usualmente usaes nel rexistru escritu.

Igualmente ye común la conocencia d'un idioma estándar per parte de tola población d'un país, que ye usáu como manera de comunicación non yá ente los monollingües nesa llingua sinón tamién cuando persones que les sos llingües rexonales son distintes comunicar ente sigo. El billingüismu ye muncho menos frecuente n'Europa que rexones del mundu más diverses, como ciertes árees d'África.

El Conseyu d'Europa, organización internacional qu'arrexunta a tolos estaos europeos sacante Bielorrusia, Kazakstán y Ciudá del Vaticanu, promueve la promoción de toles llingües europees con especial proteición de les llingües minoritaries o rexonales, al traviés del tratáu internacional denomináu Carta Europea de les Llingües Minoritaries o Rexonales. Nésti, los estaos que lu han ratificáu, definen estos idiomes que se comprometen a protexer y en qué grau.

Carauterístiques llingüístiques[editar | editar la fonte]

Dende va sieglos Europa ye'l continente menos diversu lingüísticamente del mundu. Eso nun se debe namái al so menor tamañu, sinón a que dende hai milenios la mayor parte del contienente tuvo ocupáu por una única familia llingüística, la familia indoeuropea (anque dientro d'Europa esisten delles zones de gran diversidá como El Cáucasu onde hai un eleváu númberu de llingües pertenecientes a families non emparentaes, siquier, non estrechamente emparentaes).

L'estudiu de les llingües vernaculares europees yera incipiente nel sieglu XIV, cuando Dante Alighieri introdució reflexones importantes en De Vulgari Eloquentia. Antes de la Edá Moderna práuticamente tol estudiu gramatical centrárase nel llatín y el griegu clásicu. A partir del sieglu XVI produz una esplosión de gramátiques sobre les llingües europees modernes y empiecen a ser usaes na escritura en tolos ámbitos, anque nel ámbitu científicu'l llatín foi predominante hasta'l sieglu XVIII.

Fonoloxía[editar | editar la fonte]

En cuanto al inventariu fonéticu, les llingües d'Europa paecen rexise poles mesmes restricciones d'economía y marcaje que'l restu de llingües del mundu, anque ciertos fonemes apaecen con más frecuencia n'Europa que n'otros llugares. Un inventariu prototípicu de les llingües d'Europa (tomando como referencia los fonemes qu'apaecen en llingües xermániques modernes, llingües eslaves, llingües romances y llingües baltofínicas) sería similar al siguiente:

Consonantes
Llabial Coronal Palatal Gutural
obstruyente
non-continua
sorda p t ʧ k
sonora b d g
fricativa sorda f s ʃ x, h
sonora v z ʒ
nasal m n
Sonorante w r, l j
Vocales
anterior central posterior
zarraes i, (y) o
semicerradas y, (ø) o
semiabiertas ɛ, (œ) ɔ
abiertes a

Anque non munches llingües tienen exactmente esi sistema, amás los símbolos anteriores más que alófonos representen clases de soníos asina por casu /ʃ/ na tabla anterior referir a los soníos [ʃ, sʲ] o /r/ refierse non necesariamente a la vibrante múltiple sinón a dalgún tipu de soníu róticu ɾ, r, ʀ]. Nengún de los fonemes de la tabla anterior ye "exóticu" nel sentíu de que nun apaeza llargamente atestiguaos nel restu de llingües del mundu.

Al igual que nel restu de llingües del mundu les aproximantes por defectu suelen ser sonores. Una carauterística europea ye qu'amás de les fricatives sonores les fricatives sordes son tamién bien frecuentes. Dellos fonemes de la tabla son daqué más frecuentes n'Europa que n'otres rexones, por casu les vocales anteriores arrondaes /y, ø, œ/, estos soníos dar en llingües xermániques, llingües romances (galorromance, galoitaliano, occitanu), llingües uráliques y llingües altaiques. Recíprocamente, /ʔ/ ye más frecuente n'otres rexones del mundu que n'Europa. Les retroflexes amenórguense puramente a sibiliantes como /ʂ, ʐ, ɕ, ʑ/ y les sos correspondientes africaes que s'atopen en delles llingües eslaves (rusu, polacu). En llingües eslaves, baltofínico y gaélicu apaecen soníos palatalizados n'oposición fonolóxica coles sos versiones non palatalizadas. Comparando la frecuencia relativa de dellos fonemes fuera y dientro d'Europa puede construyise la siguiente tabla:

Fonemes más comunes en
Europa qu'otros llugares
Fonemes menos comunes en
Europa qu'otros llugares

N'Europa apenes esisten llingües tonales a diferencia de lo qu'asocede n'África, Asia, América y Oceanía. El suecu ye una llingua tonal, pero'l númberu de pares mínimos ye amenorgáu.

Gramática[editar | editar la fonte]

Los contactos llingüísticos fueron importantes, y dellos de les subfamilies evolucionaron de manera converxente (por casu munchos de les traces de les llingües romániques actuales y de les llingües xermániques actuales, nun taben presente nin en llatín nin en proto-xermánicu, colo cual en ciertos aspeutos estes llingües averáronse por cuenta de fenómenos de contautu llingüísticu y préstamu llingüísticu). Esto llevó a dellos tipólogos a falar del "estándar européu permediu" (EEP) o del "área llingüística llingüística europea". Les llingües más cercanes a esti "estándar européu" son naturalmente les llingües romániques y les llingües xermániques occidentales.

Acordies con M. Haspelmath (2001), el EEP inclúi una serie de carauterístiques que formen un Sprachbund carauterizáu polos siguiente traces, dacuando llamaos "euroversales" n'analoxía colos universales llingüísticos:[1]

  1. Esistencia d'artículos definíos frente a un artículu indefiníos (por casu, español el, la, ... frente a un, una, ...)
  2. Usu d'oraciones de relativu introducíes por aciu pronome relativu que frecuentemente puede llevar inflexón de dalgún tipu (xéneru, númberu, casu, etc. como n'español que, el que, la que, que'l so, ...).
  3. Esistencia d'un pretéritu perfectu perifrásticu por aciu el verbu 'haber' más un participiu de pasiva (español: dicir, francés: je l'ai dit, inglés: I have said ..., alemán: Ich habe gesagt ...).
  4. Predominiu del usu de predicaos pa codificar el papel d'esperimentador, esto ye, munches vegaes el esperimentadores apaecen como suxetos marcaos en "nominativu" (por casu n'inglés ye más común dicir I like music 'gústame la música' que Music pleases me 'la música préstame, anque nesti casu l'español usa un pronome oxeto me más qu'una forma suxetu de la primer persona).
  5. Construcción de la voz pasiva por aciu un participiu más un auxiliar (español: soi conocíu, inglés: I am known).
  6. Bayura de verbos anticausativos en pares de verbu incoativu-verbu causativu (por casu n'inglés, The snow melts 'la nieve se derrite' frente a The sun melts the ice 'el sol derrite el xelu', equí la forma intranstiva derivar de la transitiva).
  7. Usu de posesores esternos en dativu (alemán: Die Mutter wusch dem Kind die Haare, español: La madre -y llavó'l pelo al neñu, en llugar d'una construcción del tipu 'La madre llavó'l pelo del neñu', portuguése Ela lavou-lhe o cabelo '(Ella) labó el so pelo').
  8. Usu de la negación verbal por aciu un indefiníu (español: naide oyer, inglés: nobody listened)
  9. Les comparances de non igualdá usen partícules gramaticales como enllaz (español: más grande que un elefante, inglés: bigger than an elephant, llatín: maior Ø elephante / maior quam elephante).
  10. Les comparances d'igualdá básense frecuentemente n'oraciones de relativu alverbiales (francés: grand comme un élephant, español: tan grande como un elefante).
  11. Les marques verbales de persona son marcadores estrictos de concordanza, esto ye, el verbu se flexiona según la persona y el númberu del suxetu. En munches llingües amás los pronomes suxetu nun pueden ser resalvaos como asocede n'inglés, alemán, suecu, francés o finés, anque les marques de persones verbal nun sían ambigues tocantes a persona).[2][3]
  12. Diferenciación ente intensificadores y anáfores reflexivos (alemán: intensificador selbst / reflexivu sich).

Sintaxis[editar | editar la fonte]

L'orde básicu del suxetu, l'oxetu y el verbu predominante nes llingües indoeuropees d'Europa ye SVO (anque tamién s'atestigua l'orde VSO en celta, y el SOV en xermánicu y eslavu, pero inclusive neses llingües ye l'orde más frecuente). Ye interesante notar que'l llatín, el proto-xermánicu y el proto-eslavu paecen ser llingües SOV. Nes llingües baltofínicas (urálicu) l'orde tienden SOV igual que les llingües altaiques. L'húngaru orixinalmente SOV evolucionó a un orde SVO o más esautamente un orde basáu en requerimientos pragmáticos.

Tocantes a la tipoloxía morfolóxica les llingües europees tienden a ser flexivas (anque en dellos casos como l'inglés la flexón ye bien amenorgada y presenta yá munches construcciones analítiques, análogues a les de les llingües aislantes). Les llingües indoeuropees tantu d'Europa como d'Asia, son llingües fusionantes y preposicionales, ente que les llingües uráliques y altaiques son de tipu más bien aglutinante y postposicionales. Tamién el euskera ye aglutinante y postposicional.

Clasificación por families llingüístiques[editar | editar la fonte]

Les llingües europees autóctones inda falaes na actualidá pertenecen a ocho families llingüístiques distintes (siendo una d'elles, l'euskera, una llingua aisllada). Los dos principales families son les llingües indoeuropees y les llingües uráliques, siguíes de los trés families de llingües caucásiques y a muncha más alloña'l restu.

Convien señalar que na Europa prerromana conxetúrase qu'había otres llingües non-indoeuropees, poco documentaes y que la so clasificación ye dudosa o difícil por cuenta de la escasez de datos. La siguiente tabla amuesa les principales families de llingües.

Indoeuropees[editar | editar la fonte]

La gran mayoría de les llingües falaes n'Europa formen parte de la familia de llingües indoeuropees, que ye de la mesma la familia llingüística más falada del mundu. Los nueve cañes vives del indoeuropéu cunten toes con falantes autóctonos nel continente:

Llingües uráliques[editar | editar la fonte]

Esta familia (principalmente húngaru, finés y estoniu) cuenta con aproximao 19 millones de falantes, la gran mayoría de los cualos atópense nel continente européu.

Llingües altaiques[editar | editar la fonte]

Dellos idiomes d'esta familia fálense tamién n'Europa, principalmente'l turcu

Llingües caucásiques[editar | editar la fonte]

Afroasiátiques[editar | editar la fonte]

Llingua aisllada[editar | editar la fonte]

Lo que significa que nun s'atopó parentescu con nenguna familia llingüística:

Distribución de les llingües europees[editar | editar la fonte]

Distribución de llingües n'Europa (incluyendo llingües rexonales).

Na siguiente tabla detállense les llingües y los llugares nos que se falen. Col tecláu del encabezamientu puede modificar l'orde de les mesmes, entamándolo por families o por númberu de falantes nativos. Detállense los estaos europeos, anque non en tolos casos llógrase determinar el númberu de falantes n'Europa. Cuando la referencia indicaba un abanicu ampliu de falantes tomóse una cifra entemedia pa poder establecer les comparances pertinentes. Considérense los idiomes distintos (con esceición del servocroata que s'estremen los glotónimos xurídicos), non los dialeutos, anque en dellos casos tengan un raigañu común y por tanto caltengan el nome común (como por casu el sorabo y l'alemán que s'estremen n'altos y baxos).

Nun se consideren los idiomes de territorios que tán fora del continente européu que tienen alministración de los distintos estaos europeos. Ente estos atopa'l groenlandés (de la familia de les Llingües esquimo-aleutianes) faláu en Groenlandia y que pertenez al Reinu de Dinamarca, yá que xeográficacamente ye del continente americanu.

La llingua materna puede referise a delles situaciones y por tanto cada individuu puede tener delles, como asocede fundamentalmente coles llingües minorizaes (güei minoritaries o non, pero que la cultura dominante y los poderes de lo estaos enzancaron la so tresmisión[4]). Poro, el conceutu de llingua materna como describió Louise Dabène profesora de la Universidá Stendhal de Grenoble, fai referencia a:[5]

  • La llingua de la madre.
  • La primera adquirida.
  • La llingua que se conoz meyor. Ésta ta acomuñada a la valoración suxetiva del individuu con al respeutive de les llingües que conoz.
  • La llingua adquirida de forma natural, ye dicir por aciu la interacción cola redolada inmediata, ensin intervención pedagóxica y con una actividá mínima, o ensin ella, de reflexón llingüística consciente.
F-L Idioma Territorios

onde se fala, si ye oficial o equivalente, en cursiva.

C-NON Abkhasu 80000 [6] Xeorxa (Abkhasia) y Turquía
I-Il Albanés 4300000 [6] Albania, Kosovu, Macedonia del Norte, Serbia, Italia (sur y Sicilia) , Montenegru y Grecia (Epiru)
I-G Alemán
Altu Alemán
100000000 [6] Alemaña, Austria, Suiza (Appenzell Rodas Ext., Appenzell Rodas Int., Argovia, Basilea-Ciudá, Basilea-Campu, Berna, Friburgu, Glaris, Cantón de los Grisones Grisonos, Lucerna, Schaffhausen, Nidwalden, Obwalden, Schwyz, Soleura, Sankt Gallen, Turgovia, Uri, Valais, Zug y Zurich), Luxemburgu, Liechtenstein, Italia (Bolzano), Dinamarca (Xutlandia), Francia (Alsacia y Lorena), Bélxica (Liexa), Eslovaquia, Hungría, Rumanía y Ucraína
I-G Alemán
Baxu alemán
7000000 [7]Alemaña (Bremen, Hamburgu, Mecklemburgu-Pomerania Occidental, Baxa Saxonia, Schleswig-Holstein Saxonia-Anhalt, Brandeburgu y Renania), Países Baxos (Frisia), Polonia, Eslovaquia, Dinamarca[7]
I-R Aragonés 10000 [6] España (norte d'Aragón)
Af-S Araméu 1000000 [8] Armenia, Xeorxa, Rusia y Turquía
I-A Armeniu 5000000 [9] Armenia,[10] Rusia, Francia, Xeorxa, Grecia, Polonia, Turquía y Ucraína
I-R Ástur-Lleonés 165000 España (Asturies,[11] Llión,[12] Zamora,[12] Salamanca,[12] Cáceres[13] y Cantabria[14]), Portugal (Miranda do Douro[15])
Al-T Azerbaixanu 5500000 [6] Azerbaixán, Xeorxa, Rusia, Turquía y Ucraína
Al-T Baskir 1000000 [6] Federación Rusa (Bashkortostán)
C-NE Batsi 3400 [16]Xeorxa
I-Y Bielorrusu 9000000 [6] Bielorrusia
I-C Bretón 300000 Francia (Bretaña)
I-Y Búlgaru 10000000 Bulgaria, Eslovaquia, Rumanía, Serbia
I-Y Casubio 3000 Polonia (Vístula, Gdansk y Gdynia)
Al-M Calmuco 160000 Federación Rusa (Kalmukia)
O-O Carelio 140000 [6] Finlandia (Carelia), Federación Rusa (República de Carelia y Óblast de Leningráu)
I-R Catalán 4353000 España (Cataluña, C Valenciana,[17] Islles Baleares, Aragón y Murcia), Andorra, Francia (Pirineos Orientales) ya Italia (Alguer)
C-NE Checheno 1330000 Federación Rusa (Chechenia, Dagestán)
I-Y Checu 10000000 República Checa, Eslovaquia, Rumanía, Austria (Viena)
C-NON Cherkesio
Cabardino
900000 Federación Rusa (Kabardino-Balkaria), Xeorxa y Turquía
C-NON Cherkesio
Adigués
450000 Federación Rusa (Adiguesia)
Al-T Chuvasio 1330000 Federación Rusa (Chuvasia)
I-C Córnicu 3500 Reinu Xuníu (Cornualles)
I-R Corsu 100000 Francia (Córcega) ya Italia (Cerdeña)
C-NE Daguestaníes 1400000 Federación Rusa (Daguestán), Azerbaixán y Xeorxa
C-NE Daguestaní
Agul
12000 [6] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Ajvajo
5000 [18] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Andi
40000 [6] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Archi
1000 [19] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Ávaro
483000 [20] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Bagval
4000 [21] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Bezthi
2500 [22]Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Botlij
3000 [23] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Buduj
1000 [24] Azerbaixán
C-NE Daguestaní
Chamalal
4000 [25] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Darguin
280000 [26] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Ginuj
350 [27]Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Godoberi
2500 [28] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Gunzib
600 [29] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
jinalugh
1500 [30][31] Azerbaixán
C-NE Daguestaní
Jvarsa
2000 [32] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Karata
6000 [33]Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Krytsi
6000 [31] Azerbaixán y Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Lak
100000 [34] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Lezgi
383000 [31] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Rutul
15000 [31]Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Tabasarán
75000 [31]Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Tindi
5000 [35] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Tsajur
11000 [31] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Tsez
7000 [36] Federación Rusa (Daguestán)
C-NE Daguestaní
Udi
3500 [37][31] Azerbaixán y Xeorxa
I-G Danés 5500000 Dinamarca, Alemaña (Schleswig-Holstein[38])
I-G Escocés 1500000 Reinu Xuníu (Escocia y Irlanda del Norte)
I-Y Eslovacu 5000000 Eslovaquia, Chequia, Hungría, Serbia y Ucraína
I-Y Eslovenu 2200000 Eslovenia, Austria (Carintia, Estiria), Italia (Gorizia y Trieste) y Hungría
I-R Español 48000000 España, Andorra y Reinu Xuníu (Xibraltar)
O-O Estoniu 1100000 Estonia
A Euskera 500000 [39] España (CA País Vascu y CF Navarra[40]) y Francia (País Vascu-francés)
I-G Feroés 46000 Dinamarca (Islles Feroe)
O-O Finés 5500000 Finlandia,[41] Suecia y Noruega
O-O Finés
meänkieli
150000 Suecia
I-R Francés 60000000 [42]Francia, Bélxica (Valonia y Bruxeles), Suiza (Friburgu, Xinebra, Jura, Neuchâtel, Valais, Vaud), Luxemburgu, Andorra, Mónacu, Italia (valle d'Aosta)
I-R Francoprovenzal 77000 Italia (Valle d'Aosta) y Francia (Alta Saboya, Baxa Saboya, Francu Condáu, Charolais, Beaujolois, Bugey, Delfinado, Forez, Maconés, Bresse, Lyonnais, Dombes y Borgoña), Suiza (Xinebra, Vaud, Neuchâtel y Jura)
I-G frisón 500000 Alemaña (Schleswig-Holstein y Baxa Saxonia) Países Baxos (Frisia)
I-R Friulano 600000 Italia (Friuli-Venecia Julia)
I-C Gaélicu 322000
I-C Gaélicu
Escocés
60000 Reinu Xuníu (Escocia)
I-C Gaélicu
Irlandés
355000 Irlanda, Reinu Xuníu (Irlanda del Norte)
I-C Gaélicu
Manés
2000 Islla de Man (Dependencia de la Corona británica)
Al-T Gagauzo 150000 Moldavia (Gagaucia), Ucraína, Rumanía, Bulgaria, Grecia y Kazakstán
I-R Galaicoportugués
Portugués
12000000 Portugal
I-R Galaicoportugués
Gallego
4000000 España (Galicia, Oeste d'Asturies, Contorna d'El Bierzo, Norte d'Estremadura y Norte de Portugal)
I-C Galés 600000 Reinu Xuníu (Gales ya Inglaterra)
C-S Xeorxanu 4100000 Xeorxa, Turquía, Rusia
I-H Griegu 12000000 Grecia, Rep Xipre, Italia (Grecia Salentina), Albania (Gjirokastër, Vlorë, Përmet, Kolonjë y Korçë), Rumanía y Ucraína (Crimea)
O-O Húngaru 13000000 Hungría, Serbia (Vojvodina) Eslovaquia, Austria (Burgenland y Viena), Eslovenia (Prekmurje), Rumanía (Transilvania) y Ucraína
I-G Inglés 61000000 Reinu Xuníu, Irlanda y Malta
C-NE Ingusetio 230000 Federación Rusa (Ingusetia y Chechenia)
I-G Islandés 300000 Islandia
I-R Italianu 58000000 Italia, Suiza (Tesinu y Cantón de los Grisones Grisonos), San Marín, Ciudá del Vaticanu, Malta, Eslovenia (Capodistria-Koper, Isola d'Istria-Izola y Pirano-Piran), Croacia (Istria) y Rumanía
Al-T Karacho-bálkaro 300000 Federación Rusa (Kabardino-Balkaria y Karacháevo-Cherkesia)
Al-T kazaquistanín 8000000 Kazakstán, Turquía, Ucraína, Rusia
O-O Komi 350000 Federación Rusa (Komi)
I-Dir Curdu 16000000 [43] Turquía y Armenia
I-R Ladín 38000 Italia (Bolzano)
I-B Letón 2500000 Letonia
I-B Lituanu 4000000 Lituania
O-O Livonio 0 [44]n'estinción en Letonia y Estonia
I-G Luxemburgués 300000 Luxemburgu, Bélxica, Francia y Alemaña
I-Y Macedoniu 2000000 Macedonia del Norte, Albania, Bulgaria, Serbia y Rumanía
Af-S Maltés 330000 Malta
O-O Mari 600000 Federación Rusa (Mari El)
O-O Mordovo (moksha) 850000 Federación Rusa (Mordovia)
O-O Nenezo 330000 Federación Rusa (Nenetsia, Komi)
I-G Neerlandés 22000000 Países Baxos y Bélxica (Flandes y Bruxeles)
I-G Noruegu 5000000 Noruega
I-R Occitanu 1900000 Francia (Gascuña, Guyena, Lemosín, Auvernia, Delfinado, Provenza y Languedoc), España (Valle d'Arán[45]), Italia (Valles Occitanos) y Mónacu
I-Dir Osetiu 500000 Federación Rusa (Osetia del Norte - Alania), Xeorxa (Osetia del Sur)
I-Y Polacu 44000000 Polonia, Ucraína, Chequia (Moravia-Silesia), Eslovaquia y Rumanía
I-R Romanche 35000 Suiza (Cantón de los Grisones Grisonos)
I-Dir Romanina 4300000 "ensin territoriu" llingua del pueblu xitanu bien distribuyíu por toa Europa
I-Dir Romanina
válaco
1500000 "ensin territoriu" n'Albania, Bosnia y Herzegovina, Bulgaria, Francia, Alemaña, Grecia, Hungría, Italia, Moldavia, Rusia, Rumanía, Eslovaquia, Suecia, Ucraína, Reinu Xuníu, Países Baxos, Noruega, Polonia y Portugal.[46]
I-Dir Romanina
balcánicu
1000000 "ensin territoriu" en Bosnia-Herzegovina, Croacia, Serbia, Macedonia del Norte, Kosovu, Bulgaria, Francia, Alemaña, Grecia, Hungría, Italia, Moldavia, Rumanía, Turquía y Ucraína[46]
I-Dir Romanina
central
? "ensin territoriu" n'Hungría, Polonia, Eslovaquia, Ucraína, Rumanía, Serbia, Moravia, República Checa y Austria[46]
I-Dir Romanina
septentrional-bálticu
850000 "ensin territoriu" en Polonia, Bielorrusia, Estonia, Letonia, Lituania, Rusia y Ucraína[46]
I-Dir Romanina
septentrional-cárpato
241000 "ensin territoriu" en República checa, Eslovaquia, Moravia, Hungría, Polonia, Rumanía, Ucraína[46]
I-Dir Romanina
septentrional-kalo-finés
8000 "ensin territoriu" en Finlandia y Suecia[46]
I-Dir Romanina
septentrional-sinte
200000 "ensin territoriu" en Kosovu, Serbia, Austria, Croacia, República Checa, Francia, Alemaña, Hungría, Italia, Kazakstán, Países Baxos, Polonia, Eslovenia y Suiza.[46]
I-Dir Romanina
septentrional-galés
? "ensin territoriu" en Reinu Xuníu[46]
I-Dir Romanina
septentrional-anglosaxón
220000 "ensin territoriu" en Reinu Xuníu[46]
I-Dir Romanina
septentrional-ibéricu-occidental
120000 "ensin territoriu" n'España, Francia y Portugal[46]
I-R Rumanu 24000000 Rumanía, Moldavia,[47] Hungría, Serbia y Ucraína
I-Y Rusu 100000000 Federación Rusa, Ucraína, Bielorrusia, Moldavia (Gagaucia y Transnistria), Xeorxa, Rumanía, Kazakstán
I-Y Ruteno 25000 [48]Croacia, Eslovaquia, Rumanía, Serbia (Vojvodina)
O-O Sami 30000 Finlandia (Enontekyö, Inari y otros), Noruega (Finnmark), Suecia (Kiruna, Gällivari y Lappland) y Rusia (Península de Kola)
I-R Sardu 1600000 [49] Italia (Cerdeña)
I-Y Serbocroata[50] 21000000
I-Y Serbocroata
Serbiu[50]
12000000 Serbia, Montenegru, Bosnia-Herzegovina, Croacia, Hungría, Rumanía
I-Y Serbocroata
Croata[50]
6500000 Croacia, Bosnia-Herzegovina, Austria (Burgenland) Alemaña, Eslovaquia, Hungría, Rumanía y Serbia
I-Y Serbocroata
Bosniu[50]
2500000 Bosnia-Herzegovina, Serbia y Montenegru
I-Y Sorabo 70000 Alemaña (Brandeburgu y Saxonia[38])
I-Y Sorabo
Alto sorabo
55000 Alemaña (Saxonia[38])
I-Y Sorabo
So sorabo
15000 Alemaña (Brandeburgu[38])
I-G Suecu 9000000 Suecia y Finlandia
Al-T Tártaru 8000000 Federación Rusa (Tatarstan), Rumanía, Ucraína (Crimea) y Turquía
Al-T Turcu 80000000 Turquía, Rep Turca del Norte de Xipre, Rumanía, Azerbaixán, Bulgaria, Macedonia del Norte, Kosovu, Grecia,
I-Y Ucranianu 34000000 [6] Ucraína, Moldavia (Transnistria), Croacia, Eslovaquia, Rumanía, Serbia
O-O Udmurto 550000 Federación Rusa (Udmurtia)
O-O Vepsiu 5800 Federación Rusa (República de Carelia, San Petersburgu y Óblast de Vologda)
I-G Yidis 3000000 "ensin territoriu" en Países Baxos, Rumanía, Suecia y Ucraína
C-S Zan 700000 Xeorxa y Turquía

Categorización de les llingües nos Estaos europeos[editar | editar la fonte]

Mapa llingüísticu européu en 1907.

En trenta y dos Estaos europeos realízase una declaración llingüística nes sos constituciones. En nengún de los casos defínese que ye oficial, estatal, nacional o de la república, que seríen términos equiparables:

Considerando que de forma indireuta la constitución belga establecer, hai dieciséis estaos europeos en que nos sos constituciones nun faen referencia a la so llingua, estos son Alemaña, Bosnia-Herzegovina, Dinamarca, Grecia, Hungría, Italia, Luxemburgu, Islandia, Noruega, Ciudá del Vaticanu, San Marín, República checa, Países Baxos y Reinu Xuníu. Anque dalgún d'ellos sí s'inclúin disposiciones de relevancia respeuto de les llingües y na mayoría de facto resulta oficial en tol territoriu de dellos d'ellos: Alemaña (alemán), Dinamarca (danés), Grecia (griegu), Hungría (húngaru), Italia (italianu), Islandia (islandés), Ciudá del Vaticanu (italianu), San Marín (italianu), República checa (checu), Países Baxos (neerlandés), Reinu Xuníu, (inglés) y Suecia (suecu).[54]

Conocencia de llingües n'Europa[editar | editar la fonte]

Les llingües llargamente más emplegaes como primer y segunda llingua n'Europa son l'inglés y el francés (llingües co-oficiales del Conseyu d'Europa), l'alemán y el rusu.

L'español tien 64 millones d'usuarios si considerar a los falantes tantu en primer llingua como en segunda llingua. Análogamente, el catalán xube a 9 100 000 falantes y el gallegu 3 200 000 al incluyir usuarios como primer y segunda llingua.

Productu de la migración tamién esisten millones d'arabófonos distribuyíos principalmente nos países euromediterráneos y nes mayores metrópolis europees.

  • La siguiente tabla amuesa dalgunos de los idiomes más falaos na Xunión Europea:

Cronoloxía de primeros llibros impresos[editar | editar la fonte]

Los primeros escritos en munches llingües europees apaecieron ente la segunda metá del sieglu XV y la primer metá del sieglu XVI:[55]

1452-1453 primer fragmentu de llibru impresu n'alemán
1453-1454 primer fragmentu de llibru impresu en llatín
1454-1455 primer llibru impresu en llatín calteníu completu :1461

primer llibru impresu n'alemán calteníu completu :1468 primer llibru impresu en checu :1470 primer llibru impresu n'italianu :1471 primer llibru impresu en griegu :1472 primer llibru impresu n'español

1473 primer llibru impresu n'inglés
1474 primer llibru impresu en catalán
c. 1476 primer llibru impresu en francés
1477 primer llibru impresu en neerlandés
1483 primer llibru impresu en croata :1483

primer llibru impresu n'eslavu eclesiásticu :1489 primer llibru impresu en portugués

1492 Nebrija, Gramática castellana (primer gramática impresa d'una llingua vernácula)
1495 primer llibru impresu en danés
1495 primer llibru impresu en suecu :1499

primer llibru impresu en bretón

1501 primer llibru impresu en provenzal
1522 primer llibru impresu en polacu :1522–34

Biblia de Lutero

1525 primer llibru impresu en letón
1526 primer llibru impresu en griegu modernu :1527

primer llibru impresu n'húngaru :1533 Optát, Grammatika česka

1534 Ickelsamer, Teutsche Grammatica
1534 primer llibru impresu en mallorquín
1535 primer llibru impresu n'estoniu :1535

primer llibru impresu en yiddish

1536 Oliveira, Grammatica de linguagem portuguesa
1539 Sylvester, Grammatica Hungarolatina
1540 primer llibru impresu n'islandés
1541 Biblia en suecu :1544

primer llibru impresu en rumanu :1545 primer llibru impresu n'euskera

1546 primer llibru impresu en galés
1547 primer llibru impresu en lituanu :1550

Biblia en danés

1551 primer llibru impresu n'eslovenu :1555

primer llibru impresu n'albanés

1557 primer llibru impresu en romanche :1557

R. Estienne, Grammaire français

1563 Biblia protestante en polacu :1565

primer llibru impresu en gascón

1566 primer llibru impresu en búlgaru :1567

primer llibru impresu en gaélicu escocés

1567 primer llibru impresu n'irlandés
1595 Binimèlis, Gramàtica mallorquina
1639 primer llibru impresu n'asturianu :1642

Biblia en finés

1649 primer llibru impresu en lapón
1649 Lingua finnica institutio
1651 Jonas, Grammatica islandica
1653 Klein, Grammatica Lituanica
1659 Maunoir, Gramática del bretón
1676 L. Cendrós, Gramatica cathalana, breu y clara
1700 primer llibru impresu en córnicu :1707

primer llibru impresu en manés

1726–39 Diccionariu de la llingua castellana
1729 primer llibru impresu en turcu :1755

Johnson, A Dictionary of the English Language

1755 Lomonosov, gramática del rusu :1810

primer llibru impresu en gallegu[56]

Llingües sumíes[editar | editar la fonte]

Amás de les llingües modernes d'Europa, esiste documentación abondosa y noticies sobre otres llingües estinguíes tantu mientres l'antigüedá como mientres la edá media y la edá moderna, que sumieron y pasaron a ser llingües muertes.

Antigüedá[editar | editar la fonte]

Una llista de llingües conocíes que sumieron mientres l'antigüedá. Un bon númberu d'estes llingües son llingües falaes nel Imperiu Romanu. Amás esisten delles llingües preindoeuropeas nel Mediterraneu oriental que nun aportar# a usaes nos territorios del imperiu Romanu. Un ciertu númberu d'estes llingües son llingües ensin clasificar, que por cuenta de lo escaso de los testimonios sobre elles nun pueden ser adscrites con enfotu nengunu de les families de llingües conocíes.

Edá Media[editar | editar la fonte]

Les llingües documentaes n'Europa mientres la Edá Media, pertenecen a los mesmos grupos llingüísticos que les llingües modernes, polo que vamos usar esa clasificación:

F-L Idioma Desaparación Territorios onde se faló.
I-G Altu alemán antiguu sieglu XI Alemaña, Francia, Suiza, Austria, Italia
I-G Fráncicu antiguu sieglu IX Francia, Bélxica, Países Baxos, Alemaña
I-G Góticu sieglu X España, Francia, Italia
I-G Xermánicu oriental
(Vándalu, Burgundiu)
sieglu VII
I-G Lombardu sieglu XI Italia, Croacia, Serbia, Eslovenia, Austria
I-R Romance austriacu sieglu X Austria
I-R Romance británicu sieglu VIII Gran Bretaña
I-R Romance moselés sieglu XIII Cuenca del ríu Mosela
I-R Romance panónico sieglu X Panonia (Hungría)
I-R Mozárabe sieglu XIII España´, Portugal
I-Y Antiguu eslavu occidental sieglu XII Bulgaria, Macedonia del Norte, Moldavia, Serbia, Rumanía, Ucraína, Hungría
I-Y Antiguu eslavu oriental sieglu XIV Bielorrusia, Rusia, Ucraína y Polonia
I-Y Pomeranio sieglu XII Alemaña, Polonia
I-B Curonio sieglu XIII Estonia, Lituania
I-C Cúmbrico sieglu XII Gran Bretaña
Al-T Bulgárico sieglu XI Bulgaria, Rumanía, Moldavia, Rusia y Ucraína
O-O Meria sieglu XI Rusia
O-O Muromiano sieglu XI Rusia
Af-S Árabe sicilianu sieglu XI Italia

Edá Moderna y Contemporánea[editar | editar la fonte]

F-L Idioma Desaparación Territorios onde se faló.
I-G Frisón antiguu sieglu XVI Croacia, Montenegru
I-G Góticu de Crimea sieglu XVIII Crimea
I-G Norn sieglu XIX Escocia
I-G Nórdicu antiguu sieglu XIV Islandia, Gran Bretaña, Noruega, Dinamarca, Suecia
I-G Yola sieglu XIX Irlanda
I-R Dálmata sieglu XIX Croacia, Montenegru
I-Y Eslovincio sieglu XX Alemaña, Polonia
I-Y Polabo sieglu XVIII Alemaña
I-B Prusianu antiguu sieglu XVIII Rusia, Polonia
I-B Sudovio sieglu XVIII Lituania, Polonia
I-B Selonio sieglu XVI Lituania, Letonia
I-C Córnicu sieglu XIX Gran Bretaña
I-C Manés sieglu XX Gran Bretaña
Al-T Cumano sieglu XVIII Bulgaria, Rumanía, Moldavia, Rusia y Ucraína
O-O Livonio sieglu XXI Letonia
Af-S Árabe andalusí sieglu XVII España
Pidgin Pidgin vascu-islandés sieglu XVII Islandia
Pidgin Sabir sieglu XIX mar Mediterraneu

Referencies[editar | editar la fonte]

Notes[editar | editar la fonte]

  1. "Workshop on Linguistic Universals and Language Variation (UniVar)" accessed 2011-07-23
  2. http://kaino.kotus.fi/visk/sisallys.php?p=716
  3. http://www.ruf.rice.edu/~kemmer/Colloq/Colloq0708/helasvuo.html
  4. Guillem Calaforra. Llingua y poder nes situaciones de minorización llingüística. setiembre de 2003.
  5. Aspeutos conceptuales pa encetar los contestos d'enseñanza/aprendizaje de llingües en contautu. Páx.20.
  6. 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 Gran Enciclopedia Larousse. ISBN 84-320-7370-9
  7. 7,0 7,1 Carmen Mellado, Patricia Buján Otero. L'estatus oficial del baxu alemán como "llingua rexonal".
  8. 1.000.000 de falantes Irán, Iraq, Siria, Turquía, Antigua Xunión Soviética y los Estaos Xuníos.[1] Llingua aramea moderna. Proel. Consultáu'l 16 de xineru de 2010.
  9. Unos 5.000.000 n'Armenia y na diáspora armenia n'Europa. Hasta aproximao 7.000.000 incluyendo Asia y América.
  10. Denomináu Asiriu n'Armenia
  11. Denomináu asturianu o bable
  12. 12,0 12,1 12,2 Denomináu lleonés
  13. Denomináu estremeñu
  14. Denomináu cántabru o montañés
  15. Denomináu mirandés
  16. Etnologue. Llinguaxes del mundu. Batsi (añu 2000). Consultáu'l 16 de xineru de 2010.
  17. Denomináu valencianu
  18. Llingua Ajvaja. Proel. Consultáu'l 16 de xineru de 2010.
  19. Etnologue. Llinguaxes del mundu. Archi. Consultáu'l 16 de xineru de 2010.
  20. [http://www.proel.org/index.php?pagina=mundu/caucasica/daguestan/avar_andi_dido/avaro Llingua Avar. Proel. Consultáu'l 16 de xineru de 2010.
  21. Llingua Bagval. Proel. Consultáu'l 17 de xineru de 2010.
  22. Llingua Bezthi. Proel. Consultáu'l 18 de xineru de 2010.
  23. Llingua Botlij. Proel. Consultáu'l 17 de xineru de 2010.
  24. Budukh. Ethnologue. Consultáu'l 17 de xineru de 2010.
  25. Llingua Chamalal, cifra de 1966. Proel. Consultáu'l 18 de xineru de 2010.
  26. Llingua Dargva. Proel. Consultáu'l 18 de xineru de 2010.
  27. Llingua Ginuj, ente 200 y 500 falantes. Proel. Consultáu'l 18 de xineru de 2010.
  28. Godoberi, datos de 1973. Proel. Consultáu'l 18 de xineru de 2010.
  29. Gunzib, datos de 1966. Proel. Consultáu'l 18 de xineru de 2010.
  30. Khinalugh. Ethnologue. Consultáu'l 18 de xineru de 2010.
  31. 31,0 31,1 31,2 31,3 31,4 31,5 31,6 Grupu Lezgiano. Proel. Consultáu'l 18 de xineru de 2010.
  32. Llingua Javarsa. Proel. Consultáu'l 18 de xineru de 2010.
  33. Llingua Karata, cifres de 1971. Proel. Consultáu'l 18 de xineru de 2010.
  34. Llingua Lak. Proel. Consulatado el 16 de xineru de 2010.
  35. Llingua Tindi, cifres de 1966. Proel. Consultáu'l 16 de xineru de 2010.
  36. Llingua Dido o Tsez. Proel. Consultáu'l 16 de xineru de 2010.
  37. Llingua Udi. Proel. Consultáu'l 18 de xineru de 2010.
  38. 38,0 38,1 38,2 38,3 Nos distritos billingües
  39. Llingua vascuencia. Proel.
  40. Na Comunidá Foral de Navarra ye oficial na zona vascófona. Sicasí la mayor densidá de vascohablantes atopar nel área metropolitana de Pamplona onde nun lo ye.
  41. Sacante en Islles Åland
  42. Llingua francesa. Proel.
  43. [www.cerpcentro.org/IMG/doc/Curdos.doc Andrea Camardelli y Leonardo D. Olivera. Los Curdos: Una minoría territorialmente estremada.]
  44. Llingua Livonia. Proel.
  45. Denomináu aranés
  46. 46,00 46,01 46,02 46,03 46,04 46,05 46,06 46,07 46,08 46,09 llingües/distribucion_de_les llingües roma.html#iberico_occidental Geocities. Distribución de les llingües romanines.
  47. Denomináu moldavu
  48. Llingua rutena. Proel.
  49. Llingua sarda. Proel.
  50. 50,0 50,1 50,2 50,3 El serbocroata presenta dellos glotónimos xurídicos, ye dicir qu'a pesar de ser una mesma realidá lingüistica presenten a efeutos oficiales distintes denominaciones Eduardo J. Ruíz Vieytez. Llingües oficiales y llingües minoritaries: cuestiones sobre'l so estatutu jurídicoa traviés del derechu comparáu. 27-28 de febreru de 2004. Páxs.12
  51. Constitución de Montenegro.
  52. Serbia n'Encarta.
  53. Eduardo J. Ruíz Vieytez. Llingües oficiales y llingües minoritaries: cuestiones sobre'l so estatutu jurídicoa traviés del derechu comparáu. 27-28 de febreru de 2004. Páxs.6-8
  54. Eduardo J. Ruíz Vieytez. Llingües oficiales y llingües minoritaries: cuestiones sobre'l so estatutu jurídicoa traviés del derechu comparáu. 27-28 de febreru de 2004. Páxs.10-11
  55. Peter Burke (2004): Languages and Communities in Early Moder Europe, Cambridge University Press.
  56. [2]

Bibliografía[editar | editar la fonte]

Enllaces esternos[editar | editar la fonte]

Ver tamién[editar | editar la fonte]